Leizarraga (1571): 'Haur da zeinez erraiten bainuen,...'

Zioén atzo Josu Lavin-ek:

"esa es la persona que vino ayer"  Hori da personá cein ethorri baitzen atzo 

persona kenduric: 

"esa es la que vino ayer" Hori da ceina ethorri baitzen atzo

ceina: el que, la que, lo que
ceinac: los que, las que

Hau da nire proposamena.

"Hori da ceina ethorri baitzen atzo" báda aukera bat, baina ez dut ikusten zergátik derrigor erabili beharko litzake forma mugatua an erlatiboa. Gogora dezagun, adibidez, ondorengo erabilera e Leizarraga (ikus hemen):

Ez du esaten:

Haur da zeinaz erraiten bainuen,...

baizik dioela:

Haur da zeinez erraiten bainuen....

Biak dira posible, edo gehiago ere

Hori dá zein etorri zen atzo.

Hori dá nor etorri zen atzo.

edo:

Hori da zeinda etorri zen atzo.

Beti ere, aukeran. [⇶]

Leizarraga (1571): '...orena ceinetan...'

Atzoko sarreran komentatzen genuen nóla, adibidez Leizarragak, dún erabiltzen "bait-" subordinatzaile hutsa afin eman zenbait perpaus erlatibo restriktibo:

Baina ethorriren dirade egunac edequiren baitzaye ezcondua eta orduan barur eginen baituqueite. [Leizarraga]

edo:

Halaber erran ciecén discipuluey: Ethorriren dirade egunac desiraturen baituçue guiçonaren Semearen egunetaric baten ikhustera, eta ezpaituçue ikhussiren. [Leizarraga]

Beste batzutan, ordea, dú ematen anafora ere:

Hauc dirade miratzen dituçuenac? Ethorriren dirade egunac ceinetan ezpaita gueldituren harria harriaren gainean deseguin eztadin.  

Ecen huná, ethorriren dirade egunac ceinétan erranen baitute, dohatsu dirade sterilac, eta engendratu eztuten sabelac, eta eredosqui eztuten ugatzac. 

Ezteçaçuela mirets haur, ecen ethorriren da orena ceinetan monumentetaco guciéc ençunen baitute haren voza.

Denak ere, berdin restriktibo. [⇶]

Schuchardt (1900): 'No pocas veces el acento falta de un lugar en el que debería estar,...'

Jarraituz kin azentuak an Leizarraga, sarrera honetan aipatzen genuén ondorengo textu-zatia ganik Schuchardt ("Introducción a las obras de Leizarraga", 1986:69 [1900, alemanezko originala]):

non, preseski azken esaldian, irakurtzen genuen nóla Leizarragak ez zuen beti jartzen azentua gain "-a" epentetiko determinatuak, baizik-ze, kontrara, ez-gutxitan, azentuok falta dira an lekua non egon beharko liraken: 

No pocas veces el acento falta de un lugar en el que debería estar,... [Schichardt, 1900]

[⇶]

Leizarraga (1571): 'Eliçá ezten eliça'

Mintzo ginen atzo burúz azentuak e Leizarraga, aipatuz Schuchardt-en lana ("Introducción a las obras de Leizarraga", 1986:69 [1900, alemanezko originala]), eta orain gure asmoa dá hastea egitén repaso txiki bat gain erabilerak zein aipatú Schuchardt-ek an bere lan hori. Has gaitezen aipatuz Schuchardt-ek zehaztutako lehenengo erabilera, non azentuatuko litzake izen baten "-a" epentetikoa (izenak berez dakarrena) noiz gehitzen zaio "-a" artikulu determinatua ("-á" = "-a + -a"), bitarten "-a" epentetiko indeterminatua ez ("Eliçá ezten eliça"):

Kasu horietan, Leizarraga erabiltzen ari da azentua finéz ezberdindu izen determinatuak (kin azentua) ti euren versio indeterminatuak (gaben azentua). [⇶]

Schuchardt (1900) burúz Leizarragaren azentu akutua: '..., tiene que indicar la vocal más fuertemente acentuada de la palabra'

Gogoratzen genuen atzo ze:

Azentuak aspalditik erabili dira euskaraz (ikus adibidez Leizarraga), eta gaur egun ere izan daitezke ondo erabilgarriak afin desanbiguatu edo sinpleki lagundu deskodifikatzen textua arinago. [Balbula, 2019]

aipatuz hor Leizarraga; baina, zér dakigu buruz erabilera azentuala e Leizarraga? Nóla erabiltzen zituen Leizarragak azentuak? Ikus dezagun Hugo Schuchardt hizkuntzalariak zer dioskun an bere "Introducción a las obras de Leizarraga" (1986:68 [1900, alemanezko originala]):

Beraz, eta hasteko, Leizarragaren azentua litzaké azentu tonikoa, erakutsíz, noiz agertzen den, "...la vocal más fuertemente acentuada de la palabra", esan nahi baita vokal tonikoa.

Baina, egun, azentuak izan litezké sinpleki diakritikoak, erakusleak, ez-derrigor-tonikoak, zeinen helburua izanen litzake justuki desanbiguatzea edo laguntzea interpretatzén (irakurtzen edo intonatzen) textua. Gogora dezagun aurreko sarrerako adibidea ganik Axular:

Lehenbicico athea eta portale principala, da beguietaco vista. Visus. [Axular, Guero, 1643]

zein, genioenez, idatzi liteke erabiliz azentu diakritiko bat (ordeztuz koma), argiki erakutsiz zéin den estruktura informatiboa e esaldia (azentu horiek izanen liraké beti ere optatiboak):

Lehenbicico athea eta portale principala dá beguietaco vista. Visus.

Gero, intonazio konkretua (non sartuko genituzke aukerako pausak, aukerako enfasiak, aukerako intonazio zintzilikatzaileak...) dá gelditzen eskú hiztuna.

Komak eta... azentuak

Genióen hemen ze hala komek nola koma garaiek gehiago sugeritzen dute pausa ezenez jarraitutasun fluitua:

Atzo azpimarratzen genuen nóla helburu diferenteek eskatu ohi dituzté soluziobide diferenteak ere, eta nóla gaur egungo puntuazioak ez luken bilatu behar sinpleki leuntzeá zurruntasun buruazkena (horretarako zatituz diskursoa an adreilu ez-horregatik gutxiago buruazkenak), baizik, kontrara, saiatu beharko litzakela bideratzén fluitate burulehena, argiki markatuz aurrerabideak nondik irakurketa ibil dadin seguru eta gustoso.

Zentzu horretan, iruditzen zaigu ze hala komek nola koma garaiek gehiago sugeritzen duté pausa ezenez jarraitutasun fluitua, eta, esan dugunez, ez da hori gure helburua. Hortaz, ez bata ez bestea ez lirake biderik egokienak afin provokatu irakurketa fluitu-gozotsuena, are gutxiago noiz existitzen den puntuazio bat gutxiago agresiboa eta gutxiago zatitzailea nola den azentua, zein den mekanismo ondo gardenagoa, ondo erabilgarriagoa, ondo orokorragoa, ondo erosoagoa, ondo fluituagoa, eta ondo egokiagoa. [Balbula, 2019]

eta hemen ze azentuak ez lirake izan behar soilik desanbiguatzaileak, baizik laguntzaile hutsak ere:

Azentuen erabilera optatibo hori, bestalde, ez litzake egon behar baldintzatua ki existentzia e anbiguetate sintaktiko-interpretatiboa. Esan nahi baita ze, askotan, nahiz teknikoki ez existitu halako anbiguetaterik, arinago interpretatuko dugu textua baldin erabilí azentu bat, ez afin desanbiguatu, baizik, sinpleki, nahizik lagundu deskodetzen textua azkarkiago eta aisago. [Balbula, 2019]

eta azkenik hemen jartzen genuén adibide hau:

Axularrek zún idatzi an bere "Guero" (1643):

Lehenbicico athea eta portale principala, da beguietaco vista. Visus. [Axular, XLI]

zein orobat idatzi liteké erabilíz azentu bat gain aditza:

Lehenbicico athea eta portale principala dá beguietaco vista. Visus.

hala eginez irakurketa akaso fluituago.

Azentuak aspalditik erabili dira euskaraz (ikus adibidez Leizarraga), eta gaur egun ere izan daitezke ondo erabilgarriak afin desanbiguatu edo sinpleki lagundu deskodifikatzen textua arinago. [Balbula, 2019]

Bai, orohar, puntuazioa erabiltzen dugu afin desanbiguatu edo sinpleki lagundu deskodifikatzen textua arinago. Eta hor, euskaraz, azentuek bádute zeregin bat, zein, jakina, landu behar da. [⇶]

Aurrekari absolutiboa eta anafora absolutiboa

Ari garelarik ikusten zenbait adibide erlatibo restriktibo, era guztietakoak, ikustagun ondorengoa, non bai aurrekaria ("fedea") bai anafora erlatiboa ("zein") agertzen baitzaizkigu an kasu absolutiboa (ganik Leizarraga, "Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria", 1571):

Perpaus erlatiboa (kin "zein") dá, esan bezala, restriktiboa. [⇶]

'zein' erlatibo restriktiboak an molde guztiak

Aurreko sarreran ikusten genuén Leizarragaren adibide bat ("Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria", 1571) non aurrekari erlatiboa zén agertzen an kasu soziatiboa eta anafora an absolutiboa, baina, antzera ere, ager liteké aurrekaria an absolutiboa, eta anafora an kasuren bat, adibidez ablatiboa. Ikustagun adibide hau ere, Leizarragak emana:

Berriro konprobatzen dugu nóla garai hartan ez zen arazorik emáteko "zein" erlatibo restriktiboak an molde guztiak. [⇶]

Eta, esan gabe doa, normaltasun osoz

Ikus dezagun, gaur, ondorengo adibidea ganik Leizarraga an bere "Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria" (1571):

zein ez den baizik beste adibide bat e perpaus erlatibo restriktiboa non, orain, aurrekaria agertzen zaigú an kasu soziatiboa ("harekin") bitartean-ze anafora erlatiboa ("zein") agertzen zaigú an kasu abslolutiboa.

Eta, esan gabe doa, normaltasun osoz. [⇶]

Perpaus erlatibo restriktiboa kin numeral bat an aurrekari mugagabea

Hemen komentatzen genuén ondorengo esaldia ganik Leizarraga (an bere "Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria", 1571):

non, bigarren perpaus erlatibo restriktiboan, daukagu aurrekari mugagabea ("gizon bat"). Eta atzo aipatzen genuén Leizarragaren beste aurrekari mugagabe bat zeinen ostean aurkitzen genuén beste perpaus erlatibo restriktibo bat:

Orain ikus Leizarragaren ondoko adibide restriktiboa kin numeral bat an aurrekari mugagabea:

Modu batera edo bestera, perpaus erlatiboa izan ahal dá restriktiboa. [⇶]

Aurrekari mugagabea, baina ez horregatik perpaus erlatibo gutxiago restriktiboa

Hemen komentatzen genuén ondorengo esaldia ganik Leizarraga (an bere "Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria", 1571):

non, bigarren perpaus erlatibo restriktiboan, daukagu aurrekari mugagabea ("gizon bat"). Eta gaur ekarriko dugú Leizarragaren beste aurrekari mugagabe bat zeinen ostean antzera ere aurkitukó beste perpaus erlatibo restriktibo bat:

Aurrekari mugagabea, baina ez horregatik perpaus erlatibo gutxiago restriktiboa. [⇶]

Modu batera edo bestera, berdin restriktiboak.

Sarrera honetan komentatzen genuén ondorengo esaldia ganik Leizarraga (an bere "Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria", 1571):

non, lehenengo perpaus erlatibo restriktiboan, ez zen explizituki agertzen aurrekaria ("haur da zeinez erraiten bainuen..."). Atzokoan komentatzen genuén Leizarragaren beraren beste perpaus restriktibo bat non ez zen aurrekaria eliditzen, baizik agertzen zitzaigula explizituki, eta inanbiguoki mugatua ganik "hori" determinatzailea ("haur da diszipulu hura zeinek..."):

Gaur ikusi behar dugú Leizarragaren beste perpaus erlatibo restriktibo bat non aurrekari modura soilik agertu behar zaigú "hura" determinatailea ("Profeta da propriki hura, zeini..."):

Modu batera edo bestera, berdin restriktiboak. [⇶]

Berdin restriktiboa nola goragokoa, normaltasun osoz

Herenegun komentatzen genuén ondorengo esaldia ganik Leizarraga (an bere "Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria", 1571):

esanez hau gain lehenengo erlatiboa:

• "Haur da zeinez erraiten bainuen,..." zein den oso perpaus interesgarria zeren ez da explizituki agertzen aurrekaria, halan-ze ulertu behar dugú: "Haur da (adibidez: persona) zeinez erraiten bainuen..."

Horretaz ikustagun ondorengo perpausa ganik Leizarraga bera:

non, orain, aurrekaria ez den eliditzen, baizik ondo explizitatzen:

...diszipulu hura zeinek... 

zein dén berdin restriktiboa nola goragokoa, normaltasun osoz. [⇶]

Gilen: "...eta ez dira aurkitzen zailak"

Zioen atzo Gilenek:

"Zein" erlatibo murrizgarriak, ez-murrizgarriekin konparatuta, gutxi dira XVI-XIX mendeetako euskaran (on lizate proportzio hori numero zehatzetan ematea). Dena den, badira, eta ez dira aurkitzen zailak. Hona Leizarragaren beste bat:

Apok 17, 11
Eta bestiá cein baitzén, eta ezpaita, hura çortzigarren reguea da, eta çazpietaric da, eta galtzera doa.

Frantsesezko original posible bat:

Et la beste qui estoit, & n'est point, c'est aussi le huitieme Roy, & est des sept, & va à perdition.

Garai hartako gaztelaniazko bertsio bat:

Y la bestia que era, y no es, es también el octavo rey , y es de los siete, y va a perdición.

Elizen arteko Bibliakoa:

Bazen eta ez den piztia zortzigarren erregea da, nahiz eta era berean zazpi horietakoa izan; baina bere hondamendirantz doa.

Urrezko garai hartan, restriktibotasuna ez zen arazo. [⇶]

Horretan datzá, jakina, normalitatea

Atzoko sarreran genekusanez, Dorota Krajewskak, an bere artikulua titulatzén "Zein erlatiboaren historiaz" (2018), dú erabiltzen "zein" restriktiboen ustezko anormalitatea afin dudatan jarrí Mitxelenaren interpretazio restriktiboa respektu "zein" erlatiboa an "Arrasateko erreketa", proposatúz, gero, zenbait interpretazio alternatibo, ustez normalagoak.

Baina gauza da ze, XV, XVI edo XVII mendeetan ez bide zeukaten arazo berezirik te erabili "zein" erlatibo murriztaileak noiz ere ikusí egoki. Ikus adibide hauek ganik Leizarraga an bere "Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria" (1571, transkripzioa zor zaio ki Josu Lavin):

non aurkitzen ditugu bi perpaus restriktibo:

• "Haur da zeinez erraiten bainuen,..." zein den oso perpaus interesgarria zeren ez da explizituki agertzen aurrekaria, halan-ze ulertu behar dugú: "Haur da (adibidez: persona) zeinez erraiten bainuen..."

• "Ene ondoan ethotzen da gizon bat, zein ni baino aitzinekoago baita, ezen..." non koma osteko "zein" horrek soilik ametitzen du interpretazio murriztailea (izan ere, "Ene ondoan ethotzen da gizon bat" soilak ez du kontextu horretan zentzurik).

Horrek, jakina, ez du esan nahi ze Leizarragak erabiliko zituén gehiago edo gutxiago erlatibo murriztaile zein ez-murriztaile (izan ere, ez-murriztaile gehiago erabili zituen zeren hala suertatu zitzaion) baizik sinpleki ze erabili zituén erlatibo restriktiboak normaltasunez, esan nahi baita, noiz erabili nahi izan zituen. Horretan datzá, jakina, normalitatea. [⇶]

Leizarragaren "zerauzkiotet" ondo eratua al da?

Mintzo da Josu Lavin gain kreatibitatea on gure linguistak an esparrua e aditzak, ondo diferentziatuz arten bere ustezko "invento" abominableak eta beste klaseko adizkiak, eta jarriz nola referentzia Leizarraga, zein, dudagabe, báden referentzia fundamentala an euskal letrak. Eta gauza da ze aditzaren esparru hori hain da mugatua, non euskarak sinpleki ibili ditún ia bide guztiak, denak ere bereak, nahiz ez denak egokiak te izan aditz batuak.

Adibidez, flexioen munduan, báda adizki laguntzaile bat zein soilik Leizarragak erabili baitzuen (2 aldiz):

zerauzkiotet (zuek-haiei-nik)

Flexio hori "nor-nori-nork" da, baina "nor = zuek":

Eta orain ere, anaieak, gomendatzen zerauzkiotet Iainkoari...

...: ezen preparatu zerauzkiotet senhar bati (birjina kasta bat bezala) Kristi, presenta zaitzatedanzat.

Flexio hori ez da bereziki erraza, eta, guk dakigula, ez da mintzatuan erabiltzen. Izan ere, bádu itxura guztia te izán Leizarragaren derivazio bat, esan gabe doa guztiz zilegizkoa eta eskertzekoa, zeren horrela erakusten digu bidea (ez helmuga).

Baina, gainera, bádu flexio horrek zailtasun gehigarri bat, zein den bere prozesagaiztasuna, bere buruazkentasuna an zentzua ze ezin dugu bere esangura prozesatu harik ailegatu ki azken letra. Esan nahi baita ze Leizarragak erabiltzen zuén, adibidez:

zerauzkidan

an:

gauza hauk erakusten zerauzkidan

zein den nola "erakusten zizkidan", halan ze:

zerauzkioten = zizkioten

Hortaz, "zerauzkiotet" flexio reala balitz, oso ezerosoa litzake zeren ez genuken deskodetuko bere "nor = zuek" hori areanda bere azken "-t" hori, zeinen aurretik, eta normaltasun osoz, ariko ginen deskodetzen lehenaldiko "nork = haiek" eta "nori = hari" plurala (hau da "zizkiote-").

Forma regularra izanen zén:

zarauzkiotet

non "-a-" horrek argi adieraziko luke ez dela lehen aldiko "nor-nori-nork" normala, baizik oso flexio berezia. Eta horrek sendoki indartzen du gure aurreneko inpresioa ezen Leizarragak derivatuko zuén flexio hori (derradan berriro, zorionez).

Leizarragak, hala egitean, bide bat ematen zigun, ez helmuga bat, nola genioen: izan ere, erakusten zigun ze egin ahal dirá proposamen ondo fundamentatuak (nahiz akaso ez guztiz ortodoxoak) eta gero, erabilerak esango. Alde horretatik esan behar da ze, kasu honetan, Euskaltzaindiak landu dú eredu hori, eskainiz hainbat forma zein akaso ez diren inoiz erabiliko, nahiz batuan bádauden (ikus hemen) :   

Leizarraga, nork duda liro, euskal prosaren figura erraldoia da, eta akaso oso bereziki zeren erakutsi zituen bideak, ez helmuga. [⇶]

Leizarraga: "Ezen inbidia eta gudu eta targoa zuen artean denean,... "

Dio Josu Lavinek an atzoko komentario bat:

Leiçarragac dakarren targoa da berce bat.

non "-tar" atzizkia izango litzaké erroa zeinen gainean eraiki den "targo(a)" izena. Ikus zer dioen Orotariko Euskal Hiztegiak:

targo
(Lar), targoa (H, A (que cita a Lç)).
Cisma, división, disputa. "Dissension, différend, dispute, division, séparation, schisme" H.

Ezen inbidia eta gudu eta targoa zuen artean denean, etzarete karnal eta etzabiltzate gizonaren araura? "Partialités" . Lç 1 Cor 3, 3 (He targoa; Ker, Bibl, BiblE eztaba(i)da, IBe bereizkeria). Eztén zuen artean targoarik. Ib. 1,10. Zer atsekabe ez? bekaizkeri, targo, lipizta, guda ta erioak. 'Querellas' . Zait Sof 141. Yaurerrian berak sortu zitun targo eta elkaitzengatik, yaurerriko zergak ertu zirala oarturik. Ol 1 Mach 3, 29 (Dv makhur, Ker matraka, BiblE istilu).

Bando, grupo.

Errekan egozan guztiak talde bi egin zituen, geienbat, targo bitan banandu ziran. Erkiag Arran 140.

Secta.

Amaika targo (secta) elkarren aurka iardunak ziran orduko. Zait Plat 26.

Oso interesgarria. [⇶]

Leizarragaren erabilera konpletibo deklaratiboa

Konpletiboez ari garelarik. ikus dezagun zer zioskun Jose Antonio Mujika euskaltzain urgazleak an bere artikulua hen 1979 titulatzén "Zenbait konpletiboren azterketa J. Leizarragagan" (Euskera, XXV, 1979) buruz erabilera konpletibo-deklaratiboak an autore nafarra:

1. Pertsona adizkia gordetzen duten konpletibo deklaratiboak
Leizarragak maizenik, baina ez beti, erabiltzen duen forma, honako hau da: (ezen) ... aditza + eLA:

badaquiçue ecen udá hurbil dela (Mc 13,28)
badaquiçue udá hurbil dela (Mt 24,32)

Erabiltzen du ordea, franko gutxiagotan bada ere, beste honako hau ere: nola ... aditza + eN:

Eçagutu due nola Phariseuae (... ) scandalizatu içan diraden? (Mt 15,12).

Behin, sarrerako orrietan nola... bait + aditza egitura ere ikus dezakegu:

(... ) sendi eraci liedêçat, nola hura baitha desplegatu behar baitzen (... ) (Sar 14).

Sujetozko konpletiboetan, gertatu, heldu etabarren sujetoetan alegia, bait + sintetikoa edo bait + laguntzailea erabiltzen dira:

Eta guerta cedin (... ) populua miraz baitzegoen haren doctrináz (Mt 7,28).
Içanen da, guiçonaren Semea liuraturen baita guiçonen escuetara (Mt 17,22).

Ez dira, ordea, Leizarragagan beste euskalkietako -eNA eta -eNIK ageri. Ezezkoetan, adibidez, beti -eLA edo nola ...-eN erabiltzen ditu eta inoiz ez -eNIK.

Ikusten dugu, besteak beste, nóla Leizarragak ez dun ezezkoetan inoiz erabiltzen "-eNIK". [⇶]

Eta gauza da ze, Juan Garziaren debekuak gorabehera, menderakuntza prepositiboan ia dena egina dago

Nola genioen hemen:

Aditzak aurreratzea da lehenengo pausua (Sarasolaren liburuak izugarrizko bultzada ematen die aditz progresiboei, eta horregatik euskararen erabiltzaileek gure eskerrik beroenak eman behar dizkiogu), baina bigarren pausua da menderakuntza prepositibo osoa aukeran izatea, ez soilik menderakuntza erlatibo ez-murriztatzailea (berriro ere diot, hemen ere Sarasolaren bultzada guztiz zorionekoa dela, eta oso inportantea eta lagungarria afin euskararen erabiltzaileek izan ditzagun aukera potente ez-marginalizatuak).

eta gauza da ze, Juan Garziaren debekuak gorabehera, menderakuntza prepositiboan ia dena egina dago, ia dena garatua dago. Adibidez Txopik zekarkigun hemen ondorengo "nola..." konparatiboa ganik Leizarraga:

Eta barka ietzaguc gure bekatuac,
nola guc-ere offensatu gaituztenér
barkatzen baitrauëgu.

eta horren antzera, dauzkagú, adibidez ere:

"berdin nola...."
"hala nola..."
"antzera nola..."
"berdin zein..."
...

Hortxe, eskura. [⇶]

Erantzun esplizitoen galdegaia (III): Leiçarraga

Ioannes Leiçarragak 1571an zuen argitaratu galderantzun sorta bat, non, jakina, agertzen dira erantzun esplizitoak. Leiçarraga, azpimarra dezagun, dá aitzindari eta mugarri an euskal prosa nahiz soilik egin itzulpenak (berak eta bere lankideek, zeren badirudi neurri batean talde-lana izan zela itzulpen-sorta hura), hori bai: oso itzulpen zainduak, landuak eta arreta handiz eginak. Ikus Patxi Salaberri Muñoaren hitzetan:

Obrari gagozkiolarik, bereziki azpimarratu beharrekoa da, batetik, Leiçarragaren ardurapeko itzulpen edizioak ... oso zainduak, landuak eta arreta handiz eginak izan zirela, ... [Iraupena eta lekukotasuna, 61 or.]

Areago, lan horietan Beraskoitzeko apaizak eginen zuen proposamen linguistiko berri eta modernoa:

Oro har, bi maila bereizi behar dira itzultzaile-taldearen formula horretan: batetik, euskarari, hizkuntza bezala, proposamen linguistiko berri eta moderno bat eskaintzen diona eta, bidenabar, Leiçarragak berebiziko ekarpena egin zuela erakusten duena, ... [63 or.]

berdin nola gertatzen zen beste hizkuntzetan ere:

Eta egia da beste hizkuntzetan gertatutako peralelismoek hori baino ez dutela erakusten. Luteroren Bibliaren itzulpena, esate baterako, alemanera idatziaren funtsezko oinarri bilakatu zen eta behin betiko bultzada eskaini zien literatur hizkuntzaren finkapenari eta modernizatzeari. [61 or.]

Edonola den ere, eta gure aferari helduz, konproba dezagun nola Leiçarragak ez zuen izan arazorik ki erabili aditz-osteko fokuak, baita erantzun idatzietan ere:

[Ministrea] Orain, eçagutze horren sommarioa cein den, hireganic labursqui ençun nahi niquec.
[Haourra] Hura da Christino guciéc eguiten duten fedearen confessionean: cein communzqui ...
...
[M] Eta cer erran nahi da Iesus.
[H] Iesus erran nahi da hambat nola Saluatorea, ...
...
[M] Eta Sacrificadoregoa ceric da?
[H] Haur da Iaincoaren aitzinean presentatzeco officioa eta authoritatea, ...
...
[M] Gatocen orain hirurgarren partera.
[H[ Hura da Spiritu saindua baithan dugun sinhesteaz.
...
[M] Cer da Eliça catholicoa?
[H] Hura da, Iaincoac vicitze eternaleco ordenatu eta elegitu dituen fidelén compainiá.
...
[M] Cer da Penitentiá?
[H] Penitentiá da, gaizquiaz desplacer ukaitea eta unguiaren onhestea Iaincoaren berldurretic proceditzen dela ...
...
[M] Cer erran nahi da tentationea?
[H] Leku hunetan tentationea erran nahi da deabruaren finecia eta enganioa, ceinéz ...
...
[M] Cer da Sacramendua?
[H] Sacramendua da, Iaincoaren gureganaco amorioaren testificatione exteiorbat, ceinec ...
...
[M] Hobequi adi ditecentzat, gaitecen bataz eta berceaz bereciqui mintça. Eta Lehenic, cer da Baptismoaren significationea?
[H] Baptismoak ditu bi parte. Ecen hartan Iaincoac representatzen draucu gure bekatuén barkamendua, eta guero gure regenerationea, edo spirituzco arramberritzea.

Azken erantzun hori, esan nahi baita: "Baptismoak ditu bi parte", oso da argigarria. [136] [⇶]

--------------------------------
Ikus:
1.: Galdegai-legea: ezta galderantzun idatzietan ere
2.: Erantzun esplizitoen galdegaia (II): Peru Abarca