Zerrendatzén zenbait sarrera buruz zenbait estruktura burulehen

Sarrera honetan nahiko genuke zerrendatu mezu batzuk referitzén ki zenbait estruktura burulehen zeintaz mintzo hemen:

"ustez..." eta "esperantzaz...." eta euren mekanismoa: 

• Ez soilik estruktura sintaktiko bat, baizik-ere mekanismo sintaktiko bat

• "esperantzaz-eta + .........+ aditz ez-jokatua" = "esperantzaz-eta mundua hobetu"

"nahiz..." eta "nahizik...":

• "nahiz + partizipioa + objektua" sortu da tikan mekanismo berbera zein "ustez + partizipioa + objektua"
  

• "nahizik-eta gorde..." = "...gorde nahizik"
  

"noiz...":

• Noiz erabili? Noiz nahi

• "Noiz..." erlatiboa ere

"bitarte(a)n (eta)...":

• Mekanismo propioak: "bitartean eta..."
  

• "..... amoreagatik ondo bizi gaitezen" = "..... bitarten ondo bizi gaitezen"
  

• "... bitarten + aditz ez-jokatua + ..."
  

"zein..." eta "zeinda..." konparativoak:

• "zein" an desberdintasunezko konparatiboak
  

• "zeinda..." an desberdintasunezko konparazioak
  

• "zeinda ez..." = "ezen ez..." = "ezez..."
  

"harik...":

• "harik..." prepositibo soila, aspaldi ere erabilia
  

• Piarres Etxeberri (1677): "...ioanen tzare harik eta Arugango gastelu zaharra zeiña baita hautsia,..."
  

• Pedro Berrondo (1977): "...arik-eta Zeruak norbait opa dezaion,..."
  

Euskara hutsa. [⇶]

Aukera bikoitzak: "noiz.....-(e)nean"

Orriotan behin baino gehiagotan aipatu ditugú estruktura sintaktiko bikoitzak, zein dirén, aldi berean, pre eta postpositiboak ("nahiz.......arren", "zeren.......-lako", "harik.......arte"), eta zeinen artean bereziki gogoratu nahiko genuké Altubek erabilitako "baizik eta.......baizik" garatzaile gogoangarri hura:

• Altube (1950): beste harribitxi bat

Alde horretatik, sarrera honetan soilik nahiko genuke apuntatú ondoko erabilera bikoitza ganik Eusebio Erkiaga (1912-1993):

Noiz
(Con -(e)nean).
An agiri ziran irakurleai egunerokoa bananduten asi baizen laster, noiz nasaien eta alaien egoanean, aren eper-txuntxurrak sekulako miña artu eben. Erkiag BatB 61. [OEH]

non gure "noiz..." prepositiboa dá juntatzen kin "...-nean" postpositiboa ki eman beste estruktura bikoiztu bat zein den justuki an erdibidea arten buruazkentasuna eta burulehentasuna. Eta, esan gabe doa, aukeran. [⇶]

"Noiz..." erlatiboa ere

Aurreko sarreran ikusten genuen nóla euskal partikula zahar (eta esango nuke distiratsu) batek eragin ditzaké sensazio ondo desatseginak ("très désagréable") an persona evidenteki lar sensibleak ki estimulu burulehenak. Baina gauza da ze partikula hori (denborazko "noiz..." hori), aparte izán distiratsua zatio partizipatú an korronte sintaktiko garatzailea zek eramanen luke euskal hizkuntza ki bere kota komunikatibo maximoa, dá halaber euskara hutsa, berdin nola dirén euskara hutsa "zein..." erlatibo murriztaileak, gaur egun inulergarriki zokoratuak, edota "noiz..." erlatiboak eurak, zeintaz Larrasquet mintzo den honela:

Noiz
2.: (Como introductor de subordinada temporal; el verbo de la oración subordinada lleva bait- o -(e)n ). "Nuiz, lorsque, est un néologisme très désagréable, introduit par les jeunes prédicateurs, en mal de traduire en basque des sermons écrits en français. Même remarque pour nun, nunti, nur, dont ils font à tort des relatifs, alors qu'ils sont seulement interrogatifs" Lrq. Cf. Lrq. Cf. [Lrq. horrek esan nahi du Jean Larrasquet (1885-1953), OEH]

Horra hor bi "noiz..." erlatibo (OEH), nork eta Lazarragak (1547-1605) emanak:

Irugarren egunean, nox Sirenak eta Silviak il bear eben. Lazarraga 1153v. [OEH]

Ditxoso eguna nox galdu ninzan / ain gauza andia irabazteko. Ib. (B) 1193vb. [OEH]

Lehenengoa ez-murriztailea, bigarrena murriztailea. [⇶]

Erlatiboak (eta beste) + aditz jokatugabea

Euskaran bádira eredu sintaktikoak zein díran erabiltzen aski modu mugatuan, baina zein orokortu litezken aiseki afin irabazi aukera sintaktiko progresibo ondo funtzionalak.

Ikus adibidez alternantzia hau:

1. nahiz (eta) ... egin ...  (baliabide prep. + aditz jokatugabea)
2. nahiz (eta) ... egin dugun ...  (baliabide prep. + aditz jokatua + n)  

Aldaera jokatugabe hori zabaldu liteke ki baliabide prepositibo subordinatzaile guztiak ere, hala nola adibidez erlatiboak kin "zein":

• zein ... etorri ...  (baliabide prep. + aditz jokatugabea)
  
• ze(inek) ... ikusi ... (baliabide prep. + aditz jokatugabea)

Adibideak:

Hori da persona zein etorri gaur goizean.
Hori da persona zein guk ikusi gaur goizean.
Hori da persona ze(inek) ikusi katua.

• noiz ... etorri ...
• noiz ... ekarri ...

Adibideak:

Gertatu zan noiz etorri katua.
Gertatu zan noiz ekarri katua.

• harik (eta) ... etorri ...
• harik (eta) ... ekarri ...

Adibideak:

Horrela jarraituko du harik etorri katua.
Horrela jarraituko du harik ekarri katua.

• baldin (eta) ... etorri ... 
• baldin (eta) ... etorri ...

Adibideak:

Emanen dizut baldin etorri katua.
Emanen dizut baldin ekarri katua.

Eta eredua ahal da orokortu ki edozein baliabide prepositibo subordinatzaile, oraingoa edo betikoa, afin erabili noiz komeni (noiz nahi).

Dá mekanismo erraza, arina, progresiboa ... eta esku-eskura. [173] [⇶]