Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): "Egituraren 'kostua' garestitu egiten da informazioaren aldetik"

Aurreko sarreran utzi genituén Fernández eta Ortiz de Urbina saiatzén azaltzen zergátik VSO sintaxiak dirén agertzen ondo gutxiago zein beste ordena batzuk gaindi munduko sintaxiak (gaur egun). Eta nahiz saiatu ziren ematén erantzun parametriko bat (bide batez, ondo arbitrarioa), bigarren saio batean, bueltatuko dira ki eremua e informazio-eraketa, esánez, besteak beste:

...bestelako konputazio berezi hau [referitzen dirá ki mugimendua non aditza kokatzen da lehenda bere sujetua] ez zaigu dohainik ateratzen, subjektu/predikatua eta mintzagai/iruzkina parekatzea, bat-batean, are perpaus sinpleetan ere, opakoagoa egitea dakar-eta. Egituraren "kostua" garestitu egiten da informazioaren aldetik. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:219]

 

Ohar gaitezen ze hor egonen liraké bi kostu-mota guztiz ezberdin:

• Alde batetik, kostu konputazionalá e mugitu aditza ti bere sorrerako aditz-sintagma aldé posizio aurreratuago bat respektu sujetua: gogora dezagun ze, autoreen marko generatiboan, halako mugimendu sintaktikoak dúte inplikatzen kostu konputazional bat.
  

• Bestetik, kostu informatiboá zeinengatik, autoreen hitzetan ...
  

  ... "subjektu/predikatua eta mintzagai/iruzkina parekatzea, bat-batean, are perpaus sinpleetan ere, opakoagoa egitea dakar-eta. Egituraren "kostua" garestitu egiten da informazioaren aldetik." [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:219]

Ikus daigun:

• Lehenengo kostua (konputazionala) soilik existitzen da an marko generatiboa, eta oinarritzen da an ustezko oinarrizko estruktura batzuk nondikako mugimenduak kostosoak izanen ziren. Esan ahal da, beraz, ze kostu konputazioal hori sortzen da zuzenean ti euren kontakizun generatiboa, zeinen oinarriak nekez izanen zirén espekulatiboagoak.

• Bigarren kostua: gainkostu informatiboa edo komunikatiboa (azpi baldintza orokorrak), hori dá kostu diskursibo-funtzionala, zeinen arabera evoluziontzen dirá sintaxiak.

Ez daigun nahasi bi kostu horiek, kostu konputazional generatiboa (Lakak argudiatzen duena) eta gainkostu komunikatiboa azpi baldintza orokorrak, zein sortzen da ti estruktura gramatikal antiinformatiboa.

Bai, baina, mesedez, azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bát ze, zoritxarrez, ez dun ezer ere zinez azaltzen.

Atzo ikusten genuen nóla Fernández eta Ortiz de Urbinak (2007) zúten egiten referentzia oso interesgarri bat (zatio fundamentala) ki arrazoi nagusia zergátik VSO ordena ez dén hain orokorki funtzionala. Honela adierazten dute (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218): 

non, genioenez:

Bigarren kontakizun honetan nabari da diferentzia oso interesgarri bat respektu Lakaren kontakizuna (zeren kontakizunak dira), eta dá autoreek egiten duten referentzia ki mintzagai-iruzkin hurrenkera (bestela esanda: thema-rhema): alegia, nóla behin aditza aurreratutakoan, hurrenkera informatibo orokor hori (thema-rhema) galdu egiten den. Oso referentzia interesgarria. Eta hor bai jo dutela zérbait fundamentala: mintzagai-iruzkin hurrenkera. Hori ez da kontakizun bat, hori ez da retorika hutsa, hori oinarritzen da an logika diskursiboa, an koherentzia e diskursoa, eta bere inportantzia azpi baldintza orokorrak (askotan exigenteak) dá motorea e evoluzio linguistikoa.

Hala ere, noiz saiatzen diren zehazki azaltzen zergátik VSO ez den agertzen hain ugariki nola beste batzuk, baizik askoz gutxiago, lehenengo hurbilketa batean behintzat jarraituko dute ibiltzén bidé antzua bezain hutsala e formalismoa, non ezer ere ez den zinez azaltzen:

... ASO (VSO) mota zergatik den hain urria ulertzeko, ... aditza eta inflexioa elkartzeko moduak sortzen duen aukera parametrikoa "markatua" dela esan daiteke. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Antzerako "markatua" litzaké ustezko beste parametro bat: "Polisintesiaren Parametroa", zeinen aktibazioagatik hizkuntza batzuk izanen zirén ez gehio eta ez gutxio ze justuki ... polisintetiko. Eta bukatu da istorioa. Irakur daigun [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]:

Gauza da ze nola behar dugun justifikazio bat (eskerrak, ez da gutxi) gana datua ezen VSO sintaxiak dirá askoz urriagoak zein beste mota batzuk, jarrai daikegu "ad hoc" asmatzen istorio (kontakizun, relato, narrazio) formalak zeinekin soilik trasladatuko dugú arazoa (eta azalpena) ki beste esparru bat non egin beharko baitá ber galdera, alegia:

• Zergátik aukera parametriko batzuk dirá markatuagoak zein beste batzuk?

Esan nahi baita ze ustezko azalpen horrekin ez dute ezer azaldu. Diote:

Teoriak berak berak aurresan beharko luke hori [markatutasuna] parametro bakoitzarekin. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Bai, baina, mesedez, hurrengo azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bát ze, zoritxarrez, ez dun ezer ere zinez azaltzen.

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... aditza ezkerretara eraman ondoren, ASO hurrenkera lortzen dugu, hasierako mintzagai-iruzkin hurrenkera apur batean ezkutatzen duena.'

Atzoko sarreran Lakak erakusten zigun nóla eratorri adibidez OSV abiátuz ti oinarrizko SOV bidéz mugimendua e sujetoa ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki espezifikatzailea e inflexio-sintagma, segitua ga mugimendua e objetua ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki beste posizio bat ezkerrerago zein sujetua.

Antzera ere, Fernández eta Ortiz de Urbinak (2007) deskribatzen digute nóla derivatu VSO abiátuz ti SVO bidéz mugimendua e sujetoa ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki espezifikatzailea e inflexio-sintagma, segitua ga mugimendua e aditza ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki beste posizio bat ezkerrerago zein sujetua. Honela adierazten dute (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218): 

Bigarren kontakizun honetan nabari da diferentzia oso interesgarri bat respektu Lakaren kontakizuna (zeren kontakizunak dira), eta dá autoreek egiten duten referentzia ki mintzagai-iruzkin hurrenkera (bestela esanda: thema-rhema): alegia, nóla behin aditza aurreratutakoan, hurrenkera informatibo orokor hori (thema-rhema) galdu egiten den. Oso referentzia interesgarria. Eta hor bai jo dutela zérbait fundamentala: mintzagai-iruzkin hurrenkera. Hori ez da kontakizun bat, hori ez da retorika hutsa, hori oinarritzen da an logika diskursiboa, an koherentzia e diskursoa, eta bere inportantzia azpi baldintza orokorrak (askotan exigenteak) dá motorea e evoluzio linguistikoa.

Esan nahi baita ze ordena guztiak ez dira izanen berdin errazki prozesagarriak

Atzo saiatu ginen antzematen nóla gure sintaxilari generatibistak derivatuko lukete inglesezko esaldi hau: "Pat will charm snakes":

Hor agertzen zitzaigun IP (inflexio-sintagma, zeinen buruan egonen zén "will" auxiliarra (I inflexioa), eta zeinen ezkerreko espezifikatzailera igo beharko zen "Pat" izen-sintagma (NP) afinda jaso sujetutasun gramatikala. IP horren osagarria litzaké oinarrizko aditz-sintagma (VP), non geldituko liraké aditz semantikoa (V, buruan) eta osagarria (NP), zein ez litzaken mugitu behar ki jaso bere osagarritasun grmatikala.

Antzera ere, teorizatzen dutenez, derivatuko litzake SOV ordena (nahizta, adibidez euskaraz, zenbait kasutan, objektua ere konkordatzen da kin inflexioa, eta akaso baten batek proposa lezaké osagarriaren gorantzako beste mugimendu bat afin, demagun, auxiliarraren [inflexioaren] konkordantzia [plurala] eta osagarriaren kasua [absolutiboa] gauza zitezen, bai eta gero beste edozein mugimendu afin beté ez dakigu zéin eskakizun semantiko edo sintaktiko edota beste edozein ordena finala). Edonola ere, galdetzen genuén:  

Baina, nóla heltzen dirá aditza edo objetua ki posizio aurreratuagoak zein sujetua, nola an OSV, OVS, VSO edo VOS? Mugimendu gehiago beharko dira, eta prozesamendu-kostu gehigarri bat.

Jarraian dauzkagu mugimendu horiek deskribaturik ga Laka (kontuan hartu behar da ze Lakaren beheko "vP" sintagma hori da analogoa ki goragoko IP, halan-ze, horren barruan, sujetua jada mugitu da ki espezifikatzailea e vP helburuz-eta bihurtu sujetu (eta ergatiboa):

Baina, gauza dá: zéin dira, zehazki, mugimendu sintaktiko ezberdin horiek zeintaz mintzo da Laka? Ikus dezagun (an artikulua titulatzen "Processing Derived Word Orders in Basque" ganik Erdozia, Laka eta Forrnells) zéin izanen ziren mugimendu sintaktikoak an SOV eta OVS ordenak:

eta an SVO eta OVS:

Ikusten denez:

• SOV litzaké oinarrizko ordena chomskyarra, halatan ze ez luke sortuko batere desplazamenturik. 

• OSV litzaké bigarren konplexuena zeren bere generazioak (kodifikatzeko edo deskodifikatzeko) lúke eskatuko desplazamendu sintaktiko bat ("gizona" objetua pasatu behar da "gorago" gain "emakumeak" sujetua).

• SVO ordenak lúke eskatuko bi desplazamendu sintaktiko: bai "emakumeak" sujetua, eta baita "ikusi du" aditza aurreratu beharko ziren ki objetua, zein, kasu honetan, mantenduko zen an bere oinarrizko posizioa. 

• OVS ordenak ere bi mugimendu beharko zituen zeren, orain, "gizona" objektua eta "ikusi du" aditza pasatuko zirén ki posizio aurreratuagoak. Gainera, kasu honetan objetu hori hiru posizio gorago amaituko da.
  

Teoria horren arabera presta geinke ondorengo rankina respektu ordena horien konplexitate sintaktikoa eta kostu konputazionala:

SOV < OSV < SVO ≈ OVS

non SOV izanen litzaké gutxien konplexua, eta gutxien kostutsua konputazionalki, eta SVO egonen litzaké arten konplexuenak (eta beraz kostutsuenak) kin-eta OVS. 

Eta antzerako mugimendu gehigarriak gertatu beharko lirake baldin abiapuntua balitz SVO, halan-ze, kasu horretan SVO izanen litzake ordená konputazionalki gutxien kostosoa.

Gauza da ze nola, oinarrizko estrukturan, sujetua doá aditz-osagarrien ezkerretara (ikus hemen), abiapuntua soilik izan ahal dirá SVO eta SOV, halan-ze beste lau ordenak izanen dirá konputazionalki kostosoagoak (adibidez, goragokoan OVS ordena derivatzeko, irudiko bi mugumendu horiei gehitu behar zaie sujetuaren igoera ki espezifikatzaiela e vP, halan ze, oinarrizko VPko hiru guneak "hutsik" gelditu dira: hor soilik gelditu dirá arrastoak).

Esan nahi baita ze ordena guztiak ez dira izanen berdin errazki prozesagarriak.

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak.'

Atzo hasi ginen saiatzen azaltzén herenegungo aipu hau (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:56):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Eta genioen atzo ze hori guztia enmarkatu behar da barné programa chomskyarra non saiatzen diren deskribatzen prozedimenduá nondik gure burmuinak generatzen dú diskursoa, halan-ze euren deskripzioan, esaldietako elementuak sortuko zirén an oinarrizko leku eta ordena biologiko batzuk, nondik gero hasiko ziren gertatzen operazio sintaktikoak, konputazionalki kostosoak, zeinen finean ahoskatuko zén esaldia. Hortaz, gauza da ze, ustezko operazio horietan, esaldiko sintagmak abiatzen dira ti leku eta ordena batzuk eta amaitzen dira an beste batzuk.

Eta mugimendu horietako bat gertatu behar da afin izen-sintagma bat bihur dadín sujetu gramatikala, alegia, sintagma hori heldu edo mugitu behar da ki gune edo leku espezifiko bat:

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Beraz, báda kokapen sintaktiko bat non sintagma bati ezartzen zaió subjektutasuna, edo, bestela esanda, ezartzen zaizkio subjektuaren "zerak":

Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, ... [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

eta leku hori dá:

... eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Horrela, nola genioen herenegun, ...

... sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an espezifikatzaile-gunea e esaldia (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa)

Mugimendu hori adieraz daiteke grafikoki honela (ikus hemen):

Hor ikusten dugu ze "Pat" izen-sintagma (NP) sortu da an espezifikatzailea e aditz-sintagma (VP azpiko ezkerreko gunea, non gelditu baita ti bat, hots, arrasto bat), non aditzak (sintagma horren buruak) emana zion paper semantiko bat (irudiko theta-rola), zehazki agente rola, baina horrekin (gune horretan) ez da oraindik sujetu gramatikala. Sujetu gramatikala izateko, igo behar da ki espezifikatzaile-gunea e esaldia (edo IP, inflexio-sintagma), non ezarriko zaizkion sujetu gramatikalaren "zerak", eta non jada sujetua pasatu da ki inglesezko posizio deklaratiboa (kokatu dá aurre aditz auxiliarra, horko inflexioa, zein, adibidez, sujetu horrekin askotan konkordatuko da). 

Horretaz mintzo dira Fernández eta Ortiz de Urbina: izen-sintagma mugitu, heldu edo igo behar da ki posizio zehatz hori afin bihur dadín sujetu. Baina, nóla heltzen dirá aditza edo objetua ki posizio aurreratuagoak zein sujetua, nola an OSV, OVS, VSO edo VOS? Mugimendu gehiago beharko dira, eta prozesamendu-kostu gehigarri bat. Horretaz mintzatuko gara bihar.

Saiatu gaitezen interpretatzen zehazki zér esaten ari diren Fernández eta Ortiz de Urbina an atzoko aipua

Tituluan diogunez, saiatuko gara interpretatzen zehazki zér esaten ari diren Fernández eta Ortiz de Urbina an atzoko aipua, zein den aski kriptikoa gana ez iniziatuak an aparatu chomskyarra:

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hori ulertzeko lehenengo ideia nagusia dá ze generatibistak saiatzen dirá deskribatzen funtzionamenduá e burmuina. Hasiera horretatik abiatuta, teoria horretan ia dena dá ustezkoa (horregatik deitzen diogu ustezko teoria), praktikoki indemostrablea, eta oso-oso espekulatiboa (ia edozein funtzionamendu proposatu ahal da).

Eta bigarren ideia nagusia dá ze burmuinaren funtzionamendu horretan, esaldiko elementuak sortzen dirá an ustezko leku eta ordena batzuk (burmuineko oinarrizko lekuak eta ordena) nondik gero mugitu ohi dirá (ki beste posizio edota ordena batzuk) afinda akaso hartú "zera" batzuk (adibidez sujetuaren "zerak" an kasua e "inflexio-sintagmaren espezifikatzaile-gunea"), edota afin ailegatu ki ordena komunena an hizkuntza jakin bat, demagun OSV, zein finean hiztunak produzituko baitu. Bigarren ideia fundamental hau finkatzeko (burmuineko mugimentu sintaktiko horiek guztiak, zein diren previoak ki produkzioa e esaldia), gogora daigun ondorengo adibidea (an "Eredu linguistiko generatiboa versus eredu linguistiko funtzional-diskursiboa"):

Genioen atzo nóla gramatika generatiboa (chomskyarra) dá...

...saiatzen deskribatzén ustezko prozedimendu generatibo sintaktiko batzuk, zeinekin, adibidez, estruktura pasibo batera heltzeko, lehenago pasatu beharko zén, haren (momentuko) generazioan, ti estruktura oinarrizkoago bat, previoa, zeini aplikatuko zitzaion arau-multzo bat, osatúz transformazio bat, edo derivazio bat. Baina, estruktura pasibo bat emateko, zergátik pasatu beharko nintzake ti estruktura aktibo bat?

Esan nahi baita ze, noiz-ere nahi dugun emán estruktura pasibo bat, gure burmuninean, previoki, generatu beharko zén estruktura aktibo bat, kin bere sujeto transitiboa eta bere osagarri zuzena, ondo definituak, afin gero gure burmuinak buru dezán transformazio estruktural bat non oinarrizko ordena aktibo hori alderantzizkatuko zen. Hala izanen da aldioro noiz sortu nahi baita pasibo bat. Eta hala izanen zen aldioro noiz sortu edo generatu nahi dugun esaldi pasibo bat.

Atzo aipatutako Crystal-ek, liburu berean, dio ("The Cambridge encyclopedia of language", 1987:97):

The link between active and passive sentences, for example, could be shown - such as the horse chased the man (active) and the man was chased by the horse (passive). The kind of formulation needed to show this is:

NP1 + V + NP2 → NP2 + Aux + Ven + by + NP1

(...) If this formula were to be translated into English, four separate operations would be recognized:

(i) ...

(ii) The second noun phrase in the active sentence (NP2) is placed at the beginning of the passive sentence.

(iii) ...(iv)

This rule would generate all regular active-passive sentences.

Hortaz, esaldi pasiboaren sujetua (hots, NP2 an NP2 + Aux + Ven + by + NP1) dá lehenago sortu nola bukaerako objetua e esaldi aktibo regular bat (hots, NP2 an NP1 + V + NP2), nondik desplazatu baita afinda pasiboa sor edo derivatu dadin. Hori, sorbide itxia da, ez-diskursiboa, ez-irekia, an zentzua ze hiztunak hasieratik ere jakin eta transformatu behar du hala estruktura nola edukia e esaldia zein eman behar dun (soilik horrela burutu ahal izanen du desplazamendu hori). Bistan denez, prozedimendua (eredua) itxia da, eta ondorioz, kostutsua gana giza-garuna eta komunikatiboki ere.

Eta marko horretan, zér esan nahi du ze ...

... inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Horren atzean dagó burmuineko ustezko mugimendu horietako bat, zeintaz mintzatuko gará bihar.

[#6] Espezifikatzaile-posizioa ez bada parametrikoa (beti ezkerretara), orduan adibidez VSO izanen da konputazionalki kostosoagoa zein SVO edo SOV

Herenegungoa laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

izan ere ...

... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56] 

Beraz, espezifikatzailearen posizioa ez litzake parametrikoa, nola hóri arten "burua" eta bere "osagarria", baizik-ze espezifikatzailea kokatuko zén beti aurré bere aditza. 

Bestalde, kontuan hartuz ze, jarraituz kin gure teoria sortzailea, sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an espezifikatzaile-gunea e esaldia (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, ezin liteke izán oinarrizkoa edozein hitz-ordena non subjetua (esaldiaren espezifikatzailea) dá agertzen ondorenda aditz-objetua (esaldiaren buru-osagarria), nola gertatú an VSO, VOS, OVS edota gure interesaeko OSV. Horiek ezin litezke izán oinarrizko ordenak, eta horrek inplikatzen du ze, ordena horiek generatzeko, ezinbestekoa da mugimendu edo desplazamendu sintaktiko gehigarririk afinda sujetua amai dadin ondorenda aditza edo osagarria, halan-ze goragoko lau ordena horiek derrigor izan beharko lirake konputazionalki kostutsuago zein euren oinarrizko ordena respektiboak, zein soilik izan litezké SVO edo SOV (non betetzen dirén oinarrizko eskakizun horiek).

Esan nahi baita ze, euren ustezko teoria horretatik beretik ere ez da ondorioztatzen ze ordena guztiak dirén konputazionalki berdinak, baizik-ze ondorioztatzen da ze bádaude ordena batzuk (sujetulehenak) zein dirén kostutsuagoak zein beste batzuk (aditzlehenak edo objetulehenak). 

Genioén an:

• [#1] Laka: '...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan.'
  

nóla ...

..., 2015 uztailean aurkitzen dugú Laka katedratikoa irakasten ze (2015):

• Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. [ikus, adibidez, atzoko sarrera]
  

Beraz, Laka irakasten ari da ze ordena sintaktiko guztiak berdin prozesatzen diren, noiz daukán evidentzia sendoa ezen "subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla".

Eta gauza da ze, espezifikatzaile-posizioa ez bada parametrikoa (beti ezkerretara), orduan adibidez VSO izanen da konputazionalki kostosoagoa zein SVO edo SOV. Euren ustezko teoria horretatik ere!  

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5]

Hawkins (2004): 'This has impeded progress, in my opinion,...'

Herenegun orriotan jasotzen genuen nóla Hawkins mintzo zen buruz "kuriositate-falta" an analisi formala, afinda azaldú zergátik estrukturak diren nola diren ("explanatory vacuum"). Hawkins-ek honela jarraitzen zuen herenegungo aipua [Hawkins, 2004:265]: 

nondik guk nabarmendu nahiko genuke baieztapená ezen:

This has impeded progress, in my opinion, ... [Hawkins, 2004:265] 

Zentzu berean, hauxe genioén an "Kitto eta gabén evidentziarik":

Hóri bai, gaur eta hemen, zérbait lortzen dute: desbideratzen gaituzte ti analisi funtzionala, zein baitá kruziala. 

hola galéraziz progresoa.

[#5] Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, ...'

Fernández eta Ortiz de Urbina hizkuntzalari chomskyarrak esaten digute ondorengoa buruz kokapen sintaktikoa e sujetua (ikus an "Sintaxi organikoa"):

Egia esan gure eremu teorikoan nagusiki, espezifikatzailea buruaren ezkerretara dagoen gunetzat jo izan da, eta ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Esan nahi baita ze, buru sintaktikoek (adibidez, aditzek) hizkuntzatik hizkuntzara lekuz aldatu lezakete euren posizio erlatiboa respektu euren osagarriak segun parametro bat ("buru-osagarri" parametroa), baina sujetuak biologikoki, fisikoki, oinarri-oinarritik egongo lirake an hasiera e perpausa, aditzaren ezkerretara. Laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, subjektuek ez dute jotzen ki hasiera e perpausak zeren gehien-gehienetan dirén thematikoak, eta zeren komunikatiboki horixe baita euren leku funtzionalena (an sintaxiak zein ez diren guztiz kontextualak: baldin sujetuak badira oso kontextualak, akaso, OVS izan liteké aukera bat). Ez, hortxe daude. Hortxe zeuden. Hortxe egon dirá tikan hasiera e "hizkuntza"... organikoa. Baina gauza da ze explikazio komunikatibo-funtzionala dá nahikoa da ki azaldu subjetuen hasierako posizio tipikoa. Nahikoa. Atzo genioén: 

Sinpleki ez dira behar argudio biologikoak, aparte izán zientifikoki eskasa eta gainera aski aluzinantea postulatzea ze (ez esaldi zinez emandakoetan, baizik oinarrizko estruktura previo batzutan, nondik gero, etengabe derivatzen arituko diren besteak) sujetua aurrena doá zeren burmuinean hala grabatua dago, kitto, eta gabén evidentziarik. 

Burmuinean grabatua an ...  sintaxi organikoa.

Sinpleki, "ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik,...". 

[⇶] [#1] [#2] [#3] [#4] [#5]

Hawkins (2004): '... in an explanatory vacuum'

Herenegun aipatzen genuén Comrie, nor ...   

..., antzera nola Haspelmath, mintzo da buruz responsabilitatea e linguista ("one's responsibility as a linguist"), zein egongo litzaké, bere hitzetan, obligatua ki saiatú behintzat azaltzen zergátik gauzak diren nola diren, zergátik estruktura sintaktikoak dirén nola diren.

To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy.

Eta "azaldu" horrek esan nahi du "azaldu ahalik eta hobetoen", emánez, ahalko balitz, azalpen logiko bat, zein uler daigun. Lakak eta bere kolega formalistak ez dute ematen azalpen logikorik, soilik trasladatzen duté arazoa ki beste esparru bat, esparru biologikoa, non estrukturak ez diren azaltzen, baizik sinpleki deskribatzen.

Izan daigun beste referentzia bat buruz puntu hau, Hawkins, nor dén linguista funtzionalista ondo famatua, honela mintzo zen buruz hurbilketa formala (Laka,...) an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004:265):

We still need a theory for why the basic hierarchies and functional principles reflected in grammars are the way they are, and this is the major issue I have been dealing with here. All kinds of questions remain to be answered, but it is surprising to me that there has been such a lack of curiosity in formal grammar concerning the ultimate explanation for basic principles. Why is there a subjacency constraint? Why are some categories adjacent and others not?Why are gaps and zero forms found in some environments and not others? Why are some categories asymmetrically ordered and others not? What we have seen is a succession of formal models and principles, each of which has been proposed in an explanatory vacuum. [Hawkins, 2004:265]

Bai, hor mugitzen dira Laka eta bere kide formalistak:

... in an explanatory vacuum.

Justuki hortxe, an vakuitate explikatiboa.

[#4] Sujetua (tipikoki atal tematikoena: zértaz mintzo) logikoki joan beharko litzake lehenago zein objetua (tipikoki atal rematikoena: informazio berri xeheena)

Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina (an euren "Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan", 2007:216) dioskue ze oso ekonomikoa da estruktura gramatikalak eta "informazioaren isuria" bat etortzea:

Hizkuntza gehienetan aurkitzen dugun subjektu-predikatu hurrenkera, beraz, oso ondo egokitzen da gizakiek gure informazioaren isuria eratzerakoan jarraitu ohi dugun mintzagai-iruzkin hurrenkera islatzeko. Informazio eraketa ez da berez eremu linguistikoa, eta badu zerikusirik gizakien bestelako sistema sinbolikoekin, baina ekonomikoa da oso gure egitura gramatikalak zuzenean parekatu ahal izatea kanpoko beste sistema horrekin. Ez dakigu bi sistemek "hizkuntza" bera erabiltzen duten, baina, behintzat, argi dago bat-bateko itzulpena errazagoa dela egitura gramatikalak eta egitura informatiboak bateragarriak badira. [2007:216]

Argi daigun ze "mintzagai-iruzkin" egitura informatibo hori dá gure "tema-rema", eta hortaz, esaten ari dira ze "oso ekonomikoa" litzake baldin, islátuz egitura informatiboa, egitura gramatikaletan ere sujetua (atal tematikoena) hasieran kokatuko balitz aurkéztuz geroko predikatua, zeinen zati rematikoena izaten dá objetua. Bestela, eta euren metaforari jarraiki, gure burmuinak nekezago "itzuliko" lituzke estruktura gramatikal antiinformatibo horiek, eta horrek ekarriko luké itzulpen-kostu gehigarri bat, esan nahi baita  prozesamendu-kostu gehigarri bat (beti ere konsíderatuz baldintza orokorrak).

Beraz, oso ekonomikoa litzaké baldin orohar aurkituko balitz sujetua hasieran ordezta adibidez objetua hasieran, zeren oso ekonomikoa litzaké egitura gramatikalak bat-etorriko balira kin molde informatiboak ordezta izán antiinformatiboak eta antiekonomikoak.

Aipu horretan, bi hizkuntzalari chomskyar horiek mintzo dira buruz "hizkuntza", zein den hizkuntza biologikoa, organikoa, eta zein ez den zértan izan logikoa, funtzionala, informatiboa (noiz dioten ze "informazio-eraketa ez da berez eremu linguistikoa", ari dira mintzatzen buruz "hizkuntza" hori). Ikuspuntu funtzionaletik, ordea, hizkuntzak dira kode konventzionalak zeintan bai sartzen den informazio-eraketa, zein den erabat eremu linguistikoa. Bestalde, estruktura gramatikalak ez badira informatiboak, saiatu gaitezke proaktiboki aldatzen, nola beste edozein kode konventzional zein ez den bereziki logiko, funtzional edo sozialki interesgarria. 

Orain kontrastatu behar dugu gure azalpen logiko hori (baldintza orokorretan, sujetua aurre objetua) kin datu enpirikoak. Eta datuetara joaz, fija gaitezen an munduko hiru ordena gramatikal gutxien erabilienak: hirurak daukate ezaugarri antiinformatibo nabari hori, hirurak daukate objetu tipikoki rematikoena (O) aurrenda sujetu tipikoki tematikoena (S):

Bai, hirurak daukate objetua aurre sujetua (VOS, OVS eta OSV): orotara, %4.

[⇶] [#1] [#2] [#3] [#4] [#5]

Comrie (1981): 'To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy'

Herenegun aipatzen genuén Comrie hizkuntzalari funtzionalista, nork, an bere "Language universals and linguistic tipology" famatua (1981), zioén:

non, antzera nola Haspelmath, mintzo da buruz responsabilitatea e linguista ("one's responsibility as a linguist"), zein egongo litzaké, bere hitzetan, obligatua ki saiatú behintzat azaltzen zergátik gauzak diren nola diren, zergátik estruktura sintaktikoak dirén nola diren.

To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy.

Eta "azaldu" horrek esan nahi du "azaldu ahalik eta hobetoen", emánez, ahalko balitz, azalpen logiko bat, zein uler daigun. Lakak eta bere kolega formalistak ez dute ematen azalpen logikorik, soilik trasladatzen duté arazoa ki beste esparru bat, esparru biologikoa, non estrukturak ez diren azaltzen, baizik sinpleki deskribatzen.

[#3] Zero OSV hizkuntza an Tomlin (1986), esan nahi baita, bat ere ez

Hasi garelarik konparatzen OSV eta SVO ti ikuspuntua e euren potentzia-efektibitate komunikatiboa:

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez!

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztertzén (deitúz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren. Zér da hau? (ikus hemen)

ikusi dugu an [#1] nóla Lakak laburbiltzen zigun ze:

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

eta an [#2] aurreko horren azalpen komunikatibo sendoa:

... izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá tematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Hurrengo galdera da: ordena sujetulehen horiek nagusitzen al dira gain besteak an banaketa estatikoa (sinkronikoa) eta dinamikoa (diakronikoa) e munduko sintaxiak? Erantzuna da: argiki. Ikus ondorengo taula kin datuak ti Tomlin (1986), zein Lakak erabilí an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008:7):

Datu estatiko horietan, sintaxi sujetulehenak dirá %87 bitartean-ze besteak %13, diferentzia handia, zeinen azalpen funtzionala aurkitzen baitugu an [#1] eta [#2]. Ikuspuntu formaletik, ordea, ez dago azalpenik (harantzako ti ustezko estruktura sintaktiko biologiko eta azaldubako batzuk) baina hala ere eta argudiatzeke, baztertu nahi dituzté "sasiteoriák" ze báduten azalpen komunikatibo argia. Hau guztia zinez absurdua da.

Báda, gainera, bigarren datu deigarri bat: Tomlin-en datu-basean justuki agertzen dirá zero OSV hizkuntza, esan nahi baita, bat ez. Dakigunez, maiztasun estatikoak soilik ematen dute informazio partziala, argazki moduko bat zein dén oso pobrea respektu informazio dinamikoa (zeintaz mintzatuko garen), non ikus daikegun (edo saiatu behintzat) pelikula askoz osoagoa (baldintza evolutiboak barne); baina, hala ere, bádira kasuak, nola maiztasun nulu hori (zero hori), non jada datu estatikoak dirén ondo adierazgarriak.

[⇶] [#1] [#2] [#3] [#4] [#5]

Haspelmath, Dryer, Gil eta Comrie (editoreak e WALS)

 Atzo aipatzen genuén Haspelmath hizkuntzalaria, zeinek bukatzen zuén esanez:

..., so ignoring functional explanations is irresponsible.

Hemen soilik gogoratu ze Haspelmath dá editoreetako bat e WALS (The World Atlas of Language Structures), kin Dryer, Gil eta Comrie (2005):

eta baita editorea e "WALS Online", kin Dryer:

Beraz, 2005eko liburuan, editoreak zirén Haspelmath, Dryer, Gil eta Comrie, bitartean-ze, orain, "WALS Online" publikazioan, editoreak dirá Dryer eta Haspelmath. WALS dá gaur egungo referentzia nagusiá noiz behar den informazioa buruz estruktura e munduko hizkuntzak.

[#2] Eta azalpen sendoa: sujetua dá izaten 'tema' diskursiboa (markoa, aurkezpena, zeri buruz), bitarten predikatua dá izaten 'rema' (mezuaren muina, zér esaten den buruz tema)

Herenegun ikusten genuen nóla Lakak zioskun ze : 

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

Baina, bá al da azalpenik horretarako? Ikuspuntu komunikatibo-funtzionaletik bai, oso azalpen sendoa: izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá tematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Ikuspuntu biologiko-formaletik (adididez, Laka) ez dira saiatu ere egiten bilatzén azalpenik. Ikus honetaz zér genioen an sarrera titulatzén "XK2: Irresponsabilitate handia" (Balbula, 2007):

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak : printzipio horiek hor daude (biolojikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (sinplemente galdetzen du sistematikoki hori galdera: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible.

Konpletamente ados nago: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat.

Orain eta hemen, irresponsabilitate bikoitza: zientifikoa eta soziala.

[⇶] [#1] [#2] [#3] [#4] [#5]

Faltsua, baina, nóri ajola?

Duela bost urte idazten genuén ondorengo sarrera:

• Sei hilbete geroago, Lakaren artikulu antizientifikoak hor jarraitzen du
  

non genioén:

Ea ulertzen dugun: artikulu horretan ["SVO eta OVS hurrenkerak"] Lakak konparatu ditu SVO eta OVS (ez du aipatu SOV), eta konparazio horretan dio ez dutela "inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO)" respektu OVS. Azken ezeztapen hori faltsua da, nola ikusia dugun (ikus Laka: norbaitek explikatuko al dit?).

Zehazkiago, Lakak diosku ze, bere experimentuan, "Emakumea ikusi du gizonak" eta "Gizonak ikusi du emakumea" esaldiek "prozesamendu-kostu berdinak" dituztela, zein berriro ere da faltsua, nola ikusia dugun (ikus Prozesamendu-kostua ez da soilik neurtzen an irakurketa-denborak).

Eta orain, amaitzeko, esaten digu ze faltsutasun horiek bat-datoz kin "euskal hizkuntzalaritzan egindako aldarrikapen nagusia"; hots: " SOV hurrenkeraz bestelako hurrenkera guztiek prozesatze-lan handiago eskatzen dutela euskaldunon garunean" (beraz, SOV-k izanen luke prozesamendu-kostu txikiena arten ordenamendu guztiak).

Baina artikulu horretan ez da konparatu SOV (zein, lehen bezalaxe, izan liteke bai efektivoagoa ezi SVO eta OVS, bai gutxiago efektivoa ezi bi horiek, edo baita tartean egon...). Hortaz, esatea ze emaitza horiek (non ari diren konparatzen SVO eta OVS) bat-datoz kin goiko aldarrikapen linguistiko nagusi hori (non ari den konparatzen SOV) da nola ezer ez esatea. Ezer ez.

Kepa Erdoziak (2006) bai konparatu zituela lau hitz-ordenamendu (SOV, SVO, OVS eta OSV) elkarren artean, zuzenean. Eta hor, ordena bat nagusitzen bazen, hori zen SVO (akats-portzentajeetan, SVO ordenak zuen ateratzen emaitza esanguratsuki hobeagoa ezi OVS, SOV eta OSV, bitarten SOV ordenak soilik zuen ateratzen emaitza esanguratsuki hobeagoa ezi OSV), halatan non SVO ordenak izanen luke prozesamendu-kostu txikiena. Ez da arazorik, Erdoziak berak ere topatuko zuen bere ezbide propioa afin-eta, bukaeran, bat-etorri kin "Euskal hizkuntzalaritzan egindako aldarrikapen nagusia".

Baina, ez al du Lakak zuzendu behar EHU-k publikatutako desartikulu hori? (ikus "Unibertsitatea, zeru hori").

Orain, bost urte geroago, hortxe bertan darrai, eskegita an EHUko orri bat, nola genioén an sarrera titulatzén:

• Noiz arte egongo da artikulu hori hor?
  

edo hemen:

• Laka: ez al da erantzukizun gehiegi isilik jarraitzeko?
  

non irakur daikegun:

Ez da azalpenik heldu (deskalifikazio gratuitorik bai, ordea), eta (urte eta erdi geroago) artikuluak hortxe dirau, eskegita an EHUko orri bat, agerian utziz jarrera bát aurre zientzia, jarrera bát aurre kritika fundamentatua, jarrera bát aurre komunitate zientifikoa. Artikulu hori antizientzia da, antidivulgazioa, eta erakusle ezin hobea hon prepotentzia antizientifikoá zeinekin jokatzen ahal duten gure guru sintaxilari ortodoxoek.

Bistan denez, gutxienekoa da tituluko huts tipografiko nahasgarri hori, atzo aipatutakoa (hor gutxienez bost urtez ere):

Titulua izan beharko litzaké:

SVO eta OVS hurrenkerak

Nóri ajola hau ere?

[#1] Laka: '... prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan.'

Dio Itziar Lakak an bere "SVO eta OVS hurrenkerak": 

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

Aurrena, artikulu horretaz egin nahi nituzke hiru ohar:

• Artikuluan ez dago datarik, baina artikulu hori jada aipatzen genuen an sarrera titulatzén "Laka: norbaitek explikatuko al dit?" (Balbula, 2015eko ekaina). Beraz data horretan bázen publikatua.

• Goragoko aipuko hizkuntza hori dá "a hizkúntza", a órganoa.

• Artikulu horretako tituluan, gutxienez 2015etik, báda huts tipografiko ondo-nahasgarria, artikulua ez baita referitzen ki konparazioa arten SVO eta OSV, nola tituluak dioen, baizik arten SVO eta OVS, nola agertú gaindi artikulu osoa. 
  

Baina, gaurko kontua da ze, hilabete bat beranduago, 2015 uztailean aurkitzen dugú Laka katedratikoa irakasten ze (2015):

• Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. [ikus, adibidez, atzoko sarrera]
  

Beraz, Laka irakasten ari da ze ordena sintaktiko guztiak berdin prozesatzen diren, noiz daukán evidentzia sendoa ezen "subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla".

Beste behin ere galdetu behar dut: "Laka: norbaitek explikatuko al dit?"

Hortaz, atzokoan genioén:

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez! 

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztertzén (deitúz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren.

Eta horixe (sujetulehena izatea) dá 1. argumentua (#1) aldéztuz ze SVO dá orohar prozesatzen errazago zein OSV (esan nahi baita, an baldintza orokorrak), hola eráginez estruktura potente-efektiboagoa. Hurrengo sarreretan saiatuko gara erakustén a evidentzia zein, genioenez, pilatzen dén alde SVO respektu, demagun, OSV.

[⇶] [#1] [#2] [#3] [#4] [#5]

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez!

Ikus gure ondorengo sarrera (Balbula, 2016): 

Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa

Luistxo Fernandez-ek aipatzen du hurrengo esaldia ganik Itziar Laka (ikus: "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20):

"Eztabaida zientifikotik at utzi behar ditugu sasi-teoria horiek", esan zuen Lakak. Jomugan, Jesus Rubiok sutsuki defenditu du euskararen erreforma dago, dudarik gabe; ez dakit horrenbeste Joxe Aranzabalek eta beste batzuek defenditu duten euskara ez-esklerotikoa egiteko bideak (Irakur Sustatuko hau). (Itziar Laka)

Sasi-teoria horien arabera, sintaxi (hizkuntza) batzuk izanen ziren komunikatiboki eraginkorragoak (oro har) zeren erabiltzen dituzte estruktura sintatikoki potenteagoak. Horrek, jakina, ez dakar ze munduko hizkuntza guztiak ez dira berez berdinak, izan ere denak ere bádira berez berdinak, baina gauza da ze hizkuntza (sintaxi) batzuk daude an estadio teknologikoki aurreratuagoa (garatuagoa) ezi beste batzuk (esan nahi baita ze hizkuntza garatuagoak ere pasatu dira ti estadio gutxiago garatuak). Berdin ere gertatzen da an edozein teknologia.

Teoria hori ez da sasi-teoria bat. Sasi-teoria bat izanen litzake zerbait internoki inkoherentea, esan nahi bata formalki kontradiktorioa an bere terminoak edo an bere logika. Baina teoria teknologiko-garatzailean (dei dezaiogun horrela) ez da barruko kontraesanik eta bere logika teorikoa gardena da.

Beste alde batetik, daukagu teoria sintaktikoki oroberdintzailea, zeinen arabera, dena da berdin: berdin da sintaxi edo hizkuntza batean eukitzea juntagailu kopulatiboak edo ez (nola "eta" edo "edo"), berdin da hizkuntza batek (hiztun batzuek) eskura eukitzea baliabide konparatibo berezituak edo ez, berdin da eukitzea estruktura erlatibo potenteak edo ez, berdin da SVO edo OSV...

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Lakaren irakaskizuna. Ikus Luistxo Fernandezen "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20).

Berdin da edozer. Edozein kasutan ere, hizkuntza guztiak izanen dira berdin eraginkorrak.

Bi teoria kontrajarri daudenean, zéin gailenduko da? Ba, zientziaren ikuspuntutik, gailenduko da hura-ze lortzen du sostengu enpiriko handiena. Bide horretatik, teoria ezberdinek erakutsi beharko dituzte euren evidentziak eta argudioak afin komunitate zientifikoak (eta edozeinek) erabakí zein teoriak duen pisu gehiago. Hori litzake bide zientifikoa.

Bide antizientifikoa da bidea e autoritatea, esan nahi baita bidea e desautorizazio gratuitoa (bistan denez, oso merkea), zeintan ez den onartu ere egiten kontrako teoria (izanez ere, ez baita ailegatzen ki teoria, dá sasi-teoria). Horixe da bidea e Itziar Laka. Bide antizientifikoa.

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez! 

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztertzén (deitúz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren. Zér da hau?

Blevins dá a sortzailea e "Fonologia Evolutiboa"

Zioen atzo Bakker-ek buruz Blevins-en hipotesia (2018) ezen hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan daitezké ahaideak:

... On the other hand, she [Juliette Blevins] may also run the risk of being ridiculed, or she simply may be ignored by colleagues. The latter seems to be the case, ... [Bakker, 2020]

Genioenez, bádirudi ze ignoratzen ari dirá Blevins, zein dén ez gehio ta ez gutxio zein sortzaileá e "Fonologia evolutiboa", nondik saiatzen diren azaltzén, adibidez, zergátik zenbait soinu-patroi maizago errepikatzen dirén an munduko hizkuntzak. Ikus daigun zér den fonologia evolutiboa an hitzak ganik Blevins bera (2015):

edo an Wikipedia:

Finean dá ikuspuntu funtzional bat, non bilatzen dirén oinarrizko faktore orokorrak nondik azaldú, adibidez, zergatik zenbait soinu-patroi dirén komunagoak zein beste batzuk (berdin nola orobat egiten den an esparrua e sintaxia: hor ere existitzen dira patroi komunagoak eta tendentzia komunagoak zeinen arrazoiak bilatzen diren).

Guk ere, nola Bakker-ek, espero dugu erantzun ondo fundamentatu bat, gutxienez berdin fundamentatua zein Blevins-ena (Bakker-ek: "at the same level of detail as Blevins in her book"). Hitz batean, espero dugú ... zientzia.

Bakker-ek buruz Blevins-en hipotesia ezen hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan ahal dirá ahaideak: 'The proposal has to be taken seriously, and a scholarly and open debate should take place'

Juliette Blevins (2018) dú argudiatzen ze hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan daitezké ahaideak. Honela kontatzen digu Peter Bakker-ek an bere artikulu-reseina titulatzén "Advances in Proto-Basque Reconstruction with Evidence for the Proto-Indo-European-Euskarian Hypothesis" (2020:563; bestalde Bakker agertzen zen hemen ere, behekaldean):

Bádirudi ze, momentuz behintzat, tesi hori izan dá ignoratua (2020:564):

Baina, Bakker-en ustez, tesi hori argiki da proposamen bat zein hartu beharko litzake serioski, zabálduz debate zientifiko serio eta ireki bat (2020:586-587):

 

eta gero berriro dio (2020:588)

Bai, 

... Unless they [the most knowledgeable experts, bascologists and Indo-Europeanists] are able to provide counterarguments, not just picking a few points, ...

horrela egiten dira gauzak an zientzia: emánez argumentuak an debate serio eta ireki bat:

... a scholarly and open debate ...

Gure tesian ere (ezen, baldintza orokorretan, sintaxi burulehena dá nabariki potente-efektiboagoa zein sintaxi buruazkena) berdin. Edo, ez al da nahikoa Sarasolaren liburua eta mahai-ingurua?

Altonaga (2015): '... isiltasunezko konspirazio bat ...'

Atzokoan mintzo ginen buruz isiltasuna ze jarraitu dion ki liburua e Ibon Sarasola titulatzén "Bitakora kaiera" (Ibon Sarasola, 2016):

Eta ez zen izan gutxiago zaratatsua a isiltasuna ze jarraitu zion ki ondorengo mahai ingurua (2016), 

 zeintaz mintzatu ginen adibidez an:

• Entzun mesedez audio historiko hau, non debatitzen duten Ibon Sarasolak eta Patxi Baztarrikak
  

• Ibon Sarasola: ""...orduan "bitartean" aurrera bota behar da""  
  

• Ibon Sarasola: "...ez gara konpetitiboak, oraingoz behintzat..." 
  

• Patxi Baztarrika: "... ez daukat soluziorik? ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bidurrik gabe"
  

Hor, Eusko Jaurlaritzako sailburuordea e politika linguistikoa (Patxi Baztarrika) zúen erakutsi argiki bideá, zeinek, jakina, beharko luke giro kultural eraikitzaile kooperatibo bat. Hori guztia, dudagabe, historikoa da. Baina, zér gertatu da? Ezer ez. Isiltasunaz gain.

Kepa Altonaga, mintzátuz buruz Xabier Amurizaren gogoetak, ezin hobeto deskribatu zuén egoera: 

Altonagarentzat oso susmagarria da Amurizak plazaratutako gogoeten ostean etorri den isiltasuna, erantzunik eza. "Esan liteke isiltasunezko konspirazio bat ehundu dela haren inguruan", dio. [Felix Ibargutxi an El Correo, 2015-5-25]

Isiltasunezko konspirazio bat. Hori bai, isiltasun antizientifiko ondo zaratatsua.

Nork erantzun dio ki Ibon Sarasola?

Atzo Erramun Gerrikagoitiak zioen:

Arduratzen nau eta ere quezcatzen
ezin jaquin ahal izaiteac zembatec seguitzen dute hemengo blogeco commentarioac, niretzat direnac anhitz valiosac, ganic beste euscal gentea zeinac behar luque seguitu hauec reflexioneac egoiteco conforme, desconforme edo dudatan ambivalentzian joan dadin euscara (eta aldi berean euscaldunac) aitzina erabiliric eta dominaturic hobeto gure euscara, gure lanabes communicaticoa.

Zembatecoa othe da baina gure intercommunicationea?

Nork erantzun dio ki Ibon Sarasola?

• "Ibon Sarasola: "...beraz, hor problema haundi bat degu, problema haundi bat degu""
  

Ikus, jarraitzeko, hurrengo sarrera ere: 

• "Altonaga (2015): '... isiltasunezko konspirazio bat ...'"

Zenbat-eta beranduago hasi hizkuntza bat ibiltzen bere bidea alde estruktura burulehenagoak, orduan-eta oztopo intralinguistiko eta extralinguistiko gehiago

Bádirudi ze hizkuntza (edo hizkuntzak) ezerezetik sortzean nagusitzen da ordena buruazkena (SOV pospositiboa, edo inkluso OVS pospositiboa) gain SVO burulehena. Horretarako batu egiten dirá gutxienez bi faktore (ikus ere "Evoluzio sintaktikoak dú bilatzen optimizazio (edo maximizazio) komunikatiboa"):

• Alde batetik, sorrera horretan, aurrena sortuko zirén elementu konkretuagoak, seinalagarriagoak, objetibagarriagoak (nola objetuak, eta ez edozein objetu baizik soilik objetu konkretuak, seinalagarriak), zein izanen liraké nola oinarria zeinen gainean sortuko ziren elementu abstraktuagoak, eta horregatik zailagoak ki sortu ti ezereza. 
  

• Bestetik, sorrera horretan komunikazioa litzaké oso kontextuala, askotan nahastua kin keinuak, halan ze mezuak ez lukete behar estrategia komunikatibo berezirik, esan nahi baita ze mezuak izanen ziren oso sinple, oso eliptiko, eta bereziki zentratuak an objetua (askotan ez zen besterik beharko, soilik objetua: beste guztia, nolabait, izanen zén haren osagarri opzionala, baldin behar bazen). 
  

Eta nahizta oinarrizko estrategia komunikatibo buruazken hori ez izán teknikoki potentea azpi baldintza orokorrak, sintaxi hori joan liteke osatzen eta finkatzen (ikus an "Sintaxigintzaren norabide komunikativoa", 2015:183-184):

Bai, zenbat-eta beranduago hasi hizkuntza bat ibiltzen bere bidea alde estruktura burulehenagoak, orduan-eta oztopo intralinguistiko eta extralinguistiko gehiago. Nahizta, bestalde, genioenez, egoera hori guztia alda daiteke baldin, behin arazoa ondo ulertuta, eginen balira ahalegin proaktiboak afin arindu oztopo horiek.