Titular desthematizatua, burugabetua, dorpea

Erantzunez ki Patxi Petrirena burúz bere erantzuna ki Erramun Gerrikagoitia, zein irakurri ahal dén hemen.

Erramun Gerrikagoitia-k bere blogean kritikatu dú honako titular hau (esanez ze irakurle gutik ulertuko zutén hori titularra an lehenengo irakurraldia):

Zergak murrizteko lege proiektua ontzat hartu du Frantziako Gobernuak

Patxi Petrirena-k erantzun:

Hori gutik ulertu?

1. Zergak
2. Zergak murriztu
3. Zergak murrizteko lege proiektua
4. Zergak murrizteko lege proiektua ontzat hartu
5. Zergak murrizteko lege proiektua ontzat hartu Frantziako Gobernuak

Zer ez da ulertzen? Sekuentzializazioan, aukera bat egin da, jakina, baina aukera hori zerbaitengatik egin da. Zertaz mintzo gara? Frantziako Gobernuaz ala zergak murrizteaz? Non, noiz, norentzat eta zer testuingurutan. Hori da kontua.

Erantzun dezagun ki galdera horiek, abiatuz ti azken komentarioa.

1.: Non, noiz, norentzat eta zer testuingurutan. Hori da kontua. [Patxi Petrirena]

Gure aztergaia dá titular bat kontexturik gabekoa (hasten gara ti zero informazio kontextuala). Izan ere, oso irakurle gutik jakingo zuten ze Frantziako Gobernuak erabaki behar zuen noláko zergak jarri behar zituen (adibidez, aurreko eguneko Berria-n, ekainaren 20koan, "zergak" hitza ez da behin ere agertzen). Dudarik gabe, lehenengo irakurraldian irakurle gehienek ez zuten jakinen ezen titularrori ari zen burúz erabaki bat ganik Frantziako Gobernua, ez zuten jakingo zeri buruz ari ziren jasotzen informazio aski xehea (noláko zergak, noláko lege-proiektua) harik ailegatu ki benetako thema, zein baitá "Frantziako Gorbenuak". Hor, jakina, irakurleek reinterpretatu beharko dutén aurreko informazioa, normalean bigarren irakurraldian.

2.: Zertaz mintzo gara? Frantziako Gobernuaz ala zergak murrizteaz? [Patxi Petrirena]

Badirudi ze Patxi Petrirena-k galdetu nahi digula burúz thema on titular hori, eta hor nik uste ezin daitekeela izan dudarik ezen hor thema dá "Frantziako Gobernuak", bitárten rhema baitá beste guztia: "zergak murrizteko lege proiektua ontzat hartu du".

Beraz, zértaz mintzo gara? Burúz Frantziako Gobernua (sujetu sintaktikoa eta thema diskursiboa). Eta zér predikatzen dugu burúz Frantziako Gobernua? Ze hartu du ontzat lege-proiektu bat ki murriztu zergak.

3.: Sekuentzializazioan, aukera bat egin da, jakina, baina aukera hori zerbaitengatik egin da. [Patxi Petrirena]

Bai, sekuentzializazioan aukera bat egin da, baina aukera dorpea, eskasa, thematizatu gabea, lehenengo irakurraldian ondo ulertzen ez dena, mahomaren zaporekoa (ikus adibidez sarrera hau). Aukera hori ez da serioa, nola beharko hak Berria. Aukera horiek esanguratsuki jaisten dute egunkari horen maila (finean, kalitatea).

4.: Zer ez da ulertzen? [Patxi Petrirena]

Ez da ulertzen (uztartzen) ezer ere harik eta iritsi azken bi hitzak: Frantziako Gobernuak. Bi hitz horiek dira ezin inportanteagoak afin koka gaitezen an kontextu egokia, afin koka dezagun hurrengo (eta ez ¡lehengo!) informazioa an kontextu egokia, afin ongi deskodifika dezagun hurrengo (eta ez ¡lehengo!) informazio berri eta xehea: bi hitz horiek dirá mezuaren thema eta buru diskursiboa. Bi hitz horiek amaieran jarrita, mezua gelditzen dá desthematizatua, burugabetua. [122] [>>> Ikus erantzun honen jarraipena]

Udazkenean gehiago

Blog honek atseden hartuko dú an udara.

Ondo izan! [121] [>>>]

F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa

Jan Firbas hizkuntzalari famatuak zún idatzi an 1982 ondoko hau (an bere artikuluá "Has every sentence a theme and a rheme?"):

A functional analysis can divide a verbal sentence into a thematic and a non-thematic section, i.e. into a theme and a non-theme. [Firbas, 1982]

Sekzio thematikoa dá osatzen kin informazio aski ezaguna eta oinarrizkoa nondik abiátu mezua, bitarten sekzio rhematikoa osatuko den kin informazio berria, zeinen transmisioa baita helburua on mezua.

Zentzu horretan esan genezake ze themak aportatzen du informazio gutxiago (da gutxiago informatiboa), bitarten rhemak aportatzen du yago informazio (da yago informatiboa). Edo alternatiboki, Jan Firbas beraren terminutan, esango genuke ze themak du gradu bajuagoa on dinamismo komunikatiboa, bitartén rhemak daramá berekin gradu altuagoa on dinamismo komunikatiboa:

The non-thematic section can be divided into a transition and a rheme. Theme, transition, and rheme are not position-bound concepts; they are not invariably linked with the beginning, middle and the end of the sentence, respectively. They are regarded as carriers of degrees of communicative dynamism (=CD). Let me recall that by a degree of CD carried by a linguist element I understand the relative extent to which such an element contributes towards the further development of communication. The theme (th) is constituted by an element (elements) carrying the lowest, the rheme (rh) by an element (elements) carying the higest, degree(s) within a sentence. The transition ranks between the two. ... Under normal contextual conditioning (i.e., in their most natural uses), the following sentence structures would function in these perspectives: A boy (rh) came (tr) into the room, Into the room (th) came (tr) a boy (rh), There (th) was (tr) a boy (rh) in the room (th). [Firbas 1982]

Aurreko postetan esana dugunez, SOV eta SVO ordenetan sujetua izaten dá thema, eta predikatua (OV edo VO) izaten dá sekzio rhematikoa. Baina, predikatuaren barruan bereizi dezakegu, alde batetik. elementu transizional bat kin gradu ertaina on dinamismo komunikatiboa, zein izaten baita aditza; eta beste aldetik beste elementu bat kin gradu altuena on dinamismo komunikatiboa, zein izaten baita aditzaren osagarria (delarik, objetu direktoa, indirektoa, edo beste edozein osagarri).

Kontuan hartuz hóriek-graduak on dinamismo komunikatiboa, normalean SVO izanen da estruktura koherenteena, informatiboena, komunikatiboena, artikulatuena, transizionatuena eta horregatik, printzipioz, neutroena ere. SVO edo (akaso hobeki esanda) F2.

Horregatik F2 izaten da neutroagoa zein F1, zeren F2 agertzen da atzé transizio lasai bat (aditza) zeinek prestátu entzule edo irakurlea afin jaso informazio berriena eta esanguratsuena an baldintza estrukturalki sendoak. Eta horrexegatik F2 fokulekua (eta bide beretik estruktura buru-lehenak, oro har) da ahaltsuagoa, koherenteagoa, pausatuagoa, reflexiboagoa, artikulatuagoa...

Horrek ez du esan nahi ze F1-ek ez duela ezertarako balio. Bai, balio du, bereziki noiz ez dugun transiziorik nahi, noiz hainbeste nahi dugun enfatizatu gure informazioa non nahiago dugun zuzenean jo tu informazio hori, gabé prestatu bidea. Bai F1 egokia da tu mezu bereziki adierazkor-kontestualak, baina bestela, noiz ez dugun horrenbesteko urgentziarik, hobe doa estruktura diskursiboa, zeintara jotzen duten hizkuntzak, ahal badute. [120] [⇶]

Zer da (S)VO izatea? Da F2 izatea

[Erantzunez a Josu Lavin respektu bere hemengo komentarioa, non dioen ze euskara ez da inoiz izan SOV, eta respektu bere beste komentario bat, non dioen ze euskara aspalditik da SVO tipokoa.]

Ikusi genuen hemen zér den F1 (aditz-aurreko fokulekua) eta F2 (aditz-osteko fokulekua). Foku horien arabera, diogu ze hizkuntza bat dá (S)VO noiz hizkuntza horrek garatu baitu F2 fokulekua nola preferentea; hots, hizkuntza horrek lehenesten du F2 gain F1 (F2 da ez-markatua, eta F1 markatua).

Normalean F2 fokuak dú sortzen (S)VO ordena (eta horregatik dira zilegi bi izendapen horiek: F2 edo (S)VO), baina F2 fokua ez da beti izan behar (S)VO (izan ere F2-k sor bailezaké beste edozein ordena non fokua dén agertzen atzé aditza, adibidez OVS kin fokua an S). Alderantziz ere, F1 fokua dá izaten (S)OV, baina ez da beti hala izan behar (adibidez, SVO kin fokua an S dá F1 (adierazkorra), eta ez F2 (diskursiboa).

Hortaz, sortzen zaizkigu honako galderak: Euskarak garatu al du F2 fokua? Euskarak lehenesten al du F2 gain F1? Lehenengo galderari erantzuna dá baietz. Bigarrenari ezetz.

Euskarak garatu dú F2, bai, eta, esana dugunez, ez da zaila aurkitzea foku laburrak atzé aditza (eta zer esanik ez, foku luze edo/ta konplexuak ere). Baina, hala ere, garapen hori ez da amaitu, eta ezin liteke esan ze euskarak lehenesten du F2 gain F1, oro har.

Hortaz, euskarak gaur ere jarraitzen du izaten aski SOV (aski F1), nahiz-eta ez den SOV zurruna nola japoniera edo burmera, baizik SOV malgua, non existitzen den F2, non ez den existitzen galdegai-legerik, salbu an euskara estandarra, non, ezaguna denez, ezarri digute galdegai-legea, zeinekin ia soilik existitzen da F1. [119] [⇶]

Espekulatzen burúz euskara zaharra

Espekula dezagun pixkat burúz euskara zaharra, jarráiki haria on aurreko mezua eta komentarioak. Eta gauza da ze, hasieran sortuko zirén mezu oso sinpleak, zeinetan gehienetan nahikoa izanen zen hitz bat:

Ur

Hitz hori izanen zén oso konkretua (ez abstraktua), akaso substantibo bat nola "ur" edo "su". Gerora sortuko zirén aurreneko aditz-forma sinpleak (abstraktuagoak):

Ur da

non "da" horrek adieraziko zuén uraren presentzia, eta akaso balioko zuen adiérazteko nón dagoen ura: gramatikalki "da" horren jatorrizko balioa egon liteke artén aditza, erakuslea eta adverbioa.

Geroago, aditz presentzial sinple horren gainean eraikiko zirén aditz-forma konplexuagoak (bai intransitiboak eta baita transitiboak ere, bide beretik):

Ur da go

Ur da kar

Beranduago joango ziren sortzen aukera komunikatibo gehiago gain aurrekoak (adibidez, emáteko objetu indirektua, edo/ta beréizteko sujetua):

Ur da go ki gu

Ur da kar zu

Ur da kar ki zu gu

Horrelakoxeak izan zitezkeen antzinako esaldiak. Hasiera hartan esaldiak eraikiko ziren gain referentzia oso konkretuak (substantibo konkretuak), hala esaldi intransitiboetan ("ur da"), nola transitiboetan ("ur da kar zu"), eta gertatzen da ze esaldi transitiboetan sujetua agetzekotan, gehienetan agertuko zen an bukaera, izanki oso kontextuala.

Gainera, ohar gaitezen ze, hasiera horretan, amaierako sujetuak ez darama marka ergatiboa, izan ere hitz-ordenak berak (OVS, gaurko terminoetan) gardenki determinatzen du zéin den objetua eta zéin sujetua. Geroago, beste etapa batean, esaldi transitiboetan sujetua pasatuko zen aurrén objetua, eta orduan beharko zutén marka bat beréizteko sujetua eta objetua, nondik sortuko zén ergatiboa:

Zuk ur da kar zu

Guk ur da kar ki zu gu

Hor sujetua agertzen zaigú errepikatua (aurrean eta atzean), eta horrek iradokitzen du ze, estadio horretan, azken "zu" hori jada izanen zén aditz-morfema (akaso lehenago ez). Eta hortxe daukagu gure estruktura SOV ergatiboa.

Aurreko guztia, jakina, da ondo espekulatiboa. [118] [>>>]