Esapide burulehenak an sintaxi burulehenak: expresiboki (eta informazionalki) efektiboagoak

"Esamoldeak eta esaerak" blogean irakurri ahal dugu ondokoa (ez dut aurkitu nork idatzi duen):

Erregistro ez-formalerako ezinbestekoak ditugu esamoldeak, hizkuntzari bizitasuna emango badiogu; eta metaforak, konparazioak, ironia, hiperbolea… erabiltzen dira horiek sortzeko.

Inguruko hizkuntzen eragina handia denez, askotan erdal esamoldeek euskarazkoak ordezkatzen dituzte, gazteen artean bereziki, adierazkorragoak direla iritzita ["Esamoldeak eta esaerak" bloga]

Hala registro formalen nola informalean inportanteak dira esapide idiomatikoak, baina informalean dudarik gabe bihurtzen dira ezinbesteko. Eta hor, dioskue goragoko aipuan, askotan erdal esamoldeek euskarazkoak ordezkatzen dituzte, gazteen artean bereziki, adierazkorragoak direla iritzita.

Eta gauza da ze, berdin nola, oro har, ulergarritasunaren aldetik hobe izaten den kokatzea esaldi bukaera-bukaeran informazio rhematikoena, ezustekoena edo xehetuena (normalean azpiosagarri sintaktikoki aski sakon bat), zein hobeki deskodifikatuko baita noiz hartarako bidea ondo prestatu dugun kin informazio referentzial gutxiago rhematikoa (normalean sujetua, aditza eta osagarri ez hain sakonak); era berean ere, expresibitatearen aldetik hobe izaten da kokatzea esaldi bukaera-bukaeran zati expresiboena, zein den horixe non jarri nahiko genuken indar edo intonazio expresibo berezi eta esanguratsuena (agresibitatea, umorea, ironia...), halan ze, bukaera horretan, aurreko bidea ondo prestatuta eta beste interferentzietatik libre, ahal dezagun expresatu eta interpretatu gure azken intentzioa modurik efektiboenean.

Hori dela ta:

• Alde batetik, sintaxi burulenak izanen dirá, oro har, bai informazionalki eta baita expresiboki ere potenteagoak, izan ere defektuz uzten baitituzte bukaeran esaldiko azpiosagarri sakonenak, zein izaten baitira mezuaren gako informazional eta expresiboak, zeinen zerbitzura osatu baita esaldi osoa.
• Bestaldetik, esapide burulehenak eurak ere izanen dirá, oro har, efektiboagoak ze esapide buruazkenak (esan nahi baita kasu honetan expresiboagoak edo adierazkorragoak), zeren bukaerarako utzi ohi dute hitz expresibo gakoa, zein, posizio horretan, expresatu eta interpretatu ahalko da askoz modu emankorragoan ezi posizio aurreratuago batean, non inkluso bere ulermena bera egon ahal den kolokan.

Horregatik, oro har, esapide idiomatiko burulehenak izaten dirá adierazkorragoak eta landuagoak zein euskararen esapide buruazkenak, eta hori ez da iritzi bat nola beste edozein iritzi, baizik ideia teorikoki eta enpirikoki ondo fundamentatua, areago, dá ideia bat teorikoki eta enpirikoki hobeki fundamentatua zeinda beste edozein azalpen alternatibo, eta hori da gehiago ze iritzi bat, dá zientzia. [330] [>>>]

Eta aldi berean biribilagoa eta arinagoa

Konpara dezagun beste behin ere hóri diskurso askoz kronologikoagoa, mekanikoagoa eta lauagoa zein irakurri ahal izan genuen an atzoko edizioa ti Berria egunkaria noiz eman beheragoko berria (lehenengo paragrafoa) eta diskurso askoz landuagoa, askoz askeagoa respektu kronologia eta askoz personalagoa zein irákurri an atzoko edizioa ti El Correo egunkaria noiz eman ber berria (lehenengo paragrafoa ere):

Alemanian harrotzen ari dira mugimendu neonaziak, eta herrialdea airean jarri dute. Igande goizaldean, Chemnitzen (Saxonia), 35 urteko gizon bat hil zuten liskar batean, atzerrian jaiotako bi gazteri egotzi zieten hilketa, eta harrezkero istilu batean dabiltza neonaziak. Ultraeskuindarrek manifestazioak antolatu dituzte Chemnitzen bertan, herrialdea «atzerritarrez garbitzera» dei eginez. Istilu handiak izan ziren igande iluntzean, eta handiagoak astelehen gauean, neonazien deialdiari erantzun egin baitzioten antifaxistek, beste martxa batera deituz. Tartean, kezka zabaldu da herrialdean, nazien agurra egiten aritu direlako manifestari ultraeskuindar batzuk mobilizazioetan, eta Poliziak ez baitu inor atxilotu —Alemaniako legeek gogor zigortutako delitua da agur hori egitea—. Angela Merkel kantzilerrak agertu behar izan du, azkenean, hedabideetan, eraso xenofoboak gelditzera dei egiteko. [Itxaso Orbegozo]

aúrka

La canciller, Angela Merkel, se mostró ayer conmocionada e indignada por los brotes de violencia xenófoba en la ciudad germano oriental de Chemnitz tras la muerte en la madrugada del domingo a puñaladas en una reyerta de un ciudadano alemán de 35 años a manos, al parecer, de dos jóvenes de 22 y 23 años de origen iraquí y sirio, respectivamente, ambos detenidos. No hay lugar al acoso y persecución de extranjeros, afirmó la jefa de Gobierno, quien comentó que «disponemos de vídeos que muestran cacerías de personas y grupos de agitadores sembrando el odio y eso no tiene nada que ver con nuestro Estado de derecho». «En ninguna plaza y en ninguna calle deben producirse esos disturbios», advirtió. [Juan Carlos Barrena]

Potentzia sintaktikoak eskaintzen dú potentzia komunikatiboa, ahalbidetuz komunikazio askeagoa, landuagoa, sortzaileagoa eta aukerakoagoa. Eta aldi berean biribilagoa eta arinagoa. [329] [>>>]

Hizkera idiomatiko adierazkorrena, hizkera zatarra baita, ia ez da existitzen euskaraz, ezta japonieraz ere

Gilen-ek, noiz koméntatu honako sarrera non konparatzen genituén gaztelaniazko eta euskarazko  prosamolde periodistiko aski ezberdinak, dio ze bi hizkuntzetako prosa-moduen arteko diferentzia diskursiboa datzá nagusiki an erabilera diferentea on hizkera idiomatikoa, zein gaztelaniaz litzakén oparoa, bitartean ze euskaraz litzakén inexistentea:

Nire ustez, alde handiena hizkera idiomatikoan dago, zeina, inexistentea izanik lehen testuan, parrastaka ageri baita bigarrenean

Gilen-ek berak ematen digu definizioa on hizkera idiomatikoa:

Lenguaje formulaico o idiomático, a menudo con un sentido metafórico o figurado, que puede incluir expresiones hechas de diversa índole: fórmulas rutinarias, locuciones, expresiones idiomáticas, refranes, etc."

Hizkera idiomatikoan biltzen dirá esapide guzti horiek zein, izanki aski partikularrak an hizkuntza bakoitza (eta horregatik idiomatikoak edo idiosinkratikoak), ezin izaten diren literalki itzuli ki beste edozein hizkuntza. Esapideok modu askotakoak izan daitezke, halan ze hizkera idiomatikoan kabitzen dira tika esapiderik expresiboenak, nola diren biraoak edo esapide iraingarriak, harik esapide askoz ere deskriptiboagoak, non ez den nabari balio expresibo berezirik.

Zentra gaitezen orain an esapide idiomatiko adierazkorrenak, zein bildu genitzake azpi izendapena on hizkera zatarra: ez da dudarik ezen halako esapide zatarrak mila aldiz gehiago erabiltzen dira gaztelaniaz ezi euskaraz (edo inglesez ezi japonieraz), eta areago, erabiltzen direnean izaten dirá mila aldiz konplexuagoak, landuagoak eta eraginkorragoak. Eta kontua da ze horren azpian aurkitzen dá nagusiki arrazoi sintaktikoa, zeinek bere versio burulehenean errazten baitu sorrera eta erabilera eraginkorra on esapide indartsuak bezain moldagarriak, bitartean ze sintaxi buruazkenak kritikoki baldintzatuko baitu hala sorrera nola erabilerá on halako esapideak.

Esan nahi baita ze arrazoi nagusia ki azaldu zergátik euskaraz ia ez den existitzen hizkera zatar hiperadierazkorra ez da kulturala edo soziolinguistikoa (azken buruan extralinguistikoa), baizik intralinguistikoa, eta hain zuzen ere sintaktikoa.

Adibidez, gaztelaniaz daukagu familia bát on esapide idiomatikoak zein hasten dirén ti "me cago en...", zein diren ondo moldagarriak aráuz hiztunaren helburu komunikatibo zehatza: hasiz ti forma laburrenetik nola "meca!", eta amaituz an forma luzeagoak eta sortzaileagoak nola adibidez "me cago en tó lo que se menea!", zein arazorik gabe segi litekén luzatzen eta personalizatzen harik iritsi helburu expresibo askoz exigenteagoak ezi erabiliz sintaxi buruazken itxia. 

Gainera, zenbat eta expresiboagoa izán esapide bat, hainbat inportanteagoa izanen da erabiltzea ordena burulehena afin maximizatu expresibitate hori, eta are gehiago noiz esapidea den luzeagoa eta akaso barnén prosa landu bat. 

Esan nahi baita ze hitz-ordenak baldintzatuko du expresibitateá on esapide idiomatikoak hala nola ere, eta ondorioz, euren sorrera eta garapena, eta jakina, euren erabilera handiagoa edo txikiagoa, bereziki noiz izán luzeak eta integratuak an prosa landua, non arazo informatiboek eurek  (alegia, ulertzeko arazoek, aparte utzita arazo expresiboak) jada ematen baitute nahiko lan. [328] [>>>]

Beste diskurso mota bat

Aurreko sarreran saiatu gara erakusten zéin izaten den efektua e-sintaxi ahalgabeago bat gáin prosamoldea, zein finean izanen baita gutxiago askea, gutxiago aberatsa, eta ondorioz, gutxiago egokitua eta gutxiago efektiboa.

Ikus dezagun orain atzoko Berrian nóla hitz egiten zen burúz arazoak zein ari diren agertzen an negoziazioak artén Erresuma Batua eta Europako Batasuna respektu brexit-en xehetasunak. Hauxe da berriaren lehenengo paragrafoa:

Bi hilabete besterik ez dira geratzen brexit-ari buruzko akordioa adosteko, Erresuma Batuko Gobernuak eta EB Europako Batasunak zehazturiko egutegiaren arabera. Epemuga hurbiltzen ari den heinean, Londresen eta Bruselaren arteko negoziazioek ez dute aurrera egiten; «gehiena» adostuta dago, EBren arabera, baina bi aldeek aurre egin behar diete oraindik auzirik korapilatsuenei, eta hilabeteak dira aurrerapausoak eskasak direla negoziazio mahaian. Aste honetan bertan, EBren negoziatzaileak, Michel Barnierrek, aukera utzi zuen hizketak azaro hasierara luzatzeko, baina akordiorik gabeko brexit baterako aukerak ematen du gaur-gaurkoz zeresanik eta oihartzunik handiena. Bi aldeek behin eta berriz errepikatu dute ados jartzea dela «lehentasuna», eta lortuko dutela adostasun hori, pazientzia eta denbora kontua dela; hala ere, Londresek uste du beharrezkoa dela herritarrak eta enpresak akordiorik gabeko testuinguruaz informatzea eta gomendioak ematea aukera horri begira. Horretarako, Erresuma Batuko Gobernuak 80 bat ohar tekniko prestatu ditu, eta atzo egin zituen publiko horietako 25 —gainontzekoak irailean ezagutaraziko ditu—. Erreakzioa ahobatezkoa izan da oposizioaren eta brexit-aren aurkako taldeen artean, oharrek agerian utzi baitute Londresen gomendioak eta azalpenak arazo posiblez josita daudela, eta Londresek ez dituela behar adina irtenbide ematen horiei aurre egiteko. (Ander Perez Zala)

Konparatu aurreko diskurso aski geldoa eta El País-ek berri horri dedikatzen dion lehenengo paragrafoa, askoz ere biribilagoa eta landuagoa, eta era berean arinagoa eta jarraituagoa, non nabari den beste potentzia bat, beste prosamolde bat, beste diskurso-mota bat:

El sueño de los euroescépticos británicos de abandonar las cadenas de la Unión Europea y prosperar económicamente como una nación libre se enfrenta a muchos más costes que ventajas, al menos a corto plazo. En aras de la tranquilidad de ciudadanos y empresas y de la seguridad jurídica, el Gobierno de May se ha visto obligado a comprometerse a pagar de su bolsillo todos aquellos proyectos y subsidios que hasta la fecha corrían a cargo del presupuesto de la UE. Y a advertir a las empresas y firmas financieras que operan con el continente que el Brexit les va a suponer destinar muchos más fondos para trámites burocráticos y un más que necesario incremento de personal. (Rafa de Miguel)

El País-sek berak lehenengo orrialdean honela laburbiltzen du berri hori an paragrafo bakar hau:

El Gobierno de Theresa May difundió ayer las primeras 25 notas técnicas que detallan por sectores las consecuencias que tendría un Brexit duro y las previsiones que obligaría a tomar. Su contenido, que alarmó a empresas y a británicos residentes en Europa, muestra que una salida sin negociación saldría más cara a Reino Unido. Habrá más burocracia, más costes laborales y el acceso a los servicios bancarios será más costoso y lento. Pese al panorama y a que el ala dura de los euroescépticos pugnan por evitar un pacto, el Ejecutivo de May insiste en que "lo más posible es llegar a un acuerdo". (Rafa de Miguel)

Potentzia sintaktikoak eragiten dú diskurso biribilagoa, landuagoa, mamitsuagoa, aberatsagoa, arinagoa eta eraginkorragoa, alegia azken buruan beste diskurso mota bat, zein den zuzenean islatzen an kalitate komunikatiboa. [327] [>>>]

Erraztasunek (edo oztopoek) bádute eragina gáin praktika komunikatibo reala

Azken sarreran genioen ze gakoa on diferentzia komunikatiboa artén sintaxi progresiboa eta regresiboa datza an euren efektibitate diferentziala. Zeren, espero litekenez, hizkuntza batek ematen dituen erraztasun komunikatiboek (edo oztopo komunikatiboek) izaten duté euren isla (nola ez ba!) an praktika komunikatibo reala.

Konturatu ala ez, hobeto eta errazago (geuago) arituko gara noiz erábili baliabide sintaktiko potenteak. Eginen dugu, adibidez, umore eraginkorragoa edo birao sortzaileagoak, izanen gara oro har expresiboagoak, eta informazioa bera ere emanen dugu zehazkiago eta gehiago, zeren emanen baitugu efizienteago eta erosoago, eta hala kontextu kolokialenetatik hasita eta formalenetan amaituta.

Ikus adibide bat, zeinen helburua ez doa haruntzago ze izatea ilustrazio bát on prosamolde (konparatiboki) mugatua zein irakurtzen den an euskarazko egunkariak (ilustrazioa aski muturrekoa da, baina balio digu afin areago nabarmendu zértan datzan arazoa). Irakur, aurrena, nólatan hasten zen kronika e-partiduá Athletic-Malaga an Berria egunkaria (2015-2-1):

Lehen Mailan gaitza da neurketak irabaztea. Asko kostatzen da. Etxetik kanpo jokatzen denean are eta nekezagoa izaten da. Baina Athleticek atzokoa baino aukera hoberik ez du izango hiru puntuak irabazteko. Eta, hala ere, puntua ontzat eman beharrean da Ernesto Valverdek zuzentzen duen taldea. Partidaren azken hogei minutuetan bere gabezia guztiak azaleratu zituelako Athleticek Los Carmenesen. Muga asko dauzka Granadak, eta 68. minutuan jokalari bat gutxiagorekin geratu zen, epaileak Insua egotzi zuelako. Gorria merezi zuen Susaetari egin zion sarrerak. Handik minutu gutxira ezker izterrean hartu zuen min Pitik. Abel Resinok hiru aldaketak eginda zituenez, berdegunean jarraitu behar izan zuen. Eta garaipenaren gola sartzear egon zen. Birritan. Lehen errematea zutoinera bidali zuen Iraizoz gaindituta zegoenean. Eta bigarrena kanpora bota zuen area barruan egindako errematean. (H. Gallastegi)

Eta konpara goiko prosa mugatu, moztu eta ahul hori kin ondorengo prosa gihartsuagoa, potenteagoa eta askoz expresiboagoa, hartua ti Deia egunkaria:

Para el Athletic, el Granada empieza a convertirse en ese rival al que es mejor no ver ni en pintura porque cada cruce con él supone una pesadilla, un horror. Es la única explicación a mano tras el fiasco de ayer, puesto que es imposible entender lo que pasó sin apelar a causas que escapan a la lógica o al sentido común. De hecho, parecía que era inviable superar el desastre de la anterior visita a Los Cármenes, parecía porque aquello fue patético, y sin embargo ayer se logró. Esta vez no hizo falta ni perder para que el espectáculo resultase decepcionante hasta límites insospechados, aunque bien mirado este empate sin goles equivale a una derrota. Podría afirmarse que lo es, al menos desde la perspectiva anímica, puesto que es difícil hallar una ocasión más propicia para sumar tres puntos cuyo valor no es necesario enunciar en el actual contexto. Las arengas y la mentalización previas sirvieron de muy poco, prácticamente de nada. A la hora de la verdad, el Athletic dejó escapar una oportunidad de las que habrá pocas en el futuro. (J.L. Artetxe)

Ordena regresiboan kronikak izaten dirá kronologikoagoak, monotonoagoak, mugatuagoak eta azken buruan gutxiago eraginkorrak.Ordena progresiboan, aldiz, egoten da askoz ere joku expresibo gehiago. Apárte erraztasun informatiboa. [326] [>>>]

Koxka dago an eraginkortasun komunikatiboa

Aurreko sarreran genioen ze hiztun batek dituen helburu komunikatiboak ez dira independenteak respektu hiztun horrek eskura dituen bitarteko linguistikoak ki lortu heburu horiek. Esan nahi baita ze erraztasun edo zailtasun linguistikoek, adibidez sintaktikoak, dúte baldintzatzen hiztunaren helburu komunikatiboa bera.

Muturreko kasu bat gertatuko litzake noiz konpáratu alde batetik egoera linguistiko bat non soilik diren posible tresna komunikatiboak nola gruñidos, gemidos y gestos, eta bestetik, egoera linguistikoa non hiztunak erabili ahal duén una lengua:

Al recurrir a la lengua, el hombre nunca podrá comunicar la totalidad de su experiencia, pero se acercará más a ésta que con gruñidos, gemidos y gestos. [André Martinet, 1964, "Fundamentos de una sintáxis funcional"]

Eta, jakina, erraztasun komunikatibo horrek baldintzatuko ditú hiztunaren helburu komunikatiboak eurak (askoz mugatuagoak noiz erábili soilik halako soinu inartikulatuak respektu noiz erábili hizkuntza sintaktikoki artikulatu bat).

Gainera, nabarmendu dezagun ze hizkuntzen artean ere izanen dira diferentzia esanguratsuak an eraginkortasun linguistikoa (oso nabarmenak artén sintaxi burulehenak eta buruazkenak), nahiz puntu horretaz Martinetek ez du hitz egiten:

En el proceso de transmisión, la experiencia, en cierto modo nebulosa, se transformará en una sucesión de segmentos de habla en cierto modo identificables, cada uno correspondiente a un aspecto particular de la experiencia total. El número de los aspectos así favorecidos será variable, según que el hablante esté siendo más o menos descuidado, o que trate de comunicar su experiencia de un modo más o menos específico. Al pasar de una lengua a otra el número podrá variar para conseguir el mismo grado de especificidad. [André Martinet, 1964, "Fundamentos de una sintáxis funcional"] 

Bai, edozein hizkuntzatan lortu ahal izanen da el mismo grado de especificidad informazionala, baina ez ber gradua on eraginkortasun komunikatiboa, ezta urrutitik ere. Eta hortxe dago koxka: eraginkortasunean. [325] [>>>]

Eulàlia Lledó: "Ese principio [ekonomia linguistikoa] se utiliza una vez cubiertas las necesidades comunicativas"

Dio Eulàlia Lledó filologo eta irakasleak burúz printzipioa on ekonomia linguistikoa:

... la cantidad de veces que usamos el diminutivo, que siempre son más largos que la palabra. En Andalucía te tomas un cafelito, y yo una vez fui a que me pusieran un panecillo, y la señora me dijo que eso era un mollete de Antequera. ¿Donde está la economía de la lengua ahí? Ese principio [ekonomia lingusitikoa] se utiliza una vez cubiertas las necesidades comunicativas. [Lledó, 2018]

Gauza da ze Lledó-ren baiztapen horretatik segitu liteke ze helburu komunikatiboak daudé ondo definiturik lehenago-ze aplikatu ekonomia-printzipioa, eta hori ez da horrela, oro har: ekonomia-printzipioak baldintzatzen baititú hiztunaren helburu komunikatiboak eurak ere.

Esan nahi baita ze, orokorrean, hiztunen helburu komunikatibo zehatzak sortzen dira kontuan hartuz hizkuntzaren erraztasunak eta zailtasunak ki heldu hona edo hara, sortzen dira kontuan hartuz hizkuntzaren eraginkortasuna ki lortu helburu horiek (evitatuz helburu horiek non eraginkortasun komunikatiboa ez litzaken izanen aski handia).

Hortaz, esan behar da ze helburu komunikatiboak ez dira oro har independenteak respektu konsiderazio ekonomikoak, zeinek, nolabait esan, blaitzen dute erabilera linguistiko osoa. Eta ez soilik erabilera, baizik-ere, adibidez eta esanguratsuki, hizkuntzen sorrera eta evoluzioa ere. [324] [>>>]

Inportantziá on lexiko eta sintaxi finki egokituak respektu intentzioak

Irakurtzen nagoelarik Italo Calvinoren artikulu-bilduma titulatzén "Mundo escrito y mundo no escrito" (2012), topatu naiz kin ondorengo pasarte hau:

Cuántas veces, al leer la primera redacción de la traducción de un texto mío que me mostraba el traductor, me asaltaba un sentimiento de extrañeza por lo que leía: ¿Eso era todo cuanto yo había escrito? ¿Cómo había podido ser tan plano y tan insípido? Después, al volver a leer mi texto en italiano y cotejarlo con la traducción,veía que ésta era una traducción fidelísima, pero en mi texto yo usaba una palabra con una intención irónica sutil que la traducción no recogía; una oración subordinada en mi texto era muy rápida, mientras que en la traducción cobraba una importancia injustificada y una pesadez desproporcionada; el significado de un verbo en mi texto se difuminaba en la construcción sintáctica de la frase, mientras que en la traducción sonaba como una afirmación perentoria; en fin, la traducción comunicaba algo completamente distinto a lo que yo había escrito. [Italo Calvino, 1982]

Calvinoren komentario horrek gogoratu dit, neurri batean bederen, blog honetako sarrera hau (orobat komentatua an nire artikulua on liburua e-Mikel Mendizabal zeintaz mintzatu ginen hemen).

Italo Calvinok hor argi uzten du inportantziá on lexiko eta sintaxi finki egokituak respektu intentzio komunikatiboak. [323] [>>>]

Sintaxigintza berria: ezinbestekoa

Berirakurri berri dut hóri mezua titulatzén "Aurka" ganik itzultzaile Dionisio Amundarain (hemen gogoratzen genuena) hala nola ere haren osteko komentario-erantzunak, eta hona ekarri nahi izan dut nire komentario hau:

Sintaxigintza berria: ezinbestekoa
2004-06-09 / 12:12 / Jesus Rubio

Lehengo batean (BERRIAn, 2003-X-14ean) idatzi nuen kontra mediokritate zientifikoa on horiek ikertzaile linguistikoak ze ez zuten (eta ez duten) onartu nahi ebidentzia ezen gaurko egunean euskal hiztunak pairatzen dituztela estuasun komunikatibo nabarmenak respektu euren kide gaztelaniadunak, maila jasoan nabarmen-nabarmena delarik arazoa (bide batez: ergatibo plurala desagertu da Euskal Herriaren parte handienean, menturaz alde sasieuskaldunenean).

Gutun hartan idatzi nuen halaber kontra arduragabekeria itzela on horiek guztiak ze, izanik ardura zientifikoak gain euskal esparru linguistiko-sintaktikoa, jarraitzen zuten (eta duten) oztopatzen euskararen garapen diskurtsibo nimiñoena ere, perspektiba-falta ikaragarriaz (eurak baidaudela gaztelaniaren mendean, euskararen ardiari ur-tantarik ere eskaintzen ez baitiote, kalkoz jantzitako otso beltzaren beldur beti-ere). Funtzionalidadea ez da izaten gure lokaztatzaile profesionelen arazoa, eurena lokatza da, eta oso bereziki lokatz sintaktikoa, zeinetan sentitzen baitira jaun eta jabe. Kalkoa berez anatemizatuko dute, batere konturatu gabe ezen progresoa kalkoz hedatzen dela gehienetan (ezer gutxi aportatzen duten kalkoak ere badaude, nola adibidez "kontra" pospositiboa respektu "aurka" pospositiboa; baina bikote hori ez da gaurko gaia).

Edonola ere, galdera klabea hauxe da: "aurka" prepositiboak abantailarik ote dakar respektu "aurka" pospositiboak? Zerbait aportatzen al du "aurka" prepositibo horrek? Eta erantzuna da: Jakina baietz! Preposizio guztiak bezala, honek ere aportatzen du zerbait hain inportantea nola artikulazioa, artikulazio lineala on informazioa, metaketa efizientea on karga informatiboa, zeinen zuzeneko emaitza baita kalitatezko potentzialidade diskurtsiboa.

Amaitze aldera, bi puntu zeharo garrantzizko:

i) baliabide prepositiboak elkarren osagarriak dira, eta batzuak ezer gutxi dira gabe besteak, esan nahi baita euren artean existitzen direla sinergiak ze biderkatzen baitute euren guztien eraginkortasun komunikatiboa;

ii) euskararen egoeran Herri anonimoak sortutako harribitxi sintaktikoak landu behar dira ("aurka" prepositiboa, kasu), baina hizkuntza-erantzule ezagunen aportazioa eta bultzada ezinbestekoa da.

Hemen lartxoa den bakarra da hizkuntzalari euskaldunen begietako benda.

[322] [>>>]

Zein dira, Calvinoren ustez, izen abstraktu kaltegarri horiek?

Hona hemen beste adibide bat non berriro konstatatzen da Calvinoren aberastasun lexiko eta sintaktikoa (Calvino, "L'antilingua", 1965):

Nella cultura, se lingua «tecnologica» è quella che aderisce a un sistema rigoroso, – di una disciplina scientifica o d’una scuola di ricerca – se cioè è conquista di nuove categorie lessicali, ordine più preciso in quelle già esistenti, strutturazione ne più funzionale del pensiero attraverso la frase, ben venga, e ci liberi i di tanta nostra fraseologia generica. Ma se è una nuova provvista di sostantivi astratti da gettare in pasto all’antilingua, il fenomeno non è positivo né nuovo, e la strumentalità tecnologica vi entra solo per finta. [Calvino, 1965]

edo:

En la cultura, si lengua «tecnológica » es aquella que se adhiere a un sistema riguroso –de una disciplina científica o de una escuela de investigación–, si es, en fin, conquista de nuevas categorías léxicas, orden más riguroso en las ya existentes, estructuración más funcional del pensamiento a través de la frase, bien venida sea, y que nos libere de toda esa fraseología genérica que tenemos. Pero si es un nuevo refuerzo de sustantivos abstractos que han de ser pasto de la antilengua, el fenómeno ni es nuevo ni es positivo, y la instrumentalidad tecnológica es solo apariencia. 

Calvinok pasarte horretan erabiltzen ditú izen abstraktuak nola "strutturazione", "fraseologia" edo "strumentalita", zein, bistan denez, izanen liraké aberasgarri horietakoak. Baina galdera da: zéin izen abstraktu lirake kaltegarriak? Zéinek osatuko lukete un nuevo refuerzo de sustantivos abstractos que han de ser pasto de la antilengua? Ez dut ikusten batere argi.

Calvinok gehiago zehaztu beharko zuen zéin diren izen abstraktu horiek zein izan beharko ziren bazka e-antilingua: egin beharko zuén zerrenda bat kin izen guzti horiek zein, bere ustetan, sobran dauden an hizkuntza italiarra, eta gero, jo beharko luke zehazki kóntra izen abstraktu kaltegarri horiek. Bestela, nik behintzat ez dakit zéin izen abstraktuz ari den, eta bere baieztapen itxuroso hori gertatzen zait inprezisoa, lausoa, esanahi argirik gabea, baina ez zeren Calvinok erábili goragoko izen abstraktu horiek, baizik zeren Calvinok adierazi nahi duen ideia bera ez baita gelditzen ondo biribilduta.

Eta horixe izaten da gehienetan arazoa: hiztunak (edo idazleak) ez izatea argi zér esan nahi duen, edo zér esaten ari den. Hori, jakina, islatuko da an hitz eta kontzeptu gaizki erabiliak, esaldi semantikoki inkoherenteak edo larriki inprezisoak, eta hitz-jario eramangaitza (ulertu nahi duenarentzat bederen); baina hori ez da arazo linguistikoa, baizik erretratuá edo isla linguistikoá ti ideia gaizki biribildu batzuk zein ez diren enkajatzen. [321] [>>>]

A aurka B: "kirol munduan erabilia eta onartua"

Ikus, orain, Dionisio Amundarain itzultzaileak aspaldi planteatutako galdera bat (⇶ Aurka [2004]), non jasotzen baitzuen testigantza eze "aurka..." prepositiboa bádela kirol-munduan erabilia eta onartua:

2004-06-08 / 07:15 Dionisio Amundarain Sarasola

Lazkaon "egitura" hau ikusi dut: "Lazkao aurka Beasain". Adierazi dut, dagokion tokian, ez dela egitura onargarria. Erantzun didate, kirol-munduan erabilia eta onartua dela. Nire dudak eta errezeloak ditudala erantzun diet. Halere, zehatzago jakitekotan gelditu naiz. Horra, beraz, kontsulta: Erabiltzen al da "egitura" hori? Eskerrik asko erantzunagatik. [Dionisio Amundarain]

Ikus halaber ⇶ ARTETXE-JOAKIN aurka OLABE-LARRU [2014]. [320] [>>>]

Perversio linguistikoa, intoxikazio linguistikoa eta Orwell-en neolengua

Esan genuen hemen edo hemen ze hiztun bakoitzak izaten du bere ikusmolde diferentea, bere ikuspuntu diferentea, eta hortik sortzen direla expresio-bide diferenteak, zein diren islá ti intentzio komunikatibo diferenteak. Orobat genioenez, hizkuntza egonen da ondo erabilita nóiz ere hitzak eta expresabideak ondo egokitzen diren ki euren intentzio komunikatiboa, eta hala da nahiz intentzioa izán maltzurra (kritikatu ahal da intentzioa, baina ez mezuaren egokitasun linguistikoa respetu intentzioa).

Hala ere, batzuetan hiztunaren interpretazio linguistikoa hain da fortzatua ze hitzen esanahia bihurritu ere egiten da, halan-ze mintzatu gaitezke buruz perversio linguistikoa (ez baita terrore semantikoa), zein gainera bihurtzen dén manipulazio edo intoxikazio linguistikoa noiz existítu intentzio maltzurra. Hortaz, perversioan ez litzake egonen derrigor maltzurkeria bitartean-ze manipulazioan bai.

Azken egun hauetan prensan aipatzen ari da kanpain bát on intoxikazio informatibo masiboa, non, esango genuke ze, hitz klabea litzaké "engañar" ("Facebook descubre en EEUU otra campaña de intoxicación masiva" [El País, 1. or., 2018-8-1]):

Este tipo de comportamiento no esta permitido en Facebook porque no queremos que gente u organizaciones creen redes para engañar a otros sobre quienes son o lo que están haciendo. [Facebook, aráuz aipu bat ti El País, 2018-8-1]

Jakina, engainatu daiteke bitartéz informazio faltsua eta baita ere tergiversatuz kontzeptuak eta hitzak (hitzen interpretazioak, bere zabaltasunean ere, báditu bere mugak).

Manipulazioaren muturreko kasua gertatuko litzake baldin, adibidez, gobernu bat hasiko balitz birdefinitzen hitzak afin signifika dezaten hura-ze gobernuak nahi duen. Hor jada sartuko ginake an esparrua on neolengua ti Orwell ("1984"). Baina hori, beste saltsa bat da. [319] [>>>]