Espekulatuz (an modu fundamentatua) burúz euskararen lehen erakusleak

Atzokoan gogoratzen genuén gure 2009ko lan-reseina bat gain Lakarra-ren 2005ko artukulu bat titulatuá "Reconstructing the Pre-Proto-Basque". Artikulu horren konklusioa gogoratu nahi genuke gaur, handik entresakatuz honako hitzak, zein interesatzen jakún bereziki:

From this analysis, we have concluded that the Proto-Basque syllable was CVC, more restricted than that proposed by Michelena (1979), who allows for CVRST. ...

Pre-Proto-Basque probably lacked true prefixes. The few forms which resemble prefixes in Proto-Basque probably are Pre-Proto-Basque roots which became merely 'expressive' by fading of their original meaning,... [Lakarra, 2005:202]

Gauza da ze hizkuntza baten erro zaharrak (edo zaharrenak) lausotzen (eta are galtzen) doaz an zurrunbilo sakona on aurrehistoria, zeinen "hasieran" aurkituko genituzke estadio linguistiko previsibleki oso sinpleak, non erabilitako materialak izanen zirén gutxi eta sinpleak, hala sintaktikoki nola ere morfologikoki edota lexikoki. 

Normalean, erro zahar-zahar horiek izanen zirén elementu edo partikula beregain gutxi batzuk zein erabiliko (konbinatuko) zirén an modu aski intuitiboa, ikonikoa, kasik mimikoa edo antzestua, oso lagundua kin keinuak eta ahots inflexio bereziak ki adiérazi zentzu pragmatiko ezberdinak.

Hortaz, CVC erroak izan ahal zirén erro tipikoak (maizkoenak) an euskararen etapa konkretu bat (aintzineuskara edo protoeuskara: ...the Proto-Basque syllable was CVC...), baina, bestalde, CVC erroek ematen duté aski konplexuak ki izan hasiera-hasierako erroak (zér esanik ez CVRST erroak), esan nahi baita ze akaso espero behar genituzke haien aurreko CV erroak adibidez (gerora ere erabil zitezkenak). 

Gure ikuspuntutik, eta kontuan hartuz ze, normalean, edozein garabide hasten da ti estadio oso-oso sinplea, oso pensatzekoa da ze euskararen (eta edozein hizkuntzaren) hasiera-hasieran (sorreran), material linguistikoak (garai hartako erro tipikoak) izanen zirén oso-oso sinpleak, akaso oinarrian sinpleki vokalikoak (fonetikoki sinpleenak) nahiz tipikoki indartuko zirén fonetikoki ki lortu helburu expresibo efektiboagoak.

Hari horretatik, uste dugu ze akaso lehen-lehengoetariko material komunikatiboak izanen zirén partikula erakusleak, oso sinpleak, oinarrituak an soinu vokaliko irekiak (nola "a" edo "o") zein gehienetan izan beharko zirén fonetikoki indartuak bidéz aspirazioa (indar gehiago emanez ki expresio erakuslea): 

• ha (h-a: urrunagokoa), ho (h-o: hurbilagokoa)
  

edo, aski libreki, soinu oklusiboak ere, akaso areago ere indartuz expresio erakuslea, nola adibidez:

• da (d-a)
  

Hasierako partikula (erro) horiei gero joanen jakén atxikitzen beste soinu osagarri batzuk (nola "-n" edo "-r"), emánez ñabardura finagoak ki erakusle moduko horiek:

• han/har (h-a-n/h-a-r), hon/hor (h-o-n/h-o-r)
  

bitárten "d-a" joanen zen espezialtzen an beste ñabardura batzuk, gehio lotuak ki oraintasuna. [2918]

... ustez iberieratik hartu ziren hitzak [adibidez numeroak] euskararenak zirela erakusteko, eta soka horretatik tiraka, akaso iberieraren eta euskararen arteko ahaidetasun-graduren bat arrazoigarriki erakusteko. (gure reseina bat, 2009)

Argi gera bedi (badaezpada): Lakarra-ren lana oso interesgarria iruditzen zaigu, beti ikasgogoz irakurtzen dugu eta asko ikasten dugu. Horren erakusle, ikus gure ondorengo reseina respektu Lakarra-ren 1995ko artikulu bat titulatuá "Reconstructing the Pre-Proto-Basque", non autorea mintzo zen burúz bere erro-teoria (hau ere, Lakarra-ri berari entregatua an 2009):

• ikus hemen

Hor adibidetzen genuén Lakarra-k erabilitako azterbidea honela:

Adibide baterako, autoreak aipatzen du beltz hitza, eta hitz hori konparatzen du beste batzuekin: gibel, harbel, horbel, goibel, ubel, … Azken hitzen segmentazioa argia da, eta guztietan agertzen zaigu bigarren segmentu bat: bel. Gainera, gertatzen da ezen hitz guzti horiek konpartitzen dutela esangura orokor bat non bel horren interpretazioa beltz hitzarekin bat datorren. Hortxe identifikatu genezake erro berri bat, eta ez erro hori bakarrik, baizik-eta morfogai andana ederra ere; besteak beste gi- edo –tz morfoak (kasu honetan bata da aurrizkia eta bestea atzizkia, baina aztertu beharko litzateke ea beste posizioetan ere ager daitezkeen). 

Gi- morfogai horrekin hasiko litzateke prozesua berriro, eta hasi beharko ginateke ustezko hitz zaharren arteko gi- segmentuen ehizan. Ez urrutira, aurkituko ditugu kandidatu onak, bai hitz oso zaharrak izateko, eta baita gi- morfoa izateko: gizen, giharre.

Lakarrak aipatzen duenez, metodologia hori ez da berria euskararen ikerkuntzan, izan ere Mitxeleneak berak erabili baitzuen -din bukaerako adjektiboak aztertu zituenean: berdin, urdin, gordin. Mitxelenaren konklusioa izan zen adjektibo horien azken silaba *-di- aditz birreraiki baten forma jokatu bati zegokiola, non agertzen baitzen –n markatzaile erlatiboa. De Rijk-ek ere erabilia zuen birreraikuntza metodo hau ustezko *da (= orain) morfo batera ailegatzeko. [Gure reseina gain Lakarra-ren lana, 2009]

Beste puntu batean hauxe genioén:

Aurreko planteamenduan nolabaiteko arazo zirkular bat egon daiteke: jatorrizko hitzetatik deduzitzen da teoria, eta teoriarekin bat ez datozen hitzak ez dira kontsideratuko jatorrizkoak; hots aurreko aukeraketak baldintza lezakeen teoriaren emaitza. Edonola ere, oro har, horixe da egin daitekeena, eta oso interesgarria eta emankorra izan daiteke (eta izan da) bide hori. Modu horretara, zenbait morfo edo egitura argiki identifikagarriak aldi kopuru esanguratsuan aurkitzen direnean, zerbait gehiago deduzitu ahal izango dugu euskal hitz horien etimologiari buruz. [Gure reseina gain Lakarra-ren lana, 2009]

Gure reseinaren bukaeran referitzen ginen ki inportantziá on azterbide hori arrén erakutsi ze...

... ustez iberieratik hartu ziren hitzak euskararenak zirela... [Gure reseina gain Lakarra-ren lana, 2009]

halan ze, ez zirelarik iberieratik mailegatuak, koinzidentzia lexikoak (adibidez numerikoak) akaso derivatuko ziren tiksn ahaidetasun posible bat artén iberiera eta euskara:

..., eta soka horretatik tiraka, akaso iberieraren eta euskararen arteko ahaidetasun-graduren bat arrazoigarriki erakusteko. [Gure reseina gain Lakarra-ren lana, 2009]

Ikus gure bukaera hori:

..., eta dudarik gabe bide emankorra dirudi. Areago, analisi honetatik ateratako emaitzek balio lezakete ustez iberieratik hartu ziren hitzak euskararenak zirela erakusteko, eta soka horretatik tiraka, akaso iberieraren eta euskararen arteko ahaidetasun-graduren bat arrazoigarriki erakusteko. [Gure reseina gain Lakarra-ren lana, 2009]

Eta justuki horixe da azterbideá zein saiatu ginen aplikatzen an gure jada aipatutako "Alcoyko beruna: iberieraren eta euskararen erroen arteko konparazioaren bidetik, Lakarraren erro-teoriaren argitara" (2009, ikus adibidez #2914). [2017] [>>>]

Lakarra-k (2018) erabiltzen dú gure 2009ko argumentua esánez obvioa dela, noizta ez Orduña-ri (2005) ezta Ferrer i Jané-ri (2009) ez jaken iruditu hain obvioa

Lakarra (2018) dú erabiltzen gure 2009ko argumentua (zein dén aurkitzen an Lakarra-ri berari entregatutako lan bat barnén EHUko master-ikastaro bat, eta zeinekin ezeztatu nahi genuen ze euskarak masiboki mailegatuko zituén bere zenbakiak ti iberiera: ikus #2913 eta #2914), esánez argumentu hori obvioa dela, baina kontua da ze, ez Orduña-ri (2005) ezta Ferrer i Jané-ri (2009) ez jaken iruditu hain obvioa. Horrá zér dioen Lakarra-k (an "La prehistoria de la lengua vasca", 2018):

...: lau 'cuatro', bost 'cinco', zazpi 'siete', zortzi 'ocho', hamar 'diez'... todos ellos con etimología vasca y, por tanto, imposibles de ser considerados préstamos..., 

... es obvio - como se explica en cualquier manual (p.ej. en Campbell 1998)-...

...las explicaciones intravascas (v. § 4.6.9) hacen innecesario contemplar la posibilidad del préstamo ibérico en ningún numeral. [Lakarra, 2018:41-42]

edo osoago (beheragoko irudian are osoago):

...: lau 'cuatro', bost 'cinco', zazpi 'siete', zortzi 'ocho', hamar 'diez'... todos ellos con etimología vasca y, por tanto, imposibles de ser considerados préstamos (v. § 3.4): cuando se averigua la dirección de un supuesto préstamo es obvio - como se explica en cualquier manual (p.ej. en Campbell 1998)- , que debe ser en la lengua donante en todo caso donde se encuentre la explicacion morfológica de la palabra prestada, no en la receptora. I.e., el foot-ball inglés no puede ser analizado como **fut-bol 'pie-balón' o de cualquier otra manera ni en euskera ni en ninguna otra lengua y por ello mismo, las explicaciones intravascas (v. § 4.6.9) hacen innecesario contemplar la posibilidad del préstamo ibérico en ningún numeral. [Lakarra, 2018:41-42]

Iruditzen jaku ze Lakarra akaso larregi tematzen da azpimarratzen ze argumentu hori obvioa dela, hain ere obvioa ze agertzen da an edozein eskuliburu (en cualquier manual (p.ej. en Campbell 1998)), noiz eta ez Orduña-ri ezta Ferrer i Jané-ri ez irúditu hain obvioa. Ez al ditu horrela aski leku txarrean uzten bai Orduña eta baita Ferrer i Jané? Zergátik horrenbeste azpimarratu ustezko obvietate hori?

Guri berdin jaku argumentuaren obvietatea edo zailtasuna (berdin nola ez den gure ardura Lakarra-k zér lan aipatzen duen: berak aipatzen dú Campbell-en 1998ko eskuliburua noizta, askoz gertuago eta gaiari zuzenki loturik, gure 2009ko lana aipa zeikén), izan ere gure kezka bakarra dá argudioaren zuzentasuna eta bere aplikazioaren pertinentzia, gure kezka bakarra da ze argumentu hori, gure 2009ko argumentua, ona dela, zuzena dela, nola Lakarra-k baiéztatu an 2018.

Zuzena eta... bereziki pertinentea noiz arloko ikertzaile nagusietakoak (Orduña eta Ferrer i Jané, ikus #2914) ari zirén aldezten edo mantentzen (ez baztertzen) kontrako hipotesia (euskararen zenbakien mailegua ti iberiera). [2916] [>>>]

Lakarra (2005): "The word 'begi' "eye" must be connected with other words referring to body parts which come in pairs such as beso "arm", belaun "knee" and belarri "ear". All these words can be analyzed as containing an ancient dual prefix..."

Josu Lavin-ek aipatzen zuen atzo "bi-" prefijo latinoa, zein den parekoa on "di-" prefijo grekoa, biak ere kin jatorri indoeuroparra (irakurtzen dugunez) eta signifikatuz biek ere ber bitasuna, ber bikoiztasuna:

Lingua internationalean:

bi- adj [occurring in compounds] bi- (= two, twice)
Hence: bicyclo etc.; binomio etc.; bicarbonato etc.; bicorne etc.; bigame etc.: biennal etc.; bilabial etc.; bifide etc.; bifurcar etc.

Kontua da ze guk (an gure "Alcoyko beruna: iberieraren eta euskararen erroen arteko konparazioaren bidetik, Lakarraren erro-teoriaren argitara", 2009) nahi genuen argudiatu aúrka Orduña-ren 2005eko tesia zeinen arabera euskarak mailegatuko zituén bere zenbakiak tikan iberiera (ikus #2913):

..., Orduñari askoz probableagoa iruditzen zaio zenbaki komun horiek maileguz pasatzea hizkuntza iberiarretik aitzineuskarara ezen ez ahaidetasun genetikoa. Baina kuestioa da: zer gertatuko litzaioke tesi horri baldin aitzineuskararen eta iberieraren zenbaki horiek euskararen (eta akaso iberieraren) erro kanonikoen arabera azalduko balira? Kasu horretan ezin mantendu liteke maileguaren teoria, eta hortxe genuke puntu interesgarri bat non Lakarraren teoriak lagunduko ligukeen argitzen iberieraren eta aitzineuskararen arteko erlazioa. [2009:5]

Hortakoz, gure azterbidea zén erakustea ze euskal numeroak (guztiak edo gehien-gehienak bederen) ondo azaltzen dirá bidéz euskararen beraren material zaharra (hor sartzen da Lakarra-ren erro-teoria) halanola ere bidéz bere barneko tendentzia fonologikoak, morfologikoak, derivatiboak, konpositiboak,... (ikus atzokoa):

...; alegia, baldin euskal numeroak azaltzen badirá internoki, barrutik, euskaratik bertatik, orduan zenbaki horiek ez dira izanen mailegatuak, justuki horixe izan zén gure azterbidea an aipatutako lana (ikus #2913)

Bide horretatik, guk atzo aipatutako erlazio hori (artén euskal "bi/be" partikulak eta oinarrizko gorputz-atalak) dá oinarritzen an Lakarra (2005): "Reconstructing the pre-proto-basque root"), nola zehazten genuén an beheko oin-ohar bat (zein atzo ez genuen eman):

Lan horretan, Lakarra (2005) zén expresatzen honela:

The word begi "eye" must be connected with other words referring to body parts which come in pairs such as beso "arm", belaun "knee" and belarri "ear". All these words can be analyzed as containing an ancient dual prefix (Uhlenbeck 1947). This same prefix would also be present in biga "two". As for bide and bider, they are no doubt related. [Lakarra, 2995: 198-199]

eta aipatutako oin-ohar horretan irakurtzen dugú hau:

The dual prefix could also be present in names of body parts such as bihotz "heart" and buru "head", since these parts of the body are considered to contain two parts in some traditions. [Lakarra, 2995:199]

Horren arabera, "bi/be" izanen zén an ancient dual prefix, ondo errotua an euskara bera, nola nahi genuen erakutsi.

Bestalde, Lakarra (2010) referitu da ki Josu Lavin-ek aipatutako erlazioa (artén "di-/bi-" prefijo indoeuroparrak eta "bi" euskal zenbakia) an terminu hauek (an "Haches, diptongos y otros detalles de alguna importancia: notas sobre numerales (proto)vascos y comparación vasco-ibérica (con un apéndice sobre 'hiri' y otro sobre 'bat-bi', 2010)"

La homofonía de di-/bi- y bi 'dos' en diversas lenguas indoeuropeas y en vasco ha llevado a una serie de elucubraciones no muy fundadas sobre un préstamo IE en lengua vasca (v. Agud & Tovar, s.u.). Tal hipótesis parece menos que probable cuando los numerales consecutivos no muestran rastro alguno de dicha influencia, lo que resulta altamente inverosímil en campos léxicos tan estructurados como el de los numerales, en los que de producirse un préstamo en un estrato tan bajo conllevaría casi de necesidad múltiples otros en los sucesivos. [Lakarra, 2010:229]

Baina, haratago zein halako koinzidenzia beti ere interesgarriak artén hizkuntza indoeuroparrak (edo beste) eta euskara (izan ere, ez gaitezen ahaztu ze akaso garai askoz zaharragoetan genetikoki lotuta egon zitezkén familia indoeuroparra eta euskara: justuki horixe da Blevins-en 2018ko proposamena, zeintaz mintzo ginen an #1163 eta #1164), hemen kontua izanen litzake ze euskal numeroak izanen liraké basikoki ber zenbakiak zein iberikoak, eta azalpena ez dela zenbakien mailegatze masiboa ti iberiera, nola Orduña-k (2005) planteatzen zuen. [2915] [>>>]

Ferrer y Jané (2009): "... no encuentro argumentos que permitan excluir alguna de las dos alternativas planteadas [hots, zenbaki mailegatuak ala ahaidetasun genetikoa],..."

Atzokoan jasotzen genuén gure 2009ko lantxo bat ("Alcoyko beruna: iberieraren eta euskararen erroen arteko konparazioaren bidetik, Lakarraren erro-teoriaren argitara", 2009), non saiatzen ginen argumentatzen aldé ahaidetasuna artén euskara eta iberiera, eta gaur zehaztu nahi genuke ze urte horretan ere Joan Ferrer i Jané-k publikatu zuén (bere) beste lan bat gain numeral iberikoak, titulatuá "El sistema de numerales ibérico: avances en su conocimiento" (2009), non, tituluak dioenez, autoreak sakontzen zuén an topiko hori, konkludituz ze:

Finalmente, debo indicar que no encuentro argumentos que permitan excluir alguna de las dos alternativas planteadas,... [Ferrer i Jané, 2009:471] 

Hona hemen pasarte konklusibo osoa:

Si la hipótesis planteada fuese correcta, prácticamente todos los átomos [zenbaki sinpleak, ez konposatuak] del sistema de numerales ibéricos guardarían relación con sus supuestos equivalentes vascos. Tanto por el número de elementos [zenbakiak] involucrados, como por las interrelaciones que guardan entre ellos [zenbaki konposatuetan], parece razonable descartar el azar y buscar la explicación de estas coincidencias bien en el parentesco lingüístico o bien en el préstamo. Así pues, esta hipótesis sería el argumento más sólido que el vascoiberismo podría esgrimir a su favor, puesto que la relación de posibles cognados entre vasco e ibérico aumentaría considerablemente tanto en cantidad como en calidad. No obstante, antes de aceptar esta alternativa, debería descartarse el préstamo, alternativa que Orduña 2005, 503, no sólo no descarta, sino que además la considera la más probable, aunque el único argumento esgrimido sea la gran proximidad entre las formas ibéricas y las vascas. Finalmente, debo indicar que no encuentro argumentos que permitan excluir alguna de las dos alternativas planteadas, no obstante, en contra de la alternativa del préstamo cabe señalar que a pesar de que los prestamos esporádicos de átomos del sistema de numerales son relativamente frecuentes, el préstamo de todos los átomos del sistema es un hecho poco frecuente. [Ferrer i Jané, 2009:471]

Kontua da ze justuki hor (... no encuentro argumentos...) sartzen da gure 2009ko argumentua; alegia, baldin euskal numeroak azaltzen badirá internoki, barrutik, euskaratik bertatik, orduan zenbaki horiek ez dira izanen mailegatuak, justuki horixe izan zén gure azterbidea an aipatutako lana (ikus #2913):

..., Orduñari askoz probableagoa iruditzen zaio zenbaki komun horiek maileguz pasatzea hizkuntza iberiarretik aitzineuskarara ezen ez ahaidetasun genetikoa. Baina kuestioa da: zer gertatuko litzaioke tesi horri baldin aitzineuskararen eta iberieraren zenbaki horiek euskararen (eta akaso iberieraren) erro kanonikoen arabera azalduko balira? Kasu horretan ezin mantendu liteke maileguaren teoria, eta hortxe genuke puntu interesgarri bat non Lakarraren teoriak lagunduko ligukeen argitzen iberieraren eta aitzineuskararen arteko erlazioa. Ikus dezagun. [2009:5]

Azalpen horretarako saiatu ginen erabiltzen hala Lakarra-ren erro-teoria halanola ere gure eskura egon zitekén beste edozein euskarri teoriko interno kin botere azaltzaile. Horrá adibide bat respektu "bi" zenbakia (an gure "Alcoyko beruna: iberieraren eta euskararen erroen arteko konparazioaren bidetik, Lakarraren erro-teoriaren argitara", 2009):

..., Lakarrak esaten digu ezen euskararen bi eta be morfoak lotuta daudela, eta erro bera darabilgula honako hitz hauetan, besteak beste; biga zenbakian, bide, bider, eta gorputz ataletako beso, belaun,... (eta bi zebakiaren kontzeptuarekin lotuta danden beste gorputz-atalak nola bihotz, belarri edo begi). Hortaz, balirudike bi hori ondo erroturik legokeela euskaran, eta ez litzatekeela iberieratik hartutako mailegua (iberierarentzat aldarrikatu da bi edo bin izan zitekeela euskarazko bi bera). [2009:6]

Bai, euskararen "bi" zenbakia guztiz ondo erroturik egonen litzaké an euskararen lexiko patrimonial zahar-zaharra, halan ze printzipioz izanen litzaké zenbaki patrimonial zahar bat, erro zahar bat (jakina, mailegua ere oso zaharra izan zitekén, baina kasu honetan hain zaharra nola hizkuntzaren izen oinarrizkoenetarikoak, eta hori ez dirudi batere erraza). [2914] [>>>]

Kasu horretan ezin mantendu liteke maileguaren teoria,... (an nire 2009ko ikastaro-lana titulatuá "Alcoyko beruna: iberieraren eta euskararen erroen arteko konparazioaren bidetik, Lakarraren erro-teoriaren argitara")

Atzokoan ikusten genuen nóla Orduña-k (2011) konkluditzen zuen ze:

En ibérico hay erti/erder, ban, bi(n), (k)ilu(n), lau (r), bors(te), śei, sisbi, sorse, abaŕ, oŕkei, muy similares a los numerales vascos, y que en conjunto sería difícil aceptar que fueran coincidencias casuales, pues forman una serie homogénea. ...

Por tanto, la hipótesis más económica para explicar las coincidencias entre el sistema numeral ibérico y el vasco es la del parentesco genético. [Orduña, 2011:137:138]

2006an ordea, evidentzia murritzagoa erabilita, Orduña bera (2006) ez zen oraindik posiziontzen aldé ahaidetasun genetikoa, baizik ze justifikatzen zuén antzekotasun guzti horiek bidéz aitzineuskararen mailegutze numerikoa tikan hizkuntza iberikoa (ikus gure beheragoko lana). 

Bestalde, 2008/2009 inguruan Joseba Lakarra-rengandik jaso nituen bi master-ikastaro gáin hizkuntzalaritza diakronikoa, titulatuák "Hizkuntzalaritza diakronikoa eta euskal filologiaren oinarriak (I eta II)" barnén EHUko masterra on "Euskal Hizkuntzalaritza eta Filologia". 

Ikastaro haietan hautatu ahal izan nuén egitea lan bat gain hizkuntza iberikoa (zein oso erakargarria jatan), eta zehazkiago gain Alcoy-ko berun iberikoa, zeinen bidez nire helburua baitzen saiatzea erákusten ze, besteak beste, euskal zenbakiak ondo errotuak baitzeuden an euskararen fonologia/morfologia/sintaxia (horretarako erabili nahi nituén, besteak beste, Lakarra-ren erro-teoria), halatan non nekez izanen zirén mailegatuak, eta, ondorioz, aldeztu beharko zén ahaidetasun genetikoa artén iberikoa eta euskara gainén teoria on mailegatze numerikoa tikan iberikoa. 23 orrialdeko lan haren titulua zén ondoko hau, eta lan osoa aurkitu ahal duzú klikatuz gain ondoko esteka (2009/06/23: irakuleak barka bitza okerrak):

• "Alcoyko beruna: iberieraren eta euskararen erroen arteko konparazioaren bidetik, Lakarraren erro-teoriaren argitara" Jesus Rubio (2009/06/23)

Jarraian entresakatu dut zati hau non azaltzen dudan nire helburua respektu zenbakiak (2009)

Hain zuzen ere, eta ikusi berri dugunez, Orduñari askoz probableagoa iruditzen zaio zenbaki komun horiek maileguz pasatzea hizkuntza iberiarretik aitzineuskarara ezen ez ahaidetasun genetikoa. Baina kuestioa da: zer gertatuko litzaioke tesi horri baldin aitzineuskararen eta iberieraren zenbaki horiek euskararen (eta akaso iberieraren) erro kanonikoen arabera azalduko balira? Kasu horretan ezin mantendu liteke maileguaren teoria, eta hortxe genuke puntu interesgarri bat non Lakarraren teoriak lagunduko ligukeen argitzen iberieraren eta aitzineuskararen arteko erlazioa. [2009:5]

Lanaren azkenean, sugeritzen nuén nire konklusioa, Lakarra-ren kontrakoa:

Konklusio gisa esango nuke ezen, sistema fonologikoaz gain, bai izenen edo antroponimoen morfologian, bai adizkien morfologian eta baita partikulen morfologian ere, koinzidentzia azpimarragarriak aurki daitezkeela (aitzin)euskararen eta iberiarraren artean. [2009:23] 

Bai, akaso esan behar nuén: lar azpimarragarriak (ki izán kasualak) ordezta sinpleki azpimarragarriak; ondoreaz ze, adibidez zenbakietan, nekez mantendu litekén maileguaren teoria. Lakarra-ri entregatu eta azaldu nion nire lan hau, eta hor gelditu zen kontua. [2913] [>>>]

Orduña (2011): "Por tanto, la hipótesis más económica para explicar las coincidencias entre el sistema numeral ibérico y el vasco es la del parentesco genético."

Amaitzen genuén gure atzoko sarrera egínez alusioa ki antzekotasun nabariak (egitan nabari-nabariak) artén numeral iberikoak eta euskararen zenbakiak, zek ez dirudite inondik ere superfizialak:

Gure ikuspegitik, Irulegiko hizkuntzak ahalbidetzen digú sakontzea an erlazioa artén iberikoa eta akitaniera/euskara, zeinda, lehenagotik ere, ez zirudien superfiziala: adibidez, antzekotasunak an zenbakiak ezin dira hartu nola balira superfizialak, gure ustez inondik inora.

Hortaz mintzo jakún Eduardo Orduña (2011) an bere "Los numerales ibéricos y el protovasco":

En ibérico hay erti/erder, ban, bi(n), (k)ilu(n), lau (r), bors(te), śei, sisbi, sorse, abaŕ, oŕkei, muy similares a los numerales vascos, y que en conjunto sería difícil aceptar que fueran coincidencias casuales, pues forman una serie homogénea. ...

Por tanto, la hipótesis más económica para explicar las coincidencias entre el sistema numeral ibérico y el vasco es la del parentesco genético. [Orduña, 2011:137:138]

Bai, erabat ados, la hipótesis más económica para explicar las coincidencias entre el sistema numeral ibérico y el vasco es la del parentesco genético. [2912] [>>>]