Zér egiten dute hizkuntzalari chomskyarrak noiz ikusten duten ze munduko sintaxi gehienak kokatzen duté sujetua (S) lehenago ze aditza (V) eta objetua (O)?

Erákustearren zéin den diferentzia arten hurbilketa chomskyarra eta hurbilketa funtzionalista, gogora daigun zér egiten duten batzuk eta besteek noiz ikusten dutén datu bat nola-ze munduko sintaxi gehien-gehienetan sujetua kokatu ohi da kanonikoki an hasiera te esaldia. Gaur komentatu behar dugu zér egiten duten chomskyarrek:

Chomskyarrek sinpleki esanen duté: sujetuaren (hasierako) posizioa ez da aukera parametriko horietakoa (ez dago aukeran), baizik-ze posizio hori biologikoki datorkigu grabatua an gure burmuina. Bestelako ordenak (non sujetua ez den an hasiera, nola adibidez OSV) soilik agertu ahalko dirá nola derivazioak ti oinarrizko ordenak non (errepikatzen dugú: biologikoki) sujetua agertzen den an hasiera (hots SOV edo SVO).

• [#6] Espezifikatzaile-posizioa ez bada parametrikoa (beti ezkerretara), orduan adibidez VSO izanen da konputazionalki kostosoagoa zein SVO edo SOV 

Herenegungoa laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

izan ere ...

... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56] 

Beraz, espezifikatzailearen posizioa ez litzake parametrikoa, nola hóri arten "burua" eta bere "osagarria", baizik-ze espezifikatzailea kokatuko zén beti aurré bere aditza. 

Bestalde, kontuan hartuz ze, jarraituz kin gure teoria generatiboa, sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an espezifikatzaile-gunea e esaldia (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, ezin liteke izán oinarrizkoa edozein hitz-ordena non subjetua (esaldiaren espezifikatzailea) dá agertzen ondorenda aditz-objetua (esaldiaren buru-osagarria), nola gertatú an VSO, VOS, OVS edota gure interesaeko OSV. Horiek ezin litezke izán oinarrizko ordenak, eta horrek inplikatzen du ze, ordena horiek generatzeko, ezinbestekoa da mugimendu edo desplazamendu sintaktiko gehigarririk afinda sujetua amai dadin ondorenda aditza edo osagarria, halan-ze goragoko lau ordena horiek derrigor izan beharko lirake konputazionalki kostutsuago zein euren oinarrizko ordena respektiboak, zein soilik izan litezké SVO edo SOV (non betetzen dirén oinarrizko eskakizun horiek).

Esan nahi baita ze, euren ustezko teoria horretatik beretik ere ez da ondorioztatzen ze ordena guztiak dirén konputazionalki berdinak, baizik-ze ondorioztatzen da ze bádaude ordena batzuk (sujetulehenak) zein dirén kostutsuagoak zein beste batzuk (aditzlehenak edo objetulehenak). 

Genioén an:

• [#1] Laka: '...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan.'
  

nóla ...

..., 2015 uztailean aurkitzen dugú Laka katedratikoa irakasten ze (2015):

• Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. [ikus, adibidez, atzoko sarrera]
  

Beraz, Laka irakasten ari da ze ordena sintaktiko guztiak berdin prozesatzen diren, noiz daukán evidentzia sendoa ezen "subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla".

Eta gauza da ze, espezifikatzaile-posizioa ez bada parametrikoa (beti ezkerretara), orduan adibidez VSO izanen da konputazionalki kostosoagoa zein SVO edo SOV. Euren ustezko teoria horretatik ere!   [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Hóri lizake euren "azalpena", azalpen biologiko bat, zeinekin "azal" liteken edozer, zeren jarrai-ki euren haria, edozein ordena izan litekén biologikoa.

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): " ... euskararen gramatika-eskoletan ad infinitum (eta ad nauseam) aipatzen ziguten galdegai ospetsuaz."

Galdetzen zuén atzo Josu Lavinek:

Cergatic dirade hain different 1571.co textu hau eta oraingo euscara idatzia?

Ba zeren, orain nagusitu dá ezbidea, eta ez garabidea. 

Eta ezbide horretan, aurren-aurreneko puntu guztiz fundamentala dá galdegai-legea, zein irakatsi da, aplikatu da eta baita zuzendu da (adibidez an textu-liburuak) artio bilakatu akaso seinalerik nabarmenena te euskal prosa kontenporaneoa, zein dén, finean, estandar formala.

Puntu horretaz, atzokoan gogoratzen genituén ondoko hitzak te Mitxel Kaltzakorta (2008) buruz-ki galdegai-legea:

... eta gogor zigortzen da haren legea [galdegai-legea] bete ezean, behintzat eskola-euskaltegietan. [Kaltzakorta, 2008:201]

Horretaz ere, Fernandez eta Ortiz de Urbina-k (2007) diote:

 ... euskararen gramatika-eskoletan ad infinitum (eta ad nauseam) aipatzen ziguten galdegai ospetsuaz. (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:229)

Bai, ad infinitum eta ad nauseam, kontra praktika zaharra, kontra praktika mintzatu landu modernoa, kontra tendentzia orokorra arten munduko hizkuntzak, kontra komunikazio potenteagoa.

[#10] Koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa arten sujetua eta predikatua

Atzokoan genioenez, Fernández eta Ortiz de Urbina (2007), noiz azaltzen zergátik hurrenkera sintaktiko batzuk diren agertzen maizago zein beste batzuk (ikus [#7] [#8] eta [#9]), zúten amaitzen euren argumentazio komunikatibo-funtzionalista esánez:

Beraz, gramatikaren parametro batek predikatuaren barruko AO eta OA lerratzeak zilegiztatzen baditu, informazio sistemarekiko elkargune betebeharrengatik, subjektuak predikatua baino lehenago, hots, ezkerretarago, agertu beharko du, balizko bestelako hurrenkerak baztertuz. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

Gaurkoan, alde batetik azpimarratu nahi genuke ze, konklusio horretara heltzeko, soilik behar dugu logika komunikatiboa: ez badakigu zértaz ari den predikatua, ezin izanen dugu ondo interpretatu predikatu hori; edo bestela esanda: askoz efektibokiago interpretatuko dugu predikatu bat baldin ondo badakigu zéri referitzen den. Horretan datzá koherentzia interpretatiboa. Eta bide beretik doá koherentzia sintaktikoa, zeinek sortzen du seguritate sintaktikoa, seguritate estrukturala, seguritateá an interpretazioa e estruktura sintaktikoa zeintan ari garen.

Eta, azken buruan gure goragoko bi autoreak horixe ari dira islatzen an euren eredu sintaktiko generatiboa noiz finkatzen dutén sujetua (edo bere ustezko gunea: espezifikatzailea) ezkerretara. Gogora daigun (ikus [#6]): 

Herenegungoa laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

izan ere ...

... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56] 

Beraz, espezifikatzailearen posizioa ez litzake parametrikoa, nola hóri arten "burua" eta bere "osagarria", baizik-ze espezifikatzailea kokatuko zén beti aurré bere aditza. 

Bestalde, kontuan hartuz ze, jarraituz kin gure teoria generatiboa, sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an espezifikatzaile-gunea e esaldia (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, ezin liteke izán oinarrizkoa edozein hitz-ordena non subjetua (esaldiaren espezifikatzailea) dá agertzen ondorenda aditz-objetua (esaldiaren buru-osagarria), nola gertatú an VSO, VOS, OVS edota gure interesaeko OSV. [#6]

Baina gauza da ze argumentu logikoá e koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa arten sujetua eta predikatua (hor aplikatzen da, osoki, baina ez soilik hor). Nola genioen an sarrera titulatzén: 

•  "Kayne, abstraktuki, dú modelatzen koherentzia sintaktikoa, zein den azken buruko arrazoia zergátik bere ereduan dén finean aukeratzen ordena burulehena"

Kayne (1994) ere, finean, ari da modelatzen koherentzia sintaktikoa noiz dún finkatzen ordena burulehena an bere interpretazioa e Gramatika Universala, zeintan ez den soilik finkatzen "espezifikatzea ezkerretara" , baizik areago, "espezifikatzaile-buru-osagarri" ordena burulehen universala (finean  SVO), nondik derivatuko lirake beste ordena guztiak. Gogora daigun (ikus hemen):

Nolabait esanda, sintaxi burulehena dá generatzen an norabidea e denbora (aurrerantza), halan-ze doa zehazki eta ziurtasunez finkatzen a erlazio sintaktikoa arten elementuak zein doazen agertzen linealki ("some fixed relation to every terminal in every substring": "a, ab, abc, abcd, abcdz"), bitarten sintaxi buruazkenean horixe gerta zedin, hasi behako ginake ti azken elementuak e sekuentzia ("z, zd, zdc, zdcb, zdcba"), joanez kontra linealizazio tenporala. Zeren denbora ez da simetrikoa, eta ondorioz, hurrenkera buruazkenean izanen dugú inseguritate sintaktikoa, besteak beste (ikus "Arazo guztiak joan ohi dirá batera"). Finean Kayne ari dá modelatzen koherentzia sintaktikoa.

Ikus zér dioen Kayne gain (5) sekuentzia hori ("The antisymmetry of Syntax", 1994:37-38):

Jakina ze, orohar, hobeto interpretatuko da zérbait zein den diskursiboki koherentea, baina ez da inondik inora beharrezkoa grabatuak izatea estruktura sintaktiko koherenteak an giza-burmuina: halako estrukturak sinpleki dirá teknologia garatuagoa, halan-ze erantzuten ahal dute ki exigentzia handiagoa. Koherentzia dá printzipio logiko bat, ez bereziki linguistikoa. Dá, noiz aplikatua ki teknologia, printzipio tekniko bat. [ikus hemen]

Bai, koherentziaren itzala dá proiektatzen askoz luzeago zeinda jartzea sujetua lehenda predikatua, eta finean horretan datza diferentziá arten Kayne eta gure goragoko generatibistak: noráino modelatzen duten printzipio logikoá e koherentzia sintaktiko-interpretatiboa an euren eredu biologikoak. Baina, horretarako ez da behar biologiarik: koherentzia sintaktiko-interpretatiboa dá kontu sinpleki logiko bat, teknikoa, teknologikoa. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

[#9] Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): "..., informazio sistemarekiko elkargune betebeharrengatik, subjektuak predikatua baino lehenago, hots, ezkerretarago, agertu beharko du, balizko bestelako hurrenkerak baztertuz."

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007), zein, gogora gaitezen, ari dira azaltzén zergátik ordena batzuk diren agertzen maizago zein beste batzuk (ikus [#7] eta [#8]), amaitzen dute euren argumentazio komunikatibo-funtzionalista esánez:

Beraz, gramatikaren parametro batek predikatuaren barruko AO eta OA lerratzeak zilegiztatzen baditu, informazio sistemarekiko elkargune betebeharrengatik, subjektuak predikatua baino lehenago, hots, ezkerretarago, agertu beharko du, balizko bestelako hurrenkerak baztertuz. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

Ikus aipu hori an bukaera e ondorengo pasarte zehatzagoa [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:216-217]:

Bai, informatiboki (komunikatiboki, funtzionalki) hobe da orohar ematea sujetua lehenda predikatua (sintaktikoki), esan nahi baitá thema lehenda rhema (komunikatiboki). Orohar, azpi baldintza komunikatibo orokorrak. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

[#8] Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): "Ez da zaila datu hauek informazio eraketaz dakigunarekin lotzea."

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007), ari direlarik burúz zergátik ordena sintaktiko batzuk diren agertzen ondo maizago ze beste batzuk (erábiliz egungo datu estatikoak), ondorengo aipuan referitzen dira ki SOV eta SVO hurrenkerak:

Subjektua osagarriaren aurretik kokatzeaz gain, bi hurrenkera hauek [referitzen dira ki SOV eta SVO hurrenkerak], AOS hurrenkerak ez bezala [VOS ez bezala], subjektua perpausean lehen-lehenik dutenak dira. Honetaz jabetuz gero, ez da zaila datu hauek informazio eraketaz dakigunarekin lotzea: subjektuak mintzagai neutralak badira eta iruzkina baino lehenago aipatzen badira, mintzagai/iruzkin erdibiketa hobekien islatzen duten hurrenkerak S/AO zein S/OA izango dira. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

Ikus tarte zabalagoa (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:216-217):

Bai, inkluso soilik egungo datu estatikoak erabilita, eta soilik kontuan hártuz "mintzagai-iruzkin" ordenazio informatibo neutro logikoa (thema-rhema), ez da zaila lotzeá munduko egungo hurrenkera printzipalak eta arrazoi komunikatibo-funtzionala, zein, gogora daigun, dá, finean, arrazoi ekonomikoa (... ekonomikoa da oso ...) zeren:

..., argi dago bat-bateko itzulpena errazagoa dela egitura gramatikalak eta egitura informatiboak bateragarriak badira. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:216] 

[⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

[#7] Bai, "argi eta garbi" eta "berehala ohartzen gara": arrazoi komunikatibo-funtzionala

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007) honela mintzo dira noiz saiatzen diren azaltzen zergátik OSV, OVS eta VOS dirén ordena askoz urriagoak zein beste hiru ordenak (ikus [#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6]):

esan nahi baita ze: 

Argi eta garbi, hitz hurrenkeraren hiru tenoreak SOA/SAO/ASO dira ["hiru tenoreak" hori dá metafora bat zeinekin referitzen diren ki hiru hurrenkera nagusiak: SOV, SVO eta VSO]. Hiru tenoreak beren ahaide pobreagoekin alderatzen baditugu [hor referitzen dira ki beste hiru ordenak: OSV, OVS eta VOS], berehala ohartzen gara bi taldeak banatzen dituen ezaugarria subjektu eta osagarriaren arteko hurrenkera dela. Top three hurrenkeretan subjektua osagarriaren aurrean agertzen da, hau da, S-O, beste hiruretan O-S topatzen dugu. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

eta hori:

... ekonomikoa da oso ... [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:216]

Bai, horretaz mintzo ginen an [#4]:

Beraz, oso ekonomikoa litzaké baldin orohar aurkituko balitz sujetua hasieran ordezta adibidez objetua hasieran, zeren oso ekonomikoa litzaké egitura gramatikalak bat-etorriko balira kin molde informatiboak ordezta izán antiinformatiboak eta antiekonomikoak.

Eta bai, "argi eta garbi" eta "berehala ohartzen gara": arrazoi komunikatibo-funtzionala. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Bai, baina, mesedez, azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bát ze, zoritxarrez, ez dun ezer ere zinez azaltzen.

Atzo ikusten genuen nóla Fernández eta Ortiz de Urbinak (2007) zúten egiten referentzia oso interesgarri bat (zatio fundamentala) ki arrazoi nagusia zergátik VSO ordena ez dén hain orokorki funtzionala. Honela adierazten dute (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218): 

non, genioenez:

Bigarren kontakizun honetan nabari da diferentzia oso interesgarri bat respektu Lakaren kontakizuna (zeren kontakizunak dira), eta dá autoreek egiten duten referentzia ki mintzagai-iruzkin hurrenkera (bestela esanda: thema-rhema): alegia, nóla behin aditza aurreratutakoan, hurrenkera informatibo orokor hori (thema-rhema) galdu egiten den. Oso referentzia interesgarria. Eta hor bai jo dutela zérbait fundamentala: mintzagai-iruzkin hurrenkera. Hori ez da kontakizun bat, hori ez da retorika hutsa, hori oinarritzen da an logika diskursiboa, an koherentzia e diskursoa, eta bere inportantzia azpi baldintza orokorrak (askotan exigenteak) dá motorea e evoluzio linguistikoa.

Hala ere, noiz saiatzen diren zehazki azaltzen zergátik VSO ez den agertzen hain ugariki nola beste batzuk, baizik askoz gutxiago, lehenengo hurbilketa batean behintzat jarraituko dute ibiltzén bidé antzua bezain hutsala e formalismoa, non ezer ere ez den zinez azaltzen:

... ASO (VSO) mota zergatik den hain urria ulertzeko, ... aditza eta inflexioa elkartzeko moduak sortzen duen aukera parametrikoa "markatua" dela esan daiteke. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Antzerako "markatua" litzaké ustezko beste parametro bat: "Polisintesiaren Parametroa", zeinen aktibazioagatik hizkuntza batzuk izanen zirén ez gehio eta ez gutxio ze justuki ... polisintetiko. Eta bukatu da istorioa. Irakur daigun [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]:

Gauza da ze nola behar dugun justifikazio bat (eskerrak, ez da gutxi) gana datua ezen VSO sintaxiak dirá askoz urriagoak zein beste mota batzuk, jarrai daikegu "ad hoc" asmatzen istorio (kontakizun, relato, narrazio) formalak zeinekin soilik trasladatuko dugú arazoa (eta azalpena) ki beste esparru bat non egin beharko baitá ber galdera, alegia:

• Zergátik aukera parametriko batzuk dirá markatuagoak zein beste batzuk?

Esan nahi baita ze ustezko azalpen horrekin ez dute ezer azaldu. Diote:

Teoriak berak berak aurresan beharko luke hori [markatutasuna] parametro bakoitzarekin. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Bai, baina, mesedez, hurrengo azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bát ze, zoritxarrez, ez dun ezer ere zinez azaltzen. [⇶]

[#5] Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, ...'

Fernández eta Ortiz de Urbina hizkuntzalari chomskyarrak esaten digute ondorengoa buruz kokapen sintaktikoa e sujetua (ikus an "Sintaxi organikoa"):

Egia esan gure eremu teorikoan nagusiki, espezifikatzailea buruaren ezkerretara dagoen gunetzat jo izan da, eta ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Esan nahi baita ze, buru sintaktikoek (adibidez, aditzek) hizkuntzatik hizkuntzara lekuz aldatu lezakete euren posizio erlatiboa respektu euren osagarriak segun parametro bat ("buru-osagarri" parametroa), baina sujetuak biologikoki, fisikoki, oinarri-oinarritik egongo lirake an hasiera e perpausa, aditzaren ezkerretara. Laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, subjektuek ez dute jotzen ki hasiera e perpausak zeren gehien-gehienetan dirén thematikoak, eta zeren komunikatiboki horixe baita euren leku funtzionalena (an sintaxiak zein ez diren guztiz kontextualak: baldin sujetuak badira oso kontextualak, akaso, OVS izan liteké aukera bat). Ez, hortxe daude. Hortxe zeuden. Hortxe egon dirá tikan hasiera e "hizkuntza"... organikoa. Baina gauza da ze explikazio komunikatibo-funtzionala dá nahikoa da ki azaldu subjetuen hasierako posizio tipikoa. Nahikoa. Atzo genioén: 

Sinpleki ez dira behar argudio biologikoak, aparte izán zientifikoki eskasa eta gainera aski aluzinantea postulatzea ze (ez esaldi zinez emandakoetan, baizik oinarrizko estruktura previo batzutan, nondik gero, etengabe derivatzen arituko diren besteak) sujetua aurrena doá zeren burmuinean hala grabatua dago, kitto, eta gabén evidentziarik. 

Burmuinean grabatua an ...  sintaxi organikoa.

Sinpleki, "ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik,...". [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

[#4] Sujetua (tipikoki atal tematikoena: zértaz mintzo) logikoki joan beharko litzake lehenago zein objetua (tipikoki atal rematikoena: informazio berri xeheena)

Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina (an euren "Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan", 2007:216) dioskue ze oso ekonomikoa da estruktura gramatikalak eta "informazioaren isuria" bat etortzea:

Hizkuntza gehienetan aurkitzen dugun subjektu-predikatu hurrenkera, beraz, oso ondo egokitzen da gizakiek gure informazioaren isuria eratzerakoan jarraitu ohi dugun mintzagai-iruzkin hurrenkera islatzeko. Informazio eraketa ez da berez eremu linguistikoa, eta badu zerikusirik gizakien bestelako sistema sinbolikoekin, baina ekonomikoa da oso gure egitura gramatikalak zuzenean parekatu ahal izatea kanpoko beste sistema horrekin. Ez dakigu bi sistemek "hizkuntza" bera erabiltzen duten, baina, behintzat, argi dago bat-bateko itzulpena errazagoa dela egitura gramatikalak eta egitura informatiboak bateragarriak badira. [2007:216]

Argi daigun ze "mintzagai-iruzkin" egitura informatibo hori dá gure "thema-rhema", eta hortaz, esaten ari dira ze "oso ekonomikoa" litzake baldin, islátuz egitura informatiboa, egitura gramatikaletan ere sujetua (atal thematikoena) hasieran kokatuko balitz aurkéztuz geroko predikatua, zeinen zati rhematikoena izaten dá objetua. Bestela, eta euren metaforari jarraiki, gure burmuinak nekezago "itzuliko" lituzke estruktura gramatikal antiinformatibo horiek, eta horrek ekarriko luké itzulpen-kostu gehigarri bat, esan nahi baita  prozesamendu-kostu gehigarri bat (beti ere konsíderatuz baldintza orokorrak).

Beraz, oso ekonomikoa litzaké baldin orohar aurkituko balitz sujetua hasieran ordezta adibidez objetua hasieran, zeren oso ekonomikoa litzaké egitura gramatikalak bat-etorriko balira kin molde informatiboak ordezta izán antiinformatiboak eta antiekonomikoak.

Aipu horretan, bi hizkuntzalari chomskyar horiek mintzo dira buruz "hizkuntza", zein den hizkuntza biologikoa, organikoa, eta zein ez den zértan izan logikoa, funtzionala, informatiboa (noiz dioten ze "informazio-eraketa ez da berez eremu linguistikoa", ari dira mintzatzen buruz "hizkuntza" hori). Ikuspuntu funtzionaletik, ordea, hizkuntzak dira kode konventzionalak zeintan bai sartzen den informazio-eraketa, zein den erabat eremu linguistikoa. Bestalde, estruktura gramatikalak ez badira informatiboak, saiatu gaitezke proaktiboki aldatzen, nola beste edozein kode konventzional zein ez den bereziki logiko, funtzional edo sozialki interesgarria. 

Orain kontrastatu behar dugu gure azalpen logiko hori (baldintza orokorretan, sujetua aurre objetua) kin datu enpirikoak. Eta datuetara joaz, fija gaitezen an munduko hiru ordena gramatikal gutxien erabilienak: hirurak daukate ezaugarri antiinformatibo nabari hori, hirurak daukate objetu tipikoki rhematikoena (O) aurrenda sujetu tipikoki thematikoena (S):

Bai, hirurak daukate objetua aurre sujetua (VOS, OVS eta OSV): orotara, %4. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Kayne (1994): 'Heads must always precede their associate complement position.'

Atzokoan komentatzen genuen nóla Fernández-Ortiz de Urbina autoreek (2007) esaten ziguten ze...

...gure eremu teorikoan nagusiki, ... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik,... [Fernández-Ortiz de Urbina 2007:56]

... halan-ze sujetua oinarri-oinarritik (giza-burmuinean) etorriko zen kokaturik aurrén bere aditza (espezifikatzailea ezkerretara). Oso bestela gertatuko zen an erlazioa arten buruak eta euren osagarriak, zein ez zen izanen hasieratik finkoa edo finkatuta, baizik-ze geldituko baitzen menpé parametro orokor bat (orobat organikoa) zein, segun textuinguru linguistikoa, zén finkatuko an hurrenkera burulehena ala buruazkena.

Baina orain azpimarratu nahiko genuke ze Kayne hizkuntzalari famatua ondo harago joan zen noiz proposatú bere hipotesi antisimetrikoa (1994), zeintaz jada mintzatu ginen an sarrera titulatzén justuki "Hipotesi antisimetrikoa (Kayne, 1994)":

Hipotesi antisimetrikoa izan zen proposatua ganik Richard S. Kayne an bere liburu "The antisymmetry of Syntax", publikatua an 1994. Hantxe, marko formal batean, Kayne, zein baita figura zentral bat an hizkuntzalaritza formal horretan, zuén postulatu ze munduko hizkuntza guztiak daukaté oinarrian estruktura berbera: espezifikatzaile-buru-osagarri, esan nahi baita: SVO burulehena.

Halako asimetriak esango liguke ze, finean, ez da berdin (ez da simetrikoa, baizik antisimetrikoa) kokatzea osagarriak aitzín edo atzén euren buruak (aditzak, izenak, ...), esango liguke ze existitzen dira asimetriak arten hitz-ordenak, eta justuki horregatik deitzen zaio hipotesi antisimetrikoa.

Antisimetria formal horren azpian aurkitzen dugú antisimetria funtzionala, an zentzua ze, oro har, ordena burulehena dá hurrenkera eraginkorrena. Izan ere, ordena progresiboa dá teknologia komunikatibo potente bat zein behar dén garatu, eta garapen hori ez da oro har hain zuzenekoa, zoritxarrez. [Balbula, 2008]

Zehazki, hipotesi horren arabera (ikus an "The antisymmetry of Syntax", Kayne, 1994):

Heads must always precede their associated compement position. (...) ...specifier positions [non aurkitzen baitá sujetua] must invariably appear to the left of their associated head, never to the right. [Kayne, 1994]

Ohartu ze SVO ordena burulehena litzaké oinarrizkoena zeren hala agertuko bailitzaké (alegia, fisikoki grabatua) an giza fakultatea deitzén "hizkuntza". 

Horrela, SVO ordena burulehena ez zen izanen irekiena, arinena, progresiboena, ez zen izanen sintaktikoki eta interpretazionalki koherenteena eta horregatik potenteena eta expresiboena, ez zen izanen, finean, komunikatiboki efektiboena, nola dén. Ez, sinpleki izanen litzake ordena bat zein, medióz mutazio bat, agertu zen noizbait an giza burmuina kin estruktura sintaktiko zehatz hori jada prest.

Baina, gauza da ze ordena hori garatu behar da, zeren hizkuntza partikularrak sorreran ez dira existitzen baldintza evolutibo egokiak afinda azaldu dadin diskursibitate potente-moldagarri bat. [⇶]

Sintaxi organikoa

Hizkuntzalari chomskyarrentzat "hizkuntza" dá organo bat, organo fisiko bat ze-ditún bere baitan grabatuak estruktura sintaktikoak (batzuk finko, eta beste batzuk kin zuribeltzezko aukera parametrikoa). 

Gauza da hain sinplea nola ze, noizbait, gertatu zén mutazio genetiko bat nondik agertu zén "hizkuntza" organikoa, kin estruktura horiek. Ez dira saiatu ere egiten azaltzen zergátik: soilik deskubritu nahi dute nolákoa den hizkuntza organikoa. 

Hortaz, sintaxia grabatua dago, universalki, eta horrela, adibidez, batzuen ustez, sujetua aditzaren aurretik joango zén justuki zeren fisikoki hola grabatua dago an burmuina e jendakiak, diogunez universalki (Gramatika Universala). Ikus zér dioskuen Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina an euren  "Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan" (2007:56):

Egia esan gure eremu teorikoan nagusiki, espezifikatzailea buruaren ezkerretara dagoen gunetzat jo izan da, eta ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández-Ortiz de Urbina 2007:56]

Esan nahi baita ze, buru sintaktikoek (adibidez, aditzek) hizkuntzatik hizkuntzara lekuz aldatu lezakete euren posizio erlatiboa respektu euren osagarriak segun parametro bat ("buru-osagarri" parametroa), baina sujetuak biologikoki, fisikoki, oinarri-oinarritik egongo lirake an hasiera e perpausa, aditzaren ezkerretara. Laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández-Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, subjektuek ez dute jotzen ki hasiera e perpausak zeren gehien-gehienetan dirén thematikoak, eta zeren komunikatiboki horixe baita euren leku funtzionalena (azpi baldintza komunikatibo ez-bereziki kontextualak: baldin sujetuak badira oso kontextualak, akaso, OVS izan liteké aukera bat). Ez, hortxe daude. Hortxe zeuden. Hortxe egon dirá tikan hasiera e "hizkuntza"... organikoa. Baina gauza da ze explikazio komunikatibo-funtzionala dá nahikoa ki azaldu sujetuen hasierako posizio tipikoa. Nahikoa. Atzo genioén: 

Sinpleki ez dira behar argudio biologikoak, aparte izán zientifikoki eskasa eta gainera aski aluzinantea postulatzea ze (ez esaldi zinez emandakoetan, baizik oinarrizko estruktura previo batzutan, nondik gero etengabe egonen dirén derivatzen beste ordenak) sujetua aurrena doá zeren burmuinean hala grabatua dago, kitto, eta gabé evidentziarik.

Burmuinean grabatua an ...  sintaxi organikoa. [⇶]

hobe dugu ... gramatika eta informazio sistemak bateragarriak izatea

Ari naiz irakurtzen liburuá deitzen "Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan" idatzia ganik Beatriz Fernández Fernández eta Jon Ortiz de Urbina hizkuntzalariak (2007). Hor, 216. orrialdean, autoreek dioskue hau:

Hizkuntza gehienetan aurkitzen dugun subjektu-predikatu hurrenkera, beraz, oso ondo egokitzen da gizakiek gure informazioaren isuria eratzerakoan jarraitu ohi dugun mintzagai-iruzkin hurrenkera islatzeko. Informazio eraketa ez da berez eremu linguistikoa, eta badu zerikusirik gizakien bestelako sistema sinbolikoekin, baina ekonomikoa da oso gure egitura gramatikalak zuzenean parekatu ahal izatea kanpoko beste sistema horrekin. Ez dakigu bi sistemek "hizkuntza" bera erabiltzen duten, baina, behintzat, argi dago bat-bateko itzulpena errazagoa dela egitura gramatikalak eta egitura informatiboak bateragarriak badira. Are gehiago, beharbada subjektu-predikatu hurrenkera neutroa hizkuntzaz kanpoko beste sistema honek (edo gramatikaren parte honi) ezartzen dion "ulergarritasun" baldintzaren antzeko zerbait da. Hizkuntzaren bidez informazioa elkarri pasatu nahi diogu, eta hiztunek elkar ulertuko badute, hobe dugu lehenengo eta behin gramatika eta informazio sistemak bateragarriak izatea: haiek ere ulertu behar dute elkar!

Bi komentario:

1.: Niri aski gogorra egiten zait irakurtzea ze "informazio eraketa ez da berez eremu linguistikoa", baina, momentuz bederen, alde batera utziaz halako kontuak, ados nago kin goiko mezu nagusia: alegia, hobe dugula "gramatika eta informazio sistemak bateragarriak" izatea.

2.: Fijatu gaitezen ze esaten ari den ze existitu daitezke egitura gramatikalak zein diren komunikatiboki erosoagoak ezen beste egitura alternatibo batzuk zein lirateken komunikatiboki zailagoak, oro har. [⇶] [146]