Aditz-osteko fokuen oinarrizko neutrotasun pausatua derivatzen dá ti euren koherentzia

Sarrera honetan genioenez, foku preverbalak dirá informatiboki ezjarraituagoak, bapatekoagoak eta nolabait esan, irregularragoak zein euren kide postverbalak, zein berez dirén informatiboki jarraituagoak, prestatuagoak eta regularragoak. Eta hain zuzen prestaketa informatibo edo esaldi-barneko kontextualizazio handiago horrek ematen die postverbalei moldagarritasun expresibo edo adierazkor handiagoa, zein arazorik gabe adaptatu ahal den ki helburu expresibo oso neutroak edo oso enfatikoak edo beste edozein modutakoak, eta edozein gradutan ere.

Foku pre eta postverbalen berezko izaera ezberdin horiek ezin hobeto islatzen dirá noiz preverbala doan justuki esaldi-hasieran (hor bapatekotasuna erabatekoa baita), eta postverbala justuki esaldi-bukaeran (hor aurrelan komunikatiboki prestatzailea maximoa baita). Izan ere, muturreko posizio horietan maximizatzen baita bi foku-mota horien berezko tendentzia, zein baita kontrastiboagoa an aditz-aurreko galdegaiak, eta printzipioz neutroagoa an aditz-ostekoak. 

Ikus hurrengo komentarioa ganik Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina ("Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan", 2007:230)

b1. Juan llegó a las tres.    b2. A las tres llegó Juan.
Informazio egituraketaren ikerketa lanek irakasten digutenez, badago iruzkinean garrantzi gehien hartzen duen osagai bat, gaztelaniaz edo ingelesez (AO hizkuntzetan) normalean eskuineko muturrean dagoena: (b1) perpausean Juan heldu zeneko ordua da garrantzia daukana, eta (b2) kasuan ordu horretan heldu zena.

Ohartu hemen  aipatzen dugun "nabarmentasun" hau euskal gadegaiarena ez bezalakoa dela: ez a las tres eta ez Juan osagaiek ez dute galdegaiek duten enfasi dramatikoa, ez eta euskalki batzuetan behintzat Hualdek eta Elordietar anai-arrebek aurkitu zuten azentu berezia. Entonazio neutral eta galdegaiarenaren arteko lehenengo mailako nabarmentasun ahula daukate osagai hauek, bai ahoskeraz bai eta informazioaren aldetik. Izan ere, gaztelaniaz ere era ditzakegu enfasi sendoko egiturak, euskararen antzekoak:
a. A LAS TRES llegó Juan
b. HIRURETAN heldu zen Jon

Beraz, aditzaurreko galdegaia ez da soilik gutxiago pausatua (buru bila baitabil), baizik-ere intonatiboki nabarmenagoa oro har (edo nahiago bada dramatikoagoa) respektu aditz-osteko galdegaia, zein den aditzarekiko askeagoa: foku estu postverbalak agertuko baitira normalean eskuineko muturrean, ez derrigor justuki ondóren aditza, bitarten ezkerraldekoak agertu ohi dira ez soilik aditzaren alboan, baizik aditzarekin batera. Eta hori guztia dá efektua ti koherentzia (edo inkoherentzia) sintaktiko-interpretatiboa.

Gainera, eta betiko koherentzia handiagoa tartean, bukaerako foku hori ahalko da enfatizatu (edo nahierara moldatu expresiboki) soilik eginez pausatxo bat (edo pausarik gabe) eta emanez intonazio egokia an bukaera ondo prestatu (eta akaso isolatu) hori. Behin foku ondo aurreprestatu hori emanda, ez dago zertan jarraitu: horretara (fokura) gindoazen eta bukatu da festa komunikatiboa (esaldia).

Esaldiaren hasierako posizioan, berriz, aditz-aurreko foku hori kolpez ailegatuko da, bapatean, avisurik batere gabe, eta hala, batere prestaketarik gabe, nola edo hala adierazi beharko du hiztunak fokutasun hori, nondik segitzen baita bere ohiko nabarmentasun berezia.

Azken buruan, gauza da ze tendentzia komunikatibo orokorren azpian egoten dirá arrazoi ez-gutxiago orokorrak, arrazoi logikoak, azalgarriak... ia mekanikoak. Goiko aipuan esaten denez, AO hizkuntzek eraman ohi dute euren foku neutralena ki esaldi-bukaera, eta aditz aurreko posizioak  gorde dituzte afin eman foku ez-hain-neutroak an zirkunstantzia oso kontextualak (esan nahi baita, esaldiz kanpoko kontestuak kontextualizatuak).

Eta horren harira, eta amaitzeko, azpimarragarria iruditzen zaigu adibidez hungarieraren kasua, non bi foku-mota horien diferentzia heldu dá ki izan semantikoa ere. Izan ere, hungarieraz, aditz-aurreko fokua ez da soilik eta oro har kontrastiboagoa, baizik beti-ere exhaustiboa (dú eragiten identifikazio exhaustiboa):

...identificational focus, which expresses exhaustive identification... [Kiss, "Identificational focus versus information focus", 1996]

Aldiz, hugarieraz, aditz-osteko fokua dá informatibo hutsa, ez-exhaustiboa, soilik gehigarria:

...information focus, which conveys new information...[Kiss, "Identificational focus versus information focus",1996]

Hor ere, aditz-osteko neutrotasun pausatu informatibo hori derivatzen dá ti euren koherentzia. [258] [>>>]
_____________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:
1.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
2.: ...there isn't a simple mechanism which favors that change (VO->OV) ... [Jon Aske]
3.: Buruz pausa koherenteak eta beste
4.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
5.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa
6.: Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta foku estua 
7.: Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa

Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta bere foku estua

Aurreko sarreran ikusi dugu nóla koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (aparte izán funtsezkoa afin efizienteki eta efektiboki interpretatu informazioa) dá islatzen an tendentzia isolatzaile erlatiboki handiagoá on partikula burulehenak respektu burazkenak, zeinetan izanen dugu tendentzia itsaskor-sintetiko erlatiboki handiagoa. Nolabait esan, buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria on asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak).

Eta antzerakoa gertatzen da kin aditz-buruak respektu euren foku estuak (galdegaiak). Euskaraz adibidez, aditzaurreko foku estuek eramaten duté azentua, eta segituan (pausa gabe) aditza eman behar da, oro har. Gakoa da ze sintagma enfatiko inkoherente (burugabeko) batek behar du erdietsi koherentzia ahalik eta lasterren afin izan eraginkorragoa, eta horrexek presionatzen du hiztuna afin ez egin pausarik (zein izanen litzateke pausa inkoherentea). Ikus Euskaltzaindiaren hitzetan (Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991):

..., galdegaia atal bat denean, atal hau aditzaren aurre-aurrean ipini ohi da, eta aditzarekin batera ahozkatu, bien artean inolako etenik egin gabe. [Euskaltzaidia, Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991:17]

Gaztelaniaz ere existitzen dira presio komunikatibo berberak noiz ematen foku estu preverbalak, zeren, aditzik gabe, fokuak ez du ber interpretazioa, ez du interpretazio koherentea. Ikus ondoko hitzak ganik Real Academia Española (Nueva gramática de la lengua española 2009-2011:760):

Los focos nominales antepuestos se suelen pronunciar con acento enfático, aunque de intensidad variable. Frente a lo que sucede con los tópicos, no van separados por pausa del segmento al que preceden: Demasiado vino diría yo que has tomado; Algo deberíamos regalarle a tu primo; el que eso piense.[RAE, Nueva gramática de la lengua española 2009-2011:760]

Baina ez gaztelaniaz ezta euskaraz ere ez da existitzen horrelako presiorik noiz galdegaia dén postverbala: kasu horretan aditzaren ostean arazorik gabe egin daiteke (edo ez) pausa koherente bat lehenago ezi eman foku estua nóiz eta nóla nahi den. Ikus an EGLU I (1987:35):

1.4.3. Galdegaiaren tokia aldaraztea 
Esanik dago galdegaiak aditzaren ezkerreko lehen posizioan duela kokalekua. Halaz guztiz, batzutan -euskara mintzatuan bereziki gertatzen da hau- intonazioak aipatu ordena hau hauts lezake, galdegaia aditzaren eskuinean ematen delarik orduan:

(37) Hola segituz hemengo muthil guziak joanen dituzu, eta gu geldituko gira mutzurdin! (p. Larzabal, Hiru ziren, lS.orr.)

Azken esaldi honetan, ikusten den bezala, mutzurdin dugu galdegaia; oso modu bereziz esango da, pausa eginez aditzaren ondotik.

Azpimarratu behar dugu ze aditzosteko pausa hori ez da inondik inora beharrezkoa, baizik ahalezkoa: egin daiteke edo ez segun interes komunikatiboa on hiztuna, berdin-berdin nola gertatzen baita gaztelaniaz, non aditzosteko fokuak eman daitezké behin pausa bat eginda edo pausagabe.

Azken buruan, pausatzeko aukera horiek sortzen dirá ti koherentzia sintaktiko-interpretatiboa. Hori dela eta, aukerako (ez derrigorrezko) pausa horiek deitu ahal dirá, propietate osoz, pausa koherenteak. Esan nahi baita ze, azken buruan, pausa koherenteak dirá produktua ti arrazoi eta joera diskurtsiboák zein daudén gaindi hizkuntza partikularrak: dirá arrazoi eta joera komunikatibo orokorrak. [257] [>>>]
_____________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:
1.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
2.: ...there isn't a simple mechanism which favors that change (VO->OV) ... [Jon Aske]
3.: Buruz pausa koherenteak eta beste
4.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
5.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa

Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa

Aurreko sarreran genioen ze, hizkuntzalaritzaren esparruan, hizkuntzak konsideratu ohi dirá analitikoago edo sintetikoago segun hizkuntza horiek erakutsi euren hitzetan morfologizazio-gradu txikiagoa edo handiagoa (zentzu hertsi batean, zeren guk hemen erabili dugu hitz hori an zentzu zabalago batean). Ikus Britannica entziklopediak zélan definitzen dituen kontzeptu horiek:

Synthetic language, any language in which syntactic relations within sentences are expressed by inflection (the change in the form of a word that indicates distinctions of tense, person, gender, number, mood, voice, and case) or by agglutination (word formation by means of morpheme, or word unit, clustering). Latin is an example of an inflected language; Hungarian and Finnish are examples of agglutinative languages.

Analytic language, any language that uses specific grammatical words, or particles, rather than inflection, to express syntactic relations within sentences. An analytic language is commonly identified with an isolating language, since the two classes of language tend to coincide. Typical examples are Vietnamese and Classical Chinese, which are analytic and isolating. Analytic language is to be contrasted with synthetic language.

Kontua da ze bereizketa tekniko espezifikoago horrek ez du, printzipioz, zerikusirik kin kontrastea artén hizkuntza burulehenak eta hizkuntza buruazkenak. Esan nahi baita ze zentzu tekniko zehatz horretan sintetiko hitzak soilik adierazi nahi du morfologia aberatsa (hitz-ordena aparte utzita), eta analitiko hitzak soilik referituko litzake ki hizkuntzák (edo sintaxiák) zeinek erabili morfologia gutxi, muturrean egonik halako hizkuntzak (isolatzaileak) zeinen hitzak diren osatuak kin morfema bakarra  (isolatzaileak) independenteki zéin den ordena (burulehena edo buruazkena) zeintan  diren ordenatzen morfema horiek.

Eta diot printzipioz, zeren, askotan nexu edo konektore sintaktiko postpositiboek erakusten duté joera sintetikoa ki inflexioa edo aglutinazioa (alegia, itsatsita joaten dira) bitartean ze, aldiz, nexu edo konektore sintaktiko prepositiboek izaten duté joera askoz analitikoagoa (azken zentzu tekniko zehatz horretan: hau da, ez dira joaten itsatsiak, baizik solte respektu hitza zein modifikatzen duten, isolatuak).

Eta, zergátik gertatzen da joera hori? Zeren konektore sintaktiko horiek dirá buruak on euren sintagmak, eta buru horiek aurretik emanda, ez dute eragiten presio komunikatibo berezirik afin ezagutu osagarria (egin ahal da pausa koherente bat zeren preposizioa ondo itsasten da an jario komunikatiboa); baina, aldiz, noiz konektore sintaktiko (buru) horiek ematen dirén postposaturik, orduan aurreko informazio osagarria egonen dá desburuturik harik eta jaso gako interpretatiboa ti geroko burua (hor, ezin da egin pausa koherenterik, esan nahi baita pausa erosorik, nahizta pausa egin-egin liteke). Horrexegatik, nexu postpositiboek gehiago jotzen dute ki aglutinazio-inflexioa, bitárten nexu prepostiboek ez dute izaten joera ki aurre-aglutinatu eta (gero) aurre-inflektatu, beti-ere oro har.

Hori joera on nexu sintaktiko pospositiboak aldé aglutinazioa eta inflexioa ez da baizik zuzeneko islada (eta seinalea) ti asimetria funtzionala zein den existitzen artén hitz-ordena burulehena eta hitz-ordena buruazkena. Batean, burulehenean, egin ahal dira pausa koherenteak ia edozein lekutan, favoretuz analitikotasuna; eta bestean, buruazkenean, osagarriak aurkitzen dirá etsituki bilatzen euren buruak, eta hortik soilik dago pausu bat ki aglutinazioa eta (gero) inflexioa. [256] [>>>]
______________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:

1.: Buruz pausa koherenteak eta beste
2.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
3.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa
4.: Pello Salabururen zientzia faltsua
5.: PSZF(2):  Zertan oinarritzen dira?
6.: PSZF(3): Analitiko-sintetiko vs. progresibo-regresibo

Analisi koherentea vs sintesi monolitikoa

Aurreko sarreran agertu dá honako esaldi hau (ti "Webster's Collegiate Dictionary"):

Deduction is analytic; induction, synthetic.

Hortaz, ikus dezagun zertan den erlazioá arten dedukzio-indukzioa eta analisi-sintesia.

Has gaitezen esaten ze hizkuntzalaritzan aipatu ohi dira hizkuntza analitikoak eta hizkuntza sintetikoak nola bi muturrák ti continuum tipologiko bat segun hizkuntzek erákutsi euren hitzetan morfologizazio-gradu handiagoa edo txikiagoa (hitz bakoitzeko morfema-ratio handiagoa eta sintetikoagoa, hitzeko morfema-ratio baxuagoa eta analitikoagoa):

Analytic languages have words with few morphemes, with the most analytic showing a one-to-one realtionship between word and morpheme. [...] Words in synthetic languages contains more than one morpheme. [Elly van Gelderen, "The linguistic cycle", 2011]

Baina sarrera honetan ez zaigu hainbeste interesatzen kontzeptu horien esangura linguistiko-tekniko hertsi hori (zeintaz arituko garen an beste sarrera bat) nola bai ordea esangura orokorra, zein baita zabalagoa eta abstraktuagoa ezi bere aplikazio teknikoa. Hortaz, ikus dezagun zér dioskun atzo erabilitako "Webster's Collegiate Dictionary" hiztegiak berak burúz hitzák analisis zein sintesis:

Analysis: Separation of anything into constituents parts or elements; also an examination of anythign to distinguish its component parts, separately, or in their relation to the whole.

Synthesis: Composition or combination of parts, elements, etc., so as to form a whole; also, the whole thus formed.

Kontua da ze, analisian, fokua jartzen dugú gain parteak, elementuak edo zatiak, zeinek báduten banan banan interes propio koherentea (analisian zatitzen dugú osotasuna an zati esanguratsuak) biartean-ze, sintesian, interesatzen zaigu osotasuna, zeren hor lortzen dugu bilatutako koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (osotasuna da hor elementu esanguratsuena, eta ez hainbeste parteak, zein, hor egonda ere, ez dira gure fokua an hurbilketa sintetiko hori).

Zentzu zabal eta orokorrean esan genezake ze hizkuntza burulehen-deduktiboak, zein baitira sintaktikoki eta interpretazionalki koherenteak, izanen dirá analitikoak ere, zeren hitz-ordena horretan mezu osoaren banakako zatiek bádute zentzu sintaktiko eta interpretatibo koherentea, zeren ordena horretan ia hitz bakoitza itsatsi daiteke koherenteki ki gure entendimendua an modu estrukturalki eta interpretazionalki segurua, zeren ordena horretan goaz deduzitzen, pausuz pausu eta seguru, esanahi global analitikoa.

Kontrastean, eta zentzu zabal horretan segituz, sintaxi buruazken-induktiboan soilik lortzen da koherentzia noiz héldu azkena, halatan non, lehenago, soilik ahalko da induzitu ustezko uztardura estruktural-interpretazionala. Ordena horretan, osotasuna dago lehen planoan, eta parteak soilik dirá bigarren planoko elementu inkoherenteák ze-ari-diren itxaroten, esango nuke etsituki, euren osotasun sintetikoa.

Nolabait esan, unitate sintetiko oso horiek ikus daitezke nola balira izen (edo izendapen, edo etiketa) monolitiko luzeak, nola genioen an sarrerá titulatzen "Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena":

...ordena regresiboak jartzen ditú gako sintaktiko-interpretatiboak an bukaera on esaldia, halako moldez non sintagma eta esaldi osoak diran bilakatzen unitate sintaktiko-interpretatibo monolitikoak (zentzu batean, izenen modukoak), zeinen esanahia ez dan izanen koherentea harik iritsi bukaerako klave hori. Esan nahi baita ze:

Langileak hautatzeko irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute sindikatuek.

ez da baizik unitate monolitiko handi bat noiz konparaturik kin:

Sindikatuek salatu dute ze erabili dira irizpide subjektiboak ki hautatu langileak.

[...] Zentzu batean eta oro har, ordena regresiboa (buruazkena) dá izenzalekeriarik gogorrena.

Bai, horrela da, ordena regresibo-sintetikoa dá, oro har, izenzalekeriarik gogorrena. [255] [>>>]
______________________________
Ikus beste sarrera hauek:
1.: Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena
2.: Hitz-ordena deduktiboa vs induktiboa 

Hitz-ordena deduktiboa vs induktiboa

Batzuetan orriotan deitu diegú "deduktibo-induktibo" ki hitz-ordena "burulehen-burauzkenak" (ikus sarrerá titulatzen "Kontzeptualizazio zentrala vs informazio osagarria"). Horri buruz, Erramunek dio (hemengo komentario batean):

Nahiz-ta ulertzen dudan hitz horiec ezi inductivo (noiz behar duzu inducitu edo asmatu) eta deductivo (noiz behar duzu deducitu edo ondorioztatu).

Denominatione horiec ez dute laguntzen asmatzera esannahia. Hola sentitzen dut nic. 

Kontuan hartu behar dugu ze sintaxi edo expresabide burulehena abiatzen dá ti gako sintaktiko-interpretatiboak afin gero joan zehazten detaileak zein, gako horiekin, (behin gako sintaktiko-interpretatiboak jasotakoan) bihurtu baitira koherenteki interpretagarriak (zentzu guztietan); bitartean-ze, aldiz, sintaxi edo expresabide buruazkena abiatzen dá ti xehetasunak nahiz soilik geroago emanen dirá gako sintaktiko-interpretatiboák (edo ideia-buruák) zeinik gabe detaileek ez zuten izanen zentzu koherenterik.

Eta aurrekoaren ondorioz, gauza da ze ordena buruazkenean ez da zapaltzen lur segurua eta, hortaz, ahal moduan, jasotako xehetasunetatik joan beharko zinateke "asmatzen" edo "induzitzen" nóla uztartu sintaktiko-interpretazionalki hori-informazioá zein ailegatzen ari zaizu, eta zeinen estrukturazio segurua ez duzu jakinen harik ezagutu bukaerako gako sintaktiko interpretatiboak. Zentzu zabal horretan deitu genezaioke induktiboa ki sintaxi hori. Azken buruan esaten ari gara ze sintaxi induktiboa dá inkoherentea bai sintaktikoki eta bai interpretazionalki.

Kontrastean, ordena burulehenean, hasieratik bertatik zoaz zapaltzen lur segurua, eta arian arian joan ahal zara (seguru) "ondorioztatzen" edo "deduzitzen" nola uztartu sintaktiko-interpretazionalki horiek-adreilu informatiboák zein doazkizun ailegatzen. Zentzu horretan deitu genezaioke sintaxi deduktiboa. Azken buruan esaten ari gara ze sintaxi deduktiboa dá koherentea bai sintaktikoki eta bai interpretazionalki.

Ikus hurrengo definizioák eta komentarioák ti "Webster's Collegiate Dictionary" zahar bat, zein iruditu aizkigu guztiz egokiak:

Deduction 3. b Logic. Reasoning from the general to the particular, or from the universal to the individual, or, specific, from give premises to their necessary conclusion; also, the coclusion so reached.

Induction  5. Logic. Act or process of reasoning from a part to a whole, from particulars to generals, or from the individual to universal; the inference so reached.

Syn. Deduction, induction. Deduction as contrasted with induction, is distinguished by the fact that the conclusion is certain and necessary if the premises are. In general, conclusions reached by induction are probably only. [...] Deduction is analytic; induction, synthetic.

Oso interesgarria iruditzen zait azken komentario horí:

Deduction is analytic; induction, synthetic.

Baina horretaz mintzatuko gara an hurrengo sarrera. [254] [⇶]
______________________________
Referentziak
1.: Kontzeptualizazio zentrala vs informazio osagarria
2.: Pentsamolde induktiboa vs. deduktiboa 

Laka: ez al da erantzukizun gehiegi isilik jarraitzeko?

Beherago duzu, irakurle, aurreko sarreran aipatutako artikulua ganik Laka ("SVO eta OVS hurrenkerak", publikatua an EHUko "Sareko Euskal Gramatika"), zein lasai pasa liteke ki analak on antizientzia eta antidivulgazioa. 

Esán gainera ze Borja izeneko batek aipatu zuen artikulu hori an "31 eskutik" (ikus ondoko artikulua ganik Gorka Lekaroz titúlatzen "Uste dugunetik dakigunera, bitxikeriatik normaltasunera", 2015-6-2), halan ze Borja-ren aipamen horren harian, aukera izan genuen egitekó zenbait kritika eta zenbait galdera zek behar dute explikazio bat. Hortaz, "31 eskutik" blogean bertan (gorago aipatutako artikuluan, gure azken komentarioan), hauxe galdetzen genuen, eta jarraitzen dugu galdetzen:

Bide batez, gogorarazi nahi dut ze Laka da hizkuntzalari ikertzailea an universitate publiko bat (bai-eta ikertzaile-burua an taldea non ari da Erdozia, zeini zuzendu baitzion tesia non agertzen gure hizpideko experimentuak) eta gainera euskaltzain osoa [eta EHUko Euskara-Institutuko kontseilukoa]:

Ez al da erantzukizun gehiegi isilik gelditzeko? [2015-6-22]

Ez da azalpenik heldu (deskalifikazio gratuitorik bai, ordea: ikus "Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa"), eta urte eta erdi geroago, artikuluak hortxe dirau, eskegita an EHUko orri bat, agerian utziz jarrera bat aurré zientzia, jarrera bat aurré kritika fundamentatua, jarrera bet aurré komunitate zientifikoa. Artikulu hori antizientzia da, antidivulgazioa, eta baita erakusle ezin hobea on prepotentzia antizientifikoá zeinekin jokatu ahal duten gure guru sintaxilari ortodoxoek.

Hona hemen Lakaren artikulua, osorik:   

[253] [⇶]
______________________________

Referentziak (nireak, ez Lakaren artikuluarenak):
1.: Unibertsitatea, zeru hori
2.: Erdozia (2006) edo zelan desitxuratu ondorio enpiriko batzuk
3.: Laka: norbaitek explikatuko al dit?
4.: Prozesamendu-kostua ez da soilik neurtzen an irakurketa-denborak
5.: Sei hilabete geroago, Lakaren artikulu antizientifikoak hor jarraitzen du
6.: Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa
7.: Nahi duenak, ikus beza
8.: Mesedez, hartu minutu bat eta irakurri hau 
9.: Soilik horrela 
10.: Very low? 
11.: Zein dira oinarrizkoagoak: irakurketa-denborak edo errore-portzentajeak? 
12.: Esaldi pluralen efektu berdintzailea
13.: Zuek valoratu
14.: Noiz arte egongo da artikulu hori hor?
---------------------------

Noiz arte egongo da artikulu hori hor?

Beherago, Xabier Erroteta-k (erantzunez ki Erramun) jarri dú bere begirada kritikoa gain egungo stablishment linguistikoa, zein bultzatzen ari dén eredu sintaktiko bat zein ez den inondik inora onuragarria, ezta realista ere:

“Akademia” diodanean uler ezazu egungo stablishment akademiko-linguistikoa.

Nik diodana da Akademiak (biak: Euskaltzaindiak, eta egungo stablishment linguistiko osoak, zeinetan sartzen den akademia, komunikabideak, hezkuntza sistema, standar bezala ekarria den prosa eredua, e.a.), bere praxi egunerokoan, bi eredu horietatik hobesten eta besarkatzen duela ardurenik zein ere hurbilenik baitago eredu altubiano pozointsutik.

Eta stablishment sintaktiko horren burua dá Euskaltzaindiko Gramatika-batzordea, non aritzen dirén hizkuntzalariak nola Itziar Laka (barka berriro Itziar Laka aipatzea, baina kasu hau iruditzen zait ezin erakusgarriagoa respektu jarrera guztiz prepotentea zeinekin manejatzen dirén gure hizkuntzalari batzuk).

Itziar Laka ez da soilik partaidea on Euskaltzaindiko Gramatika-batzordea, baizik ere an kontseikua on EHUko Euskara-Institutua, zein den, akaso, euskararen bigarren instituzio inportanteena. Areago, kontseilu horretako lau kideak dirá Euskaltzaindiko Gramatika-batzordekoak ere (gainera, Itziar Laka-rena da gramatika bat titúlatzen "A Brief Grammar of Euskara, the Basque Language" (1996), zein den eskuragarri an web-orriá on Euskara-Institutua).

Botere-akumulazio horrek guztiak azaldu lezake nóla den posible Lakaren artikulu azientifiko eta argiki desitxuratzaile honek jarraitzea eskegita an Euskara-Institutuko webguneá deitzen "Sareko euskal gramatika" (alegia, artikulu hau: "SVO eta OVS hurrenkerak"). Artikulu hori hor egon da beste urte oso batez, barre eginez ki zientzia, berre eginez ki guztiok, normaltasun osoz (azpimarratu nahi genuke ze arazoa ez da soilik zientifikoa, baizik ere soziala, eta serio-serioa).

Ameskaizto zientifikoaren akaboa dá gainera entzun behar izatea nóla Itziar Laka-k berak ez duen batere arazorik arrén déitu "sasizientifiko" ki teoriak zek kritikatzen duté bere jarduera guztiz kritikagarri hori zeintan eskatzen duén ze teoria funtzionalistak (nola gurea) geldi daitezen kanpó debate zientifikoa.

Noiz arte egongo da artikulu hori hor? [252] [⇶]
______________________________
Referentziak:
1.: Unibertsitatea, zeru hori
2.: Erdozia (2006) edo zelan desitxuratu ondorio enpiriko batzuk
3.: Laka: norbaitek explikatuko al dit?
4.: Prozesamendu-kostua ez da soilik neurtzen an irakurketa-denborak
5.: Sei hilabete geroago, Lakaren artikulu antizientifikoak hor jarraitzen du
6.: Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa
7.: Nahi duenak, ikus beza
8.: Mesedez, hartu minutu bat eta irakurri hau 
9.: Soilik horrela 
10.: Very low? 
11.: Zein dira oinarrizkoagoak: irakurketa-denborak edo errore-portzentajeak? 
12.: Esaldi pluralen efektu berdintzailea
13.: Zuek valoratu

Scilovemo japoniarra: "Evolutio est ab inductivitate ad deductivitatem"

Josu Lavinek, aurreko sarrerako komentario batean, gogoratzen ditu hurrengo hitzák ti Scilovemo japoniarra (ikus hemen hitz horiek), non itzultzaile japoniarrak aurkezten digú bere teoria burúz evoluzio linguistikoa (aipatuz ere tabu linguistikoak). Ikus:

Aurrena Scilovemo mintzo zaigu burúz bere zeregina noiz itzultzen ti japoniera induktiboa ki hizkuntza deduktiboak:

[0:54:28] scivolemo dice:Et meum opus est verbam cottitie ab ordine inductiva ad ordinem deductivam et vice versa convertire.

Gero laburbiltzen digu bere teoria, zein, jakina, dago oinarritua an bere praktika:

[0:56:00] scivolemo dice:Praedico linguas deductivas illas inductivas vincere.
[0:56:38] Josu Lavin dice:a fin de vincer las inductivas?
[0:56:51] scivolemo dice:Evolutio est ab inductivitate ad deductivitatem.
[0:57:04] scivolemo dice:Vide exemplum Finnlandiae.
[0:57:17] Josu Lavin dice:Isto est assi ab latino verso romanica, nonne?
[0:57:28] scivolemo dice:Exactum!
[0:57:48] scivolemo dice:Nam facilius est deductiviter cogitare.
[0:58:03] scivolemo dice:Etiam propter me!

Gainera, momentu batean aipatzen ditu tabuák ze oztopatu dezakete eboluzioá ki estruktura deduktiboagoak:

[0:48:31] scivolemo dice:La proposition principal ante illa subordinata est tabu in Japonese.

Eta tabu horiek existitzen dira hemen ere respektu euskararen estruktura eta baliabide deduktibo historikoák ze, euskaran inoiz edo oso maiz erabiliak izanik ere (eta biziki lagungarriak izanik ere), bazter utzita jarraitzen duten; hala nola ere existitzen dira tabuak respektu euskararen mekanismo linguistiko horiek ze generatu ahal dituzten estruktura deduktibo berriak bezain potenteak eta onuragarriak.

Ez da esan beharrik ze tabu horien erantzule nagusiak dirá gure hizkuntzalari-gramatikariak (zeinek euren bizkarretan baitute erantzukizuna ki iluminatu bide garatzailea), eta oso bereziki horiék zein dauden an Euskaltzaindiko Gramatika-batzordea. Horien artean aurki ditzakegú Itziar Laka, zeinen analisiez jada mintzatu garen, eta Juan Garzia, zeinen itzal pobretzaileak ailegatzen diren ki hezkuntza (universitarioa zein ez-universitarioa), administrazioa, itzulpengintza...

Hemen oso jende-multzo txikiak dú botere handia, dú erantzukizun handia, eta, dakigunez, erantzukizunak berekin dakár erantzuteko obligazioa. [251] [⇶]
______________________________
 Ikus ere:
1.: Nor dira erantzuleak on tabu sintaktikoak?
2.: Mesedez, hartu minutu bat eta ikusi hau
3.: Valoraziorik gaiztoena: hori ez da euskara! 
4.: Aurrerapausuak gradualki baina ahalik eta lasterren
5.: ARTETXE-JOAKIN aurka OLABE-LARRU