Inglesean "-s" pospositibo zaharra eta "of" prepositibo ez-hain-zaharra ederki konpontzen dira

Erantzunez ki Txopi:

Bistan da ze inglesean ondo doa erabiltzea hala "of" prepositiboa nola ere "-s" postpositiboa. Frantsesean edo gaztelanian ere ondo doa erabiltzea soilik "de" prepositiboa. Arazoa dago an hizkuntzak zein dúten soilik erabiltzen estruktura postpositiboak (genitiboak edo bestelakoak ere) nola japoniera edo euskara altubearra. Hórtxe daude arazoak, eta ez dira arazo superfizialak, baizik arazoak zei dúten baldintzatzen kalitate komunikatiboa on hizkuntza horietako erabiltzaileak.

Gure proposamenak dirá proposamen guztiz irekiak, non berdin kabitzen dén ez erabiltzea batere baliabide prepositiborik (japoniera), nola erabiltzea oso baliabide prepositibo gutxi eta anitz baliabide postpositibo (egungo euskara batua), edota erabiltzea anitz baliabide prepostibo eta zenbait baliabide postpositibo (inglesa). Eta esan gabe doa, orobat kabitzen da beste edozein konbinazio.

Báda aukera ere ki erabili soilik "on", soilik "e" (jakina) edo beste edozein baliabide zein azaleratu liteken. [220] [>>>]

Burúz "on" genitibo orokorra eta "e" genitibo optatiboa

Irakurle estimatu horrek ikusi duenez, azken postetan, zenbait kasutan, agertu da "e" baliabide prepositiboa an erabilera genitiboa. Mezu honetan argitu nahi nuke erabilera hori.

Dudarik  gabe, euskararen tresna prepositiboak azaleratzean, kasu arazotsuena da genitiboa. Ez dirudi erraza desdoblatzea estruktura genitiboa, baina halere, bilatu behar dira modu naturalenak eta egokienak ki azaleratu halako tresna prepositibo genitiboak, zein diren krutzialak an hizkuntza baten garapena.

Funtzio genitibo horretan, bádira bi kandidatu zein iruditzen jakún aski naturalak:

         1.: "on", zein datórren ti "o + n", non:

               a) "o" da morfema bat zein dúen egiten referentzia ki zerbait proximoa (agertzen da an "ho-ri" eta "ho-riek" eta an adizkiak nola "dio", edo "deutso" an kontraposizioa ki "deutsa" eta deutse"), esan nahi baita ze intrepreta liteke nola hurbiltasunezko erakusle moduko bat; eta

               b) "-n", zein den referentzia inesibo-genitiboa.
Modu horretan "on" litzaké nola esatea "honena:..." (edo "honena:..."), baina an forma laburtua, nola dagó-ki baliabide bat zein dén erabiliko kin nolabaiteko maiztasuna, eta zein dén atonoa (ikus ere post hau).

         2.: "e", zein dén euskal genitibo zaharra: "nire", "zure", " hare", "ene"... (azken horretan akaso ikus liteké "e-" prepositibo genitibo bat ere: "ene"). Bestalde "e-" da euskal morfema prepositibo historiko bat, zein den agertzen an aditzak nola "e-tor-ri", "e-gi-n"...

"on" da genitibo potente bat, bai adieraztén ideia genitiboa (kontzeptualki gardena), bai eta lotzén izenak eta euren sintagma genitiboak (zein izan ahal dirén luze edo labur). Hori dela-ta, "on" da oso aukera egokia ki izan oinarrizko genitibo prepositibo orokorra.

Batzutan, ordea, interesgarria izan ahal da izatea beste aukera genitibo bat, zein, akaso ez izanik hain potentea nola "on" (ez du ber presentzia edo sendotasun fonetikoa nola "on"), akaso izan ahal da baliagarria ki egin alternantziak an kateak on genitiboak (edo an bestelako kate progresiboak), batez ere noiz bi elementu sintagmatikoak konposatu ahal diren postpositiboa gabén batere loturarik. Adibidez, ordezta esan honako hau:

Hori da burua on departamentua on finantzak.

Hori da burua on finantza-departamentua. (Azken bi elementu sintagmatiko horiek agertzen dirá konposatuak gabén batere loturarik)

Aurreko bi horiek ondo egokiak dira, baina batzuetan akaso aukera liteke honako hau ere:

Hori da burua on departamentua e finantzak.

Esan nahi baita ze "on" izan ahal dá oinarrizko aukera genitibo orokorra (zein, jakina, erabil ahal dén beti, hala nahi izanez gero), baina, batzutan, hala nahiko balitz, aukera litekela "e" bereziki an zenbait kate genitiboak (edo an kateak on inesibo-genitiboa,...). [219] [>>>]

Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera on zenbait eraikuntza erlatibo

Aurrena, irakur mesedez, irakurle estimatu horrek, gure mezu hau: ""Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!", non agertzen zén honako erlatibo hau:

Ganboarroc su emaytean
Asi dira, ta onegaz urten daude beralan
Oñeztar barruangoac
Çein erre ez citeçan.

halanola ere hurrengo komentarioa ganik Mitxelena:

V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]

"Çein" hori, apárte izan erlatibo murriztaile peto-petoa, erabiltzen ari zen ondo lehenago ze aurreneko euskal liburua, eta erabilera hori zén kantatua, hau da: ahoz ("Cantares de la quema de Mondragon").

Nire aburuz, goiko adibide hori egon beharko litzaké enmarkatua an gela nagusia on Euskaltzaindia, distiratsu, nola harribitxi bat. Baina, ez gaitezen desbideratu. Ikus hurrengo adibidea, guk moldatua:

Ganboarroc su emaytean asi dira, ta onegaz urten daude beralan Oñeztar barruangoac; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude).

Azken bi perpaus horiek, alegia "...; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude)", dirá bi perpaus korrelatibo zein, bien artean, dúten osatzen eraikuntza erlatibo bat. Eta gauza da ze bigarren perpausean zehaztzen da ze justuki "órrek", alegia "órrek çein erre ez çiteçan", justuki "órrek urten daude", eta ez besteak ("(solamente) los que no se quemaron").

Halako erlatiboak sortzen aldera, estruktura korrelatiboaren "çéin" tonikoa (ez baita bihurtu oraindik izenorde erlatibo tipiko berezitua) joanen da bihurtzen "çein" atonoa (finean bilakatuko da izenorde erlatibo sinplea: "...urten daude beralan Oñeztar barruangoac çein erre ez citeçan").

Azken buruan, urrasño bat baino ez dago artén zeharkako galdera moduko hori eta gure goiko perpaus erlatiboa, eta gauza da ze, baldintza egokietan, erraz antzean egin liteke bidetxoa artén bata eta bestea.

Azkenik esán ze baliabide erlatibo berezituak nola "zein" edo "eze" edo "ze" (ikus sarrera hau), duté erakusten abantaila handia gain erlatibo korrelatiboak: ahal dira aiseki metatu, esan nahi baita rekursiboki, emanez potentzia komunikatibo handia ki hiztuna. [218] [>>>]

Zenbat eta karga informatibo pisuagoa eta exigenteagoa, estruktura sendoagoa behar da

Esaldiak dirá nola etxe horiek zein eraikitzen dirén an gure hiriak (ikus ere "Adreiluak nola etxeak"), dirá eraikuntzak zein izan ahal dirén altuagoak edo bajuagoak, exigenteagoak edo gutxio exigenteak. Eta zenbat eta altuagoa eta exigenteagoa izán etxe bat, haren estruktura hainbat sendoagoa izan beharko, orduan eta estruktura refortzatuagoa.

Etxeak hasi ohi dira eraikitzen ti basamendua, gero zutabeak, eta azkenik teilatua. Hori litzaké koherentzia an ordena konstruktiboa. Zentzu horretan, inkoherentea litzake hastea eraikitzen etxe bat abiátuz ti teilatua. Hobe has dadin ti basamendua.

Baina, nahizta eráiki aurrena basamendua, gero zutabeak, eta azkenik teilatua, etxea (esaldia) eroriko da baldin zutabeak ez badira aski sendoak ki ondo sostengatu pisua on eraikuntza (hots, esaldiaren karga informatiboa), zein izan ahal den aski handia. Esan nahi baita ze, nahiz estruktura, printzipioz koherentea izan an bere ordena konstruktiboa; hori ez dela aski, behar direla zutabe egokiak respektu pisua zein sostengatu behar duten.

Eta, horixe arazoa gertatzen da an hurrengo esaldia, zein Erramun-ek proposatu an bere bloga:

La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA, con la buena noticia de que este avanza -con problemas evidentes y lentamente, pero avalado por la Comisión Internacional de Verificación (CIV)-, y la sorprendente reacción del Gobierno de Iñigo Urkullu, haciendo pública una propuesta no comunicada ni contrastada con las partes implicadas -utilizada como una maniobra neutralizadora de esos avances y sin visos de viabilidad-, ha vuelto a mostrar bastantes de las miserias a las que se enfrenta la sociedad vasca en esta fase política.

Esaldia informazioz gainezka datorkigu, informazio-piloa dakar, eta informazio hori eman nahi da an estruktura ondo zehatza eta exigentea, non marko thematikoa (La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA) izugarri puzten den afin gogoratu ki irakurlea zértan den hóri polemika zein aipatzen dén an esaldi-hasiera. Emaitza ez da zorionekoa, bistan da. Eta horren arrazoia ez da esaldiaren estruktura globala, zein hasi den ti basamendua eta bukatu an teilatua, pasatuz ti zutabeak. Arazoa da ze zutabe horiek ez dira aski sendoak ki sostegatu horrenbesteko informaziorik an modu hain exigentea eta izanik horrenbeste tarteki eta parentesi ondo luzeak.

Ados nago kin Gilen noiz, komentatuz goiko esaldia an bloga on Erramun, dioen ze:

... ailegatzen garenerako aditz nagusira galdu samartuak gara. Niri behintzat hala gertatu zait, eta behin baino gehiagotan irakurri behar izan dut, ulertu beharrez.

Kontua da ze erabili nahi da estruktura informatibo bat oso-oso exigentea, zein den berez problematikoa (ez da berdin eraikitzea etxola bat edo 100 pisuko etxeorratza kin estruktura atxikiak).
Eraikuntza hori egiteko, behar dirá, apárte estruktura global egokia, baita ere material eta zutabe sendoak eta ondo refortzatuak afinda irakurleak edo entzuleak arian ondo uler dezan zéin den elementu (adreilu) informatibo bakoitzaren nondik norakoa, eta horrela, ez dezan galdu haria (zein, goiko materialeekin, galdu egiten baita).

Ikus adibidez saio hau, non sendotu dugún esaldiaren estruktura, nahiz izan estruktura bera:

La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA, (polémica que comenzó) con la buena noticia de que (el proceso) avanza –lentamente y con problemas evidentes, pero avalado por la Comisión Internacional de Verificación (CIV)-, y (que continuó con) la sorprendente reacción del Gobierno de Iñigo Urkullu, (que hizo) pública una propuesta no comunicada ni contrastada con las partes implicadas (en el proceso) – (propuesta) sin visos de viabilidad (que fue) utilizada como maniobra neutralizadora de (los) avances (en dicho proceso)-,  (es una polémica que) ha vuelto a mostrar bastantes de las miserias a las que se enfrenta la sociedad vasca en esta fase política.

Ez da berdin estruktura izatea inkoherentea zio hási eraikitzen etxea ti teilatua, edo estruktura izatea koherentea respektu eraikuntza-ordena baina ahula respektu materialak zeinekin sosténgatu estruktura eta pisu informatibo ikaragarria. [217] [>>>]