"...-en kalte gabe", "...kaltetu gabe", "...kaltetzeke", "...kalte dadin gabe", "...kalte gabe"

Azken sarreretan (adibidez hemen) aritu gara buruzki postposizioá:

• "...-en kalte gabe"

eta oraingoan nahi genuke nabarmendu ze erabiltzen dirá postposizio horren aldaerak ere, hala nola:

• "...kaltetu gabe"

Legezko ohar honetan jaso dira sarbide eta erabilerarako baldintza orokorrak. Webgune honen erabilerak baldintza orokor hauen berariazko onarpen osoa dakar, erabiltzailea webgunera sartzen den momentuan duten bertsioaren arabera, webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak kaltetu gabe.

• "...kaltetzeke"

17. artikulua. Espediente elektronikoa. 1. Prozedura administratibo bati dagozkion dokumentu edo agiri elektronikoen multzoa da. Espedientea osatuko duten dokumentuak edo agiriak prozedura bakoitzarentzat arauz eskatzen direnak izango dira, lor daitekeen sinplifikazio administratiboa ezertan kaltetzeke.

eta bádira beste aldaera postpositibo posible batzuk ere zein ez diren erabili, baina zein erabil zitezken:

• "...kalte dadin gabe" 
• "...kalte gabe"

halan ze, azken aldaera horretan, "kalte" ez da izena, baizik aditz-erroa (ber aditz-erroa zein agértzen an "...kalte dadin gabe"). [607] [>>>]

Gutxien-gutxienik prepositiboa

Aurreko bi mezuetan (honetan eta honetan) argi gelditu da ze "sin perjuicio de..." esapide burulehenak bádu euskaraz ere bere kontraparte zehatza an esapide postpositiboá "...-en kalte gabe", eta hortaz, ez litzakela egon behar batere arazorik ki emán bata arartez bestea baldin... ez balitz zeren baliabide postpositiboek ez dutén ber potentzia diskursiboa nola euren kide prepositiboek.

Eta handia izan da gure sorpresa noiz ikusi ze Xabier Aristegieta-k, nahizik ordézkatu "...-en kalte gabe" postpositiboa, proposatu dú beste alternativa postpositibo bat: "...gorabehera", zein den hain diskursiboki mugatua nola aurrekoa (alde batera utzita bere esangura). Iruditzen zaigu ze, aurrerabidean, soluzio alternatiboa izan beharko litzaké gutxien-gutxienik prepositiboa. [606] [>>>]

Buruazkentasunak dú baldintzatzen esapidearen erabilera

Aurreko sarreran mintzatu gara buruzki lokuzio konjuntiboá "sin perjuicio de...", zeintaz mintzo zen an artikuluá on Itziar Diez de Ulzurrun titúlatzen "Sin perjuicio de" (31eskutik, 2013). Han, erantzun batean, Alberto Martínez de la Cuadra-k zioen hau:

Esapidea erabili nahi izanez gero, eta batzuetan beharrezkoa da, nik neuk «hargatik eragotzi gabe» erabiltzen dut. «Kalterik gabe»ren aldean badu abantaila bat, esaldiaren aurrera ekarri ahal duzula. [Alberto Martínez de la Cuadra, 31eskutik, 2013]

Bai, ez da dudarik: esapidea esaldiaren aurrera ekarri ahal izatea dá abantaila handia, hain handia zein dén diskursiboki erabakiorra, hain handia zek baldintzatzen dú esapidearen erabilera bera. Diskurso burulehena dá askoz potenteagoa eta efektiboagoa. [605] [>>>]

Zeren dén postpositiboa

Aurreko sarreran mintzatu gara buruzki lokuzio konjuntiboá "sin perjuicio de...", zeintaz jada Itziar Diez de Ulzurrun mintzátu an bere artikulua titúlatzen preseski "Sin perjuicio de" (31eskutik, 2013). Han, erantzun batean, Iñigo Errasti-k aholkatzen zuén irakurtzea ondorengo sarrera ti OEH, non agertzen dirén zenbait adibide ti lokuzioá "...-en kalte(rik) gabe(rik)":

KALTE(RIK) GABE(RIK). (Precedido de gen.). Sin perjuicio de, para. "(Sin daño de) barras, iñoren kaltebage" Lar. Badira gezurrak besteren kalterik bage esaten diranak. Mb IArg I 265. Agur jauna, agur andria esaten jakee lotsiaren kalte baga andikijai bere. Mg PAb 160. Iñoren kalte bage bada pekatu beniala berez izan oi da. Gco II 23. Egin zuan bere garbitasunaren kalte bage. AA II 50. Jaiorik bere Amaren donzellatasunaren kalte baga. JJMg BasEsc 36 (Añ EL2 244, CatLlo 21, Itz Azald 30 kalte baga; Gco I 463, Legaz 16 kalterik gabe). Aintzat artuta dagozan legen kalte bagarik, emon ezkero ezkontzako berbia. fB Ic III 359. Ezpadago beste ondo bateatuten dakianik gurasoak baño, bateatu leike onek ezeren kalte baga. CatBus 53. Ez bakarrik seme alaben kalte gabe, baita ere aien zorionari begiratuaz. Ag G 42. Langilleen osasunaren kalte barik. Eguzk GizAuz 165. Baña ez bere emaztian kalte barik. Etxba Ibilt 472. v. tbn. Muj PAm 28 [OEH]

Eta, nola zioen Iñigo Errasti-k, hor agertzen dirá autoreak nola:

Mendiburu, Mogel, frai Bartolome, Agirre Asteasukoa, Txomin Agirre…

Hortxe dugu estruktura, beraz. Baina galdera dá: orduan, zergátik jarraitzen du izaten problematikoa? Zeren dén postpositiboa. [604] [>>>]

Aristegieta: "...astunagoa eta horregatik deserosoagoa izateaz gain,..."

Izan da egunotan debate bat (an Itzul posta-zerrenda) buruzki nóla eman "sin perjuicio de..." esamolde prepositiboa euskaraz, eta gauza da ze Mikel Azkarate itzultzaileak proposatu dú parafrasi bat, non (beste esaldi batean) gehituko litzaké "Dena den, horrek ez du eragozten...",

Egia da "sin perjuicio de" horrek bidea ematen duela modu askotako parafrasien bidez itzulpena egiteko.

Baina, azken adibideari helduz, uste dut garrantzitsua dela itzultzailea kontziente izatea ez duela efektu bera sortzen "sin perjuicio de" espresioaren ordez esaldi oso bat erabiltzeak (Sin perjuicio de = dena den, horrek ez du eragozten). Euskarazko bertsio hori gaztelaniazkoa baino astunagoa eta horregatik deserosoagoa izateaz gain, euskarazkoan enfasia eta esanahia bera aldatu egiten dira. [Xabier Aristegieta, Itzul, 2019-9-24]

Bai, alde batetik gutxio efizientea: astunagoa, deserosoagoa; eta bestetik gutxio efektiboa, gutxio eraginkorra: pragmatikoki gutxiago egokia.

Ikus ere:

• Gakoa da efektibitate informatibo-expresiboa
• "Edozein informazio": zein zentzutan?

[603] [>>>]

"zerengatik..." eta "zergatik..." konjunzio kausalak ere

Aurreko sarreran ikusi ditugú bi galdetzaile kausal zeintan agertzen zén "gaitik" solterik idatzia, hain zuzen "zeren gaitik" eta "zer gaitik". Eta gauza da ze bietatik sortu dirá konjunzio kausal prepositiboak:

• zerengatik...
  
  • Bi aldis diskurritu bear da erran baño len itza, zerengatik erranasgeros, eztaike itzuli gibela. LE Prog 120 [OEH]
  • Ez nauzu jotzen, zerengatik ordainaren beldur baitzare. Dv. [OEH]
• zergatik...
• Zergatik? Zergatik Yaungoikoak ala erakutsi dio. CatB 24. 
• Zergatik? Zergatik baita Kristo guruzifikatuaren figura. Ib. 19

Jakina, familia berekoa da "zeren..." ere, hala nola "zeren eta..." edo "zergaitik ze...". [602] [>>>]

Beste bi adibide: "zer gaitik" eta "zeren gaitik" galdetzaileak

Aurreko sarreran ikusi dugu nóla "-(ren) gai + ti(k)" postposizioak erakusten duén ber egitura nola bere kide latinoak ("belli causa" = "gerlaren gaitik"), eta nóla egungo postposizio erantsi hori solterik ere idatzi ohi den. Ikus orain beste bi adibide hauek non galdetzailea agertzen dén bi zatitan idatzirik. Bata ekialdekoa:

Zeren gaitik ote ditugu hemen egoera eta lana elgarri josi? Emile LARRE (1992)

eta bestea mendebaldekoa: 

¿Zer gaitik alan bota birao añ gaiztoak? Felipe Arrese Beitia (1882)

Batean "gaitik" postposizioa lotu da ki genitiboa ("zeren gaitik"), eta bestean ki absolutiboa ("zer gaitik"), zein, jakina denez, euskara batuan bihurtu dá "zergatik", non postposizioa erantsi eta higatu den. [601] [>>>]

Postposizio erantsiak derivatu ohi dirá tikan postposizio solteak

Aurreko sarreran nabarmentzen genuen nóla aglutinazioak dún errazten a analisia on postposizio erantsiak, zein, orain esan nahi dugunez, sortu ohi dira bidezta aglutinazioa on postposizio solteak. Esan nahi baita ze, oro har, postposizio erantsiak lehenago izan ohi dirá postposizio solteak, halan ze, nahiz erantsita, jarraitzen dute mantentzen ber estruktura zein zutén nola postposizio solteak, nola ikusi ahal izan genuen an kasua on soziatiboá "-(re)kin" < "-(re) kiden", non, genioenez, "kin" litzaké postposizioaren gorputza zein erantsiko den ki genitiboa edo absolutiboa arrén osatu egungo postposizio erantsi batu estandarra.

Areago, zenbait postposizio erantsiren kasuan, oraintsu arte idatzi dira solterik, evidentziatuz preseski euren jatorrin nola postposizioak. Hor dugú, adibidez, "-gatik" posposizio erantsia, zeinen jatorria ez litzakén baizik "gai + tik". Honela diote Azkarate-k eta Altuna-k (2001):

-(r)engatik (-gati, -gatika, -gaiti(k))

Mitxelenak (1977:92) ez du inolako zalantzarik atzizki honen jatorriaz, gai, gei + ti(k) da; azken batean, latinezko causa izenak ablatiboan duen postposizio erabileran pare-parekoa: belli causa, pacis causa (gero gazteleraz "por causa de"). Latinez bezalaxe, gainera, euskaraz ere aurrean genitiboa eraman lezake: gerla(ren)gatik, bakea(ren)gatik. [Azkarate-Altuna, "Euskal morfologiaren historia", 2001:107]

Ikusten dugu nóla postposizio hau ere (berdin nola "kin" soziatiboa) itsasten ahal den ki genitiboa edo absolutiboa, baina oraingoan báditugu halaber testigantza idatziak non den agertzen solterik:

Beccatu handiak gatic penitencia handia (Axular)
Dinot "nescaac" escondubagaco emacumiak gaiti (Frai Bartolome)
[adibideok atera dira tikan "Euskal morfologiaren historia", Azkarate-Altuna, 2001:108-109]

Eta hortxe bista-bistan daukagu postposizio solteá ("gatik") nondik eratorri dén "-gatik" postposizio erantsia. [600] [>>>]

Aglutinazioak errazten dú isolamendua on postposizioak: adibidez, "kin" soziatiboa

Atzoko sarreran genioenez, hizkuntza aglutinatiboetan ez dira aldatzen ez hitzak eztare hitzei erantsitako partikulak (postposizio erantsiak) noiz eransten diren. Izan ere, aglutinazioa gauzatzen da an modu regular eta mekanikoa, halatan ze erraza izaten da atzizkien analisi morfologikoa, aisa isolatuz postposizioaren gorputza.

Har dezagun kasua on "-kin" postposizio soziatibo erantsia: kasu horretan argi ikusten da ze postposizioaren gorputza dá "kin" hori, zeinen sorbidea, aztertu denez, izanen litzaké "kide" izena gehi kasu inesiboá "...-n", osatuz "kiden" (= "kide + n"), zeinen higaduratik etorriko litzakén "kin" soziatiboa.

"kin" soziatiboa, gainera, ager daiteke loturik ki absolutiboa, nola an Landuchio-ren hiztegia (1562):

Vere personeaquin
Oyñaquin çapaldu
Gozoquin
[adibideok atera dira tikan "Euskal morfologiaren historia", Azkarate-Altuna, 2001:105]

nahiz gehienetan agertu den loturik ki genitiboa, osatuz "...-re kin" = "...rekin":

... ahalquerequin eta modestiarequin acotra ditecen.
[adibide hau atera da tikan "Euskal morfologiaren historia", Azkarate-Altuna, 2001:106]

Azkarate-k eta Altuna-k (2001) argitzen digute ze:

"-(r)e" atzizkia aztertzean esan bezala, Schuchardtek (1923:57) argitu zuen -kin < kide + -n (inesiboa) zela, aurretik genitiboa zuena; beraz, erdal itzulpena 'en compañía de' izango litzateke. Mitxelenak (1972, 1977) eta gainerako gramatikariek ere (Irigoien 1978, Trask 1997) ontzat eman dute azalpen hau. Hala dio Mitxelenak:

"Com. -kin, -ki 'con' < -kien, que en d'Urte alterna con el más frecuente -kiñ < *-kide-n 'en compañía de'

D'Urte ez da, ordea, -kien erabiltzen duen bakarra, Tartasen ondorengo adibidean ere horixe baitugu, azken bokal sudurkariak salatzen duenez:

Iencoarequie Ceruco gloriara baitoa (Onsa..., 62)

Atzizkiaren aldagaiei gagozkiela, Mitxelenak (1977:308) dioen bezala, kide batzuetan inesiboko -n gabe ageriko zaigu, -ki forman, edo -la harturik, -kila forman. [Azkarate-Altuna, "Euskal morfologiaren historia", 2001:106]

Argítu ze aipuko *-kide-n horretako asteriskoak esan nahi du ze forma hori, zehazki horrela, ez dela inon jaso (alegia, ez dagoela dokumentatua), baizik ze forma hori teorikoa dela, teorikoki berreraikia, teorikoki derivatua.

Aglutinazioak errazten dú isolamendua on postposizioak: adibidez, "kin" postposizio soziatiboa zein den itsasten ki genitiboa edo absolutiboa arrén sor dadín atziki soziatibo hori zein bihurtu dén estandarra. [599] [>>>]

Euskara ez da deklinatzen

Atzoko sarreran aipatzen genuen aldaketa terminologiko bat zein eginen den an euskal gramatika berria zein Euskaltzaindia ari den prestatzen, eta justuki horren inguruan aritu zen ondorengo komikia ganik Zaldieroa (Berria, 2019-7-16):

Eta hala da, zeren euskara ez da hizkuntza deklinatiboa, baizik aglutinatiboa, nola genioen an sarrera titulatzén ""Deklinabidea" versus "kasu-markak"" (Balbula, 2018):

Bai, etimologikoki zehatzago izanen litzaké erabiltzea deklinatibo edo flexibo terminoak noiz ari garen referitzen ki hizkuntza nagusiki fusionalak, non, Erramunek dioenez, hitza dá cambiatzen, makurtzen, inclinatzen edota, bestela esanda, modifikatzen, flexionatzen, bihurritzen, deformatzen, usually shortening the word or providing easier pronunciation (Wikipedia), bitartean-ze, bide beretik, etimologikoki hobe litzaké reservatzea aglutinatibo terminoa ki hizkuntza nagusiki aglutinatiboak, non, hala hitza bera nola hitzari erantsitako morfemak ere ez diren aldatzen, baizik soilik elkarri itsasten: all of these morphemes (including stems and affixes) remain, in every aspect, unchanged after their unions (Wikipedia) [Balbula, 2018]

Euskara ez da deklinatzen. [598] [>>>]

"postposizio-sistema" vs "deklinabidea"

Jarraituz kin artikulua on Jokin Sagarzazu titúlatzen "«Guk bete dugu hitza»" (Berria, 2019), eta hortaz, jarraituz kin hitzak on Euskaltzaindi-ko Gramatika-Batzorde-ko burua, Pello Salaburu, irakurri ahal dugu ze:

Atal berri batzuk sartu dituzte; batzuetan «erroko» zuzenketak egin dituzte, eta «ikerketa sakonagoa behar duten atalak» sartu dituzte. «Gramatikaren ikerketa ez da inoiz amaitzen», esan zuen euskaltzainak. Terminologian eginiko batzuk aipatu zituen: adibidez, deklinabide kontzeptua baztertu dute, postposizio sistema hobetsita. [Jokin Sagarzazu, "«Guk bete dugu hitza»", Berria, 2019]

Genioenez, itxaron beharko dugu harik ikusi zértan dautzan «erroko» zuzenketa horiek hala nola ere «ikerketa sakonagoa behar duten atalak», baina momentuz, esan ahal dugu ze, nola genioen hemen jarráiki argudioak on Erramun Gerrikagoitia, guri ere "postposizio-sistema" iruditzen zaigú egokiago zein "deklinabidea" afinda izéndatu euskararen sistemá on kasu-markak. [597] [>>>]

Pello Salaburu buruzki gramatika berria: «Eztabaidarako irekia»

Atzoko sarreran aipatzen genuen Jokin Sagarzazu-ren artikulua titúlatzen "«Guk bete dugu hitza»", (Berria, 2019), non jasotzen dirén zenbait komentario ganik Euskaltzaindi-ko Gramatika-Batzorde-ko buru Pello Salaburu buruzki, besteak beste, nolákoa izanen den gramatika berri hori zein amaitzear duten: 

Izaera «deskribatzailea eta preskribatzailea» du. Arauak ematen ditu eta, aldi berean, norabide jakin bat markatzen du. «Eztabaidarako irekia» dagoen lan bat dela azpimarratu zuen Salaburuk. [Jokin Sagarzazu, "«Guk bete dugu hitza»", Berria, 2019]

Eta gauza da ze Pello Salaburu-ren hitz horiek bai doazela an norabide ona, eta justuki horregatik berriro ere eman behar dizkiogu gure zorionik hurbilenak (ikus "Zorionak ki Pello Salaburu", 2005), nahiz, jakina, ikusi beharko da zértan mamitzen diren hitz egoki horiek, ikusi beharko da zértan gauzatzen den norabide jakin hori, ikusi beharko da noráinoko irekia den eztabaida, ikusi beharko da gramatikaren preskripzioen flexibilitatea, irekitasuna, eztabaidagarritasuna, ikusi beharko da noráino balio duten justifikazio landuak, argudio sendoak afin egín ekarpen garatzaileak.

Baina gaurkoan, eta nola genioen hemen, soilik esán ze:

Pello Salaburuk artikulu horretan jo du an norabide zuzena, eta horregatik nahi dugu bera zoriondu, nahiz-eta hori ez izan baizik hasiera bat (ez-gutxitan zailena izaten dá abiatzea bera).

Egonen da momenturik afin kritikatu hemengoa, hangoa eta haruntzagokoa; baina gaurkoan gelditu nahi dugu kin zorion horiek, ezik (pues, porque) gaur, ni behintzat, sentitzen naiz babestutxuago. [Balbula, 2005]

Dudarik gabe, horixe da bidea, eztabaida serioa eta flexibilitatea. [596] [>>>]

Pello Salaburu: «Idatzizko konpromisoa genuen, baina hitzemandakotik baino urrunago doa [Euskara Batuko] eskuliburu hori, baita edukietan ere»

Sarrera honetan komentatzen genuen bázirela diferentzia nabarmenak noiz tratátu hitz-ordena (esparru zentrala) an Euskaltzaindia-ren Euskara Batuko Eskuliburua eta Euskaltzaindia-ren beraren azken bibliografia, agerian utzíz desadostasun handiak barrú Euskal Akademia, hala nola Euskara Batuko Eskuliburuko Batzordearen perspektiba-falta eta zurruntasun-estuasun tamalgarria.

Bestalde, atzo aipatu genuén euskal gramatika eguneratu bat, esan nahi baitá Euskal Gramatika berri bat, zein Eskaltzaindia-ren Gramatika Batzordea arituko litzaken azkentzen, eta zeini buruz berriki mintzatu dén Pello Salaburu batzordeburua (ikus Jokin Sagarzazuren artikulua titúlatzen: "«Guk bete dugu hitza»", Berria, 2019):

[Gramatika] Batzordearen lanarekin batera gramatika labur bat egiteko proposamenak azaleratu zuen eztabaida. Horren lanketarako Gramatika Batzordea kanpoan utzi zutela salatu zuen Salaburuk. Gainera, azpimarratu zuen euren ustez gramatika laburra ezin zitekeela egin aurretik Euskal Gramatika eguneratu eta moldatu arte. Eta berdin pentsatzen jarraitzen dutela berretsi zuen atzo. «Hori horrela ez egitea kontradikzio bat da».

Iaz, baina, Euskara Batuaren Eskuliburua kaleratu zuten. Euskaltzaindiaren arabera, nork bere lanak egitea adostu zuten batzordeko kideekin, karguetara itzuli zirenean. Haiek euskararen gramatika amaituko zutela, eta beste talde batek eskuliburua egingo zuela. «Idatzizko konpromisoa genuen, baina hitzemandakotik baino urrunago doa eskuliburu hori, baita edukietan ere», adierazi zion Salaburuk kazeta honi atzo. «Polemikak bere horretan jarraitzen du». [Jokin Sagarzazu, "«Guk bete dugu hitza»", Berria, 2019]

Nola genioen an atzoko sarrera, ikusi berhako dugu zér dakarkigun gramatika atondu berriak eta zértan gelditzen diren desadostasun horiek. Espero dezagun gramatika horretan nagusitu dadila jarrera irekia eta eraikitzailea nola genioen an ondoko sarrera hau:

• Behar da jarrera irekia, behar dira aukerak

[595] [>>>]

"zein" subordinatzaile konparatibo burulehen monosilabikoa: ez da jasotzen an Euskaltzaindiaren Hiztegia

Aurreko sarreretan aritu gara komentatzen hainbat adibide non erabiltzen zén "zein" subordinatzaile konparatibo, burulehen, monosilabikoa. Ikusi dugunez, kunplituki jasota dago rekurso horren existentzia eta erabilera an Euskaltzaindia-ren OEH, eta ikusi genuenez, orobat aipatzen da an Euskaltzaindia-ren EGLU, ez direlarik ez bata ez bestea dokumentu arauemaileak, baizik deskribatzaileak.

Baina, zéin ote da tratamendua zein jasó horrek-partikula konparatibo eroso eta guztiz erabilgarria an dokumentu arauemaileak? Zéin leku dedikatzen zaio ki baliabide potente eta esango genuke moderno hori an Euskaltzaindiaren Hiztegia?

Erantzuna dá erraz eta sinplea: ez da jasotzen, ez da aipatzen. Horixe da tratamendua zein ematen zaion ki harribitxi konparatibo hori, hain justu ber tratamendua zein ematen dien ki beste harribitxi burulehen batzuk.

Ikusi beharkó berriki iragarritako gramatikak zé berri dakarkigun. [594] [>>>]

Oso atzera, izugarri galdu

Atzokoan zioén Txopi-k:

¿Horrek zer nahi du esan? ¿Ezen orai dela 400 urte euskara zegoela geyo evoluzionatua ezen XXI. mendean?

Eta gauza da ze, baldin konpáratu egungo prosa batu estandarra eta prosa zaharra, erantzuna izan beharko dá baiezko biribila: oso atzera jo du euskal sintaxiak.

Baina, hala ere, azpimarratu behar da ze betiko egitura eta mekanismo sintaktiko horiek hor dirautela, eskura, aski ahazturik bada ere, eta zentzu horretantxe, hizkuntzak (sintaxiak) ez duela ezer galdu.

Goragoko lehenengo zentzuan ordea, eta genioenez (esan nahi baita, zentzu sozialago horretan), euskarak (sintaxiak) izugarri galdu. Izugarri. [593] [>>>]

400 urte geroago, erabilgarri, eskura

Aurreko sarreran aipatu dugu eredu sintaktiko konparatibo bat zein den agertzen "Refranes y sentencias" (1596), non ematen dirén hainbat esaera zahar:

Etxajaunen saria ezta ain koikari zein dirudi. RS 497. [OEH]

Halako ereduek, gaur egun ahaztuak, hortxe jarraitzen dute halere, eta nahi izanez gero erabil daitezke, nola adibidez Mitxelena-k egin zuén 400 urte geroago an bere artikulua titúlatzen "Euskalkien ageriko aurpegia" (1983):

Iritzi hau berau ez da, funtsean, hain berri eta iraultzaile zein dirudi,...

Ez dezaguntzat batere dudarik izan Mitxelena-k nóndik hartu duen eredu sintaktiko hori, Mitxelena-k berak zehazten digu justuki segituan:

Iritzi hau berau ez da, funtsean, hain berri eta iraultzaile zein dirudi, Bizkaiko esaera zaharraren moldez mintzatu nahi badugu. [Mitxelena, 1983:338]

Jakina, Bizkaiko esaera zaharraren molde hori ez da baizik moldea zein agértzen den an 1596ko "Refranes y sentencias", eta hor darrai, erabilgarri, eskura. [592] [>>>]

Etxajaunen saria ezta ain koikari zein dirudi.

Jarraituz kin hemengo adibideak burúz "zein" konparatiboa, oraingoan nabarmendu nahiko genuke ondorengo esaldi hau:

Etxajaunen saria ezta ain koikari zein dirudi. RS 497. [OEH]

non:

• Aditz subordinatu sintetikoak ("dirudi") ez darama marka subordinatzailerik ("-(e)n" edo "bait-").

• Perpaus subordinatuak soilik dauká aditz sintetikoa (aparte "zein" partikula konparatiboa), beraz izanki oso labur eta sinplea.

"RS" laburdura horrek adierazten dú "Refranes y sentencias" (1596), zein den anonimoa. [591] [>>>]

..., zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa.

Aipatzen genuen hemen, noiz mintzo ginen buruzki "zein" konparatiboak, Añibarro-ren esaldi hau:

Bai; baña amore sendo egiazko bat; ez lastozko suaren antzekoa, zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa. Añ LoraS 52. [OEH]

non perpaus konparatiboa:

... ain laster da garra, zein ketan amatau itoa.

dén txertaturik an perpaus erlatibo bat non, nola genioen atzokoan, ez den agertzen marka subordinatzailerik an aditza:

..., zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa.

Añibarro-k, hor, erabiltzen dú "zein" erlatiboa gabé "-(e)n" edo "bait-" an aditz subordinatua, hala eskáiniz beste guztioi eredu bat zein ez genuken baztertu behar, baizik ondo aztertu, baloratuz bere alde onak arrénda, aukeran, bizkórtu eta aberástu gure diskursoa.

Areago, perpaus konparatiboan Añibarro-k erabili dú aditz-forma ez-jokatua (aditz-partizipioa) ordezta forma jokatua, non agertu litekén (edo ez) marka subordintzailea (zein, beraz, hor ere ez da agertzen):

...ain laster da garra, zein ketan amatau itoa.

hola emánez beste eredu bat, beste eredu propio bat, zein izan ahal den ondo interesagarria an edozein perpaus subordinatu, beti ere aukeran.

Ikus ere sarrera hau:

• Modu guztietako nexu subordinatzaile burulehenak + partizipioa     

[590] [>>>]

OEH: "Pron. relativo; la oración subordinada no siempre lleva '-(e)n'"

Aurreko postean aipatzen genuén OEHren sarrera bat zein hasten zen honela:

ZEIN ETA: a) (Pron. relativo; la oración subordinada no siempre lleva -(e)n). "Qui (pron. relat.), zoñeta" VocS 141. [OEH]

non, oraingoan, erreparatu nahi genion ki azalpen hau:

Pron. relativo; la oración subordinada no siempre lleva -(e)n

non adierazten dén, beste behin ere, ze perpaus subordinatuek ez dute zértan eraman marka subordinatzailea an aditza ("-(e)n" edo "bait-"). Baina, zergátik tematu behar gara baztertzen aukera sinplifikatzaile bat zein etor litekén hain ederki askotan ere? (nahiz akaso beste batzutan nahiago izán nabármendu subordinazioa, hasu horretan bai jarríz marka subordinatzailea, batez ere noiz marka horrek ez duen eragiten silaba gehigarririk).

Ikus ere sarrera hau:

• Aukerako "-(e)n" edo "bait-" an aditz subordinatuak

[589] [>>>]

"zeinda" erlatiboa kin kasu-marka (edo gabe), aukeran

Aurreko sarreran derivatzen genuén "zein(da)..." erlatiboa ti erabilera konsekutibo bat (baliatuz hori-distantzia txikia zein exístitzen den euren artean), eta esaten genuen ze, derivazio (eta erabilera) horretan, "zein(da)..." partikula erlatiboak ez luke eramanen kasu-markarik (an "zein", nola an "zeinegaz eta..."), berdin nola ez zuen eramaten an erabilera konsekutiboa.

Hala ere, esan behar da ze "zeinda..." edo "zoñeta..." partikulek izan duté erabilera erlatiboa baina kasu-marka hartuta:

ZEIN ETA: a) (Pron. relativo; la oración subordinada no siempre lleva -(e)n). "Qui (pron. relat.), zoñeta" VocS 141. Zinguluak (zeinegaz eta lotuten dan gerriti sazerdotea) erakusten deusku azoteak zeinzukaz azotadu ebeen Kristo gure Iauna. Cap 138. Manipuluak (zeinda da eskubitur ezkerrekoan Sazerdoteak ifinten dabena) erakusten deusku [...]. Ib. 138. Pekatuen parkaziñoa zeinda bear da komulgeetako. Ib. 147. [Jentilak] zireanak doktoak eta iakinak euren lege falsoan, zeinda gordetan ebeen ain piedade andiagaz. Cap (ed. 1893), pról. [OEH]

Hor dugu, beraz, "zeinegaz eta..." non kasu-marka gehitu zaio ki "zein" (beste aukera bat izanen litzaké "zeinegaz eta..." = "zeinda euregaz..."). Aukeran. [588] [>>>] 

"zein" konsekutiboa vs "zein "erlatiboa: beste pausutxo bat

Azkenaurreko sarreran azpimarratzen genuen zéin hurbil egon ahal diren "zein" konparatiboa eta "zein" konsekutiboa (halatan ze batetik bestera pasatzea ez litzake baizik pausutxo bat). Antzera ere, ez dira askoz urrutiago "zein" konsekutiboa eta "zein" erlatiboa: beste pausutxo bat. Ikus daigun ondorengo esaldia kin "zeinda" konsekutiboa:

Ez dago iñor ain erorik zein da esango daben: ez dot ondu gura. Ur MarIl 78. [OEH]

eta konpara dezagun kin ondorengo hau, zein dén erlatiboa kin "zeinda", non, konprobatu ahal denez, justuki kendu dugún "ain erorik":

Ez dago iñor zein da esango daben: ez dot ondu gura.

Ohartu ze "zeinda" erlatibo horiek ez lukete kasurik hartuko (partikula finkoa litzake), eta ze orobat erabil genezake "zein" soila ere ("-da" expletiboa):

Hori da katua zeinda/zein altxatzen du 2 kiloko pisua.
Hori da katua zeinda/zein etortzen da egunero.
Hori da katua zeinda/zein den-dena nahi du beretzat.
Hori da langilea zeinda/zein den-dena izanen da bere kargu.
...

Esan nahi baita ze, erabilera horretan,  hala "zeinda" nola "zein" izanen liraké partikula finkoak, zein ez luketén hartuko kasu-markarik ere. [587] [>>>]

Defektuz, "zein" monosilabikoa

Dio atzoko sarreran Txopi-k:

Zein da gehio motza ezen Zeinda. Biak ahal dute sostengatu esaldi bera baina lehenak du ematen informazioa an modu gehio arin eta gainera du kargatzen memoria gutxio. [Txopi]

Orohar, ona izaten da hitzek aukera laburrak eukitzea, batez ere an ordena buruazkena: gauza da ze diskursoaren adreilu buruazken itsasgarriak (ikus sarrera hau) laburrak izan behar dira (orohar 7-8 silaba edo), eta ezin ditugula silaba horiek alperrik gastatu: zenbat eta hitz laburragoak, informazio gehiago sartu ahal izanen dugu adreilu bakoitzean, eta, alde horretatik, hobeki moldatuko gara.

Eta hori horrela izanik orohar, bereziki da horrela an kasua on hitz funtzionalak, nola genioen hemen:

Frogatu da ze, hizkuntzetan zehar, hitz funtzionalak izaten dira esanguratsuki laburragoak ze hitz ez-funtzionalak. Eta logikoa da, zeren hitz funtzionalak dira, alde handiz, maizen erabiltzen diren hitzak (inglesez: "the", "of" eta "and" omen dira hiru hitz erabilienak). Halako hitz funtzionaletan inportantea dirudi laburrak izan daitezen, zeren, esan bezala, euren luzera izan liteke hesi bat per euren erabilera. [Balbula, 2006]

Bai, hitz funtzionalak etengabe erabiltzen ari dira, eta hobe baldin izán laburrak. Inglesez, adibidez, partikula konparatibo erabiliena izanen dá "than", zein aparte izán burulehena, dén monosilabikoa. Luzeraz mintzatu gará berriki hemen:

Bide batez komentatu nahi genuke "ezez..." konparatibo horren interesa, zeren 2 silabatan betetzen baitú funtzio bera zein 3 silabatan betetzen dutén "ezen ez..." edo "eze ez..." edo "ezi ez..." partikulek, izanki horrela kasu askotan bereziki erabilgarria. [Balbula, 2019]

Alde horretatik, "zein" dugú monosilabikoa, bitárten "zeinda" edo "ezen" edo "ezez" dirén bisilabikoak eta, hortaz, gutxio arinak.

Baina, bestalde, aukera luzeagoak ere izaten duté euren lekua noiz nahi ditugun lortu helburu bereziak, zein doazén haruntzago zein arintasun hutsa. Adibidez, duela sarrera gutxi aipatzen genituén partikula eta expresio expletiboak nola "ez" an "zeinda ez" konparatiboa, zeinen helburua izaten zén nagusiki expresibo-argitzailea. Hemen genioenez:

• Helburu expresiboa, bilatuz adibidez ze mezua indartsuago hel dadin ki bere jasotzailea (esangura berdina izanik ere).
• Helburu argitzailea, bilatuz ze mezua argiago ailega dadin ki bere jasotzailea. [Balbula, 2019]

Ohartu ze "zeinda ez" horretan ez da soilki "ez" expletiboa, baizik-ere "-da" morfema ("-eta"), eta "-da" morfema kenduz gero, esangura ez dela aldatzen ("-da" hori litzaké indartzaile moduko bat).

Konkretuki goragoko adibidean, akaso autoreak nahi izan dú evitatu errepikátzea "zein" partikula (konsekutiboa eta konparatiboa), eta akaso aukeratu du "zeinda" luzeagoa eta printzipioz intensoagoa afin eman indar gehiago ki perpaus konsekutibo luzeagoa. Esan nahi baita ze, aukera labur-arinak ia ezinbestekoak izanik ere, bestelako aukera luzeagoek ere bádute euren lekua noiz bilatu efektu bereziak. Defektuz, ordea, "zein" monosilabikoa. [586] [>>>]

"zein" konparatiboa vs "zein" konsekutiboa: pausutxo bat baino ez

Sarrera honetan nabarmentzen genuen zéin hurbil daudén ondorengo bi estruktura konparatibo ahaideak:

... ederra, zeiñ itxas-ondua,...   vs   ... hain ederra, zeiñ itxas-ondua,...

eta oraingoan azpimarratu nahi genuke ze, antzera ere, pausutxu bat besterik ez da artén ondorengo bi egiturak, bata kin "zein" konparatiboa, eta bestea kin "zein" konsekutiboa:

Zerren erria izanik ain banatua [...] zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen elexeetara. Cap (ed. 1893) [OEH]

Esaldi horretan, zein agertzen den an hemengo zerrenda, ageri zaizkigu bi estruktura horiek elkarrekin: lehenik konsekutiboa:

... ain banatua [...] zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen elexeetara.

eta bigarrenik konparatiboa, barné konsekutiboa:

...ain banatua [...] zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen elexeetara.

Perpaus konsekutiboa gauzatu dá kin "zeinda" luzeagoa, akaso bilátuz euskarri fisiko sendoagoa arrén sostengatu halako perpaus pisua, bitartean ze bere barneko perpaus konparatiboa sortu dá kin "zein" laburragoa, nahizta bata zein bestea sor zitezkén kin "zein/zeinda", independenteki.

Baina, edonola ere, gauza da ze, izanki bi perpaus-molde horiek formalki berdinak (eta hortik diot ze euren artean soilik dago pausutxo bat), batean aurkeztuko da konparagai bat (perpaus konparatiboa), eta bestean konsekuentzia bat (perpaus konsekutiboa). Areago, biek konpartituko luketé nolabaiteko jatorri exklamatiboa, nondik jatorriz etorriko liraké "zein" eta "zeinda" horiek. Azken finean, eta diogunez, soilik dago pausutxo bat jarráiki (gara)bide propioa, zein, ñabardurekin bada ere, dén universala ere. [585] [>>>]

Nondik garatu da "hain" partikula konparatiboa?

Aurreko sarreran aipatzen genituén ondorengo bi esaldiak ti Mikoleta ("Modo breue de aprender la lengua vizcayna", 1653):

Baize enaz orren delikadua zein judegua barikuz. Mic 13r. Dala berori aen ondo etorri zein urte onak. Ib. 13r. [OEH, Mikoleta, 1953]

non elkarren ondoan dauzkagún "orren" eta "aen" partikula konparatiboak, zein, bestalde, ez diren baizik bigarren eta hirugarren personak ti erakusle singularrak ("ori" eta "a") an kasu genitiboa, eta justuki hirugarren pertsona horretatik gramatikaldu zaigú "ain" edo "hain" forma, segun dialektoa (besteak beste). Dio OEH-k burúz etimologiá on partikula hau:

HAIN: Etim. Contracción de (h)aren, vizc. ant. aen, genitivo del demostrativo de. 3.a pers. v. FHV 141. [OEH]

Eta gauza da ze, nahiz exístitu lehenengo eta bigarren personetako konparatiboak ere (hau dá "honen" eta "horren"), hirugarren personakoa aplikatu zaió ki edozein persona:

HAIN: Tr. De uso general. Aunque originalmente se refiere al 3.er grado demostrativo, ya desde los textos más antiguos parece ser empleado indistintamente para todos los grados. [OEH]

Ikus, gainera, ondorengo aldaera dialektalak:

HAIN: Tr. La forma arcaica aen la emplea Micoleta (y modernamente Orixe), pero ya en textos vizcaínos anteriores se documenta ain. Hay kain en textos salacencos y roncaleses, y gein en aezcoanos. En DFrec hay 725 ejs. de (h)ain y 2 de aiñ. [OEH]

Hortaz, eskérki gramatikalizazio-prozesu sortzaile hori, orain existitzen dirá, ondo diferentziatuak, alde batetik "haren" hirugarren personako erakusle genitiboa, eta bestetik "hain" partikula konparatiboa, zeintzuk, nahiz izán jatorriz bat eta bera, orain betetzen dituztén funtzio ezberdinak.

Eta holaxe, esan nahi baita erábiliz material zaharrak an funtzio berriak, holaxe gramatikaltzen dirá baliabide sintaktiko berezitu berriak, holaxe garatzen dirá sintaxiak, eta, jakina, eurekin batera hizkuntzak ere. [584] [>>>]

"zein" konparatiboa dá subordinatzaile bat

Aurreko sarreran aipatzen genituén zenbait esaldi konparatibo kin "zein" partikula ("hain ... zein ..." edo antzekoak), eta oraingoan azpimarratu nahi genuke ze halako esaldien "zein" konparatibo hori dá subordinatzaile edo menderatzaile burulehen bat (esan nahi baita ze aurkezten ditu perpaus subordinatuak edo menderatuak) nahiz askotan "zein" horren ostean soilik agértu explizituki izen bat, edo izen-sintagma bat (zeinen barruan egon litekén beste perpaus subordinatu bat, adibidez erlatiboa) edo izenorde bat (beste guztia doa eliptiko).

Ikus esaldi hau:

Ezta ain erraz, zein askok uste daben. Añ EL1 123 (EL2 109 zeinda).

non explizitoki ematen zaigún perpaus menderatu osoa kin bere sujetu ergatiboa ("askok") eta bere aditza ("uste daben"). Edo ikus beste hau ere:

Edo nik izan baneu sufritzeko / gatx oek biotzau ainbat zabala / zein dodan buruan bena liberala / edozein kantaeta trobatzeko. Lazarraga (B) 1193rb. 

non "zein" perpausaren sujetua ("nik") gelditu dá eliptiko.

Beste batzutan, ordea, soilik explizitatuko zaigu izen edo izen-sintagma bat:

Baize enaz orren delikadua zein judegua barikuz. Mic 13r. Dala berori aen ondo etorri zein urte onak. Ib. 13r.  

non, lehen esaldi horetan agertzen zaigún perpaus subordinatuaren sujetua ("judegua") eta osagarri bat ("barikuz") baina utziz aditza eliptiko ("dan" an "enaz orren delikadua zein dan judegua barikuz") bitartean ze bigarrenean, nola genioen, soilki agertuko zaigún izen-sintagma bat ("urte onak"), aditza eliptiko doalarik ("zein diran urte onak").

Beste batzutan, agertuko zaigú izenorde (prononbre) soil bat ordezta perpaus osoa, hala nola an:

Ain antxinakoa zein bera. H.

non irakurri geinkén:

Ain antxinakoa zein den bera.

Esan nahi baita ze, nahizta batzutan soilik agértu explizituki izen bat, edo izenorde bat, ari gara mintzatzen burúz subordinatzaile bat eta perpaus subordinatu konparatibo bat. [583] [>>>]

...hain xuri, zein elhurra

Komentatzen genuen an aurreko sarrera zéin hubil daudén:

Mendixa ederra, zeiñ itxas-ondua,...

eta

Mendixa hain (da) ederra, zeiñ itxas-ondua,...

eta orain aipatu nahi genuké adibide gehiago ti azken erabilera konparatibo hori [OEH]:

ZEIN (V, G, BN ap. A; Añ, H (V)). (Introduce el segundo término en oraciones comparativas; precedido de hain, hainbat...). Tan... como. "Tantos como, ainbeste ur tanta zein itxasoan dagozan" Añ. "Zein (V), que, conjonc. de comparaison. Ain antxinakoa zein bera, autant ancien que lui-même" H. "Que o como (de comparación)" A. v. nola (II, 3), ZEIN ETA. Edo nik izan baneu sufritzeko / gatx oek biotzau ainbat zabala / zein dodan buruan bena liberala / edozein kantaeta trobatzeko. Lazarraga (B) 1193rb. Etxajaunen saria ezta ain koikari zein dirudi. RS 497. Baize enaz orren delikadua zein judegua barikuz. Mic 13r. Dala berori aen ondo etorri zein urte onak. Ib. 13r. Zerren erria izanik ain banatua [...] zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen elexeetara. Cap (ed. 1893), pról. Zelhatan dagoenak, bere gaizkia hain sarri entzun dezake zein ongia. O Pr 429. Esku erri et' ahurra / hain xuri, zein elhurra. O Po 38. Ezta ain erraz, zein askok uste daben. Añ EL1 123 (EL2 109 zeinda). Bai; baña amore sendo egiazko bat; ez lastozko suaren antzekoa, zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa. Añ LoraS 52. [Ain laster ta pozik doiala] karzela atsitu, illun baten preso daguana gana, zein seda, ta urre artian daguana gana? Etxe zaar, jausi pobre batera, zein aberats barrira? Ain gogoz gabaz, zein egunaz? Ain gogoz urrinera, zein urrera? fB Ic I 52. Ain osorik ostiya txikiyan, zein andiyan. CatLlo 73. Egiaz esaten dizutet, Sodoma eta Gomorra atzen-juizioko egunean ez dirala ain gogorkiro artuko, zein etxe edo erri hura. Lard 393. Ain ona da eztija osagarritzat, zein janaritzat. Ur Dial 10. Ain zuri egoan bere arpegia zein argizagia. Azc PB 160. Ain urre euken Mundaka zein Bermeo. Echta Jos 39. [OEH] 

nondik, adibidez, aukera geinké esaldi hau ganik Oihenart (1592-1667):

...hain xuri, zein elhurra.

zein, goragoko paralelismoari eutsita, bihur litekén:

...xuri, zein elhurra.

Bai, pausutxo bat besterik ez. Eta, ageri denez, hemen ere, konparagaia ez da luzea edota konplexua. [582] [>>>]

Estruktura konparatibo bereziki interesgarriak kin "zein"

Beste sarrera batean mintzatuko gara burúz atzoko komentarioa ti Txopi (ikus hemen), berdin nola beste batean ere mintzatukó gain aspaldiko komentario bat ti Gilen (ikus hemen), baina orain jarrai gaitezen lantzen ildoá on baliabide konparatiboak zek erábili "zein" partikula.

Izan ere, bádira zenbait estruktura konparatibo kin "zein", zein katalogatu daitezke nola bereziki interesgarriak zatio euren estruktura, nondik akaso atera daitezkén intuizioak burúz euren sorbidea:

"En los comparativos de igualdad, hace oficio de 'cuan'. Mendixa ederra, zeiñ itxas-ondua, [...] la montaña es tan agradable como las playas" Etxba Eib. "Basuan, zeiñ ederra kerizia, karzelan euzkixa, [...] tan agradable como la sombra en el monte, es en la cárcel el sol" Ib. [OEH]

Fijatu gaitezen orain an bigarrena ("Basuan, zeiñ ederra kerizia, karzelan euzkixa, [...]"), non:

• aurrenik agertzen zaigún perpaus konparatiboá kin "zein" ("Basuan, zeiñ ederra kerizia,..."), akaso erakutsiz jatorri exklamatibo bat ("Basuan, zeiñ ederra kerizia!,..."), nahiz orain intonatuko dá era atonoago batez,
  

• eta bigarrenik, koma baten ostean, datorkigu osagai konparatua ("..., karzelan euzkixa").

Eta horren arabera, besteak beste, intuitu ahal dugú konparabide horren jatorri exklamatiboa. Bestalde, eramanez "zein"-perpaus konparatiboa ki esaldi-bukaera, agertuko zaigú gorago ikusitako eredua (Mendixa ederra, zeiñ itxas-ondua, [...]):

Karzelan euzkixa ederra, zeiñ kerizia basuan.
Mendixa ederra, zeiñ itxas-ondua,...

nondik pausutxu bat besterik ez den gelditzen ki emán ondorengo konparatiboak ere:

Karzelan euzkixa hain (da) ederra, zeiñ kerizia basuan.
Mendixa hain (da) ederra, zeiñ itxas-ondua,...

zeintaz mintzatukó an hurrengo sarrera. [581] [>>>]

1659: "Uçac, anaya, oray ere gueyago dituc oronac eces egunac" [ezagutu da an 2011]

Azkenaurreko sarreran aipatzen genuen a-partikula konparatibo burulehená "ezez...", zein agertzen zaigún an 1659, jarria an ahoa on persona bat zein zuzentzen zaion ki bere anaia an terminu hauek: 

[…] que le dixo al dicho Miguel de Alemán, su hermano, con mucha cólera estas raçones en vascuence: Jaincoaren passioa! Uçac, anaya, oray ere gueyago dituc oronac eces egunac, que en romance quiere decir: “Dexarlos, hermano, que, por la pasión de Dios, son las más horas que los días”, que al sentir de dicho testigo las dichas raçones son palabras de amenaças y desafío. [1659]

Textu hori aipatzen dá, besteak beste, an tesia on Urtzi Reguero titúlatzen "Goi-nafarrera arkaiko eta zaharra: azterketa eta testuak" (2017), aterea ti textuak zein Maiora Mendiak eman dituén ezagutzera duela gutxi, justuki an 2011:

Nafarroako iparraldean jarraituz, Baztangoak dira orain dakartzagun esaldiak. Guztiak dira XVII. mendekoak, eta eskualdeko hiru herriri dagozkie: Amaiur, Irurita eta Arantzari, hain zuzen ere. Maiora Mendiak (2011: 148-152) eman zituen ezagutzera hiru lekukotasun hauek. [Urtzi Reguero, 2017:109]

Urtzi Reguero-k dioenez:

Sintaxi aldetik, konparaziozko perpausak osatzeko eces partikula erabiltzen da: oray ere gueyago dituc oronac eces egunac (1659). [Urtzi Reguero, 2017:110]

Bide batez komentatu nahi genuke "ezez..." konparatibo horren interesa, zeren 2 silabatan betetzen baitú funtzio bera zein 3 silabatan betetzen dutén "ezen ez..." edo "eze ez..." edo "ezi ez..." partikulek, izanki horrela kasu askotan bereziki erabilgarria.

Baita komentatu, an ber haria on gure azken sarrera, ezen "ez" expletivoa an "ezen ez..." ez dela jada bere osotasunean expletivoa an "ezez...", non, behin kontrakzioa eginda, soilik litzakén expletivoa bukaerako "-z" morfema.

Azkenik esan ze, gaurko adibide honetan ere, baliabide burulehen konparatibo horrek ez du aurkezten konparagai luze edo konplexurik, baizik justuki alderantzizkoa, sinplea, hain sinplea nola "egunac". [580] [>>>]