Josu Lavin-ek atzo:
Hassieraco DA- hori içan aditzarena da. Erdaraz = es, está.
dakart: algo está siendo traído por mí, nondic: lo traigo
dakarKIZUt: a ti, para ti.
Hor interpretatzen ari zara, Josu, "da-" morfema hori nola balitz aditz laguntzaile bat barnén estruktura pasibo bat, baina aditz trinko horietan, "da-" hori ez da laguntzaile pasibo bat, baizik orainaldiko partikula bat, zein jatorriz, hasiera-hasieran, izanen bide zén adverbio-erakusle orokor independente moduko bat, zein geroago berrinterpretatuko zén postpositiboki nola 1. personako izenordea, edo, solterik ere, nola 3. personako adizkia.
"da" horrek ez du erakusten antzekotasunik kin "izan" aditza (eztare, "gara", "zara" edo "dira" adizkiek), alderantziz-ze "naiz", "haiz" edo "zan" formak, zein bai derivatuko lirake tik oinarrizko aditz hori. Nolabait esan, "da" izanen litzaké fosil bat barnén "izan" aditza (bere jatorria ez legoke an "izan" aditza).
"da" izanen litzaké oso forma zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa) zeinen izaera gramatikala, garai hartan, ez zen izanen hain argia, baizik aski anbiguoa: ez zen izanen aditz argi bat, baizik gehiago adverbio-erakusle moduko bat, oso presentziala (orainaldikoa eta hortxe bertakoa) zein soilik gero bihurtuko zén aditz purua (an "(hura) da", zeinen forma regularrago bat izanen litzaké "daiz").
Eta respektu zure interpretazio pasiboa, Josu, argudiatu genuen hemen nóla halako ordenetan guk soilik ikusi ahal dugún OVS ordena regular bat an ahots aktiboa, non, adibidez, bukaerako S hori ez den sujetu pazientea, baizik sujetu aktiboa (sujetu gramatikala on esaldia); hots, errepikatzen dugú: OVS regular bat. Ikus:
non genioén:
Guk "na-kar-zu" horretan hau ikusten dugu:
ni da kar zu > n(i) - (d)a - kar - zu > nakarzu
ni (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzekoa nola "orain", eta edozein kasutan zerbait oso kontextuala, oso presentziala) - kar (aditz-erroa, aditzaren eduki semantikoa, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)
OVS
Hor sujetu aktiboak ez zuen behar inolako markarik, (ez zen behar ergatiborik), zeren posizionalki markatua baitzegoen. Bide beretik ("-a" artikulu determinatua ez zen oraindik sortua):
sagar da kar zu
sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa
nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - zu
(sujetu aktiboa)
OVS
edo berdin:
sagar da kar (t)za zu
sagar (objetua)
- da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa
nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - (t)za
(adverbio moduko bat adiéraziz "asko" edo pluraltasuna) - zu
(sujetu aktiboa)
OVS
non "da" eta "(t)za" izanen lirake adverbio modukoak, zein kokatuko ziren aurré edo atzé aditza segun euren interes komunikatiboa.
Esan nahi baita ze hor argiki ikusten dugu esaldi aktibo bat baina an OVS ordena, zein akaso izanen zén euskararen ordena zahar bat, nondik S gerota gehiago hasiko zen dislokatzen ki aurreneko posizioa, non sortu zén ergatiboa:
zuga ni da kar zu > zuk nakarzu
SOV
non "zuga" horrek jarraitzen du izaten ber sujetu aktiboa zein lehenago (bukaerako "zu" bikoiztu hori jada gelditu da fosilizatua an morfologia, testígatuz ordena zaharra), baina orain gramatikaldua an hasiera e esaldia. Esan nahi baita ze, gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak.
"da" forma zaharra (gramatikalki anbiguo samarra) bilakatu zén aditza, antzera nola bilakatu zén izenordaina ere (erakutsiz flexibilitate sintaktiko handia). [1755] [>>>]
Etiketak: aditza, da