Gotzon Garateren kalko oker eta inulergarriak

Kritikatu genuen, hemen eta hemen, euskara à la japonesa kin bere esaldi aldrebestuak harik mutur absolutuki inulergarriak; eta gauza da ze báda beste aldaera bat barne euskara à la japonesa, zein den euskara naifa, eta zeinen erakusle argienetako bat litzateke Gotzon Garate eta bere eredua guztiz beterik on esaldi hiperlaburrak ezin hobeto estrukturatuak segun molderik altubianoenak.

Baina, inkluso euskara naif horren maisuek izaten dituzte momentuak on debilidadea, non duten sentitzen esaldi konplexutxuagoen beharra. Eta orduan, han ere, an santutegia on sinplizidade fortzatua, agertuko zaigu mamua on estuasuna, jarriz an ebidentzia ereduaren mugatua. Gaur bertan, Garatek du idatzi hau:

Badirudi guk milioi bat ez garen euskaldunok eta euskara gal zorian daukagunok, gaztelaniaz mintzo diren 300 milioi eta dozenaka gobernuz babestuak direnak geure arma arrojadizaz eho eta suntsitu nahi ditugula.

Hortxe ditugu estuasunak, zein diren agertuko an momentua non gutxien espero ditugun. Gaztelaniaz litzateke honela:

Parece que nosotros los euskaldunes, que no llegamos a un millón, y que tenemos al euskara a punto de perderse, queremos machacar y exterminar con nuestra arma arrojadiza a 300 millones de hablantes del castellano que están protegidos por docenas de gobiernos.

Edo

Parece como si nosotros, menos de un millón de euskaldunes con nuestra lengua a punto de desaparecer, quisiéramos machacar y exterminar con nuestra arma arrojadiza a 300 millones de hispano(hablante)s protegidos por docenas de gobiernos.

Bide batez, esan dezadan ze Garateren goiko esaldi hori litzateke kalko okerra segun Juan Garzia, zeren hor gure purista estrukturalak erabiltzen baitu "–n" atzizki erlatiboa afin itsatsi perpaus erlatibo esplikatiboak, bai aurretik eta bai atzetik. Adibidez:

... miloi bat ez garen euskaldunok (kalko okerra segun Juan Garzia)

... milioi bat ez garen euskaldunok eta euskara gal zorian daukagunok (bi aldiz kalko okerra segun Juan Garzia, aurretik eta atzetik)

Beraz, Garateren esaldi horrek izanen lituzke kalko okerrak segun Juan Gariza, eta gainera ez da ulertzen! A ze martirioa! [50] [⇶]

Nola egiten da hori?

Txopik dio (an bitakora on Erramun Gerrikagoitia) ezen:

Esaldiaren gakoa edo koxka atzekaldean jartzeak, hizkuntza izugarri moteltzen duela ez da zalantzarik, horretan ados nago. Hala ere, ez nago ados esaten denean Euskerak Gaztelaniaren eredua jarraitu behar duela. Ez, Euskarak eredurik eraginkorrena hartu behar du, inongo konplexurik gabe eta Gaztelerarekin edo Txinerarekin koinziditzen badu, ez du inongo garrantzirik.

Horixe baietz! Baina galdera da: nola egiten da hori? [49] [⇶]

Buruz malgutasuna noiz kokatzen perpaus menperatuak

Har dezagun, berriro, Juan Garziaren artikulua deitzen Kalko okerrak, eta bertatik irakur dezagun 3. paragrafoa:

Praktikan, haatik, hizkuntzaren molde eta erabilera gehienen egokitasunari buruzko adostasun zabal samarra aurkitzen dugu, oro har (hiztunen intersubjektibitatez lortzen da adostasuna). Hala ere, hizkuntzaren kode-balioa bermatzen duen adostasungune finko horretatik urrundu ahala, lausotuz eta zalantzagarriago bilakatuz joan daitezke gauzak, eta zailago bihurtu arau edo epai ziurrak ematea.

Ikus hau:

Sin embargo en la práctica generalmente encontramos un consenso bastante amplio sobre la idoneidad de la mayoría de usos y modos lingüísticos (el consenso se consigue por intersubjetividad de los hablantes). Así y todo, según nos vamos alejando de ese espacio de consenso fijo que garantiza el valor de la lengua como código, las cosas pueden ir volviéndose más oscuras y dudosas, haciendose más difícil dar normas o valoraciones seguras.

Ez dago dudatzerik ezen gaztelaniazkoa da irakurgarriagoa ezi euskarazkoa, ti hasiera harik bukaera. Baita malguagoa ere; izan ere, gaztelaniazkoan koka genezake perpaus menperatua atze nagusia, eta esaldia irakurriko litzateke berdin ongi (ozenki edo ez):

Así y todo, las cosas pueden ir volviéndose más oscuras y dudosas según nos vamos alejando de ese espacio de consenso fijo que garantiza el valor de la lengua como código.

Euskaraz, aldiz, nekez esanen dugu hau:

Hala ere, lausotuz eta zalantzagarriago bilakatuz joan daitezke gauzak, hizkuntzaren kode-balioa bermatzen duen adostasungune finko horretatik urrundu ahala.

Azken hau da ondo zailagoa bai irakurtzeko, bai deskodifikatzeko, eta baita kodifikatzeko ere. Baliabide pospositiboak dira askoz gutxiago malguak. [48] [⇶]

Trinkotze prozedurak ez dira “aldaera estilistikoak”, baizik aukera aberasgarriak (intentzioetan) eta funtzionalak (erabilgarritasunean).

Juan Garzia-k egiten dú huts handia noiz aurkezten dizkigún trinkotze-prozedurak nola bailiran aldaera estilistiko hutsak (ikus Juan Garzia-ren txostena titúlatzen "Kalko okerrak"). Adibidez, konpara ditzagun:

A) Peru etorri zen. Haren atzetik, Jokin etorri zen.

eta

B) Jokin Peruren atzetik etorri zen. (Jokin etorri zen atzé Peru)

Juan-ek esango liguke ze trinkotze hori aukera estilistiko huts bat dela, baina ez da horrela. Ikus ditzagun bi diferentzia nabarmen: 1) intentzioa, eta 2) erosotasuna:

1.- INTENTZIOA

Zentzu batean esan daiteke ze goragoko A-n eta B-n ematen dá informazio berbera, eduki informatibo berbera: Peru etorri zen, eta Jokin etorri zen, eta azken hori Peruren atzetik (ikus sarrera hau ere). Baina B-n intentzioa litzaké azpimarratzea ze Jokin etorri zen atzé Peru, zein orobat etorri zen (báda hor erliebe bat: Jokin da sujetua, eta Peru osagarri baten partea); bitartean-eta A-n sinpleki esaten da ze Peru etorri zen (bere esaldi propioan), eta bere atzetik Jokin (bere esaldi propioan ere); eta hor beste intentzio bat dago.

2.- EROSOTASUNA

B esateko, esan beharko bagenú A, deserosoagoa izanen litzake, aparte izán pragmatikoki anbiguoagoa. Bi aldiz esango genuke “etorri zen”, zeini gehituko genioke “haren”, eta gainera egin beharko genuké derrigorrezko pausa bat.

Areago: hobe da "Jokin etorri zen atzé Peru" ezi "Jokin Peruren atzetik etorri zen"; izan ere, lehenengoan komunikagaiak itsasten baitira an modu koherentea (edozein hitzetan egin ahal dugú pausa koherente bat, eta lasaitasunez aukératu hurrengo adreilu koherentea an modu jarraituagoa, analitikoagoa), bitartean-eta bigarrenean ezin da pausa hoherenterik egin (bukatu arte ez dugu pakerik).

Jakina, estruktura eta baliabide progresiboekin (hau da, SVO eta baliabide prepositiboekin) askoz errazagoa da lortzea textu aberatsago eta erosoagoak, eta hori da arazoa, hor datza diferentzia artén hizkuntza regresiboak eta progresiboak). [47] [>>>]

Ezagutzen al du Chomsky-k berak hizkuntza regresibo bat?

Irakurri berri dut an Euskonews & Media ezen:

Bernhard Franz hizkuntzalari austriarra Euskal Herrian izan berri da. Ez, ordea, lehen aldiz, euskara bere zaletasun handienetako bat da-eta. Euskal hizkuntzaren inguruko hainbat kongresutan hartu du parte, eta euskal hizkuntzalaritzari buruzko ikastaroak eman ditu Eusko Ikaskuntzan. (Itzulpena: Koro Garmendia Iartza)

Kazetariak galdetu dio zer den euskalaritza, eta Bernhard-ek dio:

Ni hizkuntzalaria naiz, eta hizkuntzalaritzaren alderdietako bat dugu euskalaritza. Funtsean, euskara, euskal kultura, euskaldunen bizi baldintzak eta antropologia bezalako alderdiak aztertzean datza.

Gaztelaniazko jatorrizkoan dio:

Yo soy lingüista y la vascología forma parte de la lingüística. Eso sí, la vascología tiene su propia historia. Es el estudio del euskera, de la cultura vasca relacionada a las condiciones de vida de los vascos, de su antropología... (Kazetaria: Ismael DIAZ DE MENDIBIL)

Beherago esaten da hau:

Hainbat liburu argitaratu ditu euskararen hizkuntzalaritzari buruz, eta historian zehar euskarari arreta gehien zuzendu dioten Von Humboldt eta Hugo Schuchardt hizkuntzalarien legatua ere ikertu du.

edo, nahiago bada hau:

Ha publicado diversos materiales sobre cuestiones vascológicas y ha estudiado el legado de dos de los lingüistas que más esfuerzo han dedicado al euskera a lo largo de la historia: Von Humboldt y Hugo Schuchardt.

Bi versioen artean bada diferentzia komunikatibo eta semantiko nabarmenik, baina, tira, nire helburua an komentario hau ez da nabarmentzea horiek diferentzia esanguratsuak ze existitzen diren inter testu regresiboak eta testu progresiboak, baizik nabarmentzea ezen gure euskalari arrakastatsu hori zeinen pasioetako bat dén euskara, eta zeinek idatzi dituén hainbat lan buruz euskalaritza, horrek berak ez dakiela euskaraz:

Ez al zara euskara ikastera animatzen?

Azken aldiz 1998an egon nintzen barnetegian, eta bosgarren mailara iritsi nintzen. Baina ez zen oso esperientzia ona izan. Ikasleen artean euskaldunak besterik ez zeuden; ni nintzen atzerritar bakarra. Eta, hainbestekoa zen abertzaletasun kutsua, joan egin zitzaidala ikasteko gogoa. Dena dela, jarraitzeko asmoa daukat.

A ze aitzakiak jartzen ditugun! (eskerrak euskalaria dela eta euskara zela bere pasio handienetakoa)

Nik uste ezen hizkuntzalaria izateko ezinbestekoa izan beharko litzateke menperatzea bai hizkuntza progresibo bat nola ingelesa edo gaztelania, eta baita hizkuntza regresibo bat nola japoniera edo euskara; eta inork ez luke lortu behar bere lizentziatura an hizkuntzalaritza ez badu lortu halako eskakizuna.

Horrela, denok mintzatuko ginateke buruz gai bat zein ezagutzen dugun, eta ez orain bezala, noiz hizkuntzalari gehien-gehienek ez dakite zertaz ari diren noiz konpáratzen hizkuntzen prestazio funtzional-komunikatiboak (zein baita gai krutziala bai maila zientifikoan bai sozialean). Ezagutzen al du Chomsky-k berak hizkuntza regresibo bat? [46] [⇶]