Inkoherentziaren gainkostu esanguratsua: "A plana" vs. adibidez "C plana"?

Lehenengo eta behin adierazi nahi dugu guire poztasun handia zeren aurkitu dugu persona bat, Patxi Petrirena, zeinek entzuten eta erantzuten duen. Beraz, bádugu debaterik.

Eta behin debatea existitzen denean, bigarren pausua da analisi detailatu eta lasaia on argumentuak eta adibideak zein konsidera litezkén egokiak afin aurkitu "egia" razonable bat.

Gure argumentu nagusia afin frogatu ze izan behar dugu aukera ki desdoblátu postposizioak an preposizioak ere (eta orokorrean estruktura postpositiboak an estruktura prepositiboak ere) da ze:

... aditza aurreratu nahi (behar) izateko izan dezakegun arrazoi komunikatibo esanguratsu berbera izan genezake osagarri luze edo konplexu baten azkenean dagoen posposizioa (edo atzizki deklinatiboa) aurreratu nahi (behar) izateko. ["Euskararen garabideak", 2002:30]

Arrazoi horrexegatik beragatik, behar dugú aurreratu (hobe, desdoblatu) konjunzioak, postposizioak, izenak eta orohar halako buru sintaktiko nagusiak:

Baina posposizioa (edo atzizki deklinatiboa) atzekoz aurreratutakoan harekin zihoan izena edo dena delakoa geldituko zitzaigun "urruti" samar, eta, beraz, osagarria desdoblatzen jarraitzeko arrazoia hortxe bertan izango genuen, gure irizpide komunikatibo beraren arabera. ["Euskararen garabideak", 2002:30-31]

Horrela osatzen dá froga induktibo bat, nondik segitzen dén aukerako desdoblamenduen teoria.

Horraino gure argumentazioa. Orain azter dezagun adibide hori zein erabili dugun an azken mezuak:

Nago kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi ebidentzia.

Patxi Petrirena tematzen da bilátzen ustezko sinonimia artén "nago kontra" eta "arbuiatzen dut", baina kontxo!: zergátik ez ote du Patxi-k behin betiko erabiltzen ber aditz eta expresioa zein agértu an textua (esan nahi baitá "...-n kontra egon")? Zeren arrazoi komunikatibo berbera existitzen da hala aditza aurreratzeko, nola ere "kontra" aurreratzeko, alegia ze "kontra" hori atzean utzita ez litzakela ondo ulertuko.

Baina, ohar gaitezen ze arazo horrek berekin daramá beste arazo bat: hiztunak egin beharko ditú etengabeko aukera inkontzienteak afin soluzionatu inkoherentzia komunikatiboak, esan nahi baita ze, adibidez, Patxi-k aukeratu behar izan du beste aditz bat nola dén "arbuiatu" eta ez jatorrizko "-n kontra egon", eta hor gainkostu bat dago, zeinen natura izan dén komunikatiboa.

Sintaxi koherentean, ordea, bádugu plan orokor ahaltsu bat (zeintatik ateratzen ahal garen nahi badugu), plan on bat. Ikus dezagun honako adibide hau:

Kokatu naiz kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi evidentzia gero eta gero eta handiagoa zein irakurri ahal den burúz ordena antiinformatiboa eta haren inkomenientziak.

Esaldi hori osatzeko, hasieratik jo dugu at haria zein nahi genuen, preziso, hitzetik hitzera preziso: esaldia aurrera joan ahala, esaldiak berak eskatuko dizkigu xehetasunak, zein guk emanen ditugún oso gustora, pausatuki, kontrolatuz.

Aldiz, modu inkoherentean, hasiera-hasieran erabaki behar dugu zéin xehetasuntatik hasi, aukera hori inkontzientea izanik ere. Esan nahi baitut ze hasi ninteke esaten hau:

Ordena informatiboari eta haren inkomenientziei buruz irakur daitekeen evidentzia gero eta handiagoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko horien mediokritate zientifikoaren kontra kokatu naiz.

Esaldi horretan, argi dago arazoa: aspertu egiten gara xehetasun inkoherenteak entzuten, eta hortxe egonen gara itxaroten harik iritsi mezuaren gakoak, mezuaren buru sintaktiko eta diskursiboakak zein dirén basamendu komunikatibo seguru bakarra: buru horietara arte ez dakigu benetan nóla finean geldituko den uztartuta hasierako xehetasun pilo hori (nahiz espekulatu ahal dugun). Zentzu horretan egia da ze hasieratik bertatik jasotzen ari gara informazioa bai batean eta bai bestean, baina informazio inkoherentea soilik da informazio espekulatiboa harik eta diskursoan itsasten den (harik eta koherente bihurtzen den), bitárten informazio koherentea da informazio segurua zein txertatzen den perfektuki an gure puzzlea.

Beste aukera bat izan ahal da:

Evidentzia gero eta handiagoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko horien mediokritate zientifikoaren kontra kokatu naiz; evidentzia hori ordena antiinformatiboari eta haren inkomenientziei buruzkoa da.

Baina esaldi hori desegituratua dago, eta gainera hainbat aukera inkontziente (edo kontziente) hartu behar izan dira afin hási hemendik edo akaso handik: informazioa egon badago, baina halaber kalitate komunikatibo baxuagoa eta gainkostu komunikatiboa.

Beste aukera bat da esaldia hastea nola an bigarren esaldia zein Patxi Petrirena-k eman:

Hizkuntzalari askoren medokritate zientifikoaren kontra kokatu naiz, ez baitute onartu nahi evidentzia gero eta handiagoa ordena antiinformatiboari eta haren inkomenientzieei buruz.

Hor berriro ikusten dugu gure burua behartuta esáten zerbait zein ez genuken esanen baldin erábili teknologia koherente segurua, zeini dei genezaiokén "A plana". Guk nahi baldin badugu kritikatu mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze..., zergátik hasi beharko ginake esaten ze "Hizkuntzalari askoren mediokritate zientifikoaren kontra kokatu naiz,...", ¿zergátik esan behar genukén asko edo gutxi diren?. Hasiera inprezisoagoa eta desegokiagoa egiteaz gain, hemen ere ordaindu dugu gainkostua on erábaki zéin xehetasun-gradutik hasi (aukera horri dei genezaioké "B plana" edo "C plana", edo "D plana", baina ez orokorrean "A plana") afin azkenean lórtu emaitza gutxiago zehatza eta gutxiago diskursiboa.

Epe luzera (edo laburrera) sentituko dugu ze egitura inkoherente horretan báda zerbait zein ez dabilen ondo (konparatua kin bere kide koherentea), zerbait ongi esanguratsua, eta akaso ez dugu jakingo zér den, baina dá inkoherentzia diskursiboa, zeinek dakarrén estuasun komunikatiboa hala nola ere kontrol txikiagoa gain gure diskursoa, kenduz adibidez prezisioa.

Inkoherentziak exigitzen dizkigú askoz aukera kontziente edo inkontziente gehiago afin lortu emaitza kaskarragoa. [65] [>>>]

"...-n kontra egon" esapidea ez da euskara ala?

[Erantzunez ki Patxi Petrirena burúz bere hemengo komentarioa]

Irakasleak galdetu zion ikasleari:

Nola emanen zenuke hurrengo esaldia ahalik-eta modu progresibo eta informatiboenean? "Hau ume bat edo gehiago sortarazitako gizon edo animalia ar bat da"

eta ikasleak erántzun:

"Hau da aita bat"

[OHARRA: Kontuan har ezen, "aita" hitzak esan nahi du hau: "ume bat edo gehiago sortarazitako gizon edo animalia arra" an Elhuyar-en Hiztegi entziklopedikoa].

Hori ikusita, irakasleak esan zion ikasleari errepikatu behar zuela ariketa manténduz jatorrizkoaren hitz gakoak, originalaren informazioa (adibidez: "sortarazi" aditza) eta baita oinarrizko estruktura ere (adibidez: nexu erlatiboak).

Kontakizun horrek balio digu xedé ilustratu (ageriko diferentziak aparte utzita) zér egin nahi izan duen Patxi Petrirena-k an bere versioa on nire textua (Petrirena, gainera, inprezisoa izan da, komentatuko dugunez). Alegia, Patxi Petrirena-k sartu digú "arbuiatu" aditza afin ordéztu nire "-n kontra egon" desdoblatua, eta hala eginez finean erabili dú baliabide prepositibo bat, baina integratua edo ezkutatua an aditz bat zein ez den gure aditza, ezta sinonimoa ere (nolabait esan, Petrirena-k fortzatu du ordezkapen desegoki hori xedé ekidin estuasun eta efektu antikomunikatibok on sintaxi postpositiboa).

Horrek, jakina, ez du balio: gure helburua zén, eta jarraitzen du izatén, konprobatzea nóla geldituko liraken guk erabilitako baliabide prepositibo horiek ("kontra..." edo "on...") baina noiz erábili an sintaxi ortodoxoa, esan nahi baitá postpositiboki (alegia, erabiliz "...-n kontra" edo "...-n"), eta, beraz jokoz kanpo gelditzen dirá "preposizio ezkutatuak" an lexikoa (erabiliz "Arbuiatzen dut..." ordezta "Nago kontra..."), are gutxiago baldin preposizio horiek ezkutatzen badira azpí "aditz inprezisoak" zek desvirtuatzen dute mezua (gu, demagun bozketa batean, egon gaitezke zerbaiten alde edo kontra, baina ez dugu zértan arbuiatu).

Hori tipikoa da: zehazki esan nahi dugunori (edo sintaxi prepositibo batez esanen genuken hori) modu postpositiboan nekezagoa izanik, gure kuasiezinean amaitzen dugu esaten beste zerbait, antzekoa baina prezisiorik gabekoa, zeinek ematen duén ideia lauso eta desenfokatu bat burúz zér esan nahi genuen. Jakina, gauza horietaz soilik enteratzen gara an itzulpenak.

Hori guztia hobeto uler daigun, eginen dugu aldaketa txiki bat an gire esaldia:

Kokatu naiz kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi evidentzia.

Hor, bistan denez, ez du balio "arbuiatu" behartu horrek.

Beraz, preposizio (gaizki) estalirik gabe, itzulpena geldituko litzaké honela (soilik lehenengo esaldia, momentuz behintzat):

Nago begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritatearen kontra.

edo, ortodoxoago:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritatearen kontra nago.

Har daigun azken versio hori, eta egin daigun konparazio komunikatiboa kin jatorrizkoa:

Nago kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi evidentzia.

Bistan denez, jatorrizko esaldian hasieratik bertatik ezagutzen dugu zértaz ari garen, zértara goazen:

Nago kontra...

Aldiz, textu antiinformatiboan hasten gara jasotzen xehetasun batzuk zein ez dakigun zértara datozen (hori dá inkoherentzia, zeinek lapurtzen digun lasaitasun pausatu eta progresiboa):

Begien bistakoa onartu nahi ez duten...

Jatorrizkoan, koherentziak sortzen dú progresio informatibo egokia, pausatua, mailakatua:

Nago kontra mediokritate zientifikoa...

Hor, buru sintaktikotik buru sintaktikora goaz ematen informazioa, head-etik head-era, eta horrek sortzen dú kontrola gain gure diskursoa. Versio antiinformatiboan berriz, inkoherentziak sortzen digú estuasuna, eta horrek kentzen digú kontrola:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien...

Guztiz bistakoa da ze azken hori dá prozesagaitzagoa zein originala:

Nago / kontra / mediokritate / zientifikoa / on / horiek / guztiak / ze, / ikertzaile linguistikoak izanik, / ez duten onartu nahi / evidentzia.

versus:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritatearen kontra nago.

Azken horretan ez dago pausa koherente bat bera ere.

Gainera, ordena informatiboa irekia da:

Nago kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi evidentzia gero eta handiagoa zein irakur daiteke buruz ordena antiinformatiboa eta haren inkomenientziak.

Bestalde, hauxe litzake Petrirena-ren versioaren kontraversioa (mediokitatea vs medikritate zientifikoa):

Nago kontra mediokritatea on ikertzaile linguistiko horiek guztiak ze ez duten onartu nahi evidentzia.

Eta gauza da ze ni ez naiz sartzen kin mediokritatea on personak. Ni sartzen naiz kin mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile liguistikoak izanik, ez duten onartu nahi ez evidentziarik ezta ezer ere. Inportantea da adjetiboa: mezua erabat ezberdina da! Izatekotan, honela beharko zuen:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritate zientifikoaren kontra nago.

zein izanen litzakén are antiinformatiboagoa (adjetibo-falta hori ez da kasualitatea: estuasun informatiboek eragin ohi dituzté halako inprezisioak). Sintaxi informatiboan ez dugu arazorik: gainera eta bistan denez, arazorik gabe eman ahalko genuké hierarkia konplexuago bat.

Laburbiltzeko, Patxi-ren itzulpenean daukagú: inprezisio behartua eta larria (bi alditan), inkoherentzia, kontrol gutxiago, estruktura pobreagoa eta itxia, malgutasun gutxiago, ñabardura gutxiago,... , eta, hitz batean, askatasun komunikatibo gutxiago, kantitate eta kalitate gutxiago.

Patxi Petrirena-k arbuiatzen ditú mirarizko konponbideen asmatzaileak, baina nik miresten ditut konponbide teknologikoak, zér eginen diogu! Gainera Patxi Petrirena-k iritzi du ze batzuek arinkeriaz erdeinatzen dugu jende asko alor horretan egiten ari den lana. Beraz, Patxi Petrirena-ri iruditzen al zaio arinkeria liburu eta blog bat idaztea non frogatzen dén haruntzago ti edozein duda razonable ze sintaxi informatiboa dá bide interesgarri bakarra baldin euskara normaldu nahi bada? Ondo da.

Horri buruz esan behar dugu ze gure asmoa ez da inoren lana erdeinatzea, baizik kritika egitea, kritika zuzena, kritika argudiatua. Eta ez dugu nahastu behar kritika razonatua (nahiz gordina, baldin hala behar) eta deskalifikazio gratuitoa (argumentazioaz paso eginez). Hemen bádirudi ze nik egiten dudan lana ez dela lana, eta adibidez Patxi Petrirena-k ez duela inoren lana erdeinatzen.

Petrirena-k dio:

"Arbuiatzen dut gauetik goizera “horien” esan ordez “on horiek” esatea proposatzen duenaren ausarkeria, ..."

Beraz Petrirena-k arbuiatu egiten dú proposamen razonatu bat. Ba, nóla konponduko dira arazoak ba? Proposamenak eginez! Niri ez zait gelditzen beste irtenbiderik ezpada arbuiatzea zure jarrera itxi tamalgarria.

"... eta “lagunekin” esan ordez “kin lagunak” esanez atzetik segitzen dionaren inozokeria."

Hara!

"Ez diet halakoei ukatzen, horregatik, funtsean izan dezaketen borondate ona."

Nik zuri ere ez, zinez diotsut.

"Arbuiatzen dut, azkenik, norberaren iritzia aldeztean zenbaitetan erakusten dugun begirune eskasa."

Bai, horretan ados nago.

Bide batez, nire mahai gainean daukat kartel bat irágartzen bi zesta-punta "partidu" (2005-eko urrikoak), non irakur daitekén (ikus [214]):

Artetxe-Joakin aurka Olabe-Larru

Hori zér iruditzen zaizu? Ausarkeria? Inozokeria? Niri iruditzen zait garapen humanoa. [64] [>>>]

Kintana jauna: zure kritika (edo dena delakoa) ez da serioa

Gure hizkuntzalari eta akademiko Xabier Kintana-k dio:

... ez baitut uste, "etxe horretan" esateko "an etxe hori" bezalakoak idazten dituena inori maisu-irakaspenik emateko dagoenik.

Xabier Kintana-k hartu du adibide ezin sinpleago (non ez den ongi ikusten kontua) afin desitxuratu bide garakor bat zeinen izateko arrazoia dén diskursiboa (nahizta, behin baliabide bat hizkuntzan sartuz gero, halako kasu sinpleetan ere erabiliko zen libertade osoz, jakina).

Hori da nola frogatu nahi izatea ze "zeren" kausala ez da beharrezkoa zeren ez luken zentzurik esátea "zeren bainaiz satsua", zein den agertzen an Etxepare (1545) (edo, idatzi beharko genuke "in Etxepare (1545)"?). Bistan da: "zeren" baliabideak nabarmentzen dá noiz aurkéztu perpaus luze edo konplexuagoak, nola onartzen duén Txillardegi-k berak ere:

Onartu beharra dago, beraz; batez ere, denaz gain, perpausa luzeetan eskaintzen dituen aukera aberatsengatik. Txillardegi, Euskal Gramatika, 1979:400]

Bichakjian-ek dio (an "Language Evolution and the Complexity Criterion", 1999):

The advantage of the modern order is hardly apparent if we compare brief segments such as 'victoriam reportavit' and 'he won a victory', or the Engl . 'a red ball' and the Fr. 'un ballon rouge'. But the important advantage of a technique, however, is not to do the simple things drastically better, but to achieve what was out of reach or to produce easily what required considerable effort. The advantage of an internal combustion engine over the sprocket wheel of a bicycle is negligible when it is matter of going to the corner store for a quart of milk, but it becomes noticeable when pounds of groceries are to be hauled from a distant supermarket. Likewise, if a comparison is made between the following sentences, where the first one uses head-last structures and the second their head-first equivalents, it quickly becomes apparent that sentence 1, though formally correct, is in fact difficult to decode and ambiguous, whereas sentence 2 does not present any problem, neither for the speaker nor the listener.

1. (The dog chased) the cheese eating mouse catching cat.

2. (The dog chased) the cat that caught the mouse that was eating the cheese.

Similar restrictions occur in German, where the head-last order is a must in subordinate clauses (3), but becomes impossible when the modifier is an embedded sentence (4).

3. Ich glaube, dass Heinz das Buch gelesen hat lit. 'I believe that John the book read has'

4. *Ich weiss, dass du, dass Heinz das Buch gelesen hat, glaubst lit. 'I know that you that John the book read has believe'

In those cases, German abandons the canonical head-last order and uses instead the more manageable head-first alternative (5).

5. Ich weiss, dass du glaubst, dass Heinz das Buch gelesen hat lit. 'I know that you believe that John the book read has'

(cf. Bach et al. 1986; and Kempen 1996 for corroborating psycholinguistic evidence).

Beraz, Kintana-k kritika serioa eta argumentatua egin nahi badu, har ditzala adibide representatiboak eta eman ditzala argumentuak, eta ez zeharkako komentarioak zek ez dioten ezer ere aportatzen ki eztabaida (ikus "Euskararen garabideak" eta blog hau). Adibide bat: nóla emanen luke Xabier Kintana-k ondoko gutunaren aurreneko paragrafoa?



Ez da dudarik ze aditza aurreratzea oso egokia da asko eta askotan, hala nola ze euskara estandarrean desagertu beharko litzake galdegaiaren araua.

Ez da dudarik ze bádira euskararen tradizioan baliabide batzuk zein diren oso interesgarriak afin lortu emaitza progresiboagoa, eta zein, praktikan, bazterturik dauden an euskara estandarra, hala nola adibidez "zein" erlatibo murrizgarria edo "ezi" konparatiboa.

Ez da dudarik ze bádira beste baliabide batzuk zein, gutxi erabili badira ere, bádauden eskura, hala nola adibidez "afin" finala, "bitartean-eta" denborazkoa, edo "kontra" prepositiboa, zein erabiltzen dén iragarriz pilota-partidak (ez dakigu Kintana-k zer pensatuko duen burúz erabilera hori).

Ez da dudarik ze, antzera nola "baizik" prepositiboa oso erabilgarria den, berdin ere izan litezke erabilgarriak (baldin eskura baleude) beste antzeko baliabide desdoblatu batzuk nola "burúz", edo "artén", edo "kin", edo "on", edo "an", zein, jakina, konbinatu daitezke kin beste baliabide guztiak (postpositiboak barne) afin lortu soluzio komunikatibo abantailatsuak.

Beste kontu bat da ritmoa, zéin ritmotan gertatu behar dén garapen-prozesu hori (ikus beherago gure komentario bat non diogun ze tresna horiek bultzatu beharko liraké gradualki, baina galdera da: zéin da ritmo gradual optimoa?): hor egon ahal da duda gehiago, eta akaso hor zentratu beharko litzake debatea (edo dena delako hau). [63] [>>>]

Sintaxia eta sintaxiaren evoluzioa ulertzeko ez dugu relevanteki behar biologiarik, baizik logikarik

1996 urtean, Chomsky hizkuntzalariak, elkarrizketa batean, ematen zituen ondorengo erantzunak:

OMNI: How would you assess current research about universal grammar?

CHOMSKY: In the last three or four years there's been a major conceptual change in the underlying theory. We now assume that universal grammar consists of a collection of preprogrammed subsystems that include, for example, one responsible for meaning, another responsible for stringing together phrases in a sentence, a third one that deals, among other things, with the kinds of relationships between nouns and pronouns that I discussed earlier. And there are a number of others.

These subsystems are not genetically preprogrammed down to the last detail. If they were, there would be only one human language. But heredity does set rather narrow limits on the possible ways that the rules governing each subsystem's function can vary. Languages like English and Italian, for example, differ in their choice of genetically permitted variations that exist as options in the universal grammar. You can think of these options as a kind of linguistic menu containing mutually exclusive grammatical possibilities.

For example, languages like Italian have chosen the "null subject" option from the universal-grammar menu. In Italian you can say "left" when you mean "He left" or "She left." English and French have passed up this option and chosen instead a rule that requires explicit mention of the subject.

OMNI: What are some other grammatical options on the universal-grammar menu?

CHOMSKY: In English the most important element in every major grammatical category comes first in its phrase. In simple sentences, for example, we say John hit Bill, not John Bill hit. With adjectives we say proud of John, not John of proud; with nouns we say habit of drinking wine, not drinking wine of habit, and with prepositions we say to John, not John to. Because heads of grammatical categories always come first, English is what is called a head-initial language.

Japanese is a head-final language. In Japanese you say John Bill hit. And instead of prepositions, there are postpositions that follow nouns: John to, rather than to John. So here's another parameter the child's got to leam from experience: Is the language head-initial or head-final?

These grammatical parameters are interconnected. You can't pick them any more freely than, say, a wine fanatic who insists on white wine with fish and red wine with meat is free to choose any main dish once he's decided on his wine. But grammars are even more sensitive than this culinary example might suggest. A slight change in just one of the universal grammar's parameters can have enormous repercussions throughout the language. It can produce an entirely different language.

Again, there's a close parallel to embryology, where a slight shift in the gene mechanisms regulating growth may be all that separates a fertilized egg from developing into a lion rather than a whale.

OMNI: So what exactly would you say is the grammar of English?

CHOMSKY: The grammar of English is the collection of choices -head-initial rather than head-final, and null subject forbidden, for example- that define one of a limited number of genetically permitted selections from the universal-grammar menu of grammatical options. And of course there are all the lexical facts. You just have to learn your language's vocabulary. The universal grammar doesn't tell you that tree means "tree" in English. But once you've learned the vocabulary items and fixed the grammatical parameters for English, the whole system is in place. And the general principles genetically programmed into the language organ just churn away to yield all the particular facts about English grammar.

OMNI: It sounds as if your present research goal is to reach the point where you can define every human language's grammar simply by specifying its choices from the universal grammar's menu of options.

CHOMSKY: That's the kind of work you would hope would soon be done: to take a theory of universal grammar, fix the parameters one way or another, and then deduce from these parameters the grammar of a real human language—Japanese, Swahili, English, or whatnot.

This goal is not on the horizon. But I think that it is within our conceptual grasp. Undoubtedly the principles of universal grammar that we currently theorize are wrong. It would be a miracle if we were right this early along. But the principles are of the right type, and we can now begin to test our present system with complex examples to see what is wrong and to make changes that will improve our theory. . . .

Kontuan har, gainera, ezen Chomsky-ren hitzetan, gramatika universala (universal grammar) dá hau:

It is the sum total of all the immutable principles that heredity builds into the language organ. These principles cover grammar, speech sounds, and meaning.

Hatsarreak eta parametroak teoria chomskyarraren arabera, pertsonok jaiotzez dakartzagu inkorporaturik hatsarre linguistiko aldaezin eta hereditario batzuk zeinen natura dén biologikoa, eta ez logikoa (Chomsky-k dixit):

Let us define "universal grammar" (UG) as the system of principles, conditions, and rules that are elements or properties of all human languages not merely by accident but by necessity -of course, I mean biological, not logical, necessity. Thus UG can be taken as expressing "the essence of human language." UG will be invariant among humans. UG will specify what language learning must achieve, if it takes place successfully. ... . What is learned, the cognitive structure attained, must have the properties of UG, though it will have other properties as well, accidental properties. Each human language will conform to UG; languages will differ in other, accidental properties.

Hortaz eta sintaxiari dagokionez, hatsarre biologiko horiek (eta ez logiko baina bai ordea aldaezin, eta gainera espezie-ezaugarri) ez dute guztiz gobernatzen eta determinatzen sintaxia (bestela, hizkuntza bakarra egonen baitzen) zeren, gramatika universal horretan, existitzen dira aukera edo menu-suerte batzuk, zeini deitzen dién "parametroak", eta zein diren nola interruptoreak zeinen posizioa finkatzen dén noiz umea hási entzuten hizkuntza konkreturen bat (interruptore horiek izango lituzketé aukera bateraezin edo exkluienteak). Horrela, behinda umeak inkórporatu aukera parametriko horiek an bere hatsarre-sistema, eta behin hiztegia ikasitakoan, amaiturik izanen da hizkuntzaren ikasketa-prozesua.

Hori guztia akaso izan liteke teoria imaginatibo eta sinpatikoa baldin handik ez balitz segituko ezen aukera parametriko horiek (adibidez, hitz-hurrenkera) ez direla baizik aukera funtzionalki inozenteak, akzidentalak, anekdotikoak eta azalekoak, zeren justuki inozentzia funtzional hori dá teoria chomskyarraren gabezia fundamentala, zulo bat non erortzen dirén adibidez gure esperantzak ki azaldu zergátik hizkuntzen historian zehar, oro har, hautatzen dirén gerota parametro "head-first" gehiago, bitárten "head-last"-ak aukeratzen dirén gerota gutxiago. Izan ere, parametro-aldaketa horiek ez dirá inondik inora akzidentalak edo anekdotikoak, baizik ze apuntatzen ari dira an norabidea on garapen humano-komunikatiboa, zeinen azaltzerako, behar dugún eredu bat non konsidera daitezén funtzionaltasuna eta logika komunikatiboa (zein izan behar dirén osagarri fundamentalak an edozein teoria zek nahi du azaldu zergátik sintaxiak dirén nola diren, eta ez bestela).

Izan ere, funtzionaltasuna eta logika komunikatiboa dirá motoreak zek mugiarazten dute sintaxiaren evoluzioa aldé estadio sintaktiko garatuagoak, ahaltsuagoak, .... eta horregatixe dira elementu gakoak afin ulértu bai sintaxia bera eta baita sintaxiaren evoluzioa. Baina teoria chomskyarrean ez dira konsideratzen halako kontzeptuak nola funtzionaltasuna eta logika komunikatiboa, eta horregatik teoria hori dá teoria radikalki interesgabea, esan nahi baita haruntzago ti bere interes anektotikoa. Sintaxia eta sintaxiaren evoluzioa ulertzeko ez dugu relevanteki behar biologiarik, baizik logikarik.

Nola genioen hemen:

Ikus honako hau (Xabier Artiagoitia, "Hatsarreak eta parametroak lantzen", 2000:31):

(21) Hitz hurrenkeraren parametroa (lehen hurbilketa):
a. Hizkuntzek O-V ordena bezala finkatzen dute parametroa; edo
b. Hizkuntzek V-O ordena bezala finkatzen dute parametroa.

Hizkuntzalaritza ortodoxoaren teorian, bi sintaxi-modu edo parametro horiek era inozentean aurkezten dira, nola bailiran ezaugarri hutsalak zein ez doazen haratago ti azaleko kasuistika anekdotiko eta arbitrario bat. Praktika burugogorrean ordea, aditzak dira nola iman irregularrak, ez baitute alde guztietarik indar berdina osagarriak itsasten: izan ere, eta arrazoi komunikatiboengatik, aditzak dirá askoz indartsuagoak eskuinetik ezenez ezkerretik, eta hortik desegiten da ha falazia formala on paralelismoa artén hizkuntza burulehenak eta buruazkenak (prepositiboak eta postpositiboak), zein dén dogma artén hizkuntzalari ortodoxoak (heterodoxo samarrik ere bada, hala nola Bittor Hidalgo). Baina, paralelismo hori soilik da formala; ez, inondik inora, funtzionala.

Hortaz azpimarratu behar da ze, komunikazioaren ikuspuntutik, OV/VO azaleko parametro hori ez dela batere inozentea, esan nahi baita ez dela batere azalekoa.[Artiagoitia, 2000:31]

Sintaxiari dagokionez, teoria chomskyarra dabíl radikalki oker, zeren ez baitu konsideratzen funtzionaltasuna eta logika komunikatiboa afin explíkatu bai sintaxia bera eta baita sintaxiaren evoluzioa. Horrek teoriak, gainera, bultzatzen du itsukeria artén hizkuntzalariak, zein, oro har, agertzen dirén guztiz akritiko respektu realidade bat zein dén hain gardena nola antipatikoa. [62] [>>>]

PSZF(4): Chomsky bai dela ausarta!

Chomsky-k dio an "Mintzairari buruzko gogoetak" (Gaiak, 1997; zein baita itzulpena on "Reflections on Language", 1975):

Mintzairaren azterketaren bitartez, haren (mintzairaren) egitura eta erabilera antolatzen duten printzipio abstraktuak idoro ahal izatea da ene arreta gehien erakartzen duena; printzipio horiek premia biologikoz dira unibertsalak, ez halabehar historiko hutsez eta espeziearen adimen-ezaugarrien ondoriozkoak. [14. or.]

Ikus azalpena on Xabier Artiagoitia hizkuntzalaria:

Gure hornidura biologikoak emandako dohaintzat jotzen du hizkuntza; gizaki orok partekatzen dugun Gramatika Unibertsala azken batean. Zer da orduan GU (Gramatika Unibertsala)? Hornidura genetikotik datozkigun, esperientzia aurretik jaiotzez giza espezieari dagozkion hizkuntz hatsarreak. ...

Gramatika Unibertsala egon badagoela joz gero, ... ["Hatsarreak eta parametroak lantzen", 2000:29]

Beraz, Chomsky-k postulatzen du ze existitzen dira printzipio abstraktu batzuk (deitzen baitzaie "hatsarreak") zein, akaso, inoiz deskubritu eta frogatu egin litezke, baina, deskubritu eta frogatu gabe ere, Chomsky hizkuntzalari hiper zelebratuak teorizatzen digu ze "printzipio horiek premia biologikoz dira unibertsalak". Hau da, Chomsky esaten ari zaigu ze existitzen da mintzairaren egitura edo gramatika universal bat zein oinarritzen den an printzipio biologikoak gehiago ezi an printzipio komunikatiboak.

Frogatu al du Chomsky-k (edo Salaburuk) existitzen dela gramatika universal hori? Ez. Eta hala ere dio ze da universala, eta gainera biologikoa, eta areago: gure espeziearen ezaugarri (eta hori guztia zeren, bere ustez, haurrek oso azkar ikasten dute mintzatzen eta sortzen pensamendu propio eta originalak). Pello Salaburuk esan lezaké, zentzunez, eze "baieztapen generiko horiek" dirá "oso ausartak", baina ez du berak halakorik esan, ez horixe!

Nik, ordea, zer diot? Ba ze existitzen da ordena informatibo ahaltsu eta ireki bat, ordena deduktibo bat, ordena progresibo bat, ordena burulehena, zeinek oro har ahalbidetzen baitu ematea informazioa an modu pausatuagoa, kontrolatuagoa, malguagoa, arinagoa, landuagoa ... respektu ordena antiinformatibo ahul eta itxia, induktiboa, bapatekoa, buruazkena, zeinen interes orokorra mugatu daiteke a kasuak non interesatzen baitzaigu adierazkortasun berezi bat, kasualki. Hizkuntza baten aurreneko estadioetan, sintaxiaren sorreran bertan, mezuak oso sinpleak eta adierazkorrak direlarik, akaso halako sintaxi adierazkor horrek paper inportantea joka dezake; baina argi dago ze, exigentzia komunikatiboak handitzen direnean, ordena komunikatiboa dá aurrerapausu komunikatibo esanguratsua.

Hemen esan behar da ze, ordenaz gain, existitzen dira baliabide adierazkor alternatibo erabilterrazak, nola entonazioa; baina ze, estruktura eta baliabide prepositiboez gain, ez direla existitzen baliabide informatibo alternatibo errazak afin iritsi helburu informatibo ahaltsuago eta landuagoak (hor, estruktura eta baliabide prepositiboek markatzen dute diferentzia).

Nik diodana froga daiteke bai teorikoki bai praktikoki ("Mintzairari buruzko gogoetak" liburuaren beraren itzulpen lazgarria bera da ageriko froga bat non argi ikusten baita nola ordena deduktiboa bai da, oro har, esanguratsuki ahaltsuagoa ezi ordena induktiboa); eta, adibidez Euskal Herrian, existitzen dira mila aipu non argi eta garbi gelditzen da arazoaren muina.

Teoria eta evidentzia sendo horietan oinarrituta, nik egin nuen aurrikuspen universal bat: alegia, baldintza orokor arruntetan, hizkuntzek joko dutela aldé estadio diskursiboa non aurkitzen baita aukera handiago eta arinagoa. Hori, bistan denez, ez da baizik konklusio logiko bat zein ateratzen den ti aurreko lan guztia, besterik ez.
 
Guztiarekin ere, Pello Salaburuk niri egiten dit kritika (eta ez Chomskyri). Ikus an bere "Euskararen etxea":

Zuzena da funtsezko hipotesia? Zuzena da euskarak indar komunikatibo ez garatua duela, eta hizkuntza guztien garapena beti alde batera gertatu dela? Egia da ez-garatze horren kontua, hala bada, hizkuntzaren barneko zerbait dela?

Nik ez dut uste galdera hauek hain erantzun erraza duten. Hasteko, sei mila hizkuntza inguru ditugu lurrean, eta haiei buruz baieztapen generikoak egitea ausarta da, gutxieneko zerbait esatekotan. Bestetik, izen handiko hizkuntzalariek aipatu izan dute ...

Nik, Salaburu jauna, soilik egin dut teoria ondo fundamentatua an argumentuak eta evidentzia, eta hortik ilki dut nire konklusio falsagarria, zein, ondo fundamentatua egoteagatik, ez den batere ausarta; bitartean-eta Chomsky-k egin du teoria gaizki fundamentatua (eta horrexegatik ausarta), eta berdin universala nola nekez falsagarria (nóla erakutsiko dugu bere teoria horren falsutasuna?). Hala ere, Salabururen ustez, nik egiten omen ditut baieztapen generiko ausartak: Salaburu jauna, hau ez da serioa.

Diferentziak diferentzia, ¿akaso Darwinek aztertu zituen munduko animalia guztiak lehenago ezi proposatu bere teoria evoluzionista? Akaso Newtonek bota zituen munduko sagar, fruitu eta objetu guztiak lehenago ezi plazaratu bere teoria? Akaso Einsteinek bidaia intergalaktikorik egin ote zuen noiz aurkeztu zuen bere teoria orokor universala (zeinek zabaltzen baitzuen Newton-en teoria)? Jakina ezetz, teoria bat paperaren gainean egin daiteke, ondo erabiliaz eskura daukagun evidentzia, eta ondo erabiliaz logika, zein baita zentzuna.

Baieztapen generikoak egitea ez da arazo berezia baldin ondo fundamentatuak badaude; arazoa da teoria gaizki fundamentatua egotea, zein baita bai Chomsky-k egiten duena. [61] [>>>]

_____________________________________

(PSZF da laburdurá on "Pello Salabururen Zientzia Falsua", zein baita titulua on mezu-sorta bat zeinen aurreko alea irakur dezakezún hemen)

"Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!

Aurreko mezuan, komentario batean, harira etorri da bertso zahar bat déitzen "Cantares de la quema de Mondragon", non irakurri ahal genuen "çein" interesgarri hau:

Lasterreon sar gayteza[n]
Cantoeco çarçayqueran,
Aen bizar(r)ac ycara çirean
Armacaz ezin eguien leg(u)ez eçer
Ganboarroc su emaytean
Asi dira, ta onegaz urten daude beralan
Oñeztar barruangoac
Çein erre ez citeçan.

Nik duda batzuk azaldu...:

Nik ez dakit noraino interpretatu daitekeen azken "zein" hori nola kausala edo nola erlatibo, ...

... eta Josu Lavin-ek erántzun:

"Zein erre ez zitezan"

Niretako relativo bat da zein doan aoristoarekin loturik:

"que no se quemaron"

Interpretazio horren harian, jo dut at liburua "Textos arcaicos vascos", non, gure zorionerako, Luis Mitxelena-k komentatzen duén textu hori:

V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]

Mitxelena-k ez du egiten bestelako komentariorik burúz gure perpaus hori, baina kontuan hartuz ze kanta hori ustez konposatuko zen an XV. mendea, nik uste ze kontu horrek merezi dú komentario zabalagoa.

Zeren, egiazkoa balitz (nola dirudien) ze kanta hori konposatu zen an XV. mendea, egonen ginake aurrén lehenengo aldia non jaso dén perpaus erlatibo bat kin "zein" prepositiboa, zein dén, gainera, restriktibo mugagarria eta kasu adverbialik gabea (hau da: dauká guzti-guztiori zein ez zaion "gustatzen" ki Euskaltzaindia).

Zeren, egiazkoa balitz (nola dirudien) ze kanta hori konposatu zen an XV. mendea, ondorioztatu beharko genuke ze "zein" erlatiboa erabili zen ondo lehenago ezi gure idazle ezagun zaharrenak has zitezen idazten.

Zeren, egiazkoa balitz (nola dirudien) ze kanta hori konposatu zen an XV. mendea, pensatu beharko genuke ze estandar literario hori ("zein" erlatiboa) zén gehiago ezi estandar literario huts bat (pensatzekoa da ze halako kantak ahoz transmitituko ziren, hau da: kantatuko zirela).

Hortaz, XV. mendean antzeman ahal dugu egoera eta giro intralinguistiko bat (corpusaz ari naiz) askoz interesgarriagoa ezi gaur, non horrelako erabilera progresistak desagertu dirén ti gure estandar literarioa.

Gainera, azpimarratu behar dugu ze halako erlatibo prepositibo ahaltsu eta progresiboak dira ezin beharrezkoagoak ki garatu diskurso ahaltsu eta progresiboago bat.

Baina nóndik demontre atera du Juan Garzia-k ze:

Jakina, ZEIN (ZOIN/ZUIN) egitura horretakook kasu-atzizkia onartzearen abantaila dute, baina –ez bedi inor engaina- besterik adierazten dute, ez baitiote “zein gizonekin” galdera inplizituari erantzuten (hots, ez dira zehaztaile, esplikatibo huts baino). ["Joskera lantegi", 373 or.]

Beste ale bat ematearren: nire "Euskararen garabideak" liburuan, 137. orrialdean, irakur daiteke ondoko adibidea ganik Tartas, non aurkitzen dén "zeinek" bat mugagarria eta kasu adverbialik gabea:

Examina etçaçu faltac eta imperfectioniac, çointara baitcira gehiago emana eta inclinatia eta erori ahal baitcinate ardurenik, hala nola, colera, impatientia, gaixqui minçatcia, vanitatia eta halako bertce beqhatiak; causa eta ocasionia, çoignec hetara erori eraci baiçutu, affin eta ihessi eguin deçaçun hayer, evita ditçaçun.

Baina, zergátik ari da Euskaltzaindia prestatzen bidea arren eta ez daitezen definitiboki onar "zein" restriktibo mugagarri ez-adverbialak?: hori da mutilazio onartezin bat, ezbidea, zeintan erakusten dutén euren perspektiba-falta).

Xabier Alberdi ja hasi da ematen pausu hori zein doán ti ustezko deskripzioa dara gomendio argia:

... EGLU-V-en arabera, (53b) itzulpena (erlatibo mugagarria) onargarria izango litzateke, izenordain erlatiboa kasu adberbial batekin dagoelako; baina horrelakoetatik kanpora, ez da batere gomendagarria zein erlatiboa balio mugagarriarekin erabiltzea (54). [Alberdi, "Euskal estilo libururantz", 2001:210]

Esan gabe doa: hurrengo pausua izanen da arauá zek anputatuko du "zein" mugagarria eta kasu adverbialik gabea ti edozein erabilera estandar. Egia esan, operazio/mutilazioa ia amaituta dago, eta arrakastaz.

Oi "zein" erlatiboa, zer hintzen eta non hago! [60] [>>>]

Zein ote da zaharragoa: "zeren" edo "-lako"?

Dio Josu Lavin-ek hemen:

Bestalde, goraki esaten dut ezen euskaraz ZAHARRAGOA dela ZEREN prepositivoa ELAKO postpositivoa baino. Ez dakit neuk baino lehen beste inork esan duen. Ez dira Etxepare eta Leizarraga ZEREN horren asmatzaileak. EZ, EZ eta EZ!

Textu hori idatzi ondoren Joan de Lazarragaren textua agertu da, non forma prepositivo asko eta agertzen baitira, zeinek argiro erakusten baitigute gauzak nola izan diren. [Josu Lavin]

Fr. Luis Villasantek esan zuen an bere "Sintaxis de la oración compuesta" ezen:

... en euskera exiten ciertas formas de expresar la causalidad por medio de sufijos, prefijos o conjunciones (-lako, -lakotz, bait-, eta) que se han juzgado como las exclusivamente auténticas, originales y castizas. Pero existen también otras, universalmente empleadas en el habla coloquial y en la tradición literaria (como que están atestiguadas desde que conocemos textos escritos). Estas otras formas son a base de partículas que originariamente son de sentido interrogativo pero a las que se les confiere un valor ilativo-causal y que se emplean ya solas ya en combinación con sufijos o prefijos, como veremos. Los gramáticos contemporáneos han visto en este uso un calco alienígena o imitación de lo que se hace en las lenguas románicas, y, por ende, lo han proscrito, juzgándolo incorrecto.

Lo curioso del caso es que el estudio de los textos antiguos del idioma revela que el uso del zeren, por ejemplo, es más antiguo que el del sufijo -lako empleado como causal. [Villasante, 1979:143-144]

Egia da ze "-lako" kausala ez da agertzen an Etxepare (1545) ezta ere an Leizarraga (1571), baina modu berean egia da bádela agertzen an Lazarraga (1586) (dakigunez, Lazarragaren testu hori berriki agertua da) eta an Betolaza (1596), hala nola ere ze azken honetan ez dela agertzen "zeren" edo antzekorik.

Zoritxarrez, ezin dugu entzun nola mintzo ziren XVI. mendeko euskaldunak; baina argi dirudi Betolazaren katiximaren bokazio xehea (herri xeheak ikasteko baitzen), nondik segi liteke ze "-lako" zegoen gutxienez ondo errotua.

Edonola ere, bistan da: aspalditik ere koexistitu dira "zeren" prepositiboa eta "-lako" pospositiboa. [59] [⇶]

Bai, demostratzen ahal da (teorian garden, praktikan egunero)

Dio Txopik hemen:

Demostratzen ahal da, zientifikoki, estruktura batzuk (prepositibo, postpositibo...) besteak baino eraginkorragoak direla? Demostratzen ahal da, bezala bere garain demostratu zen lurra ez zela unibertsoaren zentroa?

Ohartu ezen inork ez du inoiz demostratu (hitzaren zentzu gogorrenean, hots matematikoan) ezen lurra ez da unibersoaren zentroa (nolaz, ba?). Hala ere, kontuan hartuz ezen lurra da planeta erlatiboki txiki eta arrunt bat zein dagoen an eguzki-sistema erlatiboki txiki eta arrunt bat zein dagoen an galaxia erlatiboki txiki eta arrunt bat zein dagoen an universo inmenso bat (eta akaso informea ere); nekez argudiatuko da ezen lurra dago prezisamente an erdia on universo ezezagun hori.

Modu berean zientzia guztietan, eta areago zientza sozialetan nola hizkuztzalaritzan edo ekonomian (berdin nola hizkuntza-ekonomian), demostrazioak izaten dira argumentazioak zeinen vokazioa baita ailegatzea haruntzago ti edozein duda razonable (deitu diezaiegun "demostrazioak haruntzago ti edozein duda razonable"). Hortxe dago gakoa beraz: argumentazioa, argumentazio ona, zentzunezkoa, ondo fundamentatua an teoria gardena eta evidentzia sendoa. Bistan denez, argumentazioan aplikatu daitezke eredu teorikoak eta baita evidentzia enpirikoak, zein baitira elkarrekin osagarriak.

Lurraren kasu horrekin konparatuta, oso erraza da demostratzea haruntzago ti edozein duda razonable ezen sintaxien universo txiki eta ondo mugatu horretan existitzen dira estruktura batzuk ze okupatzen duten zentro komunikatibo ahaltsua respektu beste batzuk ze okupatzen duten posizio marginalagoa. Badugu teoria gardena eta ebidentzia sendoa.

Nire "Euskararen garabideak" liburuan honako indukziozko demostrazioa eman nuen afin frogatu (ana)logikoki interesá on estruktura eta baliabide prepositiboak:

Hortaz, esaldi batean aditza aurreratu nahi (behar) izateko izan dezakegun arrazoi komunikatibo esanguratsu berbera izan genezake osagarri luze edo konplexu baten azkenean dagoen posposizioa (edo atzizki deklinatiboa) aurreratu nahi (behar) izateko. Baina posposizioa (edo atzizki deklinatiboa) atzekoz aurreratutakoan harekin zihoan izena edo dena delakoa geldituko zitzaigun “urruti” samar, eta, beraz, osagarria desdoblatzen jarraitzeko arrazoia hortxe bertan izango genuen, gure erizpide komunikatibo beraren arabera. Justuki arrazoi komunikatibo honek justifikatzen du aukerako desdoblamenduen teoria, zeinen arabera euskarak osagarri luze edo/eta konplexuak komunikatiboki desdoblatu ahal izateko aukerarik izan beharko baitu (hizkuntz tresna egoki eta erosoen bitartez); bestela kritikoki mugatuta izanen da. [30-31 or.]

Honi buruz, ikus, adibidez, artikulu hau, non erabiltzen baita evidentzia enpirikoa emana per Igone Zabala afin fundamentatu ezen, oro har, textu arinagoak eta informatiboagoak (esan nahi baita karga informatibo berbera modu eramangarriagoan eramaten dutenak) lortzen baitira aurreratuz aditzak.

Ohartu ezen estruktura eta baliabide buruazkenekin egindakoa erraz inplementa daiteke bitártez estruktura eta baliabide buruaurrenak, baina alderantziz arituz gero, askoz nekezago ibilita lortu ohi dá kalitate txarragoa: horra hor zergátik diren funtzionalagoak edo eraginkorragoak halako estruktura eta baliabide buruaurrenak.

Ikus nola amaitzen nuen artikulu hau:

Aurrekoagatik guztiagatik, askoz efizienteago-efektiboa da SVO estruktura buru-lehena (prepositiboa) ezi SOV estruktura buru-azkena (pospositiboa). Eta analisi komunikatibo guzti hau da hain sinplea nola frogagarria, izan ere Asier Larrinagak berak esan digu ze: Zoritxarrez, datu enpirikoak nire tesien aurka ditut, eta Rubiok alde (ikus hemen).

Hizkuntzaren erabilera minimoki exigentean, ez dago absolutuki batere dudarik ezen, oro har, ordena progresiboak (ordena buru-lehenak) du funtzionatzen askoz hobeto ezi modu regresiboak (buru-azkenak). Eta ez da soilik ahalmen-kontu bat, esan nahi baita kantitate-kontu bat: da kalitate komunikatiboa, da gozamena zein den segitzen ti kateatu hitzak eta osagarriak eta perpausak eta esaldiak, eta dena an modu diskursiboa, ahaltsua, pausatua, kontrolatua, prezisoa, koherentea, informatiboa, efizientea eta finean efektiboa.(ikus hemen).

Argumentuak findu daitezke, nola egiten baitá hemen edo hemen, baina konklusio teoriko-enpirikoa beti da berdina: oro har esanguratsuki funtzionalagoak dira estruktura eta baliabide prepositiboak (head-first) respektu pospositiboak (head-last).

Juan Garzia honela mintzo da an bere "Joskera lantegi":

Gordin-gordin planteaturik, honakoa litzateke, muturreraino eramanik, auzia: edo aurretiko marka duten joskerekin oinarritzen gara, edo perpaus laburren mugatik irten gabe jardun behar dugu. [273 or.]

Bai, demostratzen ahal da (demostratuta dago) haruntzago ti edozein duda razonable ezen estruktura prepositiboak (head-first) dira oro har funtzionalagoak edo eraginkorragoak ezi pospositiboak. Horregatik ez dira gure hizkuntzalariak debatean serioski sartzen: justuki zeren ez daukate debateari nondik heldu.

Zerbait serio izanen balute argudiatzeko, isilik geldituko al ziren? [58] [⇶]