osteguna, azaroa 07, 2019

Euskara hutsa. Aukeran.

Atzoko sarreran gogoratzen genuén, besteak beste, ondorengo itzulpena hen Gilen (originalki hemen):
Gobernuak kobra jago zerga gain dirua zein hain nekez duzu lortzen ezen ez gatik jitea zein zure diruak genera noiz ikasten duzu hura zuretzat alharazten.
zeini nik egokitzen nion honako versio sintaktikoa:
Gobernuak dú kobratzen jago zerga gain dirua zein zuk lortú hain nekez, ezez zatio jitea zein diru horrek generatú noiz duzun ikasten zuretzat alharazten.
non nire asmoa ez zen diskutitzea buruz lexikoa, baizik buruz sintaxia. Horrek, jakina, ez dio kentzen batere inportantziarik ki aspektu lexikoa, zein, esan gabe doa, dén arras elementu inportante eta are oinarri-oinarrizkoa afin ondo ulertu edozein textu: lexikoa ez bada ulertzen, akabo guztia.

Atzo berton Luis Lauzirikak emanen zuén beste esaldi hau (ikus horretaz Erramun Gerrikagoitiaren komentarioa hemen ere):
Gobernuak kobratzen du impostu gehiago dirutik zein hainbeste ahalegintzen haizen obtenitzen, eze ingresutik zein generatzen duen hire diruak noiz ikasten duan lanegin dezan hiretzat.
zeini egokitu genezaioke beste versio sintaktiko hau:
Gobernuak kobratzen ditú impostu gehiago gain dirua zein hainbeste ahalegintzen haizen obtenitzen, ezez zatio ingresua zein generatzen duen hire diruak noiz ikasten duan lanegin dezan hiretzat.
non preservatu dirá bai originaleko ordena progresibo nagusia, nola Luisek ere egin, eta baita originaleko konexio sintaktiko nagusiak ere:
El gobierno cobra más impuestos sobre el dinero que tanto te esfuerzas en obtener, que por el ingreso que genera tu dinero cuando aprendes a hacerlo trabajar para tí.
Izan ere, progresibitate sintaktiko potente eta zehatza oro har gauzatzen dá arartez baliabide burulehen espezifikoak, nola dirén:
  • "zein..." murriztailea,
  • "ezen ez..." = "ezez..." = "eze..." konparativoa, 
  • "noiz..." denborazkoa,
hala nola ere:
  • "gain..." ( = "gainean..." = "gainen..."), edo
  • "zatio..." ( = "zergatik..." = "zergatio...")
zein ez diren beste mundu batekoak, baizik euskara hutsa. Beti ere, aukeran. []

Etiketak: , , ,

ostirala, urria 12, 2018

Mekanismo sintaktiko garatzaile propio bezain universalak

Atzoko sarreraren bukaeran mintzo ginen gain universalitatea e-mekanismo sintaktikoak, zeinen azpian dagó, ezin bestela izan, logika komunikatibo orokorra, universala. Horrekin lotuta, gogora gaitezen, adibidez, nóla munduko hizkuntzetan zehar erabili izan diren zeharkako galderak afin derivatu erlatibo murriztaile burulehenak
Edota orobat gogoratu gintezke kin ondorengo bi sarrerak gain "(e)ze" erlatiboa, murriztailea ere, zeinen zorioneko agerrera ahal den igarri jarraiki logika interlinguistikoa
Euskarak bere historian erabilitako (edota arian diren) beste mekanismo sintaktikoak ere ez dira baizik plasmazio partikularrak e-tendentzia komunikatibo interlinguistiko orokorrak. Horrela, munduko hizkuntzen erdiak joan dira mugitzen ki estruktura "VO" komunikatiboki potenteagoa:
Eta antzeko indar eta bide orokorrak daudé azpi beste evoluzio partikularrak nola:
Atzo aipatutako "an" preposizioa ere dá derivatzen jarraiki bide sintaktiko orokor bat nondik adverbioak diren bihurtzen preposizio, eta nondik euskara ere abiatua baitzen (ikus sarrera titulatzén "an: inesivoa (non)", non jasotzen baitira esapide realak nola "hán etxean"): soilik falta zen azken bulkadatxoa afin sortu (edo derivatu) "an" preposizio distiratsua, gardena eta... euskararena. []

Etiketak: , , , ,

osteguna, urria 04, 2018

"n gain r" ordezta "n, r-ren gainean"

Aurreko sarreran aipatu dugu nóla matematikaren arlotxo batean dén erabiltzen "A gain B" expresioa ordezta "A, B-ren gainean". Ikus hiru.eus atarian nóla zehazten den puntu hau:

Jakina, "gain" hori bera zabaldu liteke ki beste edozein adiera e-bere bikote pospositiboa ("-(r)en gainean"), izanki halako zabaldura semantikoak aski mekanismo naturalak ki garatu sintaxiak.

Eta horrela, adibidez, esanguratsuki errazago mintza gintezke gain gaiak zein interesatzen zaizkigun. []

Etiketak: , ,

asteazkena, urria 03, 2018

Eta ez da dudarik eze asmatu zuten

Itziar Ugarte-k bere atzoko artikulu mamitsuan (ikus atzoko sarrera) ekartzen dizkigú ondorengo hitzak e-Jabier Agirre mediku eta tekniko linguistikoa (ikus "«Eta hau nola esan?»"):
Bi bidetara jo zuten [afin bete hutsune lexikoak], Agirrek azaldu duenez: «Euskarazko hitz zaharrak berreskuratzera edo zeuk asmatzera; eta hor aukerak zabaltzen dira: maileguak, hitz eratorriak, hitz elkarketak, zabalkunde semantikoa...».
Beraz, gauza zen hitz zaharrak berreskuratzea edota hitz berriak asmatzea jarraikí betiko bide edo mekanismo lexiko sortzaileak, hala nola zabalkunde semantikoa edo beste edozein modu e-moldapen lexikoa.

Sintaxian ere, bádira estruktura eta baliabide zahar aski ahaztuak zein saiatu beharko ginen berreskuratzen lehenbailehen, berdin nola bádiren betiko mekanismo sintaktiko sortzaileak, zein diren orobat euskararenak nola latinarenak edota munduko beste edozein hizkuntzenak, hala nola adibidez baliabide postpositiboen aurreratzea (latinezko cum postpositiboa preposizio bihurtuko zen) edota zabalkunde semantikoa bera (latinezko ad adlatiboa datibo ere bihurtuko zen).

Zergatik ezin gara gu saiatu aurreratzen kin? Zergatik ezin gara gu saiatu lehenago berreskuratzen eta gero semantikoki zabaltzen ki morfema ki erabilera adlatiboak (edota destinatiboak), aparte datiboak?

Adibidez, euskaran ere, matematikaren arlotxo batean bada ere, garai horretan proposatuko zén
A gain B
ordezta
A, B-ren gainean
eta ez da dudarik eze asmatu zuten. []

Etiketak: , ,