Inglesean "-s" pospositibo zaharra eta "of" prepositibo ez-hain-zaharra ederki konpontzen dira

Erantzunez ki Txopi:

Bistan da ze inglesean ondo funtzionatzen dula erabiltzea bai "of" prepositiboa eta bai "-s" postpositiboa. Frantsesean edo gaztelanian ere ondo funtzionatzen du erabiltzea soilik "de" prepositiboa. Arazoa dago an hizkuntzak ze soilik erabiltzen duten estruktura postpositiboak (genitiboak edo bestelakoak ere) nola japoniera edo euskara altubearra. Hórtxe daude arazoak, eta ez dira arazo superfizialak, baizik dirala arazoak ze baldintzatzen duten kalitate komunikatiboa on erabiltzaileak on hizkuntza horiek.
 

Gure proposamenak dira proposamen guztiz irekiak, non berdin dan kabitzen ez erabiltzea batere baliabide prepositiborik (japoniera), nola erabiltzea oso baliabide prepositibo gutxi juntu kin anitz baliabide postpositibo (egungo euskara batua), edota erabiltzea anitz baliabide prepostibo juntu kin zenbait baliabide postpositibo (inglesa). Eta esan gabe doa, orobat kabitzen da beste edozein konbinazio.

Báda aukera ere ki erabili soilik "on", edo soilik "e" (jakina), edo beste edozein valiabide ze azaleratu liteken. [220] [⇶]

Buruz "on" genitibo orokorra eta "e" genitibo optatiboa an kateak

Irakurle estimatu horrek ikusi duenez, azken postetan, zenbait kasutan, agertu da "e" baliabide prepositiboa an erabilera genitiboa. Mezu honetan argitu nahi nuke erabilera hori.

Dudarik  gabe, euskararen baliabide prepositiboak azaleratzean, kasu arazotsuena da genitiboa. Ez dirudi erraza desdoblatzea estruktura genitiboa, baina halere, bilatu behar dira modu naturalenak eta egokienak ki azaleratu halako baliabide prepositibo genitiboak, zein diran krutzialak an garapena e hizkuntza bat.

Azaleratze horretan, bádira bi kandidatu ze ematen duten aski naturalak:

         1.: "on", zein dator ti "o + n", non:

               a) "o" da morfema bat ze egiten dun referentzia ki zerbait proximoa (agertzen da an "ho-ri" eta "ho-riek" eta an adizkiak nola "dio" [edo "deutso" an kontraposizioa ki "deutsa" eta deutse"]), esan nahi baita ze intrepreta liteke nola hurbiltasunezko erakusle moduko bat; eta
               b) "-n", zein dan referentzia genitiboa.
Modu horretan "(h)on" litzake nola esatea "honena:..." (edo "honena:..."), baina an forma laburtua, nola dagokion ki baliabide bat ze erabiliko dan kin nolabaiteko maiztasuna, eta zein dan izanen atonoa (ikus ere post hau).

         2.: "e", zein dan euskal genitibo zaharra: "nire", "zure", " hare", "ene"... (azken horretan akaso ikus liteke "e-" prepositivo genitibo bat ere: "ene"). Bestalde "e-" da euskal morfema prepositibo historiko bat, zein dan agertzen an aditzak nola "e-tor-ri", "e-gi-n"...

"on" da genitibo potente bat, bai adieraztén ideia genitiboa (kontzeptualki gardena), bai eta lotzén izenak eta euren sintagma genitiboak (diralarik luze edo labur). Hori dala-ta, "on" da oso aukera egokia ki izan oinarrizko genitibo prepositibo orokorra.

Batzutan, ordea, izan daiteke interesgarria izatea beste aukera genitibo bat, zein, akaso ez izanik hain potentea nola "on" (ez du ber presentzia fonetikoa nola "on"), izan ahal da baliagarria ki egin alternantziak an kateak on genitiboak (edo an kateak on beste baliabide prepositiboak). Adibidez, ordez-ta esan:

Hori da burua on departamentua on finantzak.

zein egokia baita, aukera liteke honako hau ere:

Hori da burua on departamentua e finantzak

Esan nahi baita ze "on" izan daiteke aukera genitibo orokorra (zein, jakina, erabil daiteke beti, hala nahi izanez gero), baina, batzutan, hala nahiko balitz, aukera litekela "e" an kateak on genitiboak (edo an kateak on inesibo-genitiboa nola aurreko hori). Beraz, "e" izan liteke baliabide genitibo optatibo bat an kateak. [219] [>>>]

Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera on zenbait eraikuntza erlatibo

Aurrena, irakur mesedez, irakurle estimatu horrek, gure mezu ""Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!", non agertzen zén honako erlatibo hau:

Ganboarroc su emaytean
Asi dira, ta onegaz urten daude beralan
Oñeztar barruangoac
Çein erre ez citeçan.

hala nola ere hurrengo komentarioa ti Mitxelena:

V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]

"Çein" hori, aparte izan erlatibo murriztaile peto-petoa, erabiltzen ari zan ondo lehenago ze aurreneko euskal liburua, eta erabilera hori zan kantatua, hau da: ahoz ("Cantares de la quema de Mondragon").

Nire aburuz, goiko adibide hori egon beharko litzake enmarkatua an gela nagusia on Euskaltzaindia, distiratsu, nola harribitxi bat. Baina, ez gaitezen desbideratu. Ikus hurrengo adibidea, guk moldatua:

Ganboarroc su emaytean asi dira, ta onegaz urten daude beralan Oñeztar barruangoac; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude).

Azken bi perpaus horiek, alegia "...; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude)", dirá bi perpaus korrelatibo ze, bien artean, osatzen dutén eraikuntza erlatibo bat. Eta gauza da ze bigarren perpausean zehaztu egiten da ze justuki "órrek", alegia "órrek çein erre ez çiteçan", justuki "órrek urten daude", eta ez besteak ["(solamente) los que no se quemaron"].

Bilakabidean, estruktura korrelatiboaren "çéin" tonikoa (ez baita bihurtu oraindik izenorde erlatibo tipiko berezitua) joanen da bihurtzen "çein" atonoa (finean bilakatuko da izenorde erlatibo sinplea: "...urten daude beralan Oñeztar barruangoac çein erre ez citeçan").

Azken buruan, urrasño bat baino ez dago arten zeharkako galdera moduko hori eta gure goiko perpaus erlatiboa, eta gauza da ze, baldintza egokietan, erraz antzean egin liteke bidea arten bata eta bestea.

Azkenik esan ze baliabide erlatibo berezituak nola "zein" edo "ze" (ikus sarrera hau), duté erakusten abantaila handia gain erlatibo korrelatiboak: ahal dira aiseki metatu, esan nahi baita rekursiboki, emanez potentzia komunikativo handia ki hiztuna. [218] [⇶]

Zenbat-eta karga informatibo pisuagoa eta exigenteagoa, estruktura sendoagoa behar da

Esaldiak dirá nola etxeak zein eraikitzen dirén an gure hiriak (ikus ere "Adreiluak nola etxeak"), dirá eraikuntzak zein izan ahal dirén altuagoak edo bajuagoak, exigenteagoak edo gutxiago exigenteak. Eta zenbat-eta altuagoa eta exigenteagoa izan etxe bat, orduan-eta estruktura sendoagoa beharko du, orduan-eta estruktura refortzatuagoa.

Etxeak hasi ohi dira eraikitzen ti basamendua, gero zutabeak, eta azkenik teilatua. Hori litzaké koherentzia an ordena konstruktiboa. Zentzu horretan, inkoherentea litzake hastea eraikitzen etxe bat ti teilatua. Hobe hastea ti basamendua.

Baina, nahiz eraiki aurrena basamendua, gero zutabeak, eta azkenik teilatua, etxea (esaldia) eroriko da baldin zutabeak ez badira aski sendoak afin sostengatu pisuá on eraikuntza (hots, karga informatiboa on esaldia), zein izan ahal da aski handia. Esan nahi baita ze, nahiz estruktura, printzipioz koherentea izan an bere ordena konstruktiboa; hori ez dala aski, behar dirala zutabe egokiak respektu pisua zein sostengatu behar duten.

Eta, horixe arazoa gertatzen da an hurrengo esaldia, zein Erramunek proposatu an bere bloga:

La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA, con la buena noticia de que este avanza -con problemas evidentes y lentamente, pero avalado por la Comisión Internacional de Verificación (CIV)-, y la sorprendente reacción del Gobierno de Iñigo Urkullu, haciendo pública una propuesta no comunicada ni contrastada con las partes implicadas -utilizada como una maniobra neutralizadora de esos avances y sin visos de viabilidad-, ha vuelto a mostrar bastantes de las miserias a las que se enfrenta la sociedad vasca en esta fase política.

Esaldia informazioz gainezka datorkigu, informazio-piloa dakar, eta informazio hori eman nahi da an estruktura ondo zehatza eta exigentea, non marko thematikoa (La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA) izugarri puzten da afin gogoratu ki irakurlea zértan dan hóri polemika ze aipatzen dén an hasierá on esaldia. Emaitza ez da zorionekoa, bistan da. Eta horren arrazoia ez da esaldiaren estruktura globala, zein hasi den ti basamendua eta bukatu an teilatua, pasatuz ti zutabeak. Arazoa da ze zutabe horiek ez dira aski sendoak ki sostegatu horrenbesteko informaziorik an modu hain exigentea, eta izanik horrenbeste tarteki eta parentesi ondo luzeak.

Ados nago kin Gilen noiz, komentatuz goiko esaldia an bloga e Erramun, dioen ze:

... ailegatzen garenerako aditz nagusira galdu samartuak gara. Niri behintzat hala gertatu zait, eta behin baino gehiagotan irakurri behar izan dut, ulertu beharrez.

Kontua da ze erabili nahi da estruktura informatibo bat oso-oso exigentea, zein den berez problematikoa (ez da berdin eraikitzea etxola bat edo 100 pisuko etxeorratza kin estruktura atxikiak).

Eraikuntza hori egiteko, behar dirá, apárte estruktura global egokia, baita ere material eta zutabe sendoak eta ondo refortzatuak afin irakurleak edo entzuleak arian ondo uler dezan zéin den elementu (adreilu) informatibo bakoitzaren nondik norakoa, eta horrela, ez dezan galdu haria (zein, goiko materialeekin, galdu egiten baita).

Ikus adibidez saio hau, non sendotu dugú esaldiaren estruktura, nahiz izan estruktura bera:

La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA, (polémica que comenzó) con la buena noticia de que (el proceso) avanza –lentamente y con problemas evidentes, pero avalado por la Comisión Internacional de Verificación (CIV)-, y (que continuó con) la sorprendente reacción del Gobierno de Iñigo Urkullu, (que hizo) pública una propuesta no comunicada ni contrastada con las partes implicadas (en el proceso) – (propuesta) sin visos de viabilidad (que fue) utilizada como maniobra neutralizadora de (los) avances (en dicho proceso)-,  (es una polémica que) ha vuelto a mostrar bastantes de las miserias a las que se enfrenta la sociedad vasca en esta fase política.

Ez da berdin estruktura izatea inkoherentea zatio hási eraikitzen etxea ti teilatua, edo estruktura izatea koherentea an eraikuntza baina ahula afin sostengatu estruktura eta pisu informatibo ikaragarria. [217] [⇶]