Divergentzia gehiago egotea ezin da interpretatu nola efizientzia handiagoa an aurreikuspena

Hiztunak, orohar eta aukera sintaktikorik izanez gero, díra saiatzen kokatzen informazio akontextualena an posizio bat non interpreta dadin efektibokiago, esaldi-bukaeran.  Oro har, zenbat eta gutxiago espero informazio bat, zailagoa izanen da gure entendimenduan integratzeko (interpretatzeko): hortik dator interesa on kontextualizatu progresiboki informazio berri hori, eta bereziki informazio akontextualena.

Eta horixe da arrazoia zeinengatik munduko hizkuntzek jotzen dutén ki kokatu thema lehenago ze rhema. Eta rhemaren barruan, parte gutxien rhematikoa (nola aditza) lehenago ze parte rhematikoagoa (nola, tipikoki, objetua eta bere osagarriak). Bestalde, detaileak izaten dirá gutxiago aurreikusgarriak ezi euren referenteak, eta osagarriak gutxiago aurreikusgarriak ezi buruak. Azken buruan, horixe bera da arrazoia zeinengatik munduko hizkuntzek jotzen dutén ki izan SVO eta burulehenak. Nahi dute lortu interpretazio hobea, errazagoa eta eraginkorragoa.

Gure ikuspegitik, modu batera edo bestera, arrazoi (edo nahiago bada: kostu) interpretatibo hori egon liteké azpi arrasto elektrofisiologiko divergente horiek zein ez-itxarondako hitzek erákutsi respektu itxarondako hitzak. Arrasto erlatiboki divergente horiek adieraziko luketé nolabaiteko kostu interpretatibo gehigarri bat an ez-itxarondako hitzak respektu itxarondakoak.

Molinaroren eta besteren artikuluan (2017), euskaldun natiboek gaztelaniaz erakusten dituzté divergentzia gehiago ezi gaztelaniadun natiboek gaztelaniaz. Saiatzea interpretatzen hori an terminuak on aurreikuspen-efizientzia handiagoa (nola egiten duten Molinarok eta bestek) iruditzen zaigu erratua. Izatekotan, alderantziz izan beharko litzake: divergentzia gutxiago, eta aurreikuspen-efizientzia handiagoa.

Dio Molinarok, erantzunez ki Nerea Azurmendi kazetaria:   

- Y la conclusión ha sido...
-Que la habilidad de predicción era más eficiente entre quienes tenían al euskera como lengua materna. La lengua materna era, de hecho, la única diferencia entre los integrantes del grupo objeto de estudio. Todos eran bilingües, con el mismo nivel de competencia en euskera y en castellano. Las pruebas, por cierto, se hicieron en castellano. [Molinaro, El Diaro Vasco, 2017ko ekainaren 1a]

Ez, experimentu horretan, natibo euskaldunek (gaztelaniaz) erakusten duté ber divergentziak zein gaztelaniadun natiboek (gaztelaniaz), eta are gehiago ere. Izatekotan, izanen liraké gutxiago efizienteak. [270] [>>>]

______________________________
Irakur ere sarrera hauek
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak
2.: Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017) 
3.: Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria
4.: Hitz-generoa desagertuko balitz ere...

Hitz-generoa desagertuko balitz ere...

Ikus ondorengo esaldi hau:

A main effect of group [esan nahi baita diferentzia esanguratsu bat artén gaztelaniadun natiboak eta euskaldun natiboak] was observed in the grammaticality task (but not in the accuracy) indicating that Spanish grammar was more complex for Basque natives. [Molinaro et al., 2017:64]

Izan ere, Molinarok eta bestek euren artikuluan reportatzen duté nóla, behin euren ariketa elektrofisiologikoa egindakoan, zúten burutu beste bi ariketa (behavioural task edo jarduteko ariketa horietakoak, ez elektrofisiologikoak) non autore horiek saiatu zirén konparatzen gaztelaniadun natiboen eta euskaldun natiboen abilidadeak respektu gaztelaniaren hitz-generoa, horretarako erabilíz ariketa elektrofisilogikoan erabilitako hitz berberak.

Bi ariketa horietako lehenengoan, hitzak pantailan agertu, eta hiztunek zehaztu behar zuten hitz horien generoa; eta bigarrenean, hitzak eta determinante sintaktiko batzuk batera eman, eta hiztunak esan beharko zuen ea bietan generoa bat zetorren ala ez (grammaticality task). Bi ariketetan autoreek neurtu zuten zénbat denbora tardatzen zuten hiztunek erantzuten (reakzio-denbora) eta zénbat erantzun zuzen eta oker egiten zituzten (zehaztasun-ariketa).

Molinarok eta bestek bi jardun-ariketa horietan aurkitu zutén diferentzia esanguratsu bakar bat artén gaztelaniadun natiboak eta euskadun natiboak: alegia, natibo euskaldunek erabili zutén esanguratsuki denbora gehiago noiz erabakitzen ea determinantea eta izena generoan konpatibleak ziren ala ez (grammaticality task). Hauxe da Molinaroren eta besteren beste komentario bat:

... a Group effect [berriro diot: diferentzia esanguratsu bat artén gaztelaniadun natiboak eta euskaldun natiboak] emerged [...], indicating that Basque natives were slower in their judgements. [Molinaro et al., 2017:64]

Atzerapen erlatibo horren interpretazioa dá goragoko aipua, alegia ze Spanish grammar was more complex for Basque natives. Baina, esaldi hori (ere) interpretatu behar da an marko orokor egoki bat non azpimarra dezagun ze generoa ez da baizik gaztelaniaren gramatikaren detaile (funtzionalki) marginal bat zek ez du inondik inora oztopatzen euskaldun natiboen eraginkortasuna noiz komunikatzen gaztelaniaz. Inondik inora ere ez.

Esan nahi baita ze ondo ezberdindu behar dirá, alde batetik, diferentzia gramatikalák zek eragin ahal duté efektu esanguratsua gain hiztunen eraginkortasun komunikatibo erlatiboa (nola diren buruazkentasun edo burulehentasun sintaktikoa, zein baitira komunikatiboki kruzialak), eta beste alde batetik, beste diferentzia gramatikal batzuk zek ez duten eragiten efektu esanguratsurik gain eraginkortasun komunikatiboa on hiztunak (nola hitz-generoa). Ez dira inondik inora berdin.

Zeren, gaztelaniatik generoa desagertuko balitz ere, horrek ez luke sortuko batere arazo komunikatibo konparatibo esanguratsurik. Baina, kontrara, burulehentasuna galduko balitz, edo euskaran burulehentasuna irabaziko balitz ondorio komunikatiboak izanen liraké izugarri handiak. [269] [>>>]

______________________________
Irakur ere sarrera hauek
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak
2.: Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017) 
3.: Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria

Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria

Aurreko sarreran argi gelditu da marko orokorrá non behar dugun kokatu eztabaida hau: sintaxi buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi sintaxi burulehenak. Horren ondorioz hizkuntza buruazkenetan beharko dirá estrategia konpensatzaileak (hemen eta Japonian), zeinen bizkarezurra dén erabiltzea estruktura sintaktiko sinpleagoak (hor gauzatzen dira estuasunak) afin izan daitezen aurreikusgarriagoak. Horrek, jakina, bádu kostu esanguratsurik gain eraginkortasuna.

Kostu komunikatibo hori ordainduta ere, sintaxi buruazkenetan aurreikuspen estrukturala inoiz ez da izanen hain ajustatua nola an hizkuntzak non gako estrukturalak diren iragartzen sistematikoki eta explizitoki (sintaxi burulehenak). Halako estruktura sistematikoki iragarleak báditu, gainera, beste ahal klabe bat nola baita eskaintzea askatasun diskursiboa afin jarraitu detailatzen mezua koherenteki eta eraginkorki, besteak beste.

Eta orain, saiatuko gara marko egokian jartzen Molinarok erabilitako experimentu-modua ere, zein oinarritzen den an grabátu eta analizátu parte-hartzaileen zenbait arrasto elektrofisiologiko atereak ti euren aktibitate zerebrala bitárten irakurtzen hitzak edo testuak (erabilíz elektrodo batzuk zein itsatsi dirén gain hiztunaren burua). Izan ere, azpimarratu behar da ze arrasto elektrofisiologiko horien interpretazioa ez da batere evidentea, eta edozein kasutan askoz ere gutxiago direktoki interpretagarria, askoz ere gutxiago objetiboki interpretagarria ezi emaitzak on, demagun, ulermen-ariketa bat.

Gauza da ze azterketa idatzi batean normalean konsideratzen da parte-hartzaileak zénbat erantzun zuzen eta zénbat oker eman dituen (ariketa objetibo errazki interpretagarria baita), aski berdin zaigularik zéin burmuin-prozesu gertatu diren afin ailegatu ki erantzun horiek (burmuin-arrastoen interpretazioa ez litzake batere evidentea). Arrasto elektrofisiologiko horiek, jakina, ez dira baztertu behar, baina euren erabilera izan beharko litzaké soilik osagarria respektu emaitza objetiboagoak zeinen interpretazioa baitá zuzenekoa, nola dirén ulermen-ariketak, reakzio-ariketak, pausak, dudak, jarraitutasuna, diskursoaren analisia....

Gainera, suposatuz, adibidez, ze arrasto elektrofisiologikoek neurtzen duté nóiz gertatzen diren desfaseak (edo "mismatch"ak) artén hiztunaren aurreikuspen linguistikoak eta pantailan irakurritako benetako balioak (lehenago aurreikusitakoak), oso kontuan hartu beharko genuke ze desfase guztiak ez direla berdinak: ez baita berdin huts egiteá an aurreikuspena on elementu gramatikal bat zek baldintzatzen dú aurreko perpaus osoaren zentzua, edo erratzeá aurreikusten zerbait zek ez du inolako eraginik gain koherentziá on aurreko diskursoa, adibidez.

Edonola ere, konparatuko balitz zéin arrasto elektrofisiologiko uzten duten hala euskaldun natiboek euskaraz nola gaztelaniadun natiboek gaztelaniaz, lortuko genukeena izango litzaké material osagarri bat respektu evidentzia anitza eta sendoa zein ari den etengabe oihukatzen ze hizkuntza buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi burulehenak. [268] [⇶]

______________________________
Irakur ere sarrera hauek
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak
2.: Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017)

Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017)

Gilenek apuntatutako artikulu horretan (ikus aurreko sarrera) agertzen dirá zenbait deklarazio ganik Nicola Molinaro (ikertzailea an EHUko Basque Center on Cognition and Language) respektu ondoko artikulu hau:

Molinaro, N., Giannelli, F., Caffarra, S., & Martin, C.D., (2017) "Hierarchical levels of representation in language prediction: The influence of first language acquisition in highly proficient bilinguals". Cognition, 164, 61-73.

Molinarok zehazki dio (Gara egunkaria, 2017):

Tenía en la cabeza una idea: los euskaldunes deben predecir más. ¿Por qué? Por la forma de la lengua. «En castellano y muchísimos idiomas europeos tenemos preposiciones, auxiliares, artículos… que nos ayudan a estructurar el contenido. Estas palabras pueden ir antes o después. En castellano van antes, en euskara después. Ese hecho retrasa mucho a los euskaldunes el momento en el que pueden estructurar el contenido. Asumir un proceso palabra por palabra implicaría un coste de trabajo muy importante, hasta el punto dificultar la comunicación. Por eso, los euskaldunes han desarrollado más la predicción; lo necesitan». [Molinaro, an Gara, 2017-06-18]

Eta hortxe dago kuestio honen guztiaren marko nagusia: sintaxi buruazkenak asko atzeratzen du estrukturazioa on eduki komunikatiboa; hots, asko atzeratzen du interpretazio segurua. Eta gauza da ze inseguritate estruktural eta interpretatibo horren arrazoi bakarra dá sintaktikoa, zeinen zuzeneko efektua dá eraginkortasun komunikatibo esanguratsuki txikiagoa respektu hizkuntzak non ordenazioa dén burulehena. 

Sintaxi burulehen batean hiztunak ez du aurreikusi behar geroko estruktura sintaktikoa (eta berekin doan interpretazio zehatza), zeren estruktura hori emana datorkio gabé errore posiblerik (horrek ahalbidetzen dú, jakina, eduki komunikatibo horien expresio egokituago bat, expresio eraginkorrago bat). Baina, sintaxi buruazken eta, hortaz, diskursiboki inkoherente batean (eta zenbat eta buruazkenagoa izan, gehiago),  ez da hori gertatzen, zeren estrukturak soilik resolvitzen dira sintagma nagusien buruetan, eraginez gainkostu komunikatiboak.

Jakina, inefizientzia estruktural horiek sortutako gainkostua ezin izanen da gastatu modu efizienteago batean; esan nahi baita ze inefizienteki gastatutakoa ezin izanen dela gastatu integratzen detaile aberasgarri gehiago an estruktura sendo eta jarraituago bat, adibidez; edota ze inefizienteki gastatutako energia komunikatiboa ezin izanen dela gastatu efizienteki afin lortu helburu komunikatibo sortzaileak. 

Arazo kruzial hori konpontzeko, soilik dago tajuzko bide bat: pixkanaka joatea garatzen baliabideak zek ahalbidetzen duté interpretatzen eta sortzen mezu potentzialki konplexuak efizienteki eta seguru, halatan ze hiztunaren ardura soilik izan dadin eduki komunikatiboa bera, eta ez estruktura. Arazo sintaktikoari soluzio sintaktikoa eman behar zaio: hiztunari eman behar zaizkió baliabide sintaktikoki eta interpretazionalki potenteak.

Eta horixe da marko nagusia non mugitu behar garen: sintaxi buruazkenak retrasa mucho el momento en el que se puede estructurar el contenido (Molinaro, 2017), dú atzeratzen asko eduki komunikatiboaren estrukturazio eta interpretazio segurua. Hortik aurrera, esan nahi baitá marko orokor horretan, jarrai dezakegu mintzatzen burúz detaileak on ikerketa zein Molinarok eta beste koautoreek burutu duten. [267] [>>>]
_____________________________
Irakur ere sarrera hau:
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak