"zaut" dá hain berrikuntza an "izan" aditza nola "zeit" an "*eradun" aditza

Josu Lavin-ek zioén an atzoko sarrera:

ZERAUT eta ZAUT dirade berricunçac ZAIT erraitecotzat.

Bai, itxura guztien arabera, hala da. "zaut" dá hain berrikuntza an "izan" aditza (ikus sarrera hau eta hau) nola akaso izan zitekén "zeit" an "*eradun" aditza (ikus sarrera hau, hau eta hau). [Ikus sarrera hau. "derauo  > deraio >  dereio > derio > deio > dio"] [2026] [>>>]

Kasu honetan "daut" regularra da eredua ("*eradun") nondik sortu bide dén "izan"aditzeko "zaut" irregularra bidéz analogia

Atzokoan genioén ze:

"zait" moduko adizkiek, jatorriz, ez daukate zerikusirik kin "zaut" (jatorriz "*eradun"), zein izanen litzakén berrikuntza an "izan" aditzeko "nor-nori" erabilera. Berrikuntza hori sor zitekén baita analogiaz ere, baina kasu honetan kontrako norabidekoa, esan nahi baita abiatuz ti "*eradun" tripersonala ("nork-nori-nor") buruzki "izan" bipersonala ("nor-nori"). Ikus daigun mendebaldeko behenafarrera (Bonaparte-ren datuak):

• (hark hura niri) daut → (hura niri) zaut

• dauzu → zauzu

• dako → zako
  

• dau → zau

• dauzü → zauzü

• dee → zee   
  

Kasu honetan zaharragoak liraké "daut" adizki tripersonal regularrak ("*eradun") zeinda "zaut" adizki bipersonal irregularrak (kin "-u-" tikan "*eradun" aditza), halan-ze bilakaera analogikoa gertatuko zén an kontrako norabidea (ti "*eradun" buruzki "izan") respektu zubererako posibilitatea (zein joanen zen ti "izan" ki "*eradun").

Horrá Bonaparte-ren datuak nondik atera dirén goragoko adizkiak (mendebaldeko behenafarrera):

Genioenez, kasu honetan eredua dá "daut" regularra ("*eradun") nondik sortu bide dén "izan" aditzeko "zaut" irregularra bidéz analogia. [Ikus sarrera hau. "derauo  > deraio >  dereio > derio > deio > dio"] [2025] [>>>]

"zait" dator ti "da" aski regularki, eta "zaut" bipersonala ("nor-nori") litzaké berrikuntza bat, zein ez den heldu adibidez harik Eskiula (ekialdeko parterik ekialdekoena)

Gure ikuspegitik, "zait" dator ti "da" hitz zaharra, zein gerora bihurtuko zén "izan" aditzeko 3. persona singularra (besteak beste):

• hura da

"da" hori (printzipioz) ez da zatigarria an morfema txikiagoak, eta, noizbait esan dugunez, akaso izanen da euskararen hitz zaharrenetariko bat. Hortik sortzen dá:

• hura niri da-i-t 

zeini gehitu zitzaión bustidura bat (akaso berrikiago, erabilera alokutiboek eraginda):

• hura niri z-a-i-t

Forma zahar horiek agertzen dirá adibidez an ekialdeko parterik ekialdekoena, zein den Eskiula, non:

"zait" moduko adizkiek, jatorriz, ez daukate zerikusirik kin "zaut" (jatorriz "*eradun"), zein izanen litzakén berrikuntza an "izan" aditzeko "nor-nori" erabilera. Berrikuntza hori sor zitekén baita analogiaz ere, baina kasu honetan kontrako norabidekoa, esan nahi baita abiatuz ti "*eradun" tripersonala ("nork-nori-nor") buruzki "izan" bipersonala ("nor-nori"). Ikus daigun mendebaldeko behenafarrera (Bonaparte-ren datuak):

• (hark hura niri) daut → (hura niri) zaut

• dauzu → zauzu

• dako → zako
  

• dau → zau

• dauzü → zauzü

• dee → zee   
  

Kasu honetan zaharragoak liraké "daut" adizki tripersonal regularrak ("*eradun") zeinda "zaut" adizki bipersonal irregularrak (kin "-u-" tikan "*eradun" aditza), halan-ze bilakaera analogikoa gertatuko zén an kontrako norabidea (ti "*eradun" buruzki "izan") respektu zubererako posibilitatea (zein joanen zen ti "izan" ki "*eradun"). [Ikus sarrera hau. "derauo  > deraio >  dereio > derio > deio > dio"] [2024] [>>>]

"da" izanen litzaké forma oso zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa), zein gelditu dén fosildua bat barné "izan" aditza

Josu Lavin-ek atzo:

Hassieraco DA- hori içan aditzarena da. Erdaraz = es, está.
dakart: algo está siendo traído por mí, nondic: lo traigo
dakarKIZUt: a ti, para ti.

Hor interpretatzen ari zara, Josu, "da-" morfema hori nola balitz aditz laguntzaile bat barnén estruktura pasibo bat, baina aditz trinko horietan, "da-" hori ez da laguntzaile pasibo bat, baizik orainaldiko partikula bat, zein jatorriz, hasiera-hasieran, izanen bide zén adverbio-erakusle orokor independente moduko bat, zein geroago berrinterpretatuko zén postpositiboki nola 1. personako izenordea, edo, solterik ere, nola 3. personako adizkia. 

"da" horrek ez du erakusten antzekotasunik kin "izan" aditza (eztare, "gara", "zara" edo "dira" adizkiek), alderantziz-ze "naiz", "haiz" edo "zan" formak, zein bai derivatuko lirake tik oinarrizko aditz hori. Nolabait esan, "da" izanen litzaké fosil bat barnén "izan" aditza (bere jatorria ez legoke an "izan" aditza).

"da" izanen litzaké oso forma zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa) zeinen izaera gramatikala, garai hartan, ez zen izanen hain argia, baizik aski anbiguoa: ez zen izanen aditz argi bat, baizik gehiago adverbio-erakusle moduko bat, oso presentziala (orainaldikoa eta hortxe bertakoa) zein soilik gero bihurtuko zén aditz purua (an "(hura) da", zeinen forma regularrago bat izanen litzaké "daiz").

Eta respektu zure interpretazio pasiboa, Josu, argudiatu genuen hemen nóla halako ordenetan guk soilik ikusi ahal dugún OVS ordena regular bat an ahots aktiboa, non, adibidez, bukaerako S hori ez den sujetu pazientea, baizik sujetu aktiboa (sujetu gramatikala on esaldia); hots, errepikatzen dugú: OVS regular bat. Ikus:

• Gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barnén bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak
  

non genioén:

Guk "na-kar-zu" horretan hau ikusten dugu:

ni   da   kar   zu > n(i) - (d)a - kar - zu > nakarzu

ni (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzekoa nola "orain", eta edozein kasutan zerbait oso kontextuala, oso presentziala) - kar (aditz-erroa, aditzaren eduki semantikoa, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

Hor sujetu aktiboak ez zuen behar inolako markarik, (ez zen behar ergatiborik), zeren posizionalki markatua baitzegoen. Bide beretik ("-a" artikulu determinatua ez zen oraindik sortua):

sagar   da   kar   zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

 edo berdin:

sagar   da   kar (t)za  zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - (t)za (adverbio moduko bat adiéraziz "asko" edo pluraltasuna) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

non "da" eta "(t)za" izanen lirake adverbio modukoak, zein kokatuko ziren aurré edo atzé aditza segun euren interes komunikatiboa.

Esan nahi baita ze hor argiki ikusten dugu esaldi aktibo bat baina an OVS ordena, zein akaso izanen zén euskararen ordena zahar bat, nondik S gerota gehiago hasiko zen dislokatzen ki aurreneko posizioa, non sortu zén ergatiboa:

zuga ni da kar zu > zuk nakarzu

SOV

non "zuga" horrek jarraitzen du izaten ber sujetu aktiboa zein lehenago (bukaerako "zu" bikoiztu hori jada gelditu da fosilizatua an morfologia, testígatuz ordena zaharra), baina orain gramatikaldua an hasiera e esaldia. Esan nahi baita ze, gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak.

"da" forma zaharra (gramatikalki anbiguo samarra) bilakatu zén aditza, antzera nola bilakatu zén izenordaina ere (erakutsiz flexibilitate sintaktiko handia). [1755] [>>>]