Eta zér esan ahal dugu burúz prosodiá on inglesezko "izena + izena" patroia?

Ikusi dugu (an [2546]) ze inglesean adjetiboak ez dira joaten normalki kin azentu nagusia, zein kokatu ohi dén an bukaerako izena, justuki nola an gaztelaniazko adjetibo prenominalak, zek jarraitzen dutén ber patroi prosodikoa. Izan ere, soilik an baldintza kontextual bereziak erabiliko litzaké azentu nagusia an adjetiboa, baina ez dirudi ze insulto sorpresiboak kabitzen direnik an baldintza kontextual horiek. Genioenez, halako patroia ez da iruditzen indartsuena xéde sortu insultoak, zeinen indarra optimoki bildu beharko litzaké an adjetiboa, eta optimoki an bukaerako adjetibo bereziki rhematiko bat, nola ikusten dugún an gaztelania (inglesa eta gaztelania konparatzen ari gara an esparru hori).

Gaztelanian ere, bádira insultoak non agertzen zaigún 3 personako adizki jokatu bat, eta non indar prosodikoa joanen dén ki bukaerako objetua, non agertzen dén esapideko informazio rhematikoena; eta báda ere "izena + izena" patroia, non berriro indarra biltzen dén an bukaerako izena, zein izaten dén finena, rhematikoena, bi kasuotan ere optimotuz euren expresibitatea eta efektibitatea.

Eta, inglesean, nón jartzen indar prosodiko nagusia an konposizioak artén bi izen? Kontua ez da iruditzen oso argia, baina saiatu gaitezen esáten zeozer jarraíki oharrak burúz prosodia ganik Ádám Nádasy, titulatuak justuki "Prosody" zein:

eta zeinen arabera egonen liraké bi patroi prosodiko nagusi an inglesezko hitz konposatuak:

• Lehenengoa, adieraziz nagusiki an object relationship, zein dén initially-stressed, nola an "English teacher" (teaches English: object), zein askotan eta nolabait esanda ikus geinkén nola OV erlazio bat, baina aplikatua an "izena + izena", non indarra joanen litzakén ki lehenengo elementua, askotan objetu modukoa eta parte rhematikoena. Dena emanen litzaké an hitz fonologiko bera, oso jarraituki, fonologikoki oso baturik, non bigarren izena egonen litzakén desetresatua.
  

• Bigarrena, adieraziz nagusiki an subject relationship, zein dén finally-stressed, nola an  "English teacher" (she is English, subject), non askotan eta nolabait esanda nagusituko litzakén "adjetibo + izena" patroia, baina aplikatua an "izena + izena", zeintan indar nagusia bilduko litzakén an azken izena on konposizioa. Konposizioa emanen litzake an bi hitz fonologiko, kin azentua an bi elementuak nahiz azentu nagusia egón an bukaerako izena, nola an adjetiboak.
  

Ikusten denez, patroi prosodiko ezberdin horiek balio daiketé xéde ezberdindu estruktura semantikoki oso diferenteak, nola hauek:

• English teacher versus English teacher

• toy factory versus toy soldier

Lehenengo patroi horretan, batzuetan OV modukoan, agertuko liraké gure "3. personako aditz jokatua + objetua", non, hala inglesean nola gaztelanian, enfasia jartzen dén an ber objetua baina an kontrako posizioa:

• screensaver = salvapantallas

• can-opener = abrelatas

eta bigarren patroian aldiz, batzuetan adjetiboen modukoa, hala inglesean nola gaztelanian enfasia jartzen da an kontzeptu ezberdina nahiz an ber posizio finala:

• brick wall  = muro de ladrillos

• toy soldier  = soldado (de) juguete

Hau da:

• aditz modukoetan, egonen litzaké indarra an hasierako objetua (can-opener = abrelatas).
  

• adjetibo modukoetan, indarra legoke an bukaerako izena (brick wall  = muro de ladrillos).

Gauza da ze, inglesezko mekanismo insulto-sortzaile horiek dirá aski inkonsistenteak respektu euren expresibitatea zeren indar nagusia...

• edo ez da jartzen an azken posizioa (nahiz expresioa bihúrtu hitz fonologiko bakarra),
  

• edo ez da jartzen an elementu kontrastiboena (nahiz lehenengo elementua ere eráman azentu sekundarioa),
  

bi kasuetan ere gálduz indarra respektu ordenazio konsistenteki burulehena eta enfasi konsistenteki finalak an elementu rhematikoenak, hala an "aditza + objetua", nola an "izena + adjetiboa" nola finean an "izena + izen rhematikoagoa". Horrek favoretzen dú insultoen sorkuntza an gaztelania, eta orohar favoretzen du sorkuntzá on esapide expresiboak. [2548]

Orohar, antzera gertatzen da an konposizioak artén "izena + adjetiboa" nola an konposizioak artén "aditza + izena" edo artén "izena + izena"

Atzokoan argudiatzen genuen ze insultoak kin adjetiboa aurrén euren izena (adjetiboa + izena) ez dira izanen orohar hain efektiboak nola insultoak non adjetiboa kokatzen dén atzén izena (izena + adjetiboa). Izan ere, adjetiboa dá modifikatzailea, eta modifikatzailean egoten dá informazio rhematikoena, zehatzena, alegia informazio ofensibo handiena, justuki hura zein nahi dugún nabarmendu prosodikoki:

• caradura

• craneovacío

Eta, orohar, antzera gertatzen dá an konposizioak artén "aditza + izena" nola genioen an:

• [2523] soplapollas, comemierda, lameculos, robaperas, pagafantas,...  → "aditz jokatua an 3. persona + objetua" (VO estruktura kin objetua an bukaera)

Genioen atzo ze saiatuko ginela aztertzen ea bázeuden arrazoi sintaktikoak zeinekin azaldu zergátik gaztelania izan litekén aberatsagoa eta sortzaileagoa zein inglesa bera an esparrua on hizkera zatarra edota bereziki expresiboa. Eta kontua da ze, esana dugunez, halako hizkeraren gako nagusia izaten dá kargatu ahal izatea indar expresibo guztia edo gehiena an azken hitza, zein izanen litzakén hitz esanguratsuena (hizkera guztietan bukaera oso inportantea da, eta jarraiera irekia ere, baina hizkera bereziki expresiboetan, bihurtzen dá erabakiorra). Hortaz, jarraian saiatu beharko ginake aztertzen zé erraztasunak eskaintzen diren an sintaxi horietako bakoitza (inglesa vs gaztelania) xedé lortu justuki hori: eraman ahal izatea gako-hitza (akaso ondo aurreprestatua) ki azken posizioa on esapide zatarra edo bereziki expresiboa.

Horrelakoxe posizioa lortzen da adibidez an VO hitz-ordena, non elementu rhematikoena ematen dén behinda ondo prestátu bere etorrera bidéz aditza, gutxio rhematikoa. Halako VO ordena potentea zuzenean trasladatu ahalko balitz ki hitz-konposizioa an modu erosoa, horrek seguruena emanen lituzké fruitu onak baldin bestelako arazorik ez balego, eta horixe gertatzen da an gaztelania non báden hitzak sortzeko mekanismo bat non aurrena kokatzen dén aditz jokatu bat an 3. persona (V) eta gero objetu bat (O) zein tipikoki izanen dén esaeraren parte rhematikoena eta egokiena ki bukatu esaera, halan ze naturalitate osoz, zuzen-zuzenean, sortzen dira honelako izendapen zatarrak edota unoretsuak ere:

• soplapollas, comemierda, lameculos, robaperas, pagafantas,...

Mekanismo sortzaile hori bereziki laua da, gehienetan oso hurbilekoa eta oso egokia ki sórtu expresio umoretsuak, izanki arras produktiboa an gaztelania zeren dén oso erraza, zuzena, laua, arina, expresiboa eta efektiboa (eta are afektiboa), kokátuz objetu tipikoki rhematikoena eta esanguratsuena an sintagma-bukaera eta hola lortuz efektu zatar edo umoretsu handia (maximoa ere).

Esan nahi baita ze hor zuzen-zuzenean trasladatzen ari dá esaldiko VO estruktura ki izen-konposizioa, erraztuz halako izen konposatuen formazioa an norabide progresiboa, eta eskáiniz sorrera erraz-erraza eta guztiz efektiboa ki lortu oso hitz zatar edo umoretsuak nahitara, horrela bilakatuz oso mekanismo emankorra an gaztelania. Bihar saiatuko gara ikusten beste zeozer.

eta baita antzekorik gertatzen da an konposizioak artén "izena + izena" nola:

• [2532] caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...

Duela egun batzuk (ikus [2526]), Borja Odriozola-k  ematen zituén adibideak on esapide konposatu divertigarri-ofensiboak (aráuz kontextua), gehienak kin "aditza an 3. persona + objetua" nola "pintamonas" edo "meapilas", baina horiekin batera agertzen dirá beste pare bat non dugún "izena + izena" nola "bocachancla" edo "perroflauta". Bigarren sail horretan ("izena + izena") agertzen zaigú serie oso emankor eta efektibo bat, zein deskribatu ahal dén nola:

• caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...
  

hau dá:

• cara + edozer txistoso edo ofensiboa

Halakoak ere (nola "aditza + objetua", an [2526]) izan ahal dirá oso kontrastiboak, divertigarriak edo ofensiboak, eta berriro azpimarratu behar dugu ze euren emankortasun eta efektibitate handia oinarritzen dá an euren hitz-ordena, zeinen azkenean ematen dén elementu rhematikoena, ezustekoena, sorpresiboena, kontrastiboena, komikoena edo ofensiboena, behinda hasieran argi utzí ze mintzo gara burúz "cara" bat.

Bestela, indar expresibo gehiena galtzen da an hasiera inkoherente bat (expresiboki eta informatiboki inkoherentea) zein ez dugún ondo interpretatzen harik jáso esapidearen elementu thematikoa, zein dén justuki "cara-...". Aldiz, "cara-..." aurretik esanda/entzunda prest gaude ki expresatu edo deskodifikatu nolákoa den "cara" hori kin aukerako expresibitate koherentea (askotan handia), lortuz formula emankor eta efektibo bat.

Inglesak tipikoki egiten ditú halako konposizioak an modu buruazkena (regresiboa) kokátuz aurrena elementu sintaktikoki-modifikatzailea, eta bigarrenik elementu sintaktikoki-modifikatua, halan-ze, nahiz izán oso laburrak eta inglesez oso sintetikoak (oso modu bateratuan esanak), orohar halako insultoek galduko duté indar ofensiboa respektu alderantzizko konposizioak non elementu tipikoki rhematikoena (finena, ofensiboena) kokatzen dén an posizio koherentea, esan nahi baita ostén bere oinarri thematikoagoa. [2547] [>>>]

Bolinger (1952): "Because contrastive stress on pre-position would rarely be used in such a situation unless "house" had already figured, verbally, in the conversation."

Genioen atzo burúz ordenazioa artén izena eta adjetiboa an gaztelaniazko insultoak:

..., interpretazio enfatiko ofensiboak (eta neutroak ere) eskatzen dú azentu nagusia an adjetiboa:

• caradúra

edo 

• craneovacío

Bestalde, konsideratzen baditugu insulto batu jarraituak kin adjetiboa aurrén euren izena, nola lirakén:

• duracára

edo 

• vaciocráneo

gauza da ze halako insultoak erabiliko balira (ez baitira erabiltzen), nekez emanen litzaké enfasia an adjetiboa, baizik-ze, kontrara, azentua berez joanen litzake ki izena (nola adierazi berri dugún), non botatako insultoak irabazten duén koherentzia.

Eta zér gertatzen an inglesa, non praktikoki ez diren existitzen adjetibo postnominalak? (ezaguna denez, euren posizioa finkatu baitzen aurrén euren izena: stereotyped position), nón kokatzen da titpikoki azentu kontrastiboa an adjetibo inglesak? Ikus daigun zér dioskun Bolinger-ek (1952):

I have said that the stereotyped position of most English adjectives makes selective contrast impossible except by means of contrastive stress. (...) Now why did he not say l'm looking for a vácant house? Because contrastive stress on pre-position would rarely be used in such a situation unless house had already figured, verbally, in the conversation. Asked Are you looking for a house? or What kind of house are you looking for? he might readily reply l'm looking for a vácant house, but this reply would come, so to speak, at second hand -the sentence would not be of what I term the "first instance," that is, a sentence that can begin a discourse. [Bolinger, 1952:1123]

nondik nabarmendu nahi dugún tituluko esaldia:

Because contrastive stress on pre-position would rarely be used in such a situation unless house had already figured, verbally, in the conversation.  [Bolinger, 1952:1123]

Esan nahi baita ze inglesean kokatu ahal dá indar kontrastiboa an adjetiboa noiz izena dén nolabaiteko kontextuala, baina ez tipikoki noiz izen hori ez den lehenago agertua an konversazioa, noiz dén puruki rhematikoa. Kasu horretan, indar enfatikoa ez da kokatzen an adjetiboa.

Eta gauza da ze insultoak ez dira izaten oso kontextualak, baizik biziki rhematikoak, sortzaileak, sorpresiboak, halan ze ez genuken espero indar kontrastibo selektiboa an adjetibo prenominala, baizik gehiago indar kontrastibo orokor ez-selektiboa an bukaerako izena, non adjetiboek (eta, orohar, expresioek) galtzen duén bere indarrik gehiena. Horregatik halako konposizio ofensiboak izanen dirá askoz gutxio efektiboak an inglesa zein an gaztelania. Eta horrexegatik askoz gutxiago erabiliko dirá halako expresioak an inglesa respektu gaztelania, eta arlo horretan inglesa izanen dá gutxio sortzailea, gutxio aberatsa. [2546] [>>>]

Bolinger (1952): konparatuz "un hermoso edificio" eta "un edificio hermoso"

Azken sarreretan saiatzen ari gara erantzuten ki galdera hau (an [2537]):

..., dakigunez, adjetiboak inglesez tipikoki kokatzen dira aurrén izena, eta ez atzén izena, halan ze, galdera dá: bi ordena horietarik (eta ceteris paribus, alegia, beste guztia berdin delarik), zéin izanen litzake printzipioz ordena kontrastiboagoa, expresiboagoa, eta tipikoki efektiboagoa xedé sortu eta erabili expresio ofensiboak?

• izena + adjetiboa

ala

• adjetiboa + izena

Printzipioz, orokorrean, zér esan geinke?

edo akaso hobeki, saiatzen ari gara kontrastatzen gure ondorengo erantzuna (an [2538]) kin informazio eta analisi gehigarriak ganik autoreak nola Bolinger (1952).

Ba, ceteris paribus, printzipioz eta orokorrean esan geinke ze adjetiboak konplementatzen dú izena, halan ze, osteko posizioa  (alegia: izena + adjetiboa) dá posizio analitikoa eta koherentea (sintaktikoki, informatiboki eta expresiboki), eta hortaz, moldagarriagoa expresiboki.

Kontrara, aurreko posizioa (alegia: adjetiboa + izena) sintetikoa da, ez da zatika koherentea, eta dena hartu behar da an osotasun bat (esan liteké, holistikoki), zeren adjetiboa ez da ezer ere gabén izena (ez du ezer ere signifikatzen).

Hortaz, ceteris paribus, printzipioz eta orokorrean, "caradura" dá kontrastiboagoa, expresiboagoa eta tipikoki efektiboagoa zein "duracara" eta "cráneo vacío" zeinda "vacío cráneo".

Eta justuki hortik joanen litzaké atzoko analisia ganik Bolinger noiz kontrajartzen dituén aditz aurreko adverbioen interpretazio sintetikoa (as a whole) eta aditz osteko adverbioen interpretazio analitikoa (on either part), halako moduan ze aditz aurreko adverbioek ez lukete eramanen azentu kontrastiboa, bitárten aditz osteko adverbioek eraman ahal luketé azentu kontrastiboa an posizio efektiboena: bukaera. 

Baina adverbioak ez dira adjetiboak, eta orain gure interes nagusia aurkitzen da an adjetiboak, eta oso bereziki an diferentzia kontrastiboa artén adjetiboak zein diren kokatzen aurrén eta atzén euren izenak. Hortaz, pasa gaitezen ki analisia gain adjetiboak an Bolinger (1952), nok justuki aztertzen dituén adjetiboak an inglesa eta gaztelania. Ikus daigun adibidez, hitz hauek:

In un hermoso edificio the speaker has in mind only one building -the phrase is a semantic unit, just like abruptly back away; in un ediftcio hermoso, however, the building is contrasted with others that are not beautiful, just as back away abruptly contrasts one kind of backing away with another kind. [Bolinger, 1952:1121]

Gure ustez, kontu irristakor hauetan, gehiago mintzatu behako ginake gain tendentziak zeinda gain arau zorrotzak (areago, hizkuntzalaritzan hala behar izaten da orohar, zeren ia beti existitzen dira salbuespenak), eta bai, gure ikuspuntutik ere, gaztelaniaz izen aurreko adjetiboek jotzen dute dara interpretazio sintetikoa ("dara...", "darantza...", "daraino...": ikus [820]), sinpleki zatio euren inkoherentzia sintaktiko-semantiko-expresiboa (zein, adjetiboen kasuan, resolvitzen dén oso azkar, zatio euren laburtasuna), antzera nola izen osteko adjetiboek jotzen duté dara interpretazio analitikoa, nahizta baita eman ahal dirén erabiliz prosodia unitario jarraitua, esan nahi baita emánez izena eta adjetiboa nola balira hitz bakar bat, nola an insulto hauek:

• caradura

edo 

• craneovacío

zeintan izena eta adjetiboa bat egin dirén are grafikoki ere (ikus [2535]). Gainera nabarmendu nahi dugu ze, bai halako erabilera batu-jarraituan nola erabilera bananduagoan, interpretazio enfatiko ofensiboak (eta neutroak ere) eskatzen dú azentu nagusia an adjetiboa:

• caradúra

edo 

• craneovacío

Bestalde, konsideratzen baditugu insulto batu jarraituak kin adjetiboa aurrén euren izena, nola lirakén:

• duracára

edo 

• vaciocráneo

gauza da ze halako insultoak erabiliko balira (ez baitira erabiltzen), nekez emanen litzaké enfasia an adjetiboa, baizik-ze, kontrara, azentua berez joanen litzake ki izena (nola adierazi berri dugún), non botatako insultoak irabazten duén koherentzia. [2545] [>>>]

Bolinger (1952): konparatuz inglesezko "Why did you abruptly back away?" eta "Why did you back away abruptly?"

Itzul gaitezen ki Bolinger-en artikulua [2539], irakurriz ondoko pasartetxoa non autorea mintzo den burúz diferentzia pragmatikoa (diferentzia an intentzioa, ez an esanahi semantikoa) artén bi esaldi hauek:

• Why did you abruptly back away?  

versus

• Why did you back away abruptly?

Hauxe dio Bolinger-ek:

It is obvious that there is a clear-cut difference between Why did you abruptly back away? and Why did you back away abruptly?, though not one so radical as to put them in different semantic ranges. The first asks essentially "Why did you back away at all?" while the second asks "Why, having decided to back away, did you do it abruptly?" The first can be contrastive, but only as a whole; we might say Why did you abruptly back away? Why didn't you courteously accept as 1 wanted you to? The second is contrastive on either part, depending on the stress: Why did you back away abruptly when I told you to dart forward abruptly? and Why did you back away abruptly when I said to do it gradually? When abruptly precedes the verb, it is difficult for contrastive stress to set if off against back away. We should seldom if ever say Why did you abruptly back away when I told you to slowly back away? [Bolinger, 1952:1120]

Esan nahi baita ze, nahiz adverbioak oso laburrak izaten diren, inglesean adverbioen kontrasteak egiten dirá an amaierako posizio koherentea (non enfasiak dirén efektiboagoak), eta aurreko posizioa gelditzen da zat intentzio orokorragoak, non azentu kontrastiborik ez den jartzen an adverbioa. Horrela, aditz-aurreko adverbioa izanen dú interpretazio sintetikoa kin aditza (as a whole):

• The first can be contrastive, but only as a whole;...

bitárten aditz osteko adverbioak emanen dú aukera analitikoa (on either part):

• The second is contrastive on either part, depending on the stress:...

Hor, koherentziak errazten dú kontraste finagoa eta efektiboagoa. [2544] [>>>]

Chamonikolasová (2009): "In English, the grammatical principle enforces the sequence subject (S), verb (V ), object (O), complement (C), adverbial (A)."

Mintzo ginen atzo burúz zurruntasun gramatikal ezberdina noiz aplíkatu modifikazio lineala an munduko sintaxiak (oso handia eta gaiztoa an hitz-ordena buruazkena, eta oso txikia eta klase onekoa an hitz-ordena burulehen rigidoa), eta hari horretara, gaur azpimarratu nahi genuké ondoko pasartea, non Jana Chamonikolasová (ikus [2540]) mintzo dén justuki gain hóri tirabira zein den existitzen artén linealitate-printzipioa (linearity principle) eta printzipio gramatikala (grammatical principle) an bere "Word order and Linear Modification in English" (2009):

Mathesius (1975: 153-63), Firbas (1992: 117-140) and Vachek (1994: 32-40) identify principles determining word order in Indo-European languages. The most important are the linearity principle (ordering elements in accordance with linear modification) and the grammatical principle (ordering elements in accordance with a grammaticalized word-order pattern). The linearity principle is stronger in languages with flexible word order, the speakers of which are able to produce "gradation of meaning" more easily than speakers of languages with fixed word order, in which the linearity principle is subordinate to the grammatical principle. [Chamonikolasová, 2009:18]

Autoreak jarraitzen du mintzátuz justuki gain inglesa, zein ez litzaken izanen hain flexiblea noiz ordenatzen esaldiko elementu nagusiak: 

In English, the grammatical principle enforces the sequence subject (S), verb (V ), object (O), complement (C), adverbial (A). Since objects, complements and adverbials often express more important ideas than subjects, a large number of English sentences observe the grammatical principle without necessarily violating the linearity principle. [Chamonikolasová, 2009:18]

Gauza da ze zurruntasun burulehenak ahalbidetzen dú efektibitate expresibo oso handia (nahiz rigidoa izan, ordena horrek ematen ditú aukera expresibo anitzak eta oso onak), nahiz, zurruna izanki, batzuetan izan zitekén pittin bat monotonoa an bere ordenazioa, zein orokorki izanen litzakén aski independentea respektu konsiderazio diskursibo partikularrak:

... the grammatical principle enforces the sequence subject (S), verb (V ), object (O), complement (C), adverbial (A). [Chamonikolasová, 2009:18]

Bai, akaso izan ahla dá pittin bat monotonoagoa respektu ordena eta expresibitate orokorki flexibleagoak eta hortaz egokituagoak respektu zirkunstantzia konkretuak an diskursoa, zeinekin lortuko litzakén efektibitate apurño bat anitzagoa eta intensoagoa, bereziki noiz expresio horiek gauzatzen diren bidéz vokalismo ondo argia eta sonoroa.  

Azkenik, sintaxi buruazkenetan, nola japonieran, expresioa hiltzen da an modu guztietako inkoherentzia, zeinen emaitza dén oso inexpresiboa salbu an egoera oso kontextualak, oso obvioak. [2543] [>>>]

Informazio rhematikoena (eta berarekin azentu nagusia, enfatikoa edo ez) amaieran ez bada, izan dadila an ordena sintaktikoki koherentea, eta hala ez bada, izan dadila an egoera oso kontextualak

Orokorki, esaldi-bukaera dá lekurik onena xedé kokatu informazio rhematikoena, zeintan kokatuko litzakén azentu nuklearra (esaldiko main stress-a), enfatikoa edo neutroa, kin moldagarritasun expresibo betea. Hantxe, jada jasoa dugú beharrezko informazio thematiko edo rhematiko guztia arrén interpretatu eta expresatu bukaerako informazio rhematiko hori an baldintza abantailatsuak. Hau tipikoki gertatzen dá kin sintaxi burulehen flexiblea.

Egonen balira  zurruntasun gamatikalak ki kokatu informazio rhematikoena an azken posizioa (eta hortaz, azentu nuklearra, enfatikoa edo ez, an azken posizioa), erabil daiteke azentu nuklearra an posizio ez-final bat (neutroa balitz, izan beharko litzaké markatuxeagoa zein erabateko neutral finala) lórtuz efektu oso egokia baldin eta egiten bada an ordena sintaktikoki koherentea (non elementu prosodikoki markatu hori ondo interpretatzen dén sintaktikoki), eta oso bereziki noiz geroko informazioa dén kontextuala. Hau tipikoki gertatzen dá kin sintaxi burulehen rigidoa.

Egonen balira zurruntasun gramatikalak ki kokatu informazio rhematikoena (eta hortaz, azentu nuklearra) an posizio finala eta baita an posizio sintaktikoki koherentea, koka litezké azentu nuklearrak (enfatikoak edo ez) an posizio sintaktikoki inkoherenteak baina euren efektibitatea egonen dá ondo baldintzatua salbu an egoera oso kontextualak. Hau tipikoki gertatzen da kin sintaxi buruazkena. [2542]

Bolinger (1952): "... the differentiator, the contrasting element, comes last."

Amaitzen genuen atzo esánez ze Bolinger-en kontzeptua on modifikazio lineala agertzen dá oso lotua kin kontzeptuak nola thema eta rhema. Ikustagun orain Bolinger-en beraren adibide bat referitua ki erlazioa artén sujetu bat eta bere aditza an esaldi oso labur bat, alegia "Juan canta" versus "Canta Juan":

... Juan canta is used in Mexican Spanish more often than not to signify what John does for a living, whereas Canta Juan more often than not means that he is singing now. Actually these particular meanings are secondary, but they derive logically from the fact that in Canta Juan it is primarily Juan that narrows canta -starting off with canta the speaker suggests an action that anyone might be doing, hence some such situation as a concert where several persons have been singing and it now comes John's turn. The canta is general and the Juan is restrictive. On the other hand Juan canta suggests possible activities for John -he sings for a living rather than writes or weaves. The one answers the question ¿Quién canta? The other answers ¿Qué hace Juan? Note particularly that the differentiator, the contrasting element, comes last. [Bolinger, 1952:1120]

Bestalde, atzoko sarreran ikusten genuen nóla:

Bolinger’s study of the relationship between syntax and semantics suggests that speakers and writers tend to express pieces of information in order of increasing information value. The placement of less important (context dependent or accessible) ideas in initial position and more important ideas in final position reflects the processes taking place in the communication participants’ minds. [Chamonikolasová, 2009]

Konkretuki esaldiko elementu hori non egonen litzakén esaldiko informazio-balio maximoa izanen litzaké horixe non kokatzen dén esaldiko azentu maximoa (mean stress), halan ze guri bereziki interesatzen zaigu nón jartzen den azentu nagusi hori, zeren hortxe egonen litzake esaldiko informazio rhematikoena. Eta gauza da ze Juan canta esaldian, azentu nagusia doa an "canta", non agertzen dén esaldiko parte rhematikoena:

• Juan canta

bitartean ze an Canta Juan, azentua doa an "Juan", non egonen litzakén orain esaldiko parte rhematikoena:

• Canta Juan

Bi kasuetan hitz-ordenak markatzen dú bukaerako rhematizitate hori, eta ez da behar azentu markaturik hor, nahikoa da azentu nagusi neutroa, nahizta nahi izanez gero, bietan eman litekén azentu bereziki markatua ere, erákutsiz bukaera horietako moldagarritasun expresiboa.

Inglesean, aldiz, finkatua (stereotyped) dago SV ordena (seguruena zatio arrazoi morfologikoak), eta azentu markatu batek esanen du zéin den esaldiko parte rhematikoena:

• John sings 

eta

• John sings

Horrela, bietan ordena berbera izanki, bigarrenean derrigor beharko litzaké azentu markatua an "John". Esan nahi baita ze bigarrenean ez legoke aukera neutrorik, baizik soilik aukera markatua (gaztelaniaz ere esan ahal dá "Juan canta", kin azentu markatua an "Juan").

Esan nahi baita ze, puntu horretan, inglesaren hitz-ordena agertzen dá rigidoago zein gaztelaniarena, halan ze hor inglesa baliatu behar da kin derrigorrezko azentu markatua xedé markatu rhematizitate hori. Gaztelaniak ordea, bukaeran kokatu ahal dú informazio prosodikoki markatuena (nahiz neutroa izan ahal den), informazio rhematikoena, informazio ezberdintzailea edo kontrastiboa:

... the differentiator, the contrasting element, comes last. [Bolinger, 1952:1120]

hantxe non askatasun handiagoz expresatu ahal den, hasiz ti neutroena eta helduz ki enfatikoena. [2541] [>>>]

Bolinger-en (1951) modifikazio lineala lotzen dá kin Pragako Eskolako thema eta rhema

Mintzo ginén atzo burúz...

... Dwight L. Bolinger hizkuntzalaria, nok 1951an postulatu zuén oinarrizko teoria bat burúz hitz-ordenaren ondorio semantikoak. Bere artikulua deitzen dá "Linear modification" eta hauxe da bere laburpentxoa:

Elements as they are added one by one to form a sentence progressively limit the semantic range of all that has preceded. This causes beginning elements to have a wider semantic range than elements toward the end. The concept of linear modification thus developed knits together a number of otherwise heterogeneous manifestations of sentence order in English, and provides a plausible theory of adjective position. [Bolinger, 1952:1117]

Ikus daigun orain ondorengo aurkezpená on kontzeptua on modifikazio lineala (ganik Jana Chamonikolasová-k an bere "Word order and Linear Modification in English", 2009):

1. The concept of linear modification

The term linear modification was introduced in linguistic theory by Bolinger (1952: 1125), who claims that within a sentence, "gradation of position creates gradation of meaning when there are no interfering factors". Bolinger’s study of the relationship between syntax and semantics suggests that speakers and writers tend to express pieces of information in order of increasing information value. The placement of less important (context dependent or accessible) ideas in initial position and more important ideas in final position reflects the processes taking place in the communication participants’ minds. [Chamonikolasová, 2009:17]

zein agertzen dén lotua kin kontzeptuak nola thema eta rhema, sortuak an Pragako Eskola, eta guk askotan erabiliak. [2540] [>>>]

Bolinger (1952): "Linear modification"

Mintzátuz gain adjetiboak, eta orohar burúz hitz-ordena, akaso komeni da ikus daigun ondoko ekarpena on Dwight L. Bolinger hizkuntzalaria, nok 1951an postulatu zuén oinarrizko teoria bat burúz hitz-ordenaren ondorio semantikoak. Bere artikulua deitzen dá "Linear modification" eta hauxe da bere laburpentxoa:

Elements as they are added one by one to form a sentence progressively limit the semantic range of all that has preceded. This causes beginning elements to have a wider semantic range than elements toward the end. The concept of linear modification thus developed knits together a number of otherwise heterogeneous manifestations of sentence order in English, and provides a plausible theory of adjective position. [Bolinger, 1952:1117]

Saiatuko gara mintzatzen gain artikulu hori an ondorengo sarrerak. [2539] [>>>]

Adjetiboak konplementatzen dú izena, halan ze, osteko posizoa (alegia: izena + adjetiboa) dá posizio analitikoa eta koherentea (sintaktikoki, informatiboki eta expresiboki), eta hortaz, moldagarriagoa expresiboki

 Amaitzen genuén atzo galdétuz:

Eta gauza da ze, dakigunez, adjetiboak inglesez tipikoki kokatzen dira aurrén izena, eta ez atzén izena, halan ze, galdera dá: bi ordena horietarik (eta ceteris paribus, alegia, beste guztia berdin delarik), zéin izanen litzake printzipioz ordena kontrastiboagoa, expresiboagoa, eta tipikoki efektiboagoa xedé sortu eta erabili expresio ofensiboak?

• izena + adjetiboa

ala

• adjetiboa + izena

Printzipioz, orokorrean, zér esan geinke?

Ba, ceteris paribus, printzipioz eta orokorrean esan geinke ze adjetiboak konplementatzen dú izena, halan ze, osteko posizioa  (alegia: izena + adjetiboa) dá posizio analitikoa eta koherentea (sintaktikoki, informatiboki eta expresiboki), eta hortaz, moldagarriagoa expresiboki.

Kontrara, aurreko posizioa (alegia: adjetiboa + izena) sintetikoa da, ez da zatika koherentea, eta dena hartu behar da an osotasun bat (esan liteké, holistikoki), zeren adjetiboa ez da ezer ere gabén izena (ez du ezer ere signifikatzen).

Hortaz, ceteris paribus, printzipioz eta orokorrean, "caradura" dá kontrastiboagoa, expresiboagoa eta tipikoki efektiboagoa zein "duracara" eta "cráneo vacío" zeinda "vacío cráneo". [2538] [>>>]

Zéin izanen litzake printzipioz ordena kontrastiboagoa, expresiboagoa, eta tipikoki efektiboagoa xedé sortu eta erabili expresio ofensiboak: "izena + adjetiboa" ala "adjetiboa + izena"?

Azken egunotan ari gara mintzatzen gain hizkera zatarra, zein den hizkera bat bereziki expresiboa, eta zehazki mintzatu gara burúz:

• caradura

zein ez dén:

• aditza an 3. persona + objetua (kin indarra an objetua: soplapollas)
  

• izena + izena (kin indarra an bigarren izena: caraculo)

baizik eta:

• izena + adjetiboa (kin indarra an adjetiboa: caradura)

Halaxe da herenegungo expresio ofensibo hau ere:

• cráneo vacío (kin indarra an adjetiboa: cráneo vacío)

Eta gauza da ze, dakigunez, adjetiboak inglesez tipikoki kokatzen dira aurrén izena, eta ez atzén izena, halan ze, galdera dá: bi ordena horietarik (eta ceteris paribus, alegia, beste guztia berdin delarik), zéin izanen litzake printzipioz ordena kontrastiboagoa, expresiboagoa, eta tipikoki efektiboagoa xedé sortu eta erabili expresio ofensiboak?

• izena + adjetiboa

ala

• adjetiboa + izena

Printzipioz, orokorrean, zér esan geinke? [2537] [>>>]

Mi análisis politológico es que Trump ha impuesto su principal baza argumental: el baile estático moviendo los puñitos. (Zarracina, 2024)

Azken bi sarreretan ([2535] eta [2534]) ikusi ditugú bi pasarte periodistiko non agertzen dirén expresio ofensiboak, expresio umoristikoak, expresio ironikoak, expresio idiomatikoak, eta expresio sinpleki expresiboak, denak nahastuak an cocktail eraginkor bat bidéz estruktura eta lexiko potente batzuk, osatuz finean expresio periodistiko oparoa, zeintan, nola ez, bilatzen dén komunikazio aberatsa eta efektiboa. Ikus daigun adibidez, ondoko pasartetxoa ganik Pablo Zarracina (atzo an El Correo: "Baile de la victoria", 2024):

El triunfo de Trump ha sido esta vez arrasador. Ha ganado hasta el voto popular. El pueblo salva al pueblo, acuérdense. Aunque parezca increíble, a los demócratas no les ha funcionado ni lo de Biden poniéndose las gafas de 'Dark Brandon', ni lo de Taylor Swift, ni lo de Kamala apareciendo en el 'Saturday Night Live'. Mi análisis politológico es que Trump ha impuesto su principal baza argumental: el baile estático moviendo los puñitos.[Zarracina, El Correo, 2024]

Finean dena da bát. Dena da komunikazioa. Eta gauza da ze printzipio sintaktiko-informatibo-expresibo-digestiboak beti dirá berdinak (ikus [265]). [2536] [>>>]

... tenía la «cara mas dura que el granito de Mugares»

 Atzokoan aipatzen genuén gaztelaniazko esapide hau:

• caradura

zeinen garapen nauralean lortzen dén expresio idiomatiko hau:

• tener la cara más dura que + edozer oso gogorra
  

Dá esamolde bat oso bizia, oso sortzailea eta oso expresibo-efektiboa. Adibiderako, eta eginez bilaketa txiki bat an Google, topatu dugú ondorengo artikulu-hasiera guretzat divertigarria, nahizta hango inplikatu batzuentzat akaso ez izan hain divertigarria. Idazten dú Marta Carballo-k an La Voz de Galicia (2006, klikatu gain irudia ki ikusi hobeki):

Hau dá:

El granito de Mugares tiene fama de ser muy duro y el de Trasalba más bello  pero más arenoso. EI concejal de Urbanismo, Enrique Novoa, cree que la edila socialista Aurea Soto tiene su rostro tan duro como la piedra que se extrae de las canteras de la localidad de Toen. [...] Enrique Novoa, en una defensa de su departamento, espeto a la socialista que tenia la «cara mas dura que el granito de Mugares».

eta erántzunez:

Y el portavoz del PSOE, Francisco Rodriguez, saltó. Airado pidió a Novoa que rectificase pero sin darle tiempo se encaró verbalmente con otro de los ediles populares, José Luis Rodriguez Cid, acusándolo de «provocador, e caradura» y exigiéndole que no se riera.

Bistan da zéin bizi, zéin sortzaile eta zéin eragile izan ahal den gure expresiotxoa, zein, bere xumean:

• caradura.

... aisa garatu ahal dén an modu are kontrastiboagoa, are expresiboagoa:

• ... que tenía la «cara mas dura que el granito de Mugares».

eta luzátu areanda muga ezustekoak bitárten hiztuna/idazlea rekreatzen dén an esapidea (ikus "areanda..." = "harik..." adibidez an [536]):

... tiene su rostro tan duro como la piedra que se extrae de las canteras de la localidad de Toen.

Progresiboki, nora nahi den, nola nahi den. [2535] [>>>]

Baina, era berean, "poner cara de cartón" izan ahal dá sinpleki expresio ondo efektibo bat, ondo adierazgarria, eta ondo expresiboa ere

Genioén atzo:

... halako esapideak gehiago indartu nahi badira, eman ahal dira an modu analitikoagoa:

• alde batetik ondo prestatuz eztanda finala (cara de...), 

• eta bestetik ondo isolatuz elementu rhematikoena an  posizio final hori (... cartóoooon),
  

xedé eman deiogún expresibitaterik egokituena:

• cara de... cartooooón, cara de... anchoooooa, cara de.. mieeeeeerda,...

guztiz indartsu, hala nahi bada. Gakoa: bukaera potentea, ondo prestatua + vokalismo irekia (ikus [2528]).

Eta gauza da ze halako esapideek izaten duté euren expresio idiomatiko kidea:

• poner cara de cartón

• ser un capullito de alelí

• ser un alma de cántaro

• ser un caradura

• tener la cara muy dura

• tener la cara más dura que el hormigón
  

• tener la cara como el culo

• salir algo como el culo

• ...  

Ikus daigun nóla hasten dén ondorengo egunkari-artikulua (idatzia ganik Antonio Lucas kazetaria an EL Mundo egunkaria, 2015), titulatuá justuki "Cara de cartón":

Hor kazetariak erabiltzen ditú zenbait expresio, akaso kin intentzio ofensiboa, nola dirén:

• ... dueño de unos biorritmos de ameba... 

edo

... cráneo vacío.

zein amaitzen dirén oso egoki (era berean, "caracartón/cara de cartón/cara de cartóoooon" izan ahal dira ofensiboak). Baina, artikuluko "(pon) cara de cartón" hori ez da ofensiboa, baizik sinpleki expresio (idiomatiko) ondo efektibo bat, ondo adierazgarria, eta ondo expresiboa ere. [2534] [>>>]

cara de... cartóoooon, cara de... anchoooooa, cara de.. mieeeeeerda,... (Gakoa: bukaera potentea, ondo prestatua + vokalismo irekia)

Genioén atzokoan ze:

... sail horretan ("izena + izena") agertzen zaigú serie oso emankor eta efektibo bat, zein deskribatu ahal dén nola:

• caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...
  

hau dá:

• cara + edozer txistoso edo ofensiboa

Halakoak ere (nola "aditza + objetua", an [2526]) izan ahal dirá oso kontrastiboak, divertigarriak edo ofensiboak, eta berriro azpimarratu behar dugu ze euren emankortasun eta efektibitate handia oinarritzen dá an euren hitz-ordena, zeinen azkenean ematen dén elementu rhematikoena, ezustekoena, sorpresiboena, kontrastiboena, komikoena edo ofensiboena, behinda hasieran argi utzí ze mintzo gara burúz "cara" bat.

Bai, eta halako esapideak gehiago indartu nahi badira, eman ahal dira an modu analitikoagoa:

• alde batetik ondo prestatuz eztanda finala (cara de...), 

• eta bestetik ondo isolatuz elementu rhematikoena an  posizio final hori (... cartóoooon),
  

xedé eman deiogún expresibitaterik egokituena:

• cara de... cartooooón, cara de... anchoooooa, cara de.. mieeeeeerda,...

guztiz indartsu, hala nahi bada. Gakoa: bukaera potentea, ondo prestatua + vokalismo irekia (ikus [2528]). [2533] [>>>]