Gogora daigun Blevins-en teoria zeinen arabera euskara eta hizkuntza indoeuroparrak egon litezkén genetikoki konektatuak, hau da ze izan litezké ahaideak

Atzokoan amaitzen genuen esánez:

Eta diogú "printzipioz", zeren, dakigunez, aurkeztu dira lanak zeinen arabera euskara eta hizkuntza indoeuroparrak egon litezkén genetikoki konektatuak, hau da ze izan litezké ahaideak. Bihar gogoratuko dugú puntu hori.

Hona hemen nón mintzatu ginen gain puntu hori:

• [1163] Bakker mintzatuz burúz Blevins-en hipotesia ezen hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan ahal dirá ahaideak: "The proposal has to be taken seriously, and a scholarly and open debate should take place"

Juliette Blevins (2018) dú argudiatzen ze hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan daitezké ahaideak. Horretaz mintzo da Peter Bakker an bere artikulu-reseina titúlatzen "Advances in Proto-Basque Reconstruction with Evidence for the Proto-Indo-European-Euskarian Hypothesis" (2020:563; bestalde Bakker agertzen zen hemen ere, behekaldean):

Bádirudi ze, momentuz behintzat, tesi hori izan dá ignoratua (2020:564):

Baina, Bakker-en ustez, tesi hori argiki da proposamen bat zein hartu beharko litzakén serioski, zabalduz debate zientifiko serio eta ireki bat (2020:586-587):

 

eta gero berriro dio (2020:588)

Bai, 

... Unless they [the most knowledgeable experts, bascologists and Indo-Europeanists] are able to provide counterarguments, not just picking a few points, ...

horrela egiten dira gauzak an zientzia: emanez argumentuak an debate serio eta ireki bat:

... a scholarly and open debate...

Gure tesian ere berdin (alegia, baldintza orokorretan, sintaxi buru-lehena dela nabariki potente-efektiboagoa zein sintaxi buru-azkena).

eta, bide batez, gogoratu daigun ze:

• [1164] Juliette Blevins dá a sortzailea on "Fonologia Evolutiboa" 

Ondokoa zioen atzo Bakker-ek buruzki Blevins-en hipotesia (2018) zeinen arabera hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan ahal dirén ahaideak:

... On the other hand, she [Juliette Blevins] may also run the risk of being ridiculed, or she simply may be ignored by colleagues. The latter seems to be the case,... [Bakker, 2020]

Esaten genuenez, bádirudi ze ignoratzen ari dirá Blevins, zein dén ez gehiago ta ez gutxiago zein hori sortzailea on "Fonologia evolutiboa", non saiatzen diren azáltzen, adibidez, zergátik zenbait soinu-patroi maizago errepikatzen diren an munduko hizkuntzak. Ikus daigun zér den fonologia evolutiboa jarráiki Blevins bera (2015):

edo begiratuz an Wikipedia:

Azken buruan, dá ikuspuntu funtzional bat, non bilatzen dirén oinarrizko faktore orokorrak nondik azáldu, adibidez, zergátik zenbait soinu-patroi dirén komunagoak zein beste batzuk (berdin nola orobat egiten den an esparrua on sintaxia: hor ere existitzen dira patroi komunagoak eta tendentzia komunagoak zeinen arrazoiak aztertzen diren).

Guk ere, nola Bakker-ek, espero ditugu erantzun ondo fundamentatuak, gutxienez berdin fundamentatuak nola Blevins-en azalpena (Bakker-ek: at the same level of detail as Blevins in her book). Hitz batean, espero dugú... zientzia.

Dirudienez, ezin da guztiz baztertu hori ahaidetasuna artén euskara eta hizkuntza indoeuroparrak. [2778]

Inglesezko "carry" aditzak konpartitzen dú jatorria kin euskarazko "karriatu/garraiatu", baina (printzipioz) ez kin "ekharri/ekarri"

Atzokoan Mikel Mendizabal-ek galdetzen zuén honako hau:

¿Kar al dago erlazionatua kin aditz inglesa "carry"? Badakit ez dela garrantzitsua une honetan baina beti iruditu zait kuriosoa hori koinzidentzia.

Bai, kuriosoa da koinzidentzia, baina, printzipioz, soilik da hori: koinzidentzia bat. Kontua da ze, jarraiki nire The New Collins English Dictionary zaharra (1981), inglesezko "carry" aditza dá XIV. (C14) mendeko mailegu bat hartua ti frantses zaharra (OF: Old French), zein derivatuko litzakén ti "carrum" latinoa (L):

carrry: ... [C14 carien < OF carier to move by vehicle < car < L carrum transpor wagon] [The New Collins English Dictionary, 1981]

Online (Etimonline) aurkitzen dugú informazio osagarria harik heldu ki hizkuntza zeltiko bat (galoa) eta harago ere (PIE: Proto Indo Europarra):

Beraz, azken buruan, inglesezko "carry" aditza izanen litzaké oso hurbileko ahaidea on gure "karriatu" edo "garraiatu", zeinen azken jatorria ez den baizik goragoko ber "carrum" latinoa. Oso interesgarria eta akaso sorpresiboa, ezta?

Bestalde, euskararen "khar/kar" erroa agertzen zaigú an "ekharri/ekarri", eta jada erabiltzen zen noiz aditz-erroei gehitzen zitzaién "e-" partikula, zein soilik gertatu zen an aditz-erro zaharrak,  zaharrenak (baita gehitu zitzaion "-i" partikula zaharra ere), halan-ze, printzipioz pensatu behar dugu ze "khar/kar" dá euskararen erro patrimonial oso zahar bat, zein ez litzaken erlazionatua kin goragoko mailegu zeltikoa edo bestelako maileguak, baizik-ze aitzitik jatorrizkoa izango litzake.

Eta diogú "printzipioz", zeren, dakigunez, aurkeztu dira lanak zeinen arabera euskara eta hizkuntza indoeuroparrak egon litezkén genetikoki konektatuak, hau da ze izan litezké ahaideak. Bihar gogoratuko dugú puntu hori. [2777]

Sinpleki ez dugu behar "traído por" interpretazio pasiboa ki lortu teoria koherente eta razonable bat gain sorrera on euskararen aditz-morfologia zaharra

Josu Lavin-ek gogoratzen zigun atzo zéin izaten den interpretazio pasiboa on euskal aditz sintetikoak:

nakarzu

NA soy, estoy, estoy siendo
KAR traído
ZU por ti

NA (subjektu) pazientea (nor)
KAR erroa
ZU (subjektu) agentea (nork)

Baina, zergátik postulatu teoria konplikatuago bat noiz abantailatsuki erabili ahal dugún askoz teoria sinpleagoa? (parsimonia-printzipioa). Izan ere, nahikoa da "kar" erroak adieraz dagiela "traer" aditzaren ideia semantikoa an OVS, zein dén hitz-ordena bat zein ederki egokitzen den an garai zaharrak, noiz hizkuntzak sortzen ari ziren.

Bestela esanda, ez dugu behar "traído por" forma pasiboa, sinpleki ez dugu behar interpretazio pasiboa ki lortu teoria koherente eta razonable bat gain sorrera on euskararen aditz-morfologia zaharra. Horretaz jada mintzatu ginén an honako sarrera:

[#1985] "kar" dá  aditz-erroa, aportatuz aditzaren ideia semantiko hutsa (zerbait nola 'traer'), eta ez "...traído por..."

Atzo Josu Lavin-ek zioén:

Orainaldian:
ni + dakar = nakar
...
: soy traído, estoy siendo traído

baina ez dugu ikusten zergátik "kar" izan beharko litzakén "traído" ordézta "traer",

Egungo "nakarzu" adizkia aterako litzaké ti kontrakzioa on esaldi zahar hau, zeinen ordena kanonikoa dén OVS:

• ni da kar zu

hots:

• nakarzu = n(i) - (d)a - kar -zu = ni da kar zu

zeinen itzulpen aproximatu bat litzakén:

• mí ahora traer tu
  

non tipikoki "ni/mí" objetua baitá elementu rhematikoena (nola gertatu ohi den an OVS ordena, baina ez an ordena pasiboak, non hasierako sujetu pasiboa ez den izaten tipikoki elementu rhematikoena), eta non "zu/tu" baitá amaierako sujetu aktibo bat zek ez darama batere markarik (ez ergatiborik, ez besterik) zeren bere amaierako posizioak jada argi uzten du bere izaera aktiboa (OVS litzaké ordena kanonikoa, ez-markatua).

Hortaz, "kar" aditz-erroak soilik emanen luké aditz horren ideia semantikoa, zeozer nola "traer" hutsa, gabén denbora, gabén persona, gabén numeroa, eta ez "...traído por...".

Hala ere, eta arrazoi ezberdinengatik, ezin uka ze interpretazio pasibizatzaile horiek izan duté aski arrakasta artén euskal hizkuntzalariak: bihar aipatuko dugú adibide bat. [2776] [>>>]

Gaur antzeko ariketa egin nahi genuke kin euskara, alegia inferitu zéin izan zitekén euskararen ordena zaharra kontuan hartuz bere oraingo morfologia

Atzokoan amaitzen genunen gurea esánez honako hau gain japonieraren hitz-ordena zaharra (oinarritua an bere morfologia jarraiki Givon):

Beraz, nahiz ezin ikusi ziurtasunez nola mintzatzen ziren japonieraren hiztunak an garai oso-oso zaharrak, japonieran  datu eta arrasto morfologikoek (eta, dakiguneino, bestelakoek ere) erakusten diguté soilik SOV. Horraino ailega gaitezke, eta horraino ailegatzen gara. Eta ez da gutxi, baizik zeozer oso baliotsua.

eta gaur antzeko ariketa egin nahi genuke kin euskara, alegia inferitu zéin izan zitekén euskararen ordena zaharra kontuan hartuz bere oraingo morfologia. Hain zuzen ere horretaz mintzatu ginen an ondoko sarrera hau:

[#1755] "da" izanen litzaké forma oso zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa), zein gelditu dén fosildua barné "izan" aditza

Josu Lavin-ek atzo:

Hassieraco DA- hori içan aditzarena da. Erdaraz = es, está.
dakart: algo está siendo traído por mí, nondic: lo traigo
dakarKIZUt: a ti, para ti.

Hor interpretatzen ari zara, Josu, "da-" morfema hori nola balitz aditz laguntzaile bat barnén estruktura pasibo bat, baina aditz trinko horietan, "da-" hori ez da laguntzaile pasibo bat, baizik orainaldiko partikula bat, zein jatorriz, hasiera-hasieran, izanen bide zén adverbio-erakusle orokor independente moduko bat, zein geroago berrinterpretatuko zén postpositiboki nola 1. personako izenordea ("dakarda > dakart"), edo, solterik ere, nola 3. personako adizkia barnén "izan" aditza. 

"da" horrek ez du erakusten antzekotasunik kin "izan" aditza (eztare, "gara", "zara" edo "dira" adizkiek), alderantziz zein "naiz", "haiz" edo "zan" formak, zein bai derivatuko lirakén ti oinarrizko aditz hori. Bestela esanda, "da" litzaké forma partikula zahar bat barnén "izan" aditza (bere jatorria ez legoke an "izan" aditza).

"da" izanen litzaké oso forma zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa) zeinen izaera gramatikala, garai hartan, ez zen izanen hain argia, baizik aski anbiguoa: ez zen izanen aditz argi bat, baizik gehiago adverbio-erakusle moduko bat, adieraziz presentzia, "orain-hemengo" presentzia, zein soilik geroago bilakatuko zén aditz purua (an "(hura) da", zeinen forma regularrago bat izanen litzaké "daiz").

Eta respektu zure interpretazio pasiboa, Josu, argudiatu genuen hemen nóla halako ordenetan guk soilik ikusi ahal dugún OVS ordena regular bat an ahots aktiboa, non, adibidez, bukaerako S hori ez den sujetu pazientea, baizik sujetu aktiboa (sujetu gramatikala on esaldia); hots, errepikatzen dugú: OVS regular bat. Ikus:

• Gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta berdin objetua) dá berbera: alegia, dira bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak
  

non esaten genuén hau:

Guk "na-kar-zu" horretan, hau ikusten dugu:

ni   da   kar   zu > n(i) - (d)a - kar - zu > nakarzu

ni (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzekoa nola "orain", eta edozein kasutan zerbait oso kontextuala, oso presentziala) - kar (aditz-erroa, aditzaren eduki semantikoa, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

Hor, sujetu aktiboak ez zuen behar inolako markarik, (ez zen behar ergatiborik), zeren posizionalki markatua baitzegoen (postposizionalki). Bide beretik (kontuan hartu ze "-a" artikulu determinatua ez zen oraindik sortua):

sagar   da   kar   zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

 edo berdin:

sagar   da   kar (t)za  zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - (t)za (adverbio moduko bat adiéraziz "asko" edo pluraltasuna) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

non "da" eta "(t)za" izanen lirakén adverbio modukoak (aski flexibleak posizionalki).

Esan nahi baita ze hor argiki ikusten dugu esaldi aktibo bat baina an OVS ordena, zein akaso izanen zén euskararen ordena zahar bat, nondik S gerota gehiago hasiko zen dislokatzen ki aurreneko posizioa, non sortu zén ergatiboa:

zuga ni da kar zu > zuk nakarzu

SOV

non "zuga" horrek jarraitzen dú izaten ber sujetu aktiboa zein lehenago (bukaerako "zu" bikoiztu hori jada gelditu da fosilizatua an morfologia, testígatuz ordena zaharra), baina orain gramatikaldua an esaldi-hasiera. Esan nahi baita ze, gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera: alegia, dira bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak.

"da" forma zahar hori (anbiguo samarra gramatikalki) geroago bilakatu zén aditza, antzera nola bilakatu zén izenordaina ere (erakutsiz flexibilitate sintaktiko handia).

Egon dira beste hipotesi batzuk burúz euskararen hitz-ordena zaharra (adibidez SVO), baina hauxe (OVS) iruditzen zaigu guri zentzuzkoena, probableena, alde handiz ere. [2775] [>>>]

... ez da gutxio egia ze, hala ere, bádira datuak eta arrastoak zeinekin heldu ki konklusio zientifiko baliotsuak (ezin izán konklusio ziur-ziurrak, baina bai probableak, problabeenak),...

Atzoko hariari jarraiki, har daigun Dryer-en (atzoko) lehen pasartea, non, besteak beste, dioén ze:

I think it is impossible to conclude even for more widely accepted language families what the word order of the proto-language is. [Dryer, 2011]

Egia da ze, esaten genuenez,...

... ezin dugu jakin ziurtasunez nolákoa izan dén munduko sintaxien historia zehatza eta osoa,...

baina ez da gutxio egia ze, hala ere, bádira datuak eta arrastoak zeinekin heldu ki konklusio zientifiko baliotsuak (ezin izán konklusio ziur-ziurrak, baina bai probableak, problabeenak), zein gero ezeztatu litezkén baldin aurkítu kontrako evidentzia sendoagorik, edo areago sendotu baldin aurkitu aldeko evidentzia gehiago. Ez da ezer berririk hor, sinpleki dá zientzia.  

Adibidez, har daigun japoniera, eta galde deiogun ki gure burua ea zér esan ahal dugún burúz japonieraren hitz-ordena zaharra,  ahal den zaharrena. Tom Givon-ek (2005) erantzun zuén ki galdera hori esánez honako hau (orain gutxi gogoratzen genuén erantzun hori an #2768):

1. Synchronic morphology is most often the best guide for reconstructing older syntax. There is not a single shred of evidence in Japanese morphology indicating anything but SOV syntax (see Givon 1971, 1979, 1983 ed., 2001, inter alia).

Beraz, nahiz ezin ikusi ziurtasunez nola mintzatzen ziren japonieraren hiztunak an garai oso-oso zaharrak, japonieran  datu eta arrasto morfologikoek (eta, dakiguneino, bestelakoek ere) erakusten diguté soilik SOV. Horraino ailega gaitezke, eta horraino ailegatzen gara. Eta ez da gutxi, baizik zeozer oso baliotsua. [2774] [>>>]

Matthew Dryer (2011): "SOV original word order? ..., any answer other than SOV will be foolish. ..."

Behin Dik Bakker-ek egíndakoan ondorengo komentarioa (gogorra baina halere eta idazle hauetan tipikoa den lez, argudio zehatzik bakoa) kóntra lana on Gell-Mann eta Ruhlen (2011), eta behin komentario horretan Dik Bakker-ek aipátutakoan WALS atlas linguistikoa, eta azkenik, behin esanda ze Gell-Mann eta Ruhlen-ek (2011) ez dute egiten batere reflexiorik gain known distributions (cf. WALS): 

..., with no reflection on even the most basic of the abundant literature on this point, on known distributions (cf. WALS),...[Bakker, 2011]

Matthew Dryer-ek, alegia WALS atlasaren egileetako batek (ikus #2760 eta #1169) idatzi zuén ondoko ekarpen esanguratsu hau, zehazki aipatuz munduko hitz-ordenen egungo banaketa (given the current distribution of word orders in the world):

SOV original word order? " ... given the current distribution of word orders in the world, any answer other than SOV will be foolish....

gainératuz hau:

... although the two orders [SOV eta SVO] are about equally common, SOV is much more common in small language families, suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world. [Dryer, 2011]

Ikus Dryer-en  erantzun osoa (klikatu gain irudia ki irakurri hobeto):

Nola esaten genuen an #1140:

Nahizta, jakina, ezin dugun jakin ziurtasunez nolákoa izan den munduko sintaxien historia zehatza eta osoa, evidentziak argiki apuntatzen du ki SOV ordena nola hitz-ordena oso-oso zabaldua an garai zaharrak.

Iruditzen zaigu oso ekarpen baliotsua, zeintaz gehixeago mintzatuko garen an ondoko sarrerak. [#2773] [>>>]

Eta bádira kasu (ia) evidenteak ere: Tomlin-enean (1986, gure referentzia) zero OSV

Atzokoan ikusi genuen nóla Jess Tauber-ek idazten zuén beheragoko komentario ironikoa buruzki artikulua ganik Gell-Mann eta Ruhlen (2011) non, besteak beste, autoreak saiatzen zirén argudiatzen ze hitz-ordena zaharrena zén SVO:

Perhaps there is something we are missing, something in prehistory. We just came out of an ice age, after the abatement of the Younger Dryas event . Drastic climatic shifts. Before that our ancestors had to deal with the Toba explosion, which also resulted in very cold conditions over an extended period.

Could there be something to climatic conditions which would make it more likely that SOV would coalesce and survive, or that speakers of SOV might survive better in such a regime? [Tauber, 2011]

Bide beretik, eta kontuan hartuz ze gaur egun munduan ia ez den existitzen batere hizkuntzarik kin OSV hitz-ordena (Tomlin-enean, zero), Tauser-ek ironiza leiké esanez ze akaso horren arrazoia izan zitekén klimatikoa, izan ere beste ordena batzuetako hiztunak hobeki gainbiziko ziren. 

Kasu horretan ere Tauser-i ez zitzaion burutik ere pasako ze OSV hitz-ordena dá bereziki desegokia azpi baldintza komunikatibo orokorrak, eta obvioki ez zatio arrazoi klimatikoak, baizik zatio arrazoi funtzionalak zein, kontuz begiratuta, suertatu ahal dirén (ia) evidenteak, nola gertatu zaién ki Fernández eta Ortiz de Urbina hizkuntzalari basikoki chomskyarrak (2007):

[#1187] Bai, "argi eta garbi", "berehala ohartzen gara": arrazoi komunikatibo-funtzionala 

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007) honela mintzo dira noiz saiatzen dirén azaltzen zergátik OSV, OVS eta VOS dirén ordena askoz urriagoak zein beste hiru ordenak (ikus [#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6]):

esan nahi baita ze: 

Argi eta garbi, hitz hurrenkeraren hiru tenoreak SOA/SAO/ASO dira ["hiru tenoreak" hori dá metafora bat zeinekin referitzen diren ki hiru hurrenkera nagusiak: SOV, SVO eta VSO]. Hiru tenoreak beren ahaide pobreagoekin alderatzen baditugu [hor referitzen dira ki beste hiru ordenak: OSV, OVS eta VOS], berehala ohartzen gara bi taldeak banatzen dituen ezaugarria subjektu eta osagarriaren arteko hurrenkera dela. Top three hurrenkeretan subjektua osagarriaren aurrean agertzen da, hau da, S-O, beste hiruretan O-S topatzen dugu. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

eta hori:

... ekonomikoa da oso ... [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:216]

Bai, horretaz mintzo ginen an [#4]:

Beraz, oso ekonomikoa litzaké baldin orohar aurkituko balitz sujetua hasieran ordezta adibidez objetua hasieran, zeren oso ekonomikoa litzaké egitura gramatikalak bat etorriko balira kin molde informatiboak ordezta izán antiinformatiboak eta antiekonomikoak.

Eta bai, "argi eta garbi", "berehala ohartzen gara": arrazoi komunikatibo-funtzionala.

Bai, errepikatzen dugú: "argi eta garbi" eta "berehala ohartzen gara": arrazoi komunikatibo-funtzionala. Nahizta ez Tauber-ek (ikus #2772) ez Nichols-ek (ikus #2770) ez duten nabari ezer. [2772] [>>>]

Ba, bai, badirudi ze báda zerbait zein kritiko horiek ahazten ari diren

Atzokoan kritikatzen genuén Johanna Nichols-en (2011) komentario kritiko negargarria (the authors don't even know...) referitua ki Gell-Mann eta Ruhlen (2011). Komentario horretan, kontua ez da zilegiki kritikatzea autore horien datuak eta argudioak, baizik autore horiek erarik merkeenean ridikulizatzea, gabén irakurri euren artikulua (This is based on reading just the abstract. I'll now read the paper.). Ridikulizatzeko gogo hori ez da privatiboa on Nichols, nola konprobatu ahal dugun an ondorengo komentario ridikulizatzailea ganik Jess Tauber, zein hasten den honela:

Perhaps there is something we are missing, something in prehistory. We just came out of an ice age, after the abatement of the Younger Dryas event . Drastic climatic shifts. Before that our ancestors had to deal with the Toba explosion, which also resulted in very cold conditions over an extended period.

Could there be something to climatic conditions which would make it more likely that SOV would coalesce and survive, or that speakers of SOV might survive better in such a regime? [Tauber, 2011]

Ba, bai, badirudi ze báda zerbait zein kritiko horiek ahazten ari diren an prehisoria humanoa, eta da ze egon zén garai bat, garai zahar bat an prehistoria hori, non hizkuntzek sortu behar izan zuten abiatuz ti... zero, edo hobeki esanda tik keinuak eta soinu ezartikulatuak, zein gerora bihurtuko zirén hizkuntza potente eta diskursiboki ondo artikulatuak.

Zehazkiago, autore horiek ahazten dira ezen hizkuntz sorrera hartan baldintza eta behar komunikatiboak ez zirela orokorrak, baizik oso bereziak, oso kontextualak, oso sinpleak, alegia halako baldintza batzuk non komunikazioak erakusten duén tendentzia bat ki oinarritu an elementu kontretuak nola objetuak, zein aisa bihurtu ahal zirén zentrua on hasierako komunikazio hura. Gure ikuspegitik, hasiera hartan baldintza eta behar horiek askotan bultzatuko zituztén O(V) edo OV(S) ordenak (objetuan zentratuak), zein, gehienetan, handik gutxira bihurtuko zirén nagusiki (S)OV gáti arrazoi komunikatibo hutsak (izan ere, behar diskursiboak handixeagoak bihurtzean, sujetuak mugitu ohi dira ki lehenengo posizioa on esaldia).

Jakina, denborarekin, komunikazio-beharrak areago handitzen dira, orokorki eskertuz ordena diskursiboagoak non ez den hainbeste saritzen konkretutasuna, baizik gehiago diskursibitatea eta irekitasuna/erraztasuna ki sortu mezu aberatsak an modu arina, horrel aldeztu SVO ordena (batzuetan, lehenago agertu ahal dá VSO ordena, zek gero erakutsiko du tendentzia ki SVO).

Zoritxarrez, goragoko ridikulazatzaileei ez zaie burutik ere pasa honelako ideiak valoratzea, zeren inoiz ez dute horretaz irakurriko ezer ere. Horrela ez dira sartu behar an datuak eta argudioak, eta ez dute ezer kontrargudiatu behar, kokatuz euren burua an posizio hain ridikuloa nola antizientifikoa. [2771] [>>>]

Nabarmengarria da Nichols-en ondoko puntua zatio bere sakontasun zientifikoa (!): "This is based on reading just the abstract. I'll now read the paper."

Atzoko artikuluak (Gell-Mann eta Ruhlen, 2011) sortu zituén komentario batzuk an Lingtyp posta-zerrenda, zeinen objezioak ez diren gain artikuluaren eduki zehatza, baizik gehiago gain publikazioa bera (?), edo gain autoreen oinarrizko ezagutza gain topikoa (gabén espezifikatu deskalifikazio horren arrazoi zehatza), apuntatuz ad hominen (the authors don't even know...), eta hortaz ondo adieraziz kritikatzailearen maila zientifiko penagarria (zehazki, Johanna Nichols):

This is grossly irresponsible on PNAS's part. The authors don't even know the basic literature on word order, genealogical classification of languages, stability of word order, or mathematics and statistics of type changes in populations. (This is based on reading just the abstract. I'll now read the paper.). [Johanna Nichols, 2011]

Nabarmengarria da Nichols-en azken puntua zatio bere sakontasun zientifikoa (!): 

This is based on reading just the abstract. I'll now read the paper. [Johanna Nichols, 2011]

Aitzitik, horri erantzunez, Giorgio Francesco Acordia-k (2011) idatzi zuén ondoko hau, oso ezberdina:

... I realised that one of the authors is Merrit Ruhlen, which I assume knows very well the literature on word order and, anyway, many works on the topic are actually quoted in the paper (see the references section). I will read the paper now. [Acordia. 2011]

Oso interesgarria, hau guztia. [2770] [>>>]

Gell-Mann eta Ruhlen (2011): "The word order in the ancestral language was SOV"

Atzokoan Givon-ek aipatzen zuén Gell-Mann eta Ruhlen, eta gaur autore horien lana gogoratuko dugu (ikus #1151), nabarmenduz euren konklusioa burúz ustezko hitz-ordena on hizkuntza primigenioa, antzinekoa, lehenengoa zein hasi zen mintzatzen artén gizakiok, eta nondik derivatuko liraké beste hizkuntza guztiak:  

The word order in the ancestral language was SOV. [Gell-Mann eta Ruhlen, 2011]

Ikus ondoko aipu luzea (ikus ere #1151):

zeinen konklusioak dirén hauek (Gell-Mann eta Ruhlen, 2011):

Berriro ere SOV kokatzen da an jatorria on evoluzioa on hitz-ordenak. [2769] [>>>]

Thomas Givon (2005): "In general, SOV is the oldest attested word-order in human language."

Gure oraingo helburua dá...

... aztertzea nóla banatzen zirén (banatu zitezkén) hitz-ordenak an hizkuntza-familia guztien versio zaharrenak (kasu honetan, familia biziak eta hilak ere bai).  [ikus atzoko sarrera]

zeinen inguruan atzokoan iristen genuén ondorengo konklusioa ganik Yamamoto (2005):

Laburbilduz, ikerketa horren arabera, SOV izan zitekén munduko hizkuntza (ia) guztien ordena oso zahar bat (esan dugunez, argudiagarria da ze orohar OVS izan zitekén are zaharragoa, baina izanki hain hitz-ordena ez-egonkorra, joanen zén bihurtzen SOV).

Eta jarraiki ber haria, gogora daigun ondoko hitzak ganik Thomas Givón (2005, ikus gure #73): 

Tom Givon da autoritate bat an hizkuntzalaritza funtzionala:

Functional linguistics also began to develop as a field in the 1970s, in the work of linguists such as Joan Bybee, Bernard Comrie, John Haiman, Paul Hopper, Sandra Thompson, and Tom Givon. The principal focus of functional linguistics is on explanatory principles that derive from language as a communicative system,...

Eta Tom Givon-ek (2005) dio (erantzunez ki galdera oso interesgarri bat on Bittor Hidalgo hizkuntzalari eta EHUko irakaslea):

Dear Bittor,

One could make a few methodological suggestions about how to approach the problem(s) you raised:

1. Synchronic morphology is most often the best guide for reconstructing older syntax. There is not a single shred of evidence in Japanese morphology indicating anything but SOV syntax (see Givon 1971, 1979, 1983 ed., 2001, inter alia).

2. In general, SOV is the oldest attested word-order in human language. Most natural (non-contact induced) drift is, as far as I know, always away from SOV, not toward it (Givon 1979; Ruhlen & Gell-Man, forthcoming).

3. All natural languages with 'rigid' word-order have much freer word-order in actual natural (oral) communication, with much pragmatically-determined variation. Put another way, rigid WO is relative, never absolute.

These are all old hats, by the way, so much so that I feel somewhat embarrassed to re-state them (again...).

Best regards, TG

Beraz, hor ikusten dugu noláko inportantea den bereiztea zéin baldintzatan gertatu diren hizkuntza-aldaketak (jakina, ahal den neurrian).

Argi denez, Givon-en konklusioa doa an ber direkzioa zein Yamamoto-rena, alegia-ze garai zaharretan SOV hitz-ordena zén oso-oso nagusia. [#2768] [>>>]

Yamamoto (2005): "The present work does demonstrate and argue that SOV order is most likely to have covered most of the world as far as we go back to the past based on the studies of areal and genetic distribution of word order of the world's languages, but it does not necessarily argue that SOV was the earliest word order of human languages."

Esaten genuén an #2759:

..., badirudi ze Tomlin-ek konsideratu nahiko zituzkén hizkuntz familia hilak ere. Gure ikuspuntutik, ordea, askoz produktiboagoa da burutzea ondoko hiru azterketa hauek, nondik atera ahal dirén askoz konklusio esanguratsuagoak:

1.: Aztertzea nóla banatzen dirén hitz-ordenak an gaur egungo hizkuntza bizi guztiak.

2.: Aztertzea nóla banatzen zirén (banatu zitezkén) hitz-ordenak an hizkuntza-familia guztien versio zaharrenak (kasu honetan, familia biziak eta hilak ere bai). 

3.: Aztertzea nóla banatzen dirén (banatu zitezkén) hitz-ordenen aldaketa naturalak hala nola ere horiek induzituak ganik kontaktu linguistikoa (zéin baldintzatan gertatu diren, noiz gertatu diren, eta zéin norabidetan gertatu diren).

Hiru azterketa ezberdin, nahiz estuki lotuak (labur esanda, aztertuz oraingoa, lehengoa eta bitartekoa), eta kontua da ze Tomlin-ek (1986) burutu dú lehen azterketa (ikus ere [2749]). Gaur egun, bá al dugu informazio gehigarririk burúz goragoko beste bi azterketak?

Aztertua dugú goragoko lehen puntua, konkluituz honako hau (ikus #2763):

Eta behin azterketa sinkronikoa burututa, konkluitzen dugu ze (ikus #2762) :

..., Tomlin-en lagina da datu-multzo sinpleena zein hartu ahal dén kin helburu representatiboa respektu gaur egungo hitz-ordenen banaketa:

• OV → 185/402 = %46

• VO → 217/402 = %54
  

non, gaur egun, VO kopurua > OV kopurua.

eta, ez hainbeste, kontrakoa, nola Laka-k (2025) dioen.

Pasa gaitezen orain ki goragoko bigarren azterketa, alegia:

2.: Aztertzea nóla banatzen zirén (banatu zitezkén) hitz-ordenak an hizkuntza-familia guztien versio zaharrenak (kasu honetan, familia biziak eta hilak ere bai).  

Horretaz, gogoratuko dugú ondorengo artikulua ganik Hideki Yamamoto (2005), non autorea saiatzen den aurkitzen familia linguistiko askotako ordena zaharrenak, helduz ki honako konklusioa:

[#1337] Yamamoto (2005): "... it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order..."

Txopi-k atzo:

Badakigu beraz, nola izan ahal zen sintaxia on hizkuntzak an Neolitiko garaia.  [Txopi]

Horretaz ikus daigun ondorengo artikulua ganik Hideki Yamamoto (2005) titúlatzen "A historical view on areal distribution of word order around the world", non dioskún:

When the distribution is considered from a historical point of view, however, it is very likely that most of the areas had been covered with (S)OV-type languages and that the areas of a VO type had been very restricted before many large language families expanded after the Neolithic age. [Yamamoto, 2005]

edo, aurrerago:

The present work does demonstrate and argue that SOV order is most likely to have covered most of the world as far as we go back to the past based on the studies of areal and genetic distribution of word order of the world's languages, but it does not necessarily argue that SOV was the earliest word order of human languages. If SOV order was predominant in most areas on the globe when we trace back to the past, however, there should be some reason for this and it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order unless there are good grounds for judging that languages developed SOV order from another order. The reason for this, however, should be found in studies of pidgin or creole languages and language typology rather than in the speculation made by Givón based on tbe observation of animal comunication or language acquisition.

Beraz, eta labúrbilduz:

... it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order unless there are good grounds for judging that languages developed SOV order from another order. [Yamamoto, 2005]

Gure ikuspuntutik, OVS ere aurki zitekén are lehenago zein SVO (hori ere OV), nahizta OVS ez da batere egonkorra azpi baldintza komunikatibo minimoki exigenteak.

Laburbilduz, ikerketa horren arabera, SOV izan zitekén munduko hizkuntza (ia) guztien ordena oso zahar bat (esan dugunez, argudiagarria da ze orohar OVS izan zitekén are zaharragoa, baina izanki hain hitz-ordena ez-egonkorra, joanen zén bihurtzen SOV). [#2767] [>>>]

Zenbakiek dúte markatzen muga argi bat artén pentsamendu zenbatzaile numeriko potentea eta pentsamendu zenbatzaile ez-numeriko ondo ahulagoa

Gaurkoan (ikus atzoko #2765 ) soilik azpimarratu nahi genuen atzoko aipuko zati hau:

Eta ondo ezberdindu behar da alde batetik pertsonen gaitasun kognitivo matematiko-numerikoa, eta bestetik teknologia linguistikoa zeinekin dan gauzatzen gaitasun kognitivo hori. Gauzabide horretan, teknologia numerikoak du markatzen muga argia arten pentsamendu zenbatzaile numeriko potentea eta pentsamendu zenbatzaile anumeriko ondo ahulagoa. [2014:112-113]

Bai, hemen ere, ez daigun nahastu gaitasuna kognitiboa bera eta erreminta teknologiko-kulturala zeinekin hobeki gauzatzen dugún gure gaitasun kognitiboa. [#2766] [>>>]

Horrá atzo aipatutako pasartea

Atzokoan amaitu genuen esánez:

Han ["Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea?" (2014:107-140)] erabili genuén hitz hori, emanez bere definizioa. Bihar aipatuko dugú pasartea.

Horrá beraz liburu horretako pasarte konkretua non agertzen dén "subitizatu" aditza, hala nola ere bere inglesezko definizioa eta baita aipu bat non agertzen dirén inglesezko hiru erabilera (2014:112-113):

Ondo da. [#2765] [>>>]

Buruzki "subitizatu"

Hitz-ordenen diakroniara baino lehen (ikus atzoko #2763), eta gaiaz pixkat aldatzeko, aipatu nahi genuke hitz bat zeintaz mintzatu dén orain dela gutxi (ekainaren 5-ean) an ITZUL posta-zerrenda:

• subitizatu

Zerrenda horretan, Josu Garate itzultzaileak egiten zuén honako galdera (ekainak 5):

zeini Aitor Salaberria-k erantzuten zión honako hau:

eta Xabier Aristegieta-k ondorengo hau:

gero Lierni Garmendia-k zioén hau:

 geroago, Josu-k eskertzen zituén erantzun horiek:

eta, azkenik, Alfontso Mujika-k gaineratzen zuén honako hau:

Honen inguruan, soilik esan nahi genuke ze guk hitz hori erabil genuén an gure artikulua barné liburua ganik Mikel Mendizabal titulatuá "Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea?" (2014:107-140), argitaratua an Utriusque Vasconiae:

Eta erabili genuén hitz hori emánez bere inglesezko definizioa (aipatuz Hurford, 2007, nahiz hitza datorkigún ti 1949, han irakurtzen dugunez). Bihar aipatuko dugú pasartea. [#2764] [>>>]