Edo, bestela, mugi dadila aditza ki burua on inflexioa, eta geldi dadíla sujetua an bere sortzezko gunea

Azken sarreretan (adibidez an "Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... aditza ezkerretara eraman ondoren, ASO hurrenkera lortzen dugu, hasierako mintzagai-iruzkin hurrenkera apur batean ezkutatzen duena.'") ikusi dugu nóla Fernández-ek eta Ortiz de Urbinak erakusten ziguten nóla generatuko luketén VSO ordena an sintaxiak non ordena hori dén oso ohikoa. Izan ere, beharko zirén bi mugimendu (ikusten dugu ze "mugimendu" kontzeptua dá klavea an marko generatiboa): alde batetik, sujetua mugituko zen ki espezifikatzaile-gunea on inflexioa, eta bestetik, aditza are gorago mugituko zén ki posizio bat are aurreratuago zein sujetua:

Horrek bi hutsune utziko zituen an aditz-sintagma, bata an jatorrizko gunea on sujetua, eta bestea an jatorrizko gunea on aditza, non geldituko zirén bi arrasto ("trace", ti). Horren inguruan, atzo Laka-k gogoratzen zigun ze (Laka, 2008:16):

..., mugimendu edo lekutze sintaktikoa konputatu ahal izateko, gogoratu behar dugu (oharkabean bada ere) lekuz kanpo aurkitutako osagaiekin, eta gainerako osagai eta elementuak konputatzen jarraitu behar dugu, lekuz kanpoko osagaien jatorrizko lekuak eta perpausaren elementu guztien arteko harremanak egokiro antzeman arte (Gibson 1998). [Laka, 2008:16]

halan ze ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" 2008:16):

"... zenbat eta prozesu sintaktiko konplexuagoak izan, orduan eta zama handiagoa ezarriko diogu oroimenari, eta gure egitura kontzeptualak denbora gehiagoz mantendu beharko dira aktibatuta." (2006b:293) [Erdozia-ren hitzak (2006), zein Laka-k aipatu an bere 2008-ko artikulua]

Esan nahi baita ze, VSO (goragoko moduan) sortzeko, beharko zirén bi mugimendu zeinen konputazioa luzatuko zen harik gramatikalki uztártu pieza guztiak on puzzle generatiboa (adibidez, egoki uztartu beharko liraké mugitutako elementuak eta euren jatorrizko arrastoak), hola sórtuz kostu konputazional bat zein, modu sinple batean modelatuta, imagina daikegu proportzionala ki mugimenduen kopurua (nahiz beste aldagai batzuk ere sar litezken an funtzioa, nola mugimenduaren luzera respektu sortzezko gunea,...). Hortaz, gauza litzaké ze, goragoko kasu horretan, beharko zirén bi mugimendu.

Bi mugimendu horiek gehiegi joz gero, proposa zeinké beste bide generatibo bat, merkeagoa konputazionalki. Ikus an Fernández eta Ortiz de Urbina (2007:243):

Hain errex nola hori. Ez bazaizu gustatzen lehenengoa, proposa daikezu bigarren sorbide hau, non, orain, sujetua geldituko litzaké an bere sortzeko gunea (barnén aditz-sintagma: jada ez da beharrezkoa beste nonbaitera joatea ki jasó sujetuaren "zerak" edo "tasunak", nola Fernández-ek eta Ortiz de Urbina-ek kontatzen zigutén hemen), eta izanen dá aditza zein mugutu beharko den ki inflexio-burua, eginez soilik mugimendu bat!

Hori kontakizuna konputazionalki merkeagoa izanik (mugimentu bat aúrka bi), akaso nagusitu beharko litzake gain lehenengo kontakizun garestiagoa, baina... ez da horrela gertatzen an kasua on Fernández eta Ortiz de Urbina: zergátik? Bihar ikusiko dugu. [1184] [>>>]

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): "Egituraren 'kostua' garestitu egiten da informazioaren aldetik"

Aurreko sarreran utzi genituén Fernández eta Ortiz de Urbina saiátzen azaltzen zergátik VSO sintaxiak agertzen dirén ondo gutxiago zein beste ordena batzuk gaindi munduko sintaxiak (gaur egun). Eta nahiz saiatu ziren ematen erantzun parametriko bat (bide batez, ondo arbitrarioa), bigarren saio batean, bueltatuko dira ki eremu funtzionala on informazio-eraketa, esánez, besteak beste:

Eta horrrek berriro garamatza gure informazio eraketaren eremura, oraindik ere ASO hizkuntzen urritasunaren azalbidea bilatzen saiatzen garela. Aurreko lerroetako bide bihurri eta luzean ASO hizkuntzak azken finean SAO hizkuntzak gehi gramatikaren (zentzu hertsian) konputazio berezi bat balira bezala har daitezkeela ikusi dugu. Beraz, mintzagai/iruzkina, maila batean behintzat, aurkitu aurkitzen da. Baina, noski, bestelako konputazio berezi hau ez zaigu dohainik ateratzen, subjektu/predikatua eta mintzagai/iruzkina parekatzea, bat-batean, are perpaus sinpleetan ere, opakoagoa egitea dakar-eta. Egituraren "kostua" garestitu egiten da informazioaren aldetik. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:219]

 

Ohar gaitezen ze hor egonen liraké bi kostu-mota guztiz ezberdin:

• Alde batetik, hori kostu konputazionala on mugitu aditza ti bere sorrerako aditz-sintagma aldé posizio aurreratuago bat respektu sujetua: gogora dezagun ze, autoreen marko generatiboan, halako mugimendu sintaktikoek inplikatzen duté kostu konputazional bat.
  

• Bestetik, ha kostu informatiboa zeinengatik, autoreen hitzetan ...
  

  ... "subjektu/predikatua eta mintzagai/iruzkina parekatzea, bat-batean, are perpaus sinpleetan ere, opakoagoa egitea dakar-eta. Egituraren "kostua" garestitu egiten da informazioaren aldetik." [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:219]

Ikus daigun:

• Lehenengo kostua (konputazionala) soilik existitzen da an marko generatiboa, eta oinarritzen da an ustezko oinarrizko estruktura batzuk nondikako mugimenduak konputazionalki kostosoak izanen liraken. Esan ahal da, beraz, ze kostu konputazioal hori sortzen da zuzenean ti euren kontakizun generatiboa, zeinen oinarriak nekez izanen zirén espekulatiboagoak.

• Bigarren kostua: gainkostu informatiboa edo komunikatiboa (azpi baldintza orokorrak), hori dá kostu diskursibo-funtzionala, zeinen arabera evoluzionatzen dirá sintaxiak.

Ez daigun nahasi bi kostu horiek, kostu konputazional generatiboa (Laka-k argudiatzen duena) eta gainkostu komunikatiboa (azpi baldintza orokorrak), zein sortzen den ti estruktura gramatikal antiinformatiboa. [1182] [>>>]

Bai, baina, mesedez, azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bat zek, zoritxarrez, ez du ezer ere zinez azaltzen.

Atzo ikusten genuen nóla Fernández eta Ortiz de Urbina (2007) zúten egiten komentario oso interesgarri bat (zatio fundamentala) respektu arrazoi nagusia zergátik VSO ordena ez dén hain orokorki funtzionala. Honela adierazten dute (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218): 

non, genioenez:

Bigarren kontakizun honetan nabari dá diferentzia oso interesgarri bat respektu Laka-ren kontakizuna (zeren kontakizunak dira), eta dá autoreek egiten duten referentzia ki mintzagai-iruzkin hurrenkera (bestela esanda: thema-rhema): alegia, nóla behin aditza aurreratutakoan, hurrenkera informatibo orokor hori (thema-rhema) galdu egiten den. Oso referentzia interesgarria. Eta hor bai jo dutela zerbait fundamentala: mintzagai-iruzkin hurrenkera. Hori ez da kontakizun bat, hori ez da retorika hutsa, hori oinarritzen da an logika diskursiboa, an koherentzia on diskursoa, eta bere inportantzia azpi baldintza orokorrak (askotan exigenteak) dá motorea on evoluzio linguistikoa.

Hala ere, noiz saiatzen diren zehazki azaltzen zergátik VSO ez den agertzen hain ugariki nola beste hurrenkera batzuk, baizik askoz gutxiago, lehenengo hurbilketa batean behintzat jarraituko dute ibiltzen hori bide antzua bezain hutsala on formalismoa, non ezer ere ez den zinez azaltzen:

... ASO (VSO) mota zergatik den hain urria ulertzeko, ... aditza eta inflexioa elkartzeko moduak sortzen duen aukera parametrikoa "markatua" dela esan daiteke. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Antzerako markatua litzaké ustezko beste parametro bat: Polisintesiaren Parametroa, zeinen aktibazioagatik hizkuntza batzuk izanen zirén ez gehiago eta ez gutxiago ze justuki... polisintetiko. Eta bukatu da istorioa. Irakur daigun [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]:

Beraz, nola behar dugúnn justifikazio bat (eskerrak, ez da gutxi) za datua ezen VSO sintaxiak dirá askoz urriagoak zein beste batzuk, jarraiko dugu ad hoc asmatzen istorio (kontakizun, relato, narrazio) formalak zeinekin soilik trasladatuko dugún arazoa (eta azalpena) ki beste esparru bat non egin beharko den ber galdera, alegia:

• Zergátik aukera parametriko batzuk dira markatuagoak zein beste batzuk?

Izan ere, ustezko azalpen horrekin ez dute ezer azaldu. Diote:

Teoriak berak berak aurresan beharko luke hori [markatutasuna] parametro bakoitzarekin. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Bai, baina, mesedez, hurrengo azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bat zek, zoritxarrez, ez du ezer ere zinez azaltzen. [1181] [>>>]

XK6: Hizkuntza semitiko mintzatuenak ez dira VSO

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 hau, XK4, hau eta XK5).

Diosku Kintanak:

Tipologiari dagokionez, ondo dakikezunez, badira S (subjektua) V (aditza) eta O (objektua) ordenatzeko eran aukera ezberdinak: semitar hizkuntzek VSO hobesten dute, ...

Nik uste ze Kintanak beharko luke errepasatu bere iturriák buruz hitz-ordená on hizkuntza semitikoak. Hizkuntza semitiko mintzatuenak (zein baitira arabiera kolokiala, amarikoa edo/ta hebraiera) ez dira ja VSO.

Leku askotan agertzen da ze arabiera kolokiala, hau da hizkuntza semitiko mintzatuena, pasatu da tik VSO at SVO (nahiz-eta erabilera formalak oraindik VSO modura mantentzen diren).

Edonon ere irakur daiteke nola hizkuntza amarikoa (Etiopia) pasatu zen tik VSO at SOV, azpi presio kultural gogorra on hizkuntza kusitikoak, zein ziren SOV. Hauxe da adibide estandarra zeinek erakusten duen nola baldintza oso bereziek eragin lezaketen ia edozein aldaketa sintaktiko. Baina halako kasuak salbuespenezkoak dira.

Nahi den lekuan ikusiko da nola hebraiera pasatu da tik VSO at SVO.

Hizkuntza semitiko mintzatuenetan ez da bat bera ere zein den VSO.

Kintana zertan dabil? [111] [⇶]