'nahin...'

Azken sarreretan aipatu ditugu zenbait erabilera e "nahiz...", hala nola ere beste estruktura prepositibo batzuk nola dirén adibidez "nahizik..." edo "esperantzaz...", zeini orain gehituko diegú "nahin...", zein dén dislokamendu prepositiboa e "...nahi(ea)n":

Bistan denez, "nahin..." erabili dá kin aditz ez-jokatua edo jokatua. [⇶]

Leizarraga (1571): "esperantza, ezen..."

Aurreko sarrera batean genioen ze "...esperantzaz ezen..." dá ber estruktura zein "...esperantza ezen..." ustez eta euskal literaturan ez zegoenik azken horren erabilera expliziturik, baina, bilatzen hasita, konprobatu dugu ze aurki daitezke adibideak nola ondorengoa on Leizarraga bera:

...gogo egin nezan, neure ahal guziaren egitera, eta Iainkoak eman plazer ukan drautan guziaren borondate onez haren Elizaren edifikationetan enplegatzera. Baina are gehienik bihotz eman ukan zerautana zen nik nuen esperanza, ezen moien hunez Iainkoaren hitz purak ukanen luela sartze eta abanzamendu Heuskal-herrian:... [Leizarraga, "Testamentu Berria", 1571]

edo beste hau, ondo zaharra ere:

Eta nola bai-nagotzu humilki neure bekatuen barkamendu eske, hala dut esperanza ezen barkatuko derauzkidatzula zure miserikordia eta ontasun handia gatik. Biz hala. [Estebe Materre, "Dotrina kristiana", 1617]

edo ondoko hau, askoz berriagoa:

Hala ere nik badut esperantza ezen nonbaitera helduko ahal dela nire pentsamendua. [Roman Garmendia, Karmel aldizkaria, 2010]

Hor dago, beraz::

• esperantza ezen...

Eta berarekin, halako erabilera guztiak ere. Nahi izanez gero, prest. Edonola ere, ozen esan nahi genuke ze testigantza horiek ez zirela inondik inora beharrezkoak afin zilégitu erabilera hori. [691] [>>>]

"...esperantzaz ezen..." dá ber estruktura zein "...esperantza ezen..."

Ikusi genuen hemen nóla jada, orain, existitzen den euskaraz estruktura bat zein dén:

•  "esperantzaz-ezen..."

edota ondoko hau, erabilia ga Etxeberri Ziburukoa an bere "Noela eta beste kantu spiritual berriak" (1631):

Esperantzarekin ezen
Zure exenplu onak
onera ganbiatuko
zituela gizonak.

nondik, arazorik gabe, derivatzen zaizkigún honako erabilerak ere:

• "esperantza ezen..."
• "ideia ezen..."
• "hipotesia ezen..."
• "albistea ezen..."

eta beste holako edozein ere. [688] [>>>]

Moldea dugularik...: "esperantzaz-ezen..." = "esperantzaz-eta..."

Aurreko sarreran aipatu dugú "esperantzaz ezen..." egitura, zein sortu baitzen erábiliz ber moldea nondik jaio ziren "ustez ezen..." edo "beldurrez ezen...", baina zeintan, hala ere, ez dugun aurkitu "-eta" aldaera, esan nahi baita: "esperantzaz-eta...".

Esan nahi al du horrek ze ezin dira erabili "esperantzaz-ezen..." eta "esperantzaz-eta..." antzera nola erabili izan dirén ondoko baliokideak?

"ustez (ezen) + -(e)la" = "ustez (eta) + -(e)la"
"beldurrez (ezen) + -(e)la" = "beldurrez (eta) + -(e)la"

eta bide beretik:

"esperantzaz (ezen) + -(e)la" = "esperantzaz (eta) + -(e)la"

Ez al da finean anekdotikoa "esperantzaz-eta..." agertu ez izana? Ez al da funtsezkoagoa molde edo mekanismo sintaktikoa bera ezenezta handik sortutako estrukturak eurak? Esan nahi baita ze, nahiz ez existitu aldaera hori (ez baitakigu ziur ea inoiz erbaili den), existitu egiten da mekanismoá nondik sortzen dén estruktura hori. [461] [>>>]

"esperantzaz-ezen..."

Has gaitezen esanez ze ez dugu aurkitu an OEH (eztare an EH) a-estruktura "esperantzaz ezen = esperantzaz-ze", zein, hala ere, erabili egin da euskaraz, bai aspaldian eta baita berrikiago ere. Izan ere, Joanes Leizarraga-ri zor diogu ondoko adibidea, aterea ti bere "Testamentu Berria" (1571):

... eta ikussiric ecen occasionea presentatzen cela, bayeta sperançaz ecen ni baino sufficientagoric-ere içanen cela obrán escu eduquiren luenic (nola eriden-ere içan baita Bearnoco synodoaren ordenançaz lan eguina visitatu eta coneritu behar içan denean) azquenean,... emplegatzera.

bitartean-ze, hain berriki nola an 2008, norbaitek idatzi du ondoko poema titulatzén "Lasterketa" (an bloga deitzen Bidartekoan):

Lasterketan niharduen antza
eta ez nintzen konturatu
irteerako zapia jaurtikia zenuela
ordurako
esperantzaz ezen
zure koloreak defendatuko nituela

zein ondo egin nuen
lasterketaz ez ohartzeaz
galtzeko aukera guztiak bainituen

zeuk ere kontrakoa uste arren

Eta horxe dago, edonoren eskura, bai estruktura bera eta baitare mekanismo sintaktikoa nondik sortu baitzen. [460] [>>>]