Pello Esnal: "Begien bistan dago zergatik: euskaraz hainbat hitz deklinatu egiten delako."

Euskaltzaindia-k argitaratu berri dú liburu bat titúlatzen "Testu antolatzaileak, erabilera estrategikoak", zeinen inguruan egin diotén elkarrizketa bat ki Pello Esnal, lan horren gidari eta koordinatzailea baita, non Patxi Sarriegi kazetariak galdetu dio (an Deia egunkariko Ortzadar gehigarria, 08/10/07):

Euskaraz irakurtzea zaila delako kontuak ba al du gramatikarekin zerikusirik? Gramatika, lagungarria baino, oztopo gerta al daiteke idazterakoan?

Eta Pello Esnal-ek erántzun:

Euskaraz irakurtzea zenbaitetan zail izateak, berez, ez du zerikusirik gramatikarekin. Bai, ordea, gramatikaz ditugun uste okerrekin, lehen esan dizudan moduan.

Bestalde, Pello Esnal-ek berak eta Joxe Ramon Zubimendi-k 1993an idatzi zutén "Idazkera-liburua", non besteak beste mintzatu baitziren burúz kontzeptu bat deitzén atzerakarga:

Auzoko erdarek ez bezala, euskarak atzean eramaten du askotan mezuaren giltza.
...
Mezuaren giltza atzean egoteak ezer gutxi errazten du irakurketa. Horregatik, irakurketa errazteagatik, erabili ohi zituzten idazle klasiko batzuek zenbait lotura-hitz atzean datorrena iragarriz: ze, zein, zeren, ezen ...
...
Atzera-karga ez da, ordea, esaldi-arazo soila. Joera berbera baitute euskal hitzek eta hitz-kateek ere. Begien bistan dago zergatik: euskaraz hainbat hitz deklinatu egiten delako. [Zubimendi eta Esnal, 1993:172-173]

Beraz, begien bistan dugu zergátik dugun atzerakarga: euskaraz hainbat hitz deklinatu egiten delako, eta begien bistan dugu nóla atzerakarga horrek sortzen dituén irakurketa-arazoak. Orduan, nóla esan ahal da ezen euskaraz irakurtzea zenbaitetan zail izateak, berez, ez du zerikusirik gramatikarekin?

Pello Esnal-ek dio an "Idazkera-liburua":

Idazleei eta kazetariei dagokie zailtasun horiek gainditzea.

Hortxe datza gainkostuá on euskara, zeinen arrazoia baitá erabat gramatikala. [145] [>>>] [A28] [A29] [A30]

Andres Alberdi: Euskararen gaurko erronka nagusia sintaxiaren esparruan dago ...

Andres Alberdi-k osatu berri dú euskararen "Oinarrizko Gramatika", zein publikatu duten amankomunean Elkar-rek eta Ikastolen Elkarteak. Alberdi-k dio (an Deia egunkariko gehigarria, déitzen Ortzadar, 08-09-23):

Euskararen gaurko erronka nagusia sintaxiaren esparruan dago: nola uztartu ahozko moldea eta molde idatzia, sistemak desberdinak baitituzte. Tradizio literario urria dugunez, borrokan daude bi barne-logika horiek: ahozkoarena eta idatziarena.

Hortxe dauzkagu mahai-gainean berriro ere euskararen estuasunak, zein ez diren soilik euskararen estuasunak, baizik hizkuntza regresibo guztien estuasunak: zenbat eta sintaxi regresiboagoa, hiztuna estuago ibiliko da bai idatzian eta baita mintzatuan ere.

Alberdi-k aipatzen ditú bi logika, eta ez du gehiegi zehazten nolákoak diren bi logika horiek. Horretaz esán ze, akabuan, hizkuntza kontuetan soilik existitzen dira bi logika, zein baitira logika regresiboa eta logika progresiboa, eta gauza da ze orohar logika progresiboa dá ahaltsuagoa, erosoagoa eta eraginkorragoa ezen logika regresiboa.

Inork entzun al du inoiz esaten ze hizkuntza progresibo batean existitzen dirá arazoak noiz uztartzen molde mintzatua eta molde idatzia? Modu eufemistikoagoan edo gordinagoan esanda, finean arazoa estrukturala da, eta arazo estrukturalek soluzio estrukturalak eskertzen dituzte.

Bestalde, aipatzen du Alberdi-k euskararen tradizio literario urria. Bai egia da, euskarak tradizio literario urria du, txikerra; baina hori ez da larria (baldin konpontzeko borondaterik bada): larriena da zé kasu gutxi egiten zaion. [>>>] [144]

Eusebio Gorospe: "Aspaldi komentatu dugu hainbat itzultzaileren artean ..."

Eusebio Gorospe itzultzaileak dio an 2004ko azaroa (ITZUL):

Administrazioko itzulpenak, eta gainerakoetatik gehienak, liburutegi apaletako liburu potoloetan gordetzeko dira. Ehunetik laurogeita hemezortzia esango nuke nik. Eta jakina: norbaitek noizbait testu horiek erabili nahi baditu jardun normalerako, oh, ezinezkoa!. Eta ondoren: kalapitak, haserreak, (:...).

Aspaldi komentatu dugu hainbat itzultzaileren artean, gure mundua (zuzenketarena barne) une larrian dagoela, badela garaia egindakoari so egin, eskuartean daukagunari begiratu eta aurrera begira behar diren aldeketak egiteko. Aldaketa sakonak eta estrukuturalak, seguro asko. Ez dakit hori nori dagokion. Legez, dekretuz, aginduz eta paperez badaude horren ardura duten erakundeak: IZO, UZEI, EIZIE(...). Baina ahalmenez (....) ez dakit, zalantzak ditut. VIP asko dago jardunaldietan, beti betikoak. Oso berrikuntza gutxi antzematen dut mundu "horretan", egoerak lehengoan jarraitzen baitu. Gurean ere zaharrak berri.

Amaitzeko: akaso hau bezalako foroak balio beharko luke gai hau "populua"ren esku uzteko, aztertu dezan. Ondo da, bai, "esku libreak" "deslocalización" edo" poner el cascabel" nola itzultzen diren eztabaidatzea, baina uste dut ditugun arazoak hori baino askoz larriagoak direla.

Dudarik gabe, estrukturek (eta hitzek) axola dute. [143] [⇶]

Estrukturek axola dute

"Federazio Internazionala on Itzultzaileak" (FIT) erakundeak du publikatu testu bat (afin ospatu egun internazionala on itzulpengintza) zeinetan mintzatzen baita buruz inportantziá on terminologia estandarizatu eta garden bat. Haren titulua da: Hitzek axola dute eta hona hemen bere bigarren paragrafoa:

Hitzak funts-funtsezkoak dira, bai, baina axola duten hitzak behar ditugu bereziki, aldez aurretik identifikatutako kontzeptu bat deskribatu eta jakintza-arlo bateko, espezialitate bateko, ingurune jakin bateko edo komunitate baten baitako komunikazioa argia eta eraginkorra izan dadin laguntzen duten hitzak. Hain zuzen ere, behin jarraibide eta gomendio batzuen arabera (hala nola ISO estandarrak) elkarrekin lotu ondoren, hizlarien arteko komunikazioak huts egitea eragozten duten eta munduan barrena diren sistema batzuek eta besteek elkarri eragitea sustatzen duten hitzak behar izaten ditugu. Orobat, egoerak hala eskatzen duenean beharrezkoa den pisua edo larritasuna beren gain hartzen duten hitzak. Estatuari, segurtasun publikoari, pandemiei edo hondamendi naturalei dagozkien kontuetan, esate baterako, funtsezkoa da komunikazio argia, dela hizkuntza bakarrean edo dela hainbat hizkuntzetan. Terminologia estandarizaturik gabe ezingo lirateke gauzatu horiek guztiak, izan ere, terminologiari esker hitz egin dezakegu ahots bakarrarekin.

Bai, terminologia gardena dá ondo garrantsitzua za(t) kalitatea on komunikazioa; hain garrantzizkoa ze terminologia opako batek eragin dezake komunikazioak huts egitea.

Eta, zer esan ahal dugu buruz sintaxia? Bistan dena; izan ere, ez al da goiko paragrafoa ulergaitzagoa ezen honako hau?:

Las palabras son esenciales, sí, pero se necesitan especialmente palabras que importan, palabras que describen un concepto previamente identificado y que contribuyen a la claridad y la efectividad de la comunicación en un determinado campo de conocimiento, entorno o comunidad. Palabras que, una vez ligadas unas con otras según ciertas instrucciones y recomendaciones, tales como los estándares ISO, pueden evitar que la comunicación entre hablantes falle y pueden promover la interacción de sistemas a lo largo del mundo. Y, finalmente, palabras portadoras de un peso considerable cuando las circunstancias lo requieren. Así, los asuntos de Estado, seguridad pública, pandemias y desastres naturales son ejemplos de situaciones donde una comunicación clara, sea en una sola lengua o en varias, es esencial. Nada de esto sería posible sin la terminología estandarizada, que nos da la posibilidad de hablar con una sola voz.

Argi dago beheko testu hau dela komunikatiboki argiago eta eraginkorrago zein goikoa. Eta hala da, ez bakarrik itzulpen horretan, baizik (ia) edozeinetan. Eta ez soilik itzulpenetan, baizik edozein testutan eta edozein diskursotan non exijentzia linguistikoa minimoki handia den.

Esannahi baita ze arazoa ez da superfiziala, baizik estrukturala, eta akaso horregatik ez da ikusi nahi an bere sakontasun osoa. [142] [⇶]