Juan Garziaren ereduan bertan (berak proposatua) erabil liteke optatiboki seinalizazio bat ki markatu aditz osteko galdegaiak (eta bide beretik, SVO neutroetan ere)

Genioen atzo:

Bestela esanda, SVO ordenean defektuz interpretatu beharko litzake ze informazio rhematikoena agertzen da an objetua (eta ez an sujetua, nola Juan Garziaren ereduak eragiten duen), eta soilik salbuespenez aktibatuko litzake sujetuaren irakurketa enfatikoa azpi baldintza kontextual bereziak: 

• Interpretazioa, defektuz, izan beharko litzaké neutroa an ordena neutroak: SOV eta SVO (salbuespenezko irakurketa enfatikoa soilik aktibatuko litzake azpi kontextu bereziak)

Edonola ere, eta bereziki transizio-garaian, lagungarria dateke azentua an aditza, bidáliz irakurlearen atentzioa ki ondorengo materiala:

Ilustrazioa dá gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea.

Eta gauza da ze, Juan Garziaren aldetik, ez legoke batere arazorik ki erabili seinale berezi bat ki markátu adibideko SVO ordena hori (ikus 'Juan Garzia (2013):"... arazoa intonazio berezi hori markatu gabe geratzea bada, zergatik ez dugu seinale berezi batez markatzen, eta kito?"'). Izan ere, jarraian dio:  

... , kontu tekniko batera iritsita gaude: arazoa intonazio berezi hori markatu gabe geratzea bada, zergatik ez dugu seinale berezi batez markatzen, eta kito?

Horrek ere badu bere historia, ez baikara oraingoak lehenak auzi horri heltzen. Nik neuk, horretaraino, ez nuke inolako eragozpenik, eta proposatu ere proposatu izan dut halako seinalizazio bat bide horretatik jo nahi lukeenarentzat. Aski litzateke, esate baterako, apostrofo bat [‘] eranstea aditzaren aurreko hitzari (edo, hobe, aditzari berari, aurrean), hala seinalatzeko sintagma hori ez dela galdegai mintzagai baizik, eta galdegaia, beraz, aditzaren ostean doala. [Juan Garzia, 2013]

Bádirudi ze Juan Garzia referitzen ari da ki salbuespenezko kasu batzuk, baina kasuistika hori ez da relevantea orain, edo gutxienez ez da hain relevantea nola ze Juan Garziaren ereduan bertan (berak proposatua) erabil liteke optatiboki ("bide horretatik jo nahi lukeenarentzat") seinalizazio bat ki markatu aditz osteko galdegaiak (eta bide beretik erabil liteké SVO neutroetan ere, utziz ki kontextua ea objetua foku enfatiko den ala ez).

Guztiz ados, berriro ere.

Non dago arazoa? Arazoa dago an defektuzko irakurketa zurrun-zurruna zein Juan Garziaren ereduak eragiten duen, utziz oso leku gutxi ki kontextu diskursiboa

Komentatzen genuen atzokoan Juan Garziak emandako esaldi hau:

Ilustrazioa da gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea. [Juan Garzia, 2013]  

non ...

... irakurleak, defektuz, kode arrunta aplikatuko du noski, ... [Juan Garzia, 2013]

halan-ze izanen dugu ondoko interpretazio nekez behartuagoa:

(1) Ilustrazioa da gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea.

Bestalde, baldin "mahomarena" egin, izanen genuke:

(2) Gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea da ilustrazioa.

zein, genioenez, dén desastre pragmatikoa, eta  azkenik, erábiliz ordena neutroa: 

(3) Ilustrazioa gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea da.

zeintan sujetua larregi urrutiratzen da ti bere aditza, zailduz lehen irakurraldiko prozesamendua. Hola sortzen zén egoera bat zeini dei geneioke desastre totala. Zein baino zein desegokiagoa.

Non dago arazoa? Arazoa dago an defektuzko irakurketa zurrun-zurruna zein Juan Garziaren ereduak eragiten duen, utziz oso leku gutxi ki kontextu diskursiboa.

Eta, nolákoa izan beharko litzake defektuzko irakurketa hori, esan nahi baita baldin ez balego guztiz baldintzatua zatio Garziaren eredua?  Ba, halakoa non, besterik ezean, hasierako materiala interpretatuko litzake nola esaldiko thematikoena.

Bestela esanda, SVO ordenean defektuz interpretatu beharko litzake ze informazio rhematikoena agertzen da an objetua (eta ez an sujetua, nola Juan Garziaren ereduak eragiten duen), eta soilik salbuespenez aktibatuko litzake sujetuaren irakurketa enfatikoa azpi baldintza kontextual bereziak: 

• Interpretazioa, defektuz, izan beharko litzaké neutroa an ordena neutroak: SOV eta SVO (salbuespenezko irakurketa enfatikoa soilik aktibatuko litzake azpi kontextu bereziak)

Edonola ere, eta bereziki transizio-garaian, lagungarria dateke azentua an aditza, bidáliz irakurlearen atentzioa ki ondorengo materiala:

Ilustrazioa dá gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea.

Eta jarrai geinke aurreratzen bigarren aditza, eta geroko azken kasu elatiboa, ... lórtuz adibidez:

Ilustrazioa dá irtetea ti heldugabetasuna zein gizakiak berak eragin baitu.

Ilustrazioa dá irtetea ti heldugabetasuna zein gizakiak berak eragin.

Betiko moduan, aukeran.

Defektuz (bestelako seinale kontextualik ezean), esaldi-hasierak irakurtzen dirá thematikoki (hasierako fokalitate enfatikoa soilik aktibatu ahal da noiz irakurri aditza)

 Atzokoan Juan Garziak esaten zigun ze ...

... irakurleak, defektuz, kode arrunta aplikatuko du noski, eta ez salbuespenei dagokiena. Edo deserosotasuna eragingo dio, behintzat, irakurketa-zalantzak. [Juan Garzia, 2013]

referitzen delarik ki esaldiak nola:

Ilustrazioa da gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea. [Juan Garzia, 2013]

Gauza da ze Juan Garziaren "kode arrunta" litzaké interpretatzea "Ilustrazioa" justuki nola kode enfatikoa, halan-ze esaldi horretan, Juan Garziaren ereduak defektuz derrigortuko gaitu egiten interpretazio bat zein den oso zorigaiztokoa (esaldi horretan, "ilustrazioa" foku enfatikotzat hartzea ia da heroikoa).

Gainera, interpretazio enfatiko hori soilik aktiba liteke noiz irakurri aditza, zeren defektuz (hots, bestelako seinale kontextualik ezean) esaldi-hasierak irakurriko dirá thematikoki. Modu horretan, irakurlea itxaron beharko da ki aditza arrén ondo interpretatu hasierako informazioa, zein izan liteke potentzialki luzea. Ikus zér gertatzen den noiz hasierako informazio fokala dén luze samarra (askotan ikusten dira honelakoak):

Gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea da ilustrazioa.

Hor, hasiko ginake interpretatzen hasierako informazioa nola thematikoa, eta soilik noiz irakurri aditza, konturatuko ginake ze gure defektuzko interpretazioa zén okerrekoa, eta, deserosotasunez, berrirakurri beharko genuke esaldia arrén reanalisatu hasierako informazioa an modu fokala. Bestela esanda, aditza irakurtzean, informazio fokal enfatikoa jada irakurrita dago. Horrela, bigarren esaldi horretan, Juan Garziaren eredua bihurtzen dá desastre pragmatiko bat. 

Soilik geldituko litzaiguke estruktura neutroa (kin interpretazio anbiguoa respektu neutrotasuna bera ere):

Ilustrazioa gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea da.

zeintan sujetua lar urrutiratzen da ti bere aditza, ondo zailduz informazioaren prozesamendua. Juan Garziaren ereduan, ez dago aterabiderik: desastre totala.

Hala ere, Juan Garziak esaten digu ze ...

... irakurleak, defektuz, kode arrunta aplikatuko du noski, ...

argi utzíz eredu horren zurruntasun derrigortua.

Juan Garzia (2013):"... arazoa intonazio berezi hori markatu gabe geratzea bada, zergatik ez dugu seinale berezi batez markatzen, eta kito?"

Juan Garziak dio an bere "Galdegaia aditzaren atzean" (2013):

Behin baino gehiagotan aipatu dudan moduan, definizio eta gisakoetan dago une honetan estandarraren barneko ezbaia, egitura sintaktikoak ez baitu halakoetan (oso) garbi uzten salbuespenei dagokien azpikodea aplikatu behar denetz, hots, galdegaia aditzaren aurrekoa izan beharrean atzekoa denetz hor. Izan ere, (azpi)kode alternatiboa aplikatu behar dela adierazten duen seinale bakarra ahozkoan halakoetan baliatzen den intonazio alternatiboa da, eta, idatzian seinale bakar hori galtzen denez, irakurleak, defektuz, kode arrunta aplikatuko du noski, eta ez salbuespenei dagokiena. Edo deserosotasuna eragingo dio, behintzat, irakurketa-zalantzak. Ikusi, esate baterako, segidako pare hau, egunotan irakurria:

Ilustrazioa da gizakiak berak eragindako heldugabetasunetik irtetea. Heldugabetasuna da beste norbaiten laguntzarik gabe bakoitza bere ulermena erabiltzeko gai ez izatea.

Horietan ados (samar) egonez gero, kontu tekniko batera iritsita gaude: arazoa intonazio berezi hori markatu gabe geratzea bada, zergatik ez dugu seinale berezi batez markatzen, eta kito?

Guztiz ados. 

Oso-oso argi dirudi ze euskara estandarrak ezin du galdu halako aukera sintaktiko potente eta efektibo bat noiz, nahi izatekotan, kontua konpon liteken hain sinpleki nola jarriz azentu bat an aditza:

Ilustrazioa dá ...

Heldugabetasuna dá ...

Eta, zehazkiago mintzatuz, ez da galtzen soilik aukera bat, baizik bi aukera potente eta efektibo, hala nola ere guztiz beharrezkoak:

• SVO kin galdegaia an objetua.

• SVO neutroa kin informazio rhematikoena an objetua.

Azentua beti ere optatibo, betiko moduan.

... halako azentuek laguntzen dute deskodetzen zéin den intentzio informatiboa e idazlea, halatan ze, ez lirake beharrezkoak, baina bai ondo lagungarriak an euren optatibitatea

Mintzátuz gain azentuak, genioen an gure sarrera titulatzen:

• Gehienetan kontextuak esanen badigu ere,..."
  

Baina, egia bada ere ze idazle zaharrek normaltasun osoz erabili dituzte halako galdegai postpositiboak ge erabili inolako azenturik, ez da gutxiago egia ze halako azentuek laguntzen dute deskodetzen zéin den intentzio informatiboa e idazlea, halatan ze, ez lirake beharrezkoak, baina bai ondo lagungarriak an euren optatibitatea.

Horrá beste sarrera batzuk gain puntu interesgarri bezain optatiboki lagungarri hau:

• Buruz azentuak euskaraz
  

• Hala komek nola koma garaiek gehiago sugeritzen dute pausa ezenez jarraitutasun fluitua 

• A azentu intonatibo zintzilikatzailea e Juan Garzia  

• ...ez da baizik erraztu eta gidatu irakurketa eta interpretazio egokia
  

• Aurrenik desanbiguatu, noiz behar den

• Azentu (diakritiko intonatibo akutu) progresiboa
  

• Luis Berrizbeitiak buruzki azentu diakritiko intonativoa an perpaus erlativoak: "...beste edozein hizkuntzak bere hiztunei irakurketa errazteko egiten duen gauza berbera..."
  

• Euskaraz ere erabili (erabiltzen) da azentu diakritiko intonativoa
  

• Azentu diakritiko tonikoa ere

• azentu zintzilikatzailea vs azentu progresibo hutsa
  

• Azentu diakritikoak dirá gutxienik intonatiboak, eta hortaz, akustikoak
  

• Schuchardt (1900) burúz Leizarragaren azentu akutua: '..., tiene que indicar la vocal más fuertemente acentuada de la palabra'
  

• Azentuak optatibo, eta ez soilik desanbiguatzaileak, baizik laguntzaile hutsak ere
  

Bai, gauza da ze halako azentuek laguntzen dute deskodetzen zéin den intentzio informatiboa e idazlea, halatan ze, ez lirake beharrezkoak, baina bai ondo lagungarriak an euren optatibitatea, batez ere an transizioa ti Garziaren eredua ki eredu askoz flexibleago bat.

Bai, argiki, hori da norabidea

Jarraian doa Bittor Hidalgok atzo idatzitako komentarioa: 

Hitzen ordena eta esaldien informazio egituraren gainean eztabaidatzen denean, 'beti' eztabaidatzen da / dugu esaldi solteen edo ia solteen inguruan, eta ez bakarrik euskararen inguruan, berdin ingelesez... Eta horrela alferrik da. Testu / Egoera jarrai batean, zeinahi ere delarik esaldi jakin bateko sintagmen arteko ordena 'BETI' egongo da garbi zein den esaldi horren egitura informatiboa, eta testuaren oro har, ala?

Beste gauza bat izango da zein testu (ahozko edo idatzizko) gertatzen zaigun atseginagoa, errazagoa dekodetzen edo zailagoa, komunikatiboagoa... Baina ez da inongo arazorik esaldien egitura komunikatiboa ulertzeko Kardaberazen, Lardizabalen edo gaur eguneko euskara estandarreko testuetan, oro har ezin aditz atzerazaleagoak, eta ezta ere J.A. Mogelen, J.B. Agirreren, Axularren, Leizarragaren edo gaurko eta betiko euskaldunon ahozko testuak, oro har guztiz aditz aurrerazaleak... 

Hori bai, Kardaberazen, Lardizabalen edo gaur eguneko euskara estandarreko testu, oro har ezin aditz atzerazaleagoek, neke handia eragiten dute irakurtzeko (edo entzuteko) eta dekodetzeko. 

Aldiz J.A. Mogelen, J.B. Agirreren, Axularren, Leizarragaren edo gaurko eta betiko euskaldunon ahozko testu, oro har guztiz aditz aurrerazaleak, askoz samurragoak dira irakurtzeko (edo entzuteko) eta dekodetzeko, ala? 

Eta zerk eragiten du gaur eguneko euskara batuko testu estandarren gaiztasuna: 1. aditz atzeratzeak, 2. balizko galdegaiaren lege apokrifoak, honek esaldiko osagai luzeen aurreratzea dakarren neurrian (Altubek eta akolitoek argi proposatu eta praktikatu bezala), eta horrek berarekin dakarren aditz atzeratzea, esaldi amaierarako utziko ez bada ere., eta 3. euskararen tradiziozko aurre partikula koordinatzaile edo subordinatzaileen erabateko gaitzestea eta baztertzea (zeinismoa, zergatismoa eta beste, ala? 

Irtenbidea, noski, 1. ahaztu balizko galdegaiaren lege apokrifoak esaldi hiperlaburren konparazio antiespainolista hutsetik sortuak, 2. ez atzeratu euskaraz aditzak modu artifialean, 3. errekuperatu eta biziagotu tradiziozko aurre partikula koordinatzaile eta subordinatzaile guztiak, zein ez diren gutxi, eta bai anatemizatuak gureak ez balira bezala, ala?

Bai, argiki hori da norabidea, norabide aberasgarria, norabide garatzailea. Eta norabide horretan berean sinpleki jarraitu beharko litzake:

4. Errekuperatu tradiziozko mekanismo eta bide sintaktiko sortzaile guztiak (zein ez baitira baizik betiko bide zahar-berriak) afinda jarraitu ematen aukera esanguratsuki potenteagoak, eta efektiboagoak ki euskararen erabiltzailea. Nola ez ba?

... izugarri ahulagotuz bere expresibitatea, eta finean moldátuz tresna bat (euskara estandarra) guztiz zurrun eta desegokia azpi baldintza orokorrak (informazionalki eta expresiboki)

Honela jarraitzen zuen Bittor Hidalgo-k herenegun bere galdera (ikus ere gure atzoko erantzuna ki galdera horren hasiera)

Esan nahi luke horrek Leizarragarentzat-eta (eta euskararentzat eta euskaldunontzat) ez dagoela itxuraz 'galdegai legerik / ez leku finkorik', nolabait testuinguruak ematen duela beti aditzera esaldi baten informazio egitura zein den? 

Textuingurua oso da lagungarria ki ulertu esaldi baten informazio-egitura, oso-oso lagungarria, baina galderako "beti" hori akaso gehitxo dateke, batez ere kontuan hartuta nóndik gatozen, alegia: Juan Garzia-ren eredua.

Esan nahi baita ze Juan Garzia-ren eredua saiatu dá oso leku gutxi uzten ki kontextua, saiatu baita kodetzen (ia) den-dena bidéz hitz-ordena, hala intérpretaraziz (ia) den-dena aráuz hitz-ordena hori, eta eráginez desastre bat an euskara formala, izugarri ahulagotuz bere expresibitatea, eta finean moldátuz tresna bat guztiz zurrun eta desegokia azpi baldintza orokorrak (informazionalki eta expresiboki). Erabateko ezbidea. 

Horrela, gaur egun, aplíkatuz Garzia-ren eredu ubikuoa, gertazen da ze SVO ordena ikusita, interpretatu beharko genuké galdegai enfatikoa an sujetua, independenteki zéin den textuingurua. Jakina, hortik gatozelarik, duda sor litezke nóla interpretatu SVO konkretu bat, eta halako duda egon ahal denean, egokia dateke, eta beti ere optatiboki, duda hori argitzea bidéz azenturen bat, adibidez gain laguntzailea, sinpleki adiéraziz ze begiratu behar da aurrerantza, ez atzerantza (bide batez adiéraziz intonazio bat).

Dudagabe!

Bittor Hidalgok zioén atzo:

Esan nahi luke horrek Leizarragarentzat-eta (eta euskararentzat eta euskaldunontzat) ez dagoela itxuraz 'galdegai legerik / ez leku finkorik', (...)?

Dudagabe! 

Puntu hori gogora daikegu an ondorengo hitzak te Euskaltzaindia (2011:53):

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak.[Euskaltzaindia, 2011:53]

edo baita an gure sarrera titúlatzen:

• Edonola ere, argi utzi behar da ze, teorian bederen, galdegai-legea ez da existitzen, halan-ze normaltasunez erabili ahal dirá galdegai postverbalak
  

Azkenik, gogora daikegu zér esaten genuen an gure sarrera hau gain Leizarraga:

Ioannes Leiçarragak 1571an zuen argitaratu galderantzun sorta bat, non, jakina, agertzen dira erantzun esplizitoak. Leiçarraga, azpimarra dezagun, dá aitzindari eta mugarri an euskal prosa nahiz soilik egin itzulpenak (berak eta bere lankideek, zeren badirudi neurri batean talde-lana izan zela itzulpen-sorta hura), hori bai: oso itzulpen zainduak, landuak eta arreta handiz eginak. Ikus Patxi Salaberri Muñoaren hitzetan:

Obrari gagozkiolarik, bereziki azpimarratu beharrekoa da, batetik, Leiçarragaren ardurapeko itzulpen edizioak ... oso zainduak, landuak eta arreta handiz eginak izan zirela, ... [Iraupena eta lekukotasuna, 61 or.]

Areago, lan horietan Beraskoitzeko apaizak eginen zuen proposamen linguistiko berri eta modernoa:

Oro har, bi maila bereizi behar dira itzultzaile-taldearen formula horretan: batetik, euskarari, hizkuntza bezala, proposamen linguistiko berri eta moderno bat eskaintzen diona eta, bidenabar, Leiçarragak berebiziko ekarpena egin zuela erakusten duena, ... [63 or.]

berdin nola gertatzen zen beste hizkuntzetan ere:

Eta egia da beste hizkuntzetan gertatutako peralelismoek hori baino ez dutela erakusten. Luteroren Bibliaren itzulpena, esate baterako, alemanera idatziaren funtsezko oinarri bilakatu zen eta behin betiko bultzada eskaini zien literatur hizkuntzaren finkapenari eta modernizatzeari. [61 or.]

Edonola den ere, eta gure aferari helduz, konproba dezagun nola Leiçarragak ez zuen izan arazorik ki erabili aditz-osteko fokuak, baita erantzun idatzietan ere:

[Ministrea] Orain, eçagutze horren sommarioa cein den, hireganic labursqui ençun nahi niquec.
[Haourra] Hura da Christino guciéc eguiten duten fedearen confessionean: cein communzqui ...
...
[M] Eta cer erran nahi da Iesus.
[H] Iesus erran nahi da hambat nola Saluatorea, ...
...
[M] Eta Sacrificadoregoa ceric da?
[H] Haur da Iaincoaren aitzinean presentatzeco officioa eta authoritatea, ...
...
[M] Gatocen orain hirurgarren partera.
[H[ Hura da Spiritu saindua baithan dugun sinhesteaz.
...
[M] Cer da Eliça catholicoa?
[H] Hura da, Iaincoac vicitze eternaleco ordenatu eta elegitu dituen fidelén compainiá.
...
[M] Cer da Penitentiá?
[H] Penitentiá da, gaizquiaz desplacer ukaitea eta unguiaren onhestea Iaincoaren berldurretic proceditzen dela ...
...
[M] Cer erran nahi da tentationea?
[H] Leku hunetan tentationea erran nahi da deabruaren finecia eta enganioa, ceinéz ...
...
[M] Cer da Sacramendua?
[H] Sacramendua da, Iaincoaren gureganaco amorioaren testificatione exteiorbat, ceinec ...
...
[M] Hobequi adi ditecentzat, gaitecen bataz eta berceaz bereciqui mintça. Eta Lehenic, cer da Baptismoaren significationea?
[H] Baptismoak ditu bi parte. Ecen hartan Iaincoac representatzen draucu gure bekatuén barkamendua, eta guero gure regenerationea, edo spirituzco arramberritzea.

Azken erantzun hori, esan nahi baita: "Baptismoak ditu bi parte", oso da argigarria.

Bai, oso argigarria.

Zénbat eta intentzio zehaztaileagoa, zénbat eta hobekiago prestatu nahi izan entzulea (edo irakurlea) afin jaso zehaztapen akaso sorpresibo bat, orduan-eta tendentzia handiagoa ki erabili SVO zehaztailea

Zioen atzo Bittor Hidalgo-k:

Egun hauetan Leizarragaren taldekoen Ebanjelioen itzulpenekin, topatu naiz pasarte honekin, kezka eragin didana haien ikuspegiaz 'ordena diskurtsiboaz eta'. Kristok parabola bat kontatu die jarraitzaileei eta apostoluek ongi ulertu gabe, azalpena eskatu diote. Eta hala azaltzen dizkie Kristok figuretako bakoitza (subjektu bat predikatu bat eta kopula, ordena desberdinetan, Mt 13, 37...):

• Hazi ona ereiten duena da gizonaren semea.
• Eta landa da mundua,
• eta hazi ona, erresumako haurrak dira,
• eta iraka, gaiztoaren haurrak dira.
• Eta hura erein duen etsaia, da deabrua,
• eta uzta, munduaren fina da,
• eta uzta biltzaileak, aingeruak dira.

Nahiz eta frantsesezkoan guztiek egituran predikatibo bera agertu: (subjektua, kopula, predikazioa):

Celuy qui seme la bonne semence, c'est le Fils de l'homme.
Et le champ est le monde.
La bonne semence sont les enfants du royaume.
L'yvroye sont les enfants du mauvais.
Et l'ennemi qui l'a semee, c'est le diable.
La moisson, c'est la fin du monde.
Et les moissonneurs sont les Anges.

Leizarragak-eta soilik bariazioagatik eragiten dituzte ordena aldaketak? Ez dakit. Ez dakit irizpiderik ote dezakezuen...

Hor dugú textuinguru diskursibo zehaztaile bat (hala deitu genion an gure master-lana, 2010:58), non, tipikoki, zehazten baita zérbait zein jada aipatu den. Textuinguru diskursibo horretan, oso maiz erabiltzen da gaur egun SVO ordena, esango genuke ze gehienetan. Eta, konprobatzen dugunez, ez da joera berria, zeren jada Leizarragak erabiltzen zuén SVO zehaztaile hori, adibidez an aipuko lehenengo bi esaldiak: 

• Hazi ona ereiten duena dá gizonaren semea.
• Eta landa dá mundua,

Lehen bi esaldi horietan intentzio zehaztailea argi gelditu delarik, ondorengoetan ez zen beharko ezta aditzik ere:

• eta hazi ona, erresumako haurrak (dira),
• eta iraka, gaiztoaren haurrak (dira).

Leizarragak ematen ditú bi aditz elidigarri horiek an bukaera, non, kontextu batzutan, jartzen den material guztiz aurreikusgarria (zein, diogunez, joan liteké eliptiko). Azken hiru esaldietan ere berdin egin liteke, baina laugarrenean Leizarragak nahiago izan dú hobeki prestatu bidea ki zehaztapena, erábiliz "dá" burulehena an kontextu zehaztaile hori (kin intonazio zehaztailea):

• Eta hura erein duen etsaia, dá deabrua,

lórtuz koherentzia zehaztaile gehiago, eta bide batez gogóratuz zerrendaren intentzio zehaztailea. Azkenik Leizarraga itzuliko da ki bukaerako aditzak, zeinekin ez den bereziki prestatzen zehaztapena (aurretik ematen baita):

• eta uzta, munduaren fina da,
• eta uzta biltzaileak, aingeruak dira.

Nolabait esan, "dá" burulehenak, zehaztaile intonatua, dú prestatzen entzulea (edo irakurlea) ki jaso zérbait kin atentzio berezia. Zénbat eta intentzio zehaztaileagoa, zénbat eta hobekiago prestatu nahi izan entzulea (edo irakurlea) afin jaso zehaztapen akaso sorpresibo bat, orduan-eta tendentzia handiagoa ki erabili SVO zehaztailea.

Ez gara ahaztu behar ze, ordena diskursibo orekatu-potentean, kezka izaten dá informazioa progresa dadin an modu jarraitu, koherente eta, finean, efektiboa

Atzokoan amaitzen genuen esánez ze:

SVO ordenan informazioa progresatzen da koherenteki, jarraitukiago (zentzu horretan, dá are neutroago zein SOV neutroa).

eta, horren harira, ez gara ahaztu behar ze, nola genioen an gure sarrera titúlatzen "Kezka ez da izaten nabarmenki markatzeá esaldiko sintagma bat":

Oro har, ordena diskursibo orekatu-potentean, kezka ez da izaten nabarmenki markatzeá esaldiko sintagma bat gain beste guztiak, zein geldituko liraké ondo apalduak. Ez, kezka izaten da ondo islatzeá progresio informatiboa an modu jarraitu, koherente eta ahaltsua, abiatuz ezagunenetik eta amaituz ezezagunenean, ulertzen delarik ze lehenagoko sintagmak daude hor afin prestatú geroko (eta bereziki bukaerako) sintagmen eraginkortasun informatibo eta espresibo betea. Hori dá mezuak ulertzeko klave progresiboa, klave potentea, klave potentziatzailea.

Bai, kezka izaten dá informazioa progresa dadin an modu jarraitu, koherente eta, finean, efektiboa.

SVO ordenan informazioa progresatzen da koherenteki, jarraitukiago (zentzu horretan, dá are neutroago zein SOV neutroa)

Atzoko sarrera amaitzen genuen esánez:

Gauza da ze patroi interpretatibo berbera aplikatuko da an esaldi hori baldin erábili ordena SVO neutroa (azentu neutroa, lehengo moduan, an "abesti berri bi"):

I. Gaur umeek abestu dituzte abesti berri bi.

II. Gaur umeek abestu dituzte abesti berri bi.

III. Gaur umeek abestu dituzte abesti berri bi.

Izatez, foku neutroaren interpretazio pragmatikoa beti da kontextuala. Edonola ere, SVO neutroan gakoa da ze informazioa progresatzen da koherenteki (zentzu horretan, dá are neutroago zein SOV neutroa).

Eta horren harira gogoratu nahi genuke a sarrera titulatzen"Ordena SVO-burulehena dá estrukturalki neutroa, zeren ez da ezer neutroagorik zeinda emateá buruak lehenda euren osagarriak", non genioén:

Genioén atzo:

Esan nahi baita ze ordena markatua erabilzen da afin lortu helburu komunikatibo partikular bat, normalean baliátuz intonazio berezi bat (harago ti azentu neutroa):

The marked word order is applied to achieve a particular communicative purpose (e.g. to emphasize a sentence element) or in questions, and is often accompanied by a change in intonation. [Ali Qadoury, 2014]

bitartean-ze ordena ez-markatua erabiliko da an esaldi deklaratibo arruntak non ez den existitzen helburu komunikabo partikularrik salbu emateá informazioa ahalik eta argien eta hobetoen, eta non ez den erabiltzen intonazio berezirik, baizik intonazio neutroa (kin azentu neutroa). Adibidez azken esaldi hori emana da an ordena SVO ez-markatua, zeren nire intentzioa ez zen ematea inolako indar berezirik ki inolako elementurik, baizik sinpleki joan ematén informazio konplexu samar bat an modu artikulatu eta ahalik eta ulergarriena bilátuz helburu informatibo hutsa:

... a declarative clause with [subject-verb-object] word order ... The communicative strategy found in SVO word order can be considered listener-oriented, because the speaker or writter considers more important that the message is clear to the hearer than his/her necessity of communication. [Ali Qadoury, 2014]

Koherentzia sintaktikoa (alegia, emateá buruak lehenda euren osagarriak) neutroa da. Eta hori islatzen da adibidez an diferentzia intonatiboak arten foku preverbalak eta posverbalak (ikus an "Aditz-osteko fokuen oinarrizko neutrotasun pausatua dá derivatzen ti euren koherentzia"):

Sarrera honetan genioenez, foku preverbalak dirá informatiboki ezjarraituagoak, bapatekoagoak eta nolabait esan, irregularragoak ze euren kide postverbalak, zein berez dira informatiboki jarraituagoak, prestatuagoak eta regularragoak. Eta hain zuzen prestaketa informatibo edo esaldi-barneko kontestualizazio handiago horrek ematen die postverbalei moldagarritasun espresibo edo adierazkor handiagoa, zein arazorik gabe adaptatu ahal da ki helburu espresibo oso neutroak edo oso enfatikoak edo beste edozein modutakoak, eta edozein gradutan ere.

Foku pre eta postverbalen berezko izaera ezberdin horiek ezin hobeto islatzen dirá noiz preverbala doan justuki esaldi-hasieran (hor bapatekotasuna erabatekoa baita), eta postverbala justuki esaldi-bukaeran (hor aurrelan komunikatiboki prestatzailea maximoa baita). Izan ere, muturreko posizio horietan maximizatzen baita bi foku-mota horien berezko tendentzia, zein baita kontrastiboagoa an aditz-aurreko galdegaiak, eta printzipioz neutroagoa an aditz-ostekoak. 

eta asimetria estruktural hori islatzen an edozein erlazio sintaktiko arten buru bat eta bere osagarria (ikus an "Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta bere foku estua"):

Aurreko sarreran ikusi dugu nóla koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (aparte izán funtsezkoa afin efizienteki eta efektiboki interpretatu informazioa) dá islatzen an tendentzia isolatzaile erlatiboki handiagoá on partikula burulehenak respektu burazkenak, zeinetan izanen dugu tendentzia itsaskor-sintetiko erlatiboki handiagoa. Nolabait esan, buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria on asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak). [Balbula, 2017]

Ordena SVO-burulehena dá estrukturalki neutroa, zeren ez da ezer neutroagorik zeinda emateá buruak lehenda euren osagarriak.

Edo, bestela esanda: SVO ordenan informazioa progresatzen da koherenteki, jarraitukiago (zentzu horretan, dá are neutroago zein SOV neutroa).

Izatez, foku neutroaren interpretazio pragmatikoa beti da kontextuala

Amaitzen genuen atzo esánez:

Interpretazioa, defektuz, izan beharko litzaké neutroa an ordena neutroak: SOV eta SVO (salbuespenezko irakurketa enfatikoa soilik aktibatuko litzake azpi kontextu bereziak).

eta gaur sinpleki azpimarratu nahi genuke ze informazio neutroa interpretatuko da (pragmatikoki) aráuz kontextu diskursiboa:

a) Zér gertatu da?

Amak erosi du libúru bat.

b) Zér egin du amak?

Amak erosi du libúru bat. 

c) Zér erosi du amak?

Amak erosi du libúru bat. 

Esan nahi baita ze kontextuaren arabera interpretatu ahal da:

• Perpaus mailako fokua:  Amak erosi du libúru bat.

• Predikatu mailako fokua: Amak erosi du libúru bat.

• Argumentu mailako fokua: Amak erosi du libúru bat.

Gogora daigun ondoko pasartea ga Arantzazu Elordieta gain SOV neutroak (ikus sarrera hau):

The three readings are given below (the intended focused constituent in each reading is marked in italics):

(30) Gaur umeek abesti berri bi abestu dituzte.

I. "Today the children sang two new songs" 

II. "Today the children sang two new songs" 

III. "Today the children sang two new songs"  

In fact, the paradigm illustrated in (30) is the typical pattern observed in 'wide focus' utterances in many languages, as discussed in Cinque (1993) and Zubizarreta (1998), namely, that under the same neutral focus intonation, all of the constituents in a sentence can be interpreted as focus. [Arantzazu Elordieta, 2001:130-131]

Azpimarratú ze hor mintzo da buruz azentu neutroa, ez-markatua, zein, ordena neutroan, interpreta liteke nola:

I. Esaldi osoko foku zabala.

II. Predikatu mailako foku zabala.

III. Objetu mailako foku zabala.

Gauza da ze patroi interpretatibo berbera aplikatuko da an esaldi hori baldin erábili ordena SVO neutroa (azentu neutroa, lehengo moduan, an "abesti berri bi"):

I. Gaur umeek abestu dituzte abesti berri bi.

II. Gaur umeek abestu dituzte abesti berri bi.

III. Gaur umeek abestu dituzte abesti berri bi.

Izatez, foku neutroaren interpretazio pragmatikoa beti da kontextuala. Edonola ere, SVO neutroan gakoa da ze informazioa progresatzen da koherenteki (eta, zentzu horretan, dá are neutroago zein SOV neutroa).

Interpretazioa, defektuz, izan beharko litzaké neutroa an ordena neutroak: SOV eta SVO (salbuespenezko irakurketa enfatikoa soilik aktibatuko litzake azpi kontextu bereziak)

Duela egun batzuk, honakoa genioén gain interpretazioa e ordena neutroa(k):

• "Bai, oso egoki iruditzen zaigu: ordena neutro(et)an, defektuz egín irakurketa informatiboa, irakurketa neutroa"
  

Zehazki, sarrera horren edukia zén hau:

Duela lau egun, honela amaitzen genuén gure sarrera titúlatzen "Garziarenean, ordena neutroak ez du bereizten arten foku enfatikoa eta interpretazio neutroak":

Ohar gaitezen, hortaz, ze halako esaldi-mota guztiz ohiko horietan [referitzen gara ki esaldiak non predikatua dén aski uniformeki rhematikoa], existituko litzake defektuzko irakurketa neutro bat, eta salbuespenezko irakurketa enfatiko bat zein soilik aktibatuko litzake azpi kontextu bereziak. Baina, berez, esaldi horien irakurketa pragmatikoa anbiguoa litzake, hala nola ere kontextu-dependentea.

Ikus beste pasarte bat, aterea ti Juan Garziaren "Joskera lantegi" (1997), non autorea dú egiten goragoko supuesto berbera:

Ordenamendu neutro delakoan, berriz, zera suposatuko dugu (eskrupulo teoriko eskasez), galdegairen bat, izan, badela, baina ez doala kasu horretan enfasiz markatua (neutralizaturik dagoela; bes­tela esanik). 

Bai, oso egoki iruditzen zaigu: ordena neutro(et)an (ikus "SVO neutroa"), defektuz egín irakurketa informatiboa, irakurketa neutroa.

Interpretazioa, defektuz, izan beharko litzaké neutroa an ordena neutroak: SOV eta SVO (salbuespenezko irakurketa enfatikoa soilik aktibatuko litzake azpi kontextu bereziak).

Bai SVO neutroa (azentu neutroa an objetua) eta baita SVO kin galdegai opositiboa an objetua (azentu kontrastiboa, markatua, enfatikoa an objetua)

Amaitzen genuén atzoko sarrera esánez ze:

Bai, galdegaiak, esan nahi baita foku opositiboak, kontrastiboak, markatuak, enfatikoak, ez lirake izan behar araua, nola diren, baizik salbuespena (eta, esan gabe doa, foku opositibo horiek ere koka daitezke atzé aditza).

Zeren SVO izan ahal dá neutroa (azentu neutroa an objetua) eta baita izan ahal dá SVO kin galdegai opositiboa (azentu kontrastiboa, markatua, enfatikoa an objetua): gogora daigun gure sarrera titúlatzen "SVO neutroa":

... non, alde batetik, aipatzen da Ortiz de Urbina eta bere planteamendu analitiko batzuk, eta bestetik, gure master-lanaren ondorio batzuk ("Hitzaldietako euskararen aditz osteko fokuen testuinguru diskurtsiboak eta aukera prosodiko nagusiak", 2010:116-117):   

Hortxe daukagu, aukeran, SVO neutroa.

Bai SVO neutroa (azentu neutroa an objetua):

Amak erosi du libúru bat.

eta baita SVO kin galdegai opositiboa an objetua (azentu kontrastiboa, markatua, enfatikoa an objetua):

Amak erosi du LIBÚRU bat.

Berriki genioenez, "Erabat ados kin Euskaltzaindia".

Altube (1929) gain esaldi absolutiboak: "Aunque en la práctica no ocurre con la frecuencia que pudiera creerse, ..."

 Altube-k (1929), mintzatuz gain esaldi absolutiboak, dio:

Aunque en la práctica no ocurre con la frecuencia que pudiera creerse, ...

Hemen, gure ustez, gauza da ze Altube-k (1929) buruan dauká, gehien-bat, berak deitutako "errikoi-izkera", hizkera kolokiala, non akaso halako esaldi neutroak ez diren hain maiztasun handikoak (respektu beste kontextu neutroago batzuk). Villasante-k ondokoa dio an bere "Euskara idatziaren joskera" (1974:325) gain Altube:

... Bere ikertze hoiek egiteko herrira, aho-euskarara jo du Altubek. Herriko euskara, Gernika inguruan berak entzuten zuena, hartu du iturburu eta eredu bezala. Hau ere ez galbahetu gabe, ordea, herrian entzuten dena ez bait da zuzen.

baina enuntziatu neutroak izan beharko liraké gehien-gehienak adibidez an kontextu informatiboak, nola adibidéz kontextu periodistikoa edo dozentea, eta orohar an hizkera formala.

Puntu honetan gogora daigun gure sarrera titúlatzen "Textu informatibo edo didaktikoetan foku markatuak ez lirake izan behar araua, baizik salbuespena":

Atzokoan nahi genuén ongi finkatu honako oinarrizko puntua gain foku markatua:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

Puntu hori ondo azpimarratuta, orain ondo argi utzi nahiko genuke ze foku markatua (aipuko galdegaia) izan beharko litzaké salbuespena an textu informatibo edo didaktikoak, eta ez araua, nola den orain (justuki zatio aplikazio sistematikoa on "galdegai-legea"). Horretaz, Euskaltzaindiak (2011) zioén hau (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa"):

"Euskaraz oso bakan erabiltzen da galdegaia. (...) Galdegai ustekoa, berriz, esaldi guztietan azal daiteke." [Euskaltzaindia, 2011]

Eta, diogunez, textu informatibo edo didaktikoetan foku markatuak ez lirake izan behar araua, baizik salbuespena.

Bai, galdegaiak, esan nahi baita foku markatuak, enfatikoak, opositiboak, ez lirake izan behar araua, nola diren, baizik salbuespena (eta, esan gabe doa, foku opositibo horiek ere koka daitezke atzén aditza). [>>>]

Bai, agertzen zaigu Seber Altube ezezagun bat

 Zioen atzo Josu Lavin-ek:

Bicain ari çara!
Altube berria ikusten ari baicara.

Anitz esker, Josu. Hortaz, gogora daigun jarraian zenbait sarrera gain hitz-ordena:

• Altube-k ez zuen esan ze esaldia bukatu behar zen kin aditza: "Los miembros de oración no inquiridos pueden colocarse antes del inquirido, o después del verbo, o distribuídos en ambos sitios; ..." (Altube, 1929, 14)

• SVO absolutiboa: ordena bat zein ez den normalean aipatzen an Altuberen eredua
  

• Oso interesgarriki, Altubek ezberdintzen dú arten galdegai opositiboak eta absolutiboak, non galdegai absolutiboak dagozki esaldi absolutiboak (gure interpretazioan, neutroak, informatiboak)

• Altube (1929): "Las frases de ese género (las absolutivas ...) debieran permitir cierta mayor libertad que las oposilivas en la ordenación de sus términos; ..."   
  

• Pentsa daigun an SOV esaldi transitibo bat non aditza eta objetua dirén informazio berri bakarra, eta non ez dagoen arrazoirik ki aukeratu bata edo bestea nola foku markatu
  

• Altuberen esaldi absolutiboak (neutroak) konposatu beharko lirake nola hóriek non galdegaia dén aditzaren kualitate afirmatiboa
  

• Altube (1929): "Y como las partículas Ez y Ba van siempre prefijadas a la flexión verbal, es decir, preceden a ésta, queda por ello cumplimentado el único precepto obligatorio (§ 11) en cuanto a la posición, ..."
  

• Altube, buruzta estrúktura: "Ez dira etorriko": "En épocas anteriores es posible (asi opinamos nosotros) que esta fórmula fuera extraña a la lengua, ..."
  

Eta ondoko hauek gain baliabide prepositiboak:

• Harribitxi bat: Seber Altube, defendituz eta erabiliz 'aurre-ezarkinak' (baliabide prepositiboak)
  

• Altube (1951): oinarrizko referentzia bat
  

• Altube (1951) vs. Altube (1929): BALDIN (argitzailea + expresivoa)
  

• Altube (1951) vs. Altube (1929): BAIZIK-ETA (evoluzioa)
  

• Altube (1951) vs. Altube (1929): BAIZIK-ETA (probatzen)
  

• Altube (1950): beste harribitxi bat

• Seber Altuberen sen garatzaile sintaktikoa
  

• Seber Altuberena!!!! (1959)
  

Azken sarrera horretan genioén:

Bai, aurreko sarreran galdetutako esaldia dá Seber Altube-rena berarena, 1959ko urtarrilean idatzia ki Euskaltzaindia:

Mojetan' baita Praille ta Apaiz askotan ere, eta geiago guzi oien goi-nagusi errespetagarrietan' bada siniste illun bezelako zer bat, zeiñek agintzen baitie, euskera eztutela erabili bear, ezin bestez baizik;... [Altube (1959), Euskaltzaindia-ri, an: Euskera, 4. libk., 43-56]

Errepikatuko dut: Seber Altube-rena!!!

Bai, agertzen zaigu Seber Altube ezezagun bat. [>>>]

Erabat ados kin Euskaltzaindia

Gogoratu behar dugu ze:

Planteatzen genuén atzo esaldi neutro bat...

... non aditza eta objetua dirén informazio berri bakarra, eta non ez dagoen arrazoi komunikatiborik ki aukeratu bata edo bestea nola foku markatu:

Amak liburu bat erosi du.

Garzia-ren ereduan halako esaldi bat soilik eman daiteke an SOV ordena kin azentu neutroa an objetua:

Amak libúru bat erosi du.

Berez, hori izango litzaké foku zabal horietakoa ("wide focus"), non ez sintaktikoki ez prosodikoki ezin den mugatu zehazki nóndik nora hedatzen den galdegai zabal hori (soilik kontextualki). Gogora daigun ondoko pasartea non mintzo ginen burúz foku zabala (ikus an "Eta gero daukagú foku zabala edo neutroa (kin azentu neutroa, nuklearra)")

eta, ikusi dugunez, ...

... jarráiki Altube, [esaldi absolutibo hori] ordena liteké adibidez honela:

Amak erosi dú liburu bat.  (SVO)

edo honela:

Erosi dú amak liburu bat. (VSO)

edo honela

Amak liburu bat erosi dú. (SOV)

eta beste modu batzuetara ere. 

Euskaltzaindia-k (2011), bere aldetik, dio:

... (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa", 2011):

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak.[Euskaltzaindia, 2011:53]

Bai, halaxe da:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

halan ze, esaldi neutro batean, ez genuke galdegairik, baizik, izatekotan, soilik ustezko galdegairik, zein izanen litzakén hori-elementua non jartzen dén azentu neutroa, hau dá "libúru" an gure esaldia:

Amak libúru bat erosi du.

Hor "libúru bat" izanen litzaké ustezko galdegaia zeren dén neutroa, zeren jasotzen duén intonazio neutroa. Eta ustezko galdegai horrek ez du toki jakinik an esladia, eta ondo koka liteké honela:

Amak erosi du libúru bat. (SVO)

zein orobat izanen litzaké ordena neutro bat, SVO neutroa. Erabat ados kin Euskaltzaindia. [>>>]

SVO absolutiboa: ordena bat zein ez den normalean aipatzen an Altuberen eredua

Azken sarrerotan azpimarratzen ari gara nóla Altube-k ezberdintzen dituén esaldi opositiboak eta absolutiboak, zein dén kuestio fundamental bat zeren justuki horren arabera izanen dugún hitz-ordena bat askoz rigidoagoa an opositiboak baina askoz askeagoa an absolutiboak. 

Eta gauza da ze, gure ustez, oinarrizko diferentzia hori ez dela normalean azpimarratzen noiz konsiderátu edo aipátu Altube-ren teoria, halan ze hemen ondo argi utzi nahi genuke diferentzia hori eta bere ondorio praktiko handiak an ordenazioa on esaldiak. Altube-k (1929:36-37) dio:

eta:

Bai, azken buruan hor Altube egiten ari da oinarrizko sailkapen bat artén galdegai opositiboak, zeinen kokapena an esaldia izanen litzakén zurruna; eta esaldiko osagai absolutiboak (ez-opositiboak, informatiboak, finean neutroak), zeintan ez zen nagusituko ezein oposizio, baizik informazio-emate hutsa, an modu neutroa, sinpleki géhituz informazioa ki aurreko informazioa, halan ze, ikusi dugunez, azken esaldi horiek (absolutiboak, neutroak) eman daitezké honela:

Amak erosi dú liburu bat.

esan nahi baita ze eman daitezke perfektuki an SVO absolutiboa, jarráiki Altube. [>>>]

Baina hitz-ordena, hemen ere, ez da inondik inora rigidoa, baizik ondo librea

Ikusten genuen atzo nóla Altube-ren ereduan esaldi neutroak emanen liraké nola balira esaldiak kin galdegaia an kualitate afirmatiboa on aditza, halan ze noiz eráman aditz perifrastikoa (kin laguntzailea) afirmazio-galdegai hori gauzatuko zén intonazionalki, eta ez posizionalki. Genioén atzo:

Baina azpimarratu nahi genuke ze Altube-k ez du ezer esaten gain beharrezko ordenamendu konkreturen bat an esaldi absolutiboak, utziz libre puntu hori. 

Gainera, esan behar da ze noiz esaldi absolutiboek eráman flexio sintetikoa (ez perifrastikoa), ordenazioa libre jarraituko litzake, nahiz orain "ba-" jarriko litzake aurrén flexio verbala: 

§ 67. Se caracteriza esta clase de oraciones por la presencia del prefijo ba colocado a la cabeza de la flexión verbal. [Altube, 1929:51]

Hortaz, kasu horretan báda elementu morfologiko bat adiéraziz ze galdegaia datzá an baietza (alegia, "ba" morfema), baina hitz-ordena, hemen ere, ez da inondik inora rigidoa, baizik ondo librea. [>>>]

Altube-ren (1929) ereduak, ordea, ametituko luke SVO ordena ere (besteak beste) kin intonazio egokia: "Amak erosi dú liburu bat", non galdegaia baitá baietza bera

Galdetzen genuén atzo:

Beraz, gure esaldiko kasuan, non, esan dugunez, ez dagoen arrazoi komunikatiborik ki enfatizatu bereziki ez izena ezta aditza ere, derrigor jo beharko genuke ki 3. puntua, halan ze esaldiaren galdegaia izanen litzaké aditzaren baiezkotasuna. Esan nahi baita ze Altube-ren esaldi absolutiboak (neutroak) konposatu beharko lirake nola horiek non galdegaia dén aditzaren kualitate afirmatiboa. Baina horrek zehazki zé ordena eskatuko luke an goragoko esaldia?

Eta gauza da ze, halako esaldi absolutiboetan, Altube-k ez du eskatzen ordena zehatzik, eta konkretuki noiz daukágun aditz perifrastikoa (kin aditz laguntzailea, nola an  "Amak liburu bat erosi du."), gakoa etzango litzake an intonazioa, justuki an esateko modua, eta ez an hitz-ordena, zein izanen litzakén librea. Ikus daigun Altube-k (1929) zér dioen gain halako esaldi perifrastikoak:

§ 71. EI morfema que distingue a esta clase de oraciones es el acento que recae sobre la primera sílaba del terminativo auxiliar, siempre que la flexión perifrástica se componga de nombre verbal simple y de dicho terminativo; ... [Altube, 1929:57]

Ikusten dugu an aipu horretako lehenengo adibidea:

Azkenean... agertu zán eskutitzaren jabea. 

nóla Altube-k jartzen dituén puntu batzuk artén "azkenean" eta "agertu zán", gure ustez adiéraziz ze hor egin behar da intonazio egokia, zein ez litzaken nahastu behar kin intonazio hori non galdegaia dén aditz-aurreko elementua. Baina azpimarratu nahi genuke ze Altube-k ez du ezer esaten gain beharrezko ordenamendu konkreturen bat an esaldi absolutiboak, útziz aski libre puntu hori. Aurrerago Altube-k esanen zuén:

Las frases de ese género (las absolutivas, o sea las cornpuestas de miernbros de carácter absolulivo) debieran permitir cierta mayor libertad que las oposilivas en la ordenación de sus términos; ... [Altube, 1929:83]

Horrela, gure adibidezko esaldi hori:

Amak liburu bat erosi du.

jarráiki Altube, ordena liteké adibidez honela:

Amak erosi dú liburu bat.  (SVO)

edo honela:

Erosi dú amak liburu bat. (VSO)

edo honela:

Amak liburu bat erosi dú. (SOV)

Argi denez, Altube-ren eredua dá askoz askeagoa respektuz hitz-ordena absolutiboa (neutroa) zeinda Garziaren eredua (bihar saiatuko gara komentatzen nóla geldituko liraken Altube-renean halako esaldi absolutiboak non aditza ez den perifrastikoa). [>>>]

Altube-ren esaldi absolutiboak (neutroak) konposatu beharko lirake nola horiek non galdegaia dén aditzaren kualitate afirmatiboa

Genioén hemen:

Planteatzen genuén atzo esaldi neutro bat...

... non aditza eta objetua dirén informazio berri bakarra, eta non ez dagoen arrazoi komunikatiborik ki aukeratu bata edo bestea nola foku markatu:

Amak liburu bat erosi du.

Garzia-ren ereduan halako esaldi bat soilik eman daiteke an SOV ordena kin azentu neutroa an objetua:

Amak libúru bat erosi du.

Berez, hori izango litzaké foku zabal horietakoa ("wide focus"), non ez sintaktikoki ez prosodikoki ezin den mugatu zehazki nóndik nora hedatzen den galdegai zabal hori (soilik kontextualki). Gogora daigun ondoko pasartea non mintzo ginen burúz foku zabala (ikus an "Eta gero daukagú foku zabala edo neutroa (kin azentu neutroa, nuklearra)"):

eta, bestalde, genioén hemen:

Halako esaldi bat bete-betean sartuko litzake an markoa zein Altube-k deskribatzen digun nola absolutibo:

eta beherago:

Galdera da: nóla ordena geinke esaldi hori jarráiki Altube (1929), jarráiki Juan Garzia (2015), edo jarráiki Euskaltzaindia (2011)? 

Jada ikusi dugu (hemen ere) zéin izanen litzake ordena bakar posiblea jarráiki Juan Garzia:

Labúrbilduz, Juan Garzia-ren ereduak soilik ametituko luke SOV ordenamendua, hots: 

Amak liburu bat erosi du.

Orain ikusi behar dugu zéin diren Altube-ren gogoetak gain ordenamendua on esaldi absolutibo edo neutro horiek. Eta gauza da ze, Altube-ren ereduan, ez bada elementu argi bat ki eráman galdegaitasunaren indar prosodiko berezia, orduan  indar hori jarriko dá an baietza (halan ze galdegaia izanen litzaké baiezkotasuna bera), esan nahi baita aditzaren kualitate afirmatiboa, eta ordenazioa, beraz, kasu horri dagokiona:

En las oraciones que carecen de miembros nominales o que, poseyéndolos, ninguno de ellos es apropiado para ocupar aquel puesto, examínese si el nombre verbal puede desempeñar con propiedad el papel de elemento inquirido. 

Cuando fuese negativo el resultado de los dos ensayos precedentes, es seguro que la frase en cuestión debe componerse conforme (...) a aquellas oraciones que ostentan como elemento inquirido la cualidad afirmafiva del verbo. [Altube, 1929:70]

Beraz, gure esaldiko kasuan, non, esan dugunez, ez dagoen arrazoi komunikatiborik ki enfatizatu bereziki ez izena ezta aditza ere, derrigor jo beharko genuke ki 3. puntua, halan ze esaldiaren galdegaia izanen litzaké aditzaren baiezkotasuna. Esan nahi baita ze Altube-ren esaldi absolutiboak (neutroak) konposatu beharko lirake nola horiek non galdegaia dén aditzaren kualitate afirmatiboa. Baina horrek zehazki zé ordena eskatuko luke an goragoko esaldia? Bihar jarraitukó. [1560] [>>>]