osteguna, iraila 06, 2018

"ni en pintura" versus "begiko zikina baino gehiago"

Gilenek, noiz zehazten a-esapide idiomatikoak e-hemengo textu bat (hango komentario batean), dú aipatzen, lehenik, ni en pintura, zein, dudarik gabe, dá oso esapide erabilia noiz nahi den adierazi ze zerbait ez dago artén gure lehentasunak. Google-en, adibidez, hainbat eta hainbat erabilera daude, agertzen delarik an tituluak e-abestiak, titular periodistikoak...

Baina, zergatik erabiltzen da hainbeste? Ba ze ederki betetzen du bere helburu komunikatibo-expresiboa. Har dezagun honako titular periodistikoa (Sport):
Dani Alves no quiere que le toque el Barça ni en pintura 
edota beherago, textuan:
Dani Alves lo tiene claro: no quiere medirse al Barça ni en pintura.
Esapide horrek ahalbidetzen du bukatzea esaldia indartsu, expresiboki indartsu, jarriz indar eta intonazio berezia gáin azken hitz klave hori: pintura, behin esan beharrekoa aurretik esanda. Azken buruan ni en pintura esapide indartzaile bat da, zeinekin nabarmendu nahi dugun noráino ez dugun ikusi nahi zerbait.

Euskaraz, adibidez Esamoldeak eta esapideak blogean ematen zaigu ondorengo esapidea nola baliokidea e-no querer ver (a alguien) ni en pintura:
Begiko zikina baino gehiago ez ikusi nahi
Ikus dezagun:
Dani Alves-ek begiko zikina baino gehiago ez du Barça ikusi nahi. 
Ez du indarrik. Areago, nekez ulertzen da. Jarrai dezagun:
Dani Alves-ek begiko zikina baino gehiago ez du ikusi nahi Barça.
Ez dabil.
Dani Alves-ek ez du ikusi nahi Barça begiko zikina baino gehiago 
Hobeto, baina oraindik lekutara dago tikan efektibitatea e-ni en pintura. Esan nahi baita ze esapide hori ez da hor, ezta oro har ere, bereziki eraginkorra, ez du bukaera ona, ez du bukaera indartsua, ez semantikoki, ezta intonazionalki ere.

Ulertzen da, hortaz, esapide horren erabilera urria, eta, beraz, ez izatea oso ezaguna, ez arrazoi nagusiki soziolinguistikoengatik, baizik arrazoi nagusiki expresiboengatik, zein diren arrazoi expresibo berberak zeinengatik erabiltzen ditugun antzeko esapide are sinpleagoak nola:
... ni por nada
edo landuagoak nola:
... ni a mil años luz 
edo landuagoak bezain zatarragoak nola:
... ni por el forro de los cojones
edo landuagoak bezain sortzaileagoak nola:
... ni harto de melocotón
Esapide idiomatiko burulehenak (berdin nola beste edozein estruktura burulehen) dirá irekiakjarraituakprogresiboak, eta lehertu egiten dira an azken hitza, emanez ki esapidea moldagarritsun expresibo bat zein ezin lortuko baita bestelaEzin bestela. []

Etiketak: , ,

ostirala, abuztua 31, 2018

Esapide burulehenak an sintaxi burulehenak: expresiboki (eta informazionalki) efektiboagoak

"Esamoldeak eta esaerak" blogean irakurri ahal dugu hau (ez dut aurkitu nork idatzia):
Erregistro ez-formalerako ezinbestekoak ditugu esamoldeak, hizkuntzari bizitasuna emango badiogu; eta metaforak, konparazioak, ironia, hiperbolea… erabiltzen dira horiek sortzeko.

Inguruko hizkuntzen eragina handia denez, askotan erdal esamoldeek euskarazkoak ordezkatzen dituzte, gazteen artean bereziki, adierazkorragoak direla iritzita ["Esamoldeak eta esaerak" bloga]
Hala registro formalen nola informalean inportanteak dira esapide idiomatikoak, baina informalean dudarik gabe bihurtzen dira ezinbesteko. Eta hor, dioskue goragoko aipuan, askotan erdal esamoldeek euskarazkoak ordezkatzen dituzte, adierazkorragoak direla iritzita.

Eta gauza da ze, berdin nola, oro har, ulergarritasunaren aldetik hobe izaten den kokatzea esaldi bukaera-bukaeran informazio rematikoena, ezustekoena edo xehetuena (normalean azpiosagarri sintaktikoki aski sakon bat), zein hobeki deskodifikatuko baita noiz hartarako bidea ondo prestatu dugun kin informazio referentzial gutxiago rematikoa (normalean subjektua, aditza eta osagarri ez hain sakonak); era berean ere, expresibitatearen aldetik hobe izaten da kokatzea esaldi bukaera-bukaeran zati expresiboena, zein den horixe non jarri nahiko genukeen indar edo intonazio expresibo berezi eta esanguratsuena (agresibitatea, umorea, ironia...), halatan ze, bukaera horretan, aurreko bidea ondo prestatuta eta beste interferentzietatik libre, ahal dezagun expresatu eta interpretatu gure azken intentzioa modurik efektiboenean.

Hori dela-ta:
  • Alde batetik, sintaxi burulenak izanen dirá, oro har, bai informazionalki eta baita expresiboki ere potenteagoak, izan ere defektuz uzten baitituzte bukaeran esaldiko azpiosagarri sakonenak, zein izaten baitira mezuaren gako informazional eta expresiboak, zeinen zerbitzura osatu baita esaldi osoa.
  • Bestaldetik, esapide burulehenak eurek ere izanen dirá, oro har, efektiboagoak ze esapide buruazkenak (esan nahi baita kasu honetan expresiboagoak edo adierazkorragoak), zeren bukaerarako utzi ohi dute hitz expresibo klavea, zein, posizio horretan, expresatu eta interpretatu ahalko da askoz modu emankorragoan ezi posizio aurreratuago batean, non inkluso bere ulermena bera egon ahal den kolokan.
Horregatik, oro har, esapide idiomatiko burulehenak izaten dirá landuagoak eta adierazkorragoak ezez euskararen esapide buruazkenak, eta hori ez da iritzi bat nola beste edozein iritzi, baizik ideia teorikoki eta enpirikoki ondo fundamentatua, areago, dá ideia bat teorikoki eta enpirikoki hobeki fundamentatua ezi beste edozein azalpen alternatibo, eta hori da gehiago-ze iritzi bat, dá zientzia. []

Etiketak: , , , , ,

asteazkena, abuztua 29, 2018

Hizkera idiomatiko adierazkorrena, hizkera zatarra baita, ia ez da existitzen euskaraz, ezta japonieraz ere

Gilen-ek, noiz komentatzen honako sarrera non konparatzen genuen a-prosamolde periodistiko aski ezberdina zein den erabiltzen gaztelaniaz eta euskaraz, dio ze bi hizkuntzetako prosamoduen arteko diferentzia diskursiboa datzá nagusiki an erabilera diferentea e-hizkera idiomatikoa, zein gaztelaniaz litzatekeén oparoa, bitartean-ze euskaraz litzatekeén inexistentea:
Nire ustez, alde handiena hizkera idiomatikoan dago, zeina, inexistentea izanik lehen testuan, parrastaka ageri baita bigarrenean
Gilen-ek berak ematen digu definizioa e-hizkera idiomatikoa:
Lenguaje formulaico o idiomático, a menudo con un sentido metafórico o figurado, que puede incluir expresiones hechas de diversa índole: fórmulas rutinarias, locuciones, expresiones idiomáticas, refranes, etc."
Hizkera idiomatikoan biltzen dirá esapide guzti horiek zein, izanki aski partikularrak ki hizkuntza bat (eta horregatik idiomatikoak edo idiosinkratikoak), ezin izaten diren literalki itzuli ki beste edozein hizkuntza. Esapideok modu askotakoak izan daitezke, halatan ze hizkera idiomatikoan kabitzen dira tikan esapiderik expresiboenak, nola diren biraoak edo esapide iraingarriak, artio esapide askoz ere deskriptiboagoak, non ez den nabari balio expresibo berezirik.

Zentra gaitezen orain an esapide idiomatiko adierazkorrenak, zein bildu genitzake azpi izendapena e-hizkera zatarra: ez da dudarik ezen halako esapide zatarrak mila aldiz gehiago erabiltzen dira gaztelaniaz ezi euskaraz (edo inglesez ezi japonieraz), eta areago, erabiltzen direnean izaten dirá mila aldiz konplexuagoak, landuagoak eta eraginkorragoak. Eta kontua da ze horren azpian aurkitzen dá nagusiki arrazoi sintaktikoa, zeinek bere bertsio burulehenean errazten baitu sorrera eta erabilera eraginkorra e-esapide indartsuak bezain moldagarriak, bitartean-ze sintaxi buruazkenak kritikoki baldintzatuko baitu hala sorrera nola erabilera e-halako esapideak.

Esan nahi baita ze arrazoi nagusia ki azaldu zergatik euskaraz ia ez den existitzen hizkera zatar hiperadierazkorra ez da kulturala edo soziolinguistikoa (azken buruan extralinguistikoa), baizik intralinguistikoa, eta hain zuzen ere sintaktikoa.

Adibidez, gaztelaniaz daukagu a-familia e-esapide idiomatikoak e-me cago en..., zein gero bakoitzak moldatuko du segun bere helburu komunikatibo zehatzagoa: forma laburrenetik nola meca!, forma luzatuetara nola me cago en tó lo que se menea!, zein arazorik bage jarraitu genezake luzatzen eta pertsonalizatzen artio iritsi helburu expresibo askoz exigenteagoak ezi erabiliz sintaxi buruazken itxia. 

Eta gauza da ze, oro har eta bide beretikzenbat-eta expresiboagoa izan esapide bat, hainbat inportanteagoa izanen da erabiltzea ordena burulehena afin maximizatu expresibitate hori, eta are gehiago noiz esapidea hasten den luzatzen barrú prosa berez landu bat

Esan nahi baita ze hitz-ordenak baldintzatuko du gradua e-expresibitatea e-esapide idiomatikoak hala nola ere, eta ondorioz, euren sorrera eta garapena, eta jakina, euren erabilera handiagoa edo txikiagoa, bereziki noiz izan luzeak eta integratuak an prosa landua, non arazo informatiboek eurek  (alegia, ulertzeko arazoek, aparte utzita arazo expresiboak) ematen baitute nahiko lan. []

Etiketak: , , ,

osteguna, ekaina 27, 2013

Adjektivo indartzaileak: you are a son of a fucking bitch!

Erantzunez a Gilen, respektu bere komentarioa an aurreko sarrera.

"putasemea" edo "hijo de puta!" dira:
Inglesez: "song of a bitch!" ("song of a bitch": 118.000.000 emaitza an Google)
Frantsesez: "fils de pute!"
Italianoz: "figlio de puttana!"
Inglesez esan ahal dá "bitch's son" ere, zein dan erabiltzen erlativoki oso gutxi ("bitch's son": 11.300 emaitza an Google) justuki zeren izan askoz gutxiago expresiboa, askoz gutxiago moldagarria expresiboki. Gainera batzutan doa integraturik an expresioak nola:
"son of a bitch's son"
eta inkluso aurkitu dut:
"son of a bitch's son of a bitch
Gero, aparte, dauzkagu adjektibo indartzaileak (ez baitira zertan izan kalifikatiboak), nola "fucking" edo "la grandisima", zein, horiek bai, hobe doazén aurre izena zein nahi duten indartu: kasu horietan iraina ez dá, izatekotan, hori adjektibo indartzailea, baizik geroko izen indartua (adjektiboa eta izena emanen dirá ken pausarik, osatuz unitate interpretatibo bat, aski modu sintetikoan) .

Alegia, oso ezberdinak dirá "fucking son" ("bloody son", "damn son") eta "song of a bitch", eta biak ere batera eman daitezke:
you are a fucking son of a bitch! ("fucking son of a bitch": 16.700 emaitza an Google)
eta orobat indartu daiteké "bitch's son" (zein dan gehiago nola etiketa edo denominazio sintetiko bat):
you are a fucking bitch's son! ("fucking bitch's son": 79 emaitza an Google)
baina, iraintzekotan, askoz indartsuagoa izanen da a aldaera non indartu "bitch":
you are a son of a fucking bitch!  ("son of a fucking bitch": 1.070.000 emaitza an Google)
Bestalde, oso ezberdinak dira "putain de fils" eta "fils de putain" edo "fils de pute". Eta biak ere batera esan daitezke:
tu es un putain de fils de pute!
Oso ezberdinak dira "fottuto figlio" eta "figlio de puttana".  Eta biak ere batera esan daitezke:
sei un fottuto figlio de puttana!
Gaztelaniaz ere, ez da berdin: "puto hijo" eta "hijo de puta". Eta biak ere elkarrekin eman daitezke:
eres un puto hijo de puta!
Baina, askoz indartsuagoa da hau:
eres un hijo de la grandísima puta!
non "grandisima" dan indartzaile horietako bat. Eta are gehiago beste hau:
eres un puto hijo de la grandísima puta!
non erabilí bi indartzaileak batera. []

Etiketak: ,

igandea, ekaina 23, 2013

¿Zergatik da gutxiago expresivoa "putasemea" ezen ez "hijo de puta"?

Aurreko sarreran Txopik zun planteatzen gaia hon hizkuntz nahasketa, eta nik, horren harira, nabarmendu nahi nuke ze erabilera horren gako nagusia bilatu behar da an expresivitate erosoa, expresivitate potente, direkto, eraginkor eta noranahikoa. Era berean azpimarratu nahi dut ze expresivitate eroso eta noranahiko hori dago guztiz lotua kin hitz-ordena. Explikatuko naiz.

¿Zergatik da gutxiago expresivoa "putasemea" ezen ez "hijo de puta"? Ikus:
"Hijo de puta eta entzuten duzu sasikumea.. y a dónde vas?"
“Da como que suena mejor erderaz. Azkenien los tacos que dice… euskeraz
zer esan biozu… Putakumia naiz (ez daz antzekorik). Puto cabrón putakumia
baino hobeto sonetan dau”.
"Txillixo eitteko erderaz hobeto eitten da”. (alegia: Oihu egiteko...)
(Gazteak, musika eta euskara. Arrasateko gazteeen iritziak: 2011)
Eta gauza da ze "hijo de puta" da esanguratsuki expresivoagoa ze "putasemea" zeren esaldi (sintagma) labur horren climaxa dá "puta" (eta ez "semea"), eta baldin climax hori bukaeran badoa, isolaturik, bertan zentratu daiteke indar guztia, lortuz expresibitate maximoa eta ezin finagoa:
hijo de puta!
Eta areago ere isolatu daiteke esaldi-tontor hori:
hijo de ... puta!
Eta inkluso luzatu "puta" hori, edo jolastu kin enfasimolde diferenteak:
hijo de ... puuuuuuta!
Desefektu bera da areagotzen noiz gehitu aditza. Ez da berdin esatea:
putasemea da!
edo
es un hijo de puta!
Eta zer esanik ez:
oso puta handiaren semea da!
eta
es un hijo de la grandísima puta!
Bukaerako aditzek areago zailtzen dute esaldi-bukaerako climax kontrolatuak, batzuetan bihurtuz ia deskripzio, hori zein, printzipioz, nahi zan iraina. []

Etiketak: ,