SVO ordena an perpaus nagusia, eta SVO ordena an perpaus osagarria

Ikusten genuén atzo Dryer-en (1980) adibide bat non agertzen zén ondorengo perpaus osagarri (nominal) ez-transitiboa:

non, supósatuz oinarrizko VOS an Ojibwa, perpaus-objetu osagarria mugituko litzaké ki bukaera te esaldia osátuz VSO ordena (O horretan agertzen dá perpaus osagarria, non bilduko litzaké esaldiko informazio rhematikoena). Adibide horretan, perpaus osagarria ez da transitibo direktoa kin sujetua eta objetua explizituak, halan-ze bihar ikusiko dugu zér gertatzen den kasu horrexetan.

Adibide transitibo hori ematearren, erabili ahal dugú hemengo adibidea, non justuki agertzen zitzaigún perpaus osagarri bat an estilo transitibo direktoa (maizkoena) non explizituki agertzen dirén bai sujetua eta baita objetua ere (biak ere obviatiboak, printzipioz akontextualenak):

Hor ageri zaigú SVO ordena an perpaus nagusia, kin bere parte rhematikoena an bukaerako O (objetua), non aurkitzen dén perpaus osagarria. Gainera, perpaus osagarri horretan ere mantenduko dá SVO estruktura (an estilo direktoa, ondo maizkoena), non berriro ere parte rhematikoena (printzipioz, bere objetua) aurkituko dugu an bukaera, halan-ze, esaldiko elementuko rhematikoena aurkituko litzaké justuki an esaldiko bukaera.

Gerota argiago ikusten ari gara ze Ojibwa ezin liteke erabili nola kontradibidea ki ustezko tendentzia orokorra aldé kokatu informazio berria an bukaera te esaldia, eta bai askoz errazago alderantziz, nola beste adibide bat areago indártuz tendentzia hori

Azken sarreretan ari gara komentatzen zértan den Ojibwa hizkuntzaren hitz-ordena, zeren, gogoratu nahi dugunez, Dryer-ek (1980) aipatzen zuén Ojibwa nola kontradibide posible bat ki ustezko tendentzia orokorra arten munduko sintaxiak aldé kokatu informazio berria an bukaera te esaldia (ikus "Mundu-mailan, OVS ordena balitz sinkronikoki maizkoa eta diakronikoki gerota maizkoagoa, hori bái izanen litzake erakusle argia te joera bat ki kokatu informazio berria lehenago ze informazio zaharra"):

Dryer-ek (1980:175) atzo eskaini zigún argumentazio bat zein oinarritzen zen an bi premisa afin iritsi ondorio bat:

... if there is a universal tendency for new information to occur in clause-final position, and if sentential NP's tend to be new information, then one would expect that sentential NP's would tend to occur in clause-final position. [Dryer, 1980:175]

nahiz gero zabaltzen zituén zenbait duda gain demostrabilitatea e premisa horiek:

Neither of the premises of the explanation are demonstrably true. [Dryer, 1980:175]

Hortaz, eta Dryer-en lehenengo premisari eutsiz,  ezin liteke demostratu ze existitzen da ...

... a universal tendency for new information to occur in clause-final position, ... [Dryer, 1980:175]

Beherago, Dryer-ek zehazten dú:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Hortaz, gerota argiago ikusten ari gara ze Ojibwa ezin liteke erabili nola kontradibidea ki aipatutako tendentzia hori, eta bai askoz errazago alderantziz, nola beste adibide bat areago indártuz tendentzia hori. Dryer-ek berak, an bere 1980ko papera, dio:

non, supósatuz oinarrizko VOS an Ojibwa, perpaus-objetu osagarria mugituko litzaké ki bukaera te esaldia osátuz VSO ordena (O horretan agertzen dá perpaus osagarria, non bilduko litzaké esaldiko informazio rhematikoena). Adibide horretan, perpaus osagarria ez da transitibo direktoa kin sujetua eta objetua explizituak, halan-ze bihar ikusiko dugu zér gertatzen den kasu horrexetan.

Christianson (2002): "The rigid SVO order observed in (1.12) strongly suggests an underlying SVO word order for all clauses. "

Atzokoan ikusten genuén nóla:

• Christianson (2002): "... in subordinate direct clauses, word order is limited to SVO when the two NPs are both marked as obviative"

non autoreak ematen zigún adibide bat an (1.12), zeintaz, gero, zioén:

The rigid SVO order observed in (1.12) strongly suggests an underlying SVO word order for all clauses. [Christianson, 2002:46]

Christianson-ek ez ditu aipatzen Proulx-en datuak (1992), zeinek berriro apuntatzen dute an ber direkzioa. [1701]

Christianson (2002): "... in subordinate direct clauses, word order is limited to SVO when the two NPs are both marked as obviative"

Jarráituz kin Odawa (zein den Ojibwa-ren hizkera bat), ikus daigun zerbait gain bere hitz-ordena barné  perpaus subordinatuak: gauza da ze noiz perpaus subordinatu direktoak (guztiz maizkoenak) erakusten dituzté sujetua eta objetua zein ez diren oso kontextualak ("in a more peripheral place in the discourse/context"), soilik emanen dirá an SVO ordena: 

Hori litzaké egoera gutxien kontextualena (bai sujetua eta baita objetua ez-oso kontextualak), eta justuki hor, noiz erábili estilo direktoa (ez gara sartuko an gehiegizko xehetasunak, baina, esan bezala, estilo hori erabiliko dá gehien-gehienetan) soilik erabiliko dá SVO ordena. [1700]

Christianson (2002): "... and one word order (SVO) occurred far more frequently than would be predicted by question type alone."

 Aurreko sarreretan egon gara saiatzen deskribatzen zéin den Ojibwaren hitz-ordena maizkoena:

• Dryer-en kontaketa informalean, SVO ordenaren maiztasunak sobera bikoizten dú hurrengo ordenarena, zein dén VOS

• Dryer (1997), aipátuz datuak te Proulx (1991): "Both my counts and Proulx's show SVO considerably more frequent, ..."

aurkítuz ze, printzipioz sorpresiboki, hitz-ordena hori ez den izaten VOS, nola agertzen zén an Tomlin (1986) jarrai-ki Rhodes-en komunikazio personal bat (ikus sarrera hau):

Ojibwa VOS

baizik-ze askoz maizago agertzen zaigú SVO ordena. Eta emaitza horixe agertzen da an azterketa te Christianson (2002), non agertzen zaizkigu honako datuok (2002:96-97):

Christianson-ek berak interpretatzen dizkigu datu horiek esánez:

Verb form varied predictably according to question type, and one word order (SVO) occurred far more frequently than would be predicted by question type alone. [Christianson, 2002:96-97]

horrela konfírmatuz emaitzak te Proulx (1991) eta Dryer (1997). Hortaz, bádirudi ze, genioenez sorpresiboki, SVO ordena dá ageri askoz maizago zein beste edozein ordena an Ojibwa hizkuntza.

Christianson-ek (2002) aztertzen dú Ojibwaren hizkera bat: Odawa (haren hitz-ordenak eta euren prozesamendua)

Bilátuz informazioa gain hitz-ordena an Ojibwa, aurkitu dugú ondorengo 2002ko doktore-tesia te Tobias Christianson, zeintan ez den soilik aztertzen hitz-ordenen puntu hori, baizik-ze, gainera, autorea saiatzen da aztertzen nólako erraztasunez prozesatzen dirén ordena ezberdinak an Ojibwaren hizkera bat: Odawa.

Christianson (2002:21) honela mintzo da gain erlazioa arten Odawa eta Ojibwa:

Esan nahi baita ze Odawa izanen litzaké hizkera bat te Ojibwa hizkuntza. Ondorengo sarreretan aipatuko dugu doktore-tesi hori kizun hobeto ezagutu Ojibwa.

Dryer (1997), aipátuz datuak te Proulx (1991): "Both my counts and Proulx's show SVO considerably more frequent, ..."

Jarráituz mintzatzen gain maiztasun erlatiboak te hitz-ordena alternatiboak an Ojibwa hizkuntza, Dryer-ek (1997) ematen zigún atzo bere lehenengo hurbilketa bat, zeini, gero, atzoko ber aipuan, gehitzen zizkion beste datu batzuk, Proulx-ek (1991) emanak, non azken autore horrek jasotzen zuén are maiztasun erlatiboki handiagoa aldé SVO ordena respektu bigarren ordena maizkoena, zein, kasu honetan, jada ez zen VOS, baizik VSO:

Both my counts and Proulx's show SVO considerably more frequent, though the percentage SVO is higher in Proulx 's counts (63%).

Hortaz, bi azterketa horietatik ateratzen dá antzeko emaitza respektu maiztasun argiki handiena te SVO ordena, nahiz Proulx-en emaitzetan bigarren ordena erabiliena zén VSO, eta ez VOS, zein zén Dryer-en atzoko bigarren ordena. Alde horretatik, azpimarratu ze, Proulx-en lanean, VOS agertzen dá erlatiboki arras gutxiago zein SVO.

Dryer-en kontaketa informalean, SVO ordenaren maiztasunak sobera bikoizten dú hurrengo ordenarena, zein dén VOS

Ikusten genuen atzo...

... SVO ordena explizitu bat (sujetua eta objetua explizituak). Beste ordena batzuk ere gerta daitezkelarik, aurrerago saiatuko gara ezagutzen noláko maiztasunez gertatzen dirén ordena ezberdinak (an esaldi transitiboak kin sujetua eta objetua explizituak). 

Dryer-ek eskaintzen digú lehenengo hurbilketa bat an bere "On the six-way word order tipology" (1997), noiz dioen (1997:83):

eta 12. oinohar horretan Dryer-ek zehazten ditú bere maiztasunak (1997:96):

Dryer-en kontaketa informal horiek soilik erabil litezké nola hasierako hurbilketa bat ki gure helburua, baina guztiarekin ere, maiztasun horiek erakutsiko luketé tendentzia argi bat aldé SVO ordena (gain beste lau ordenak zein ageri diren: OSV ez da agertzen). Izan ere, SVO ordenaren maiztasunak sobera bikoizten dú hurrengo ordenarena, zein dén VOS.

Mii (so) dash (then) maaba (this) shkinwe (young man) gaa-zhi-gehi-zaaghaad (thus greatly loved) niw (that/those) shkiniigkwen (young woman)

Azken sarreretan ari gara mintzatzen gain hitz-ordena te Ojibwa hizkuntza (Ipar Amerika), eta zehazkiago, atzo aipatu genuén SVO ordena inplizitu bat zein agertuko zén maiz (kin sujetua an aditz-hasiera). Gaur ikusi behar dugú Valentine-k (2001) aipatutako esaldi transitibo bat non hala sujetua nola objetua dirén explizitu:

Mii (so) dash (then) maaba (this) shkinwe (young man) gaa-zhi-gehi-zaaghaad (thus greatly loved) niw (that/those) shkiniigkwen (young woman)

Then this young man accordingly very much loved that young man.

Hór daukagu SVO ordena explizitu bat (sujetua eta objetua explizituak). Beste ordena batzuk ere gerta daitezkelarik, aurrerago saiatuko gara ezagutzen noláko maiztasunez gertatzen dirén ordena ezberdinak (an esaldi transitiboak kin sujetua eta objetua explizituak).

Esan nahi baita ze 1. eta 2. personako sujetuak jada agertzen dira integratuak an adizkia, emánez askotan SVO ordena inplizitu bat

Ari gara gainetik aztertzen zéin izaten den posizioa te sujetua an Ojibwa, eta bide batez, zéin izaten den hizkuntza amerikar horren hitz-ordena kizun baloratu bere erlazioa kin informazio berria edo zaharra. Horrela ikusi dugu nóla Ojibwaren adizkiak eramaten dituzté referentziak ki parte-hartzaileak an esaldia, eta bereziki ki sujetua eta objetua (an aditz transitiboak). Bide horretatik, Valentine-k dio (2001:529-530):

The simplest way to identify participants is INFLECTIONALLY, that is, by means of combinations of prefixes and suffixes on verbs, without any independent nominal expression. This is the normal means of introducing first and second persons, singular or plural, as mentioned above, whose reference is determined or understood from the conversational context ... [Valentine, 2001:529]

Esan nahi baita ze, 1. eta 2. personetan, ez da behar izaten geroko edo aurreko sujetu independenterik, zeren aditzean ematen baita persona horien referentzia (kontextualki argia) (gehienetan an aditz-haisera). Eta 3. personak ere hór daude, baina kasu horretan askoz gehiagotan behar izaten dá emátea 3. persona horren eduki zehatzagoa. 

Alde horretatik, goragoko adibideetan ikusten dugu nóla 1. eta 2. personetako sujetuak agertzen dirén integraturik an aditza, eta nóla 3. personako objetuak zehazten dirá aditzaren ostean, emánez, askotan SVO ordena inplizitu bat (inplizitua zeren sujetuak ez dira elementu independenteak).

Atzoko paradigma verbal osoa (an aditz transitibo inanimatu bat)

Atzokoan ikusten genuén nóla estrukturatzen dirén Ojibwa-ren adizki transitibo inanimatu batzuk an ordena independentea (ikus hemen) erábiliz "waaban" aditza, esan nahi baitá "ikusi". Preseski ikusten genituén pluraleko forma batzuk: 

non sujetu aktiboen morfemak agertzen dirén an hasierako posizioa. Gaur ikusiko dugú paradigma osoa (erabilera independentea):

non, ikusten denez, sujetu aktiboen persona ezagutzen da an hasiera bera te adizkia.

Ojibwa: aditz transitibo inanimatuetan (VTI), sujetu aktiboen morfema nagusia (identifikatzen baitú 1., 2. edo 3. persona) agertzen da fosildua justuki an hasierako posizioa te adizkia

Amaitzen genuén atzo esánez ze gaur saiatuko ginen ikusten noláko itxura morfologikoa erakusten dutén aditz transitibo inanimatuak, esan nahi baitá transitiboak kin objetu inanimatua, eta horráxe goaz, nahizta, esan gabe doa, gure asmoa ez da baizik emátea ideia orokorr bat te zénbait ezaugarri (erlazionatuak kin hitz-ordena) zein interesatzen zaizkigun. 

Hortako, gogora daigun aurrena nolákoak diren prononbreak an Ojibwa:

Eta, hori buruan, ikus daigun orain nóla estrukturatzen dirén adizki transitibo inanimatu batzuk an ordena independentea (ikus hemen) erábiliz halako aditz horietako bat: "waaban", esan nahi baitá "ikusi". Datorren irudian agertzen zaizkigu pluraleko formak: 1., 2. eta 3. personak: 

Hor ikusten dugu nóla sujetu aktiboen morfemak agertzen dirén an hasierako posizioa, bitárten pluralgileak agertzen diren an bukaera. Hortaz, eta detaile gehiagotan sartzeke, konprobatzen dugu ze aditz transitibo horien sujetu aktiboen morfema nagusia (identifikatzen baitú 1., 2. edo 3. persona) agertzen da fosildua justuki an hasierako posizioa te adizkia.

Ojibwan bádira lau aditz-klase: aditz transtibo eta intransitibo, animatu eta inanimatuak

Atzokoan ikusten genuen noláko itxura orokorra daukatén Ojibwa hizkuntzaren adizki intransitibo animatuak: VAI (Verb, Animate, Intransitive), baina zénbat aditz-mota daude an Ojibwa? Ikus daigun:

Hortaz, bádira lau klase te aditzak:

• Aditz intransitibo animatuak (VAI)

• Aditz intransitibo inanimatuak (VII)

• Aditz transitibo animatuak (VTA)

• Aditz transitibo inanimatuak (VTI) 

Bihar saiatuko gara ikusten noláko itxura daukatén aditz transitibo inanimatuak, esan nahi baitá transitiboak kin objetu inanimatua, zein, printzipioz, izanen lirakén sinpleenak arten transitiboak.

Ojibwa: Aditz intransitibo animatuetan, sujetu animatuaren referentzia integratu da morfologikoki an hasierako posizioa (an erabilera independentea)

Jarráituz kin gure hurbilketa xumea ki hitz-ordena te Ojibwa hizkuntza, bota deiegun orain begiratu bat ki prononbreak (izenordainak), zein askotan agertuko zaizkigu integratuak an aditz-morfologia:

Hor ikusten ditugu forma ezberdinak, laburrak, luzeak, eta plurak ezberdinak, non pluralgileak ezberdindu behar izan diren afin adierazi adiera ezberdinak.

Horren ondoan ikus daigun ondoko taula non agertzen zaizkigu zenbait aditz-forma zein dagoz-ki aditz intansitibo animatu bat: jiibaakwe "to cook" (VAI: Verb, Animate, Intransitive), an hiru erabilera ezberdin: 

• Independentea: zein dén nolabait esanda, modu normala.

• Konjuntiboa: zein erabiltzen den noiz aditzean egin nahi baitá referentzia konjuntibo bat.

• Inperatiboa: aginduak, zein izaten diten oso kontextualak.
  

non ikusi ahal dugu nóla lehenengo bi forma independenteak hasten dira kin "n-" (lotua kin "nii(n)") eta "g-" (lotua kin "gii(n)"), bitárten 3. personan ez den agertzen batere markarik (ez da agertzen referentziarik ki "wii(n)"):

• njiibaakwe 

• gjiibaakwe

• ∅jiibaakwe

eta non sujetu horien referentzia morfologikoa agertzen da an hasierako posizioa. Gero daude beste bi forma (konjuntiboa eta inperatiboa) non sujetua agertzen da an bukaera, baina ez da hola gertatzen an forma independenteak, non sujetuaren referentzia integratu da morfologikoki an hasierako posizioa, esan nahi baita ze joera hori aspalditik ere bádatorrela.

Ojibwa: "Maaba (this) gwiiwzens (boy) waannose (is walking in a circle)"

Gaur hasiko gara ikusten zenbait adibide eta zehaztasun referituak ki Ojibwa edo Nishnaabemwin hizkuntza (mintzatua an Ipar Amerika) jarrai-ki gramatika idatzia ga J. Randolph Valentine (2001), zein Dryer-rek aipatzen du an bere WALS (2005):

Has gaitezen ikusten oinarrizko kontu batzuk an oinarrizko adibide batzuk:

Maaba (this) gwiiwzens (boy) waannose (is walking in a circle)

Maaba (this) gwiiwzens (boy) gii-waannose (walked in a circle)

Maaba (this) gwiiwzens (boy) wii-waannose (will walk in a circle)

Ikusten dugu nóla goragoko 2. esaldian, aditzak darama ...

... a leading element gii-, which indicates PAST TENSE, ...

eta 3. esaldiak darama ...

... preverb wii-, "volitional future", ...

bitarten 1.an ez den agertzen ezer ere an posizio preverbala.

Edonola ere, momentuz bederen, ikusten ditugu hiru esaldi non sujetua agertzen zaigú an hasierako posizioa.

Ojibwa (Eastern): No dominant order

Genioen atzokoan ze:

Hortaz, Tomlin-en arabera, Ojibwa izanen zén salbuespen horietako bat non S kokatzen dén kanonikoki atzé objetua, eta baita atzé aditza, Bihar ikusiko dugú zér esaten duen Dryer-ek gain ordena hori an WALS (The World Atlas of Language Structures Online, 2013).

eta hauxe aurkitzen dugú an WALS:

Esan nahi baita ze WALS datu basean ez zaio egokitzen batere ordena nagusirik ki Ojibwa (Tomlin-ek egokitzen zion VOS). Hantxe bertan ematen da referentzia te Valentine (2001), zein bihar konsultatuko dugu kizun ikusi adibide konkretuak te esaldiak kin sujetu ezberdinak, eta euren kokapena.

Greenbeeg (1963). "Universal 1. In declarative sentences with nominal subject and object, the dominant order is almost always one in which the subject precedes the object."

Genioén hemen ze ikusi behar genuen zéin den Greenberg-en 1. universal linguistikoa:

Baina, galdera dá: zéin ote da Ojibwa-ren hitz-ordena kanonikoa? 

Ba, Tomlin-ek berak zehaztu behar digu, zeren, logikoa denez, Tomlin-ek konsideratu baitzuen Ojibwa an bere lagina e 402 hizkuntza zeinen azterketaren emaitzak (estatistikoak eta analitikoak) bildu zituen an bere "Basic word order" (1986). Horrá ordena kanoniko hori (1986:224):

Ojibwa VOS

Hortaz, Tomlin-ek jasotzen du Ojibwaren hitz-ordena nola VOS, eta hortaz, izanen litzake VO ordena bat non sujetua ematen den kanonikoki an bukaera, eta, hortaz, ondorenda objetua, ez duelarik betetzen Greenberg-en 1. universal linguistikoa (1963), zein, kasu honetan ere, ez den universal kategoriko bat, baizik universal estatistiko bat. Bihar ikusiko dugu Greenberg-en 1. universal linguistiko hori.

Hor doa, beraz, nóla eman zuén Greenberg-ek bere 1. universal hori an "Some Universals of Grammar with Particular Reference to the Order of Meaningful Elements" (1963):

Universal 1. In declarative sentences with nominal subject and object, the dominant order is almost always one in which the subject precedes the object. [Greenberg, 1963:61]

Gaineratzen zuelarik:

The three [ordenak] which do not occur at all, or at least are excessively rare, are VOS, OSV eta OVS. [Greenberg, 1963:61]

Seguruena halako ordenak, eta batez ere OVS, ez ziren izanen hain urriak an garai zaharragoak, azpi baldintza eta behar komunikatibo oso kontextualak, baina baldintza eta behar horiek orokortu ahala, sujetuak (tipikoki esaldiko parte thematikoena) jo ohi dute ki hasiera, bitárten objetuak (tipikoki esaldiko parte rhematikoena) pixkanaka joanen dirá kokatzen atzé sujetua, eta, gerota gehiago, atzé aditz transizionala ere, esan nahi baita ze egonen dá tendentzia diakroniko orokor bat buruzki VO ordena kin sujetua an hasiera, hots SVO. 

Eta horixe ateratzen zitzaigun an gure eredu teorikoa, non modelatzen genuen 1) hierarkia diskursiboa, eta 2) asimetria diskursiboa:

• Eta justuki modélatuz asimetria diskursiboa, emaitzak bihurtzen dirá ondo koherenteak kin evidentzia diakroniko-sinkronikoa  

Hortaz, Tomlin-en arabera, Ojibwa izanen zén salbuespen horietako bat non S kokatzen dén kanonikoki atzé objetua, eta baita atzé aditza, Bihar ikusiko dugú zér esaten duen Dryer-ek gain ordena hori an WALS (The World Atlas of Language Structures Online, 2013).

Gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak

Aipatzen genuen atzo ondorengo pasartea, aterea ti Domene (2011):

EI prefijo z- pudo tener su origen en el prefijo de 2. persona de respeto y de 2. persona plural z- utilizado como prefijo de 3. persona z- en alocutivo y, después, en el no alocutivo; o bien en la analogía con la 3. persona singular del Pasado de izan, zan/zen = 'el/ella/ello era' como afirmó Schuchardt (1893), y por eso se limitó al Pasado; o mejor, en un antiguo pronombre ze que estaría relacionado con los actuales interrogativos zer= 'qué', que significa también 'persona', y zein < *ze-en = 'cuál', como han propuesto R. Gomez y K. Sainz (1995: 225). [Domene, 2011:175]

zeintaz Josu Lavin-ek zioén atzo:

'el/ella/ello era' como afirmó Schuchardt (1893)
Exaktuki!!!

eta non, gure irakurketan, Domene soilik zehazten ari da zéin den a esangura e "zan/zen", ez besterik.

Baina, bestalde, egia da ze euskal aditzaren interpretazio pasiboak izan dú (eta zenbait analisitan oraindik ere bádu), arrakasta handia. Schuchardt-ek berak, adibidez, hau idazten zuén an bere 1893ko lan aipatu hori ("Sobre la formación de las flexiones de ralción del verbo vasco", 1893:220):

EI verbo transitivo del vascuence está concebido en sentido pasivo: Na-kar-zu, "vos me traéis" signiflca al pie de la letra: "soy traído por vos".

Guk "na-kar-zu" horretan hau ikusten dugu:

ni   da   kar   zu > n(i) - (d)a - kar - zu > nakarzu

ni (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzekoa nola "orain", eta edozein kasutan zerbait oso kontextuala, oso presentziala) - kar (aditz-erroa, aditzaren eduki semantikoa, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

Hor sujetu aktiboak ez zuen behar inolako markarik, (ez zen behar ergatiborik), zeren posizionalki markatua baitzegoen. Bide beretik ("-a" artikulu determinatua ez zen oraindik sortua):

sagar   da   kar   zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

 edo berdin:

sagar   da   kar (t)za  zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - (t)za (adverbio moduko bat adiéraziz "asko" edo pluraltasuna) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

non "da" eta "(t)za" izanen lirake adverbio modukoak, zein kokatuko ziren aurré edo atzé aditza segun euren interes komunikatiboa.

Esan nahi baita ze hor argiki ikusten dugu esaldi aktibo bat baina an OVS ordena, zein akaso izanen zén euskararen ordena zahar bat, nondik S gerota gehiago hasiko zen dislokatzen ki aurreneko posizioa, non sortu zén ergatiboa:

zuga ni da kar zu > zuk nakarzu

SOV

non "zuga" horrek jarraitzen du izaten ber sujetu aktiboa zein lehenago (bukaerako "zu" bikoiztu hori jada gelditu da fosilizatua an morfologia, testígatuz ordena zaharra), baina orain gramatikaldua an hasiera e esaldia. Esan nahi baita ze, gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak. [>>>]

Domene (2011): "El prefijo "z-" pudo tener su origen en ..."

Zenioén lehen, Josu:

Bai, EKARREN izan daiteke ZEKARREN baino zaharragoa, baina argi dago ZEKARREN honek hasieran duen Z- hori nondik datorkion, ZEN/ZAN adizkiarekin funditzetik, alegia.

Alde batetik esan ze euskararen mendebalde osoan (parte handi bat) ez da halako evoluziorik gertatu, beraz edozein konklusio respektu nóla interpretatu "z-" hori, izan beharko da partziala, eta ez orokorra respektu euskal aditza (gainera, ez da gertatu preseski an area non mantendu ohi diren euskararen ezaugarri zahar gehiago).

Evoluzio partzial hori azaltzeko, egon dirá azalpen ezberdinak, halan-ze ez dago hain argi zergátik edo nóla gertatu den evoluzio hori (zehazki an euskararen alde zentrala eta ekialdekoa, ustez VI. mendetik aurrera, zeren ez da komuna ki hizkera guztiak). Azalpen horien laburpen bat ematen digú José Fernando Domene-k an bere "La lengua vasca. Originalidad y riqueza de una lengua diferente" (2011):

EI prefijo z- pudo tener su origen en el prefijo de 2. persona de respeto y de 2. persona plural z- utilizado como prefijo de 3. persona z- en alocutivo y, después, en el no alocutivo; o bien en la analogía con la 3. persona singular del Pasado de izan, zan/zen = 'el/ella/ello era' como afirmó Schuchardt (1893), y por eso se limitó al Pasado; o mejor, en un antiguo pronombre ze que estaría relacionado con los actuales interrogativos zer= 'qué', que significa también 'persona', y zein < *ze-en = 'cuál', como han propuesto R. Gomez y K. Sainz (1995: 225). [Domene, 2011:175]

Edonola den ere, hor soilik birmarkatzen ari da 3. pertsonako iragana an modu berezituagoa, eta bide batez homogeneoagoa kin iragana e "izan" aditza: "z-" horrek adieraziko zuén iraganeko 3. pertsona, antzera nola lehenago "n-" morfemak adierazten zuén 1. persona an "nekarren".

Trask (1997): "But there is a near-consensus on past-tense z-. Almost everyone agrees that B zero is more conservative than the z- of the other dialects, ..."

Trask-ek dio an bere "The history of Basque" (1997) gain iraganaldietako "z-" horiek zein ez diren agertzen an mendebaldeko hizkerak, baina bái an hizkera zentralak eta ekialdekoak:

But there is a near-consensus on past-tense z-. Almost everyone agrees that B zero is more conservative than the z- of the other dialects, ...[Trask, 1997:224]

Esan nahi baita ze, 3. pertsonetako "z-" hori izan bide zén berrikuntza bat zein gertatu zen an hizkera zentral-ekialdekoak (akaso analogiaz kin "zan-zen", zeinen "z-" bái den zaharra: ikus honetaz biharko sarrera), baina zein ez zen heldu ki mendebaldea, non askotan aurkitzen dira ezaugarri linguistiko zaharragoak.

Horrela, "ekarren" litzake zaharragoa zein "zekarren" an 3. pertsona hori. Ikus ere:

• "nekarren" argiki iduri da zaharragoa zein "nindakarren", eta "nindekarren" regularragoa zein "nindakarren"
  

Banaketa geografiko aski kontrajarri horiek argiki aldezten dute ze "zakarren- zakarran" dirá aldaera fonetikoak ti "zekarren", eta ez derivatuak ti "zan-zen"

Zioen atzo Josu Lavin-ek:

Askok batua deitzen duten euskara akademikoan

dakar
dakarte
zekarren
eta
zekarten

adizkien bidez adierazten dena expresatzekotz Leiçarragak ondoko adizkiak erabiltzen ditu:

dakarque
dakarqueite
çakarquen
eta
çakarqueiten

Lau hauetan, nire ustez, KE partikulak ez die ezer berezirik aportatzen adizkiei.

Iraganaldiko adizkiek ZA- hasiera daukate oraingo ZE- delakoaren ordez.
Beraz, -E- hori ez da iraganaldiko marka.

ZEN adizkiaren sinonimoa ZAN da.

zen + kar = zekarren
=
zan + kar = zakarren

Egun komenigarriagoa da, arrazoi desberdinengatik, ZE- erabiltzea tipo honetako adizkiotan. [Josu Lavin]

Hortaz, Josu, ulertu behar dugu ze hántxe non existitzen zén "zan" aldaera, agertuko zén "zakarren":

zan + kar = zakarren

antzera nola agertuko zén "zekarren" nóntxe erabiltzen baitzen "zen" aldaera. Ildo horretatik, ikus daigun nóla banatzen diren "zan" eta "zen" aldaerak (eta euren antzekoak) arten hizkera ezberdinak (an Euskararen Herri Hizkeren Atlasa):

Argi dirudi ze "zan" aldaera ez da bereziki erabilia an ekialde osoa, halan-ze ez dirudi oso probablea ze Leizarragaren erabilera horiek etorriko ziren ti "zan" aldaera hori:

zan + kar = zakarren

Bestalde, nóla banatzen dira, gutxi gorabehera, "ekarren", "zekarren", zakarren" edota "zakarran"? Ikus daigun hau ere an Euskararen Herri Hizkeren Atlasa:

Eta gauza da ze banaketa hori litzake aski alderantzizkoa-ze goragoko banaketa arten "zan" eta "zen". Esan nahi baita ze hantxe non agertzen zaigún "zan-san", gehien bat agertuo zaigú "ekar-zekar", bitartean-ze hantxe non daukagun "zen-ze" gehien bat agertuko dá "zakarren-zakarran" (bádira bi aldeetan salbuespenak).

Esan nahi baita ze ez dirudi batere probablea ze:

zen + kar = zekarren
=
zan + kar = zakarren

Banaketa geografiko aski kontrajarri horiek argiki aldezten dute ze "zakarren- zakarran" dirá aldaera fonetikoak ti "zekarren", eta ez derivatuak ti "zan-zen".

Gure ikuspegitik, "ekarren" adizkia zén sinpleki OVS aktibo bat kin O rhematikoa, eta ez pasiboa, zein den estruktura sintaktiko bat zeinen helburu pragmatikoa izaten den themátizatzea objetua

Zioen Josu Lavin-ek atzo:

ZEKARREN = zen + kar
: era traído/a por él/ella
NOR-NORK hura hark  [Josu Lavin]

egínez interpretazio pasibo bat, non guk soilik ikusi ahal dugun OVS ordena aktibo zahar-fosildu bat non O dén rhematikoa nola izaten den an forma aktiboak, eta ez thematikoa (sujetu agente bihurtua) nola izaten den an pasiboak:

• sagar ekarren  ("sagar" da objetu rhematikoa)   (OVS)

non:

ekarren  =  ∅ - e - kar - ∅ - ∅ - (re)n    

eta non:

• ∅: hortxe doa 3. pertsonako objetu rhematikoa: sagar
  

• -e-: iraganeko marka

• -kar-: aditz erroa
  

• ∅: ez da agertzen "(t)za" ustezko modifikatzaile advervial zaharra, ez da agertzen pluralitatea.
  

• ∅: 3. pertsona singularreko sujetua.

•  -(re)n: iraganego marka ere (finean "-n" inesiboa).

Gure ikuspegitik, "ekarren" adizkia zén sinpleki OVS aktibo bat kin O rhematikoa, eta ez pasiboa, zein den estruktura sintaktiko bat zeinen helburu pragmatikoa izaten den themátizatzea objetua. 

Bestalde, "zekarren" formaren hasierako "z-" hori geroago itsatsiko zen an hizkera batzuk, baina forma zaharragoa izango litzaké "ekarren/ekarran", gabé "z".

"nekarren" argiki iduri da zaharragoa zein "nindakarren", eta "nindekarren" regularragoa zein "nindakarren"

Zioen atzo Josu Lavin-ek:

Halaber, NAKAR adizkiaren iraganaldia NINDAKARREN da, berez, zeinetan DAKAR orainaldia ikusten baitugu. Euskaltzaindiak NINDEKARREN erabaki badu ere, lehena da zuzenena eta erregularrena.
Honek ere forma laburra du: NENKARREN. Honetan nor-nork eta nork-nor funditzen dira, eta hemendik sortu da NEKARREN nork-nor argi eta inekibokoa. [Josu Lavin]

Hortaz:

• "nekarren" izanen litzake askoz berriagoa zein "nindakarren", nondik sortuko zen.

• eta "nindakarren" izanen litzake zuzenagoa eta regularragoa ze "nindekarren"
  

Bistan denez, azalpen ezberdinak eman ahal dira ki azaldu nóndik eta zergátik joan ziren agertzen euskal adizki ezberdinak. Gero, jakina, azalpen horiek izan behar duté barneko logika bat, logika ondo azalgarria eta lagundua kin ahalik eta datu gehien. Horrá gure azalpena, atzokoaren osagarri, nola eman genuen an ondorengo sarrera hau:

• Komentario bat burúz 'e kar', 'ekar', 'ekarren', 'zekarren', 'zekartzan', 'zenkartzan', 'zenekarren, 'zenekartzan,' eta 'zindekartzan" 

Atzo komentatzen genuen nóla euskararen sintaxia garatzean, eta hola nagusiki SOV bilakatzean (tikan OVS), aditzean gertatu zirén zenbait reanalisi eta birmoldaketa (atzo genioenez, halako bilakabide sintaktikoak bereziki aproposak izan daitezke ki bilakabide morfologikoak ere). Zehazkiago, har dezagun "ekarren" forma, zein aterea zen erantsiz "-(e)n" (finean inesiboa) ki forma zahar analitiko trinkotuá ("e kar" >) "ekar", zein gelditu zaigún nola aditz-erroa. Gauza da ze, "ekarren" hori pertenitzen zen ki OVS serie regular bat:

hark hura ekarren aurka nik hura ekardan, zuk hura ekarzun

baina nonoiz, nahiko goiz, argudiagarriki SOV bihurtzean, "ekarren" hori morfologikoki (ez interpretatiboki) reanalizatu zén nola:

hark hura ekarren aurka nik hura nekarren, zuk hura zekarren

non dugún "ekarren" reanalizatua, eta serie osoa birmoldatua, halan ze, adibidez, daukagú "nekarren" referitua ki "nik hura" eta "zekarren" referitua ki "zuk-hura".

Gainera, daukagú "zekarren" horren plurala: "zekartzan", zein den "zuk-haiek", eginez interferentzia kin lehengo "zekartzan", zein zen "hark-zu", eta zein, disanbiguatzeko, birmoldatuko zén ki "zenkartzan", "hark-zu" berria.

Baina, geroago, zenbait hizkeratan (zeintatik gero aterako zen batua), "zekarren" reanalizatuko zén nola "hark-hura" ordezta "zuk-hura", eta hortaz "zuk-hura" forma hori birmoldatu behar izan zén, kasu honetan, nola "zenekarren":

hark hura zekarren aurka nik hura nekarren, zuk hura zenekarren (batua)

Eta "zenekarren" horren plurala dá "zenekartzan" ("hark haiek"), zein den oso antzekoa nola "zenkartzan", "hark-zu", zein, azkenik, birmoldatuko zén ki "zindekartzan" "hark-zu" batua.

Horrela, reanalisi eta birmoldaketa ezberdinetan, joan ziren sortzen: "e kar", "ekar", "ekarren", "zekarren", "zekartzan", "zenkartzan", "zenekarren", "zenekartzan" eta "zindekartzan".

Jakina, leku ezberdinetan joanen ziren agertzen aldaera ezberdinak (nondik ondorengo urratsak alda zitezken), baina, gure ikuspuntutik, goragokoa litzake ildo nagusia, non, "nekarren" argiki iduri da zaharragoa zein "nindakarren", eta "nindekarren" regularragoa zein "nindakarren".

Iraganeko adizkien reanalisi partziala barné bilakaera ti OVS ki SOV

Herenegungo sarreran Josu Lavin mintzo zen gain iraganeko adizkiak "zeinetan NOR-NORK zena NORK-NOR izatera pasatzen baita":

Iragandikoek forma laburragoak dituzte

nindakarren = nenkarren
hindakarren = henkarren
gindakartzan = genkartzan
zindakartzan = zenkartzan
zindakartzaten = zenkartzaten

Eta are laburragoak ere, zeinetan NOR-NORK zena NORK-NOR izatera pasatzen baita:

nekarren, hekarren, genekartzan, zenekartzan, zenekartzaten
+
nekartzan, hekartzan, genekarren, zenekarren, zenekarten [Josu Lavin]

Horretaz mintzo ginen an gure sarrera titúlatzen:

• 'nekar' ('nekarren') reanalizatua an kontextua e bilakaera ti OVS ki SOV 
  

non interpretatzen genuen bilakaera hori barné bilakaera sintaktiko osoago bat, ti OVS ki SOV (atzoko sarreran ere mintzo ginen gain balizko bilakaera sintaktiko hori): 

Jarrai dezagun kin atzoko adizkiak:

Bestalde, orainaldiko "izan" laguntzailedunak (objektu zuzenik gabeak) eta orainaldikoak ez diren guztiak SV(O) dira:

noa
gagozkio
genekartzan
genekarzkizun
bazeneki
lekuske
...
[Gilen]

Hortaz, har ditzagun hurrengo bi adizkiak: "genekartzan" eta "genekarzkizun", zein diren lehenaldikoak, eta ez orainaldikoak, nola atzokoak, non izanen genituén "dakartzagu" eta "dakarzkizugu", hala nola ondorengo forma guztiok (hemendik hartua):

Atzo genekusenez, horko "n-" edo "g-" morfemek egiten dute referentzia ki objektua e aditza ("-kar-"), mantenduz, gaur egun ere, OVS ordena. Bide beretik, hauxe esperoko genuke an lehenaldia:

ni e kar > nekar (ni hark) vs gaur nindekarren
e kar da > ekart (hura nik) vs gaur nekarren
e kar gu > ekargu (hura guk) vs gaur genekarren
gu e kar tza > gekartza (gu hark) vs gaur gindekartzan
...

nola konprobatu ahal den an ondoko taula (hemendik hartua):

non gertatu dirá ondo fenomeno interesgarriak, zein interpretatu nahiko genituzke barné kontextua e bilakaera ti OVS ki SOV.

Lehenengo kontu deigarria dá ze adizki guztiak jaso duté "-(e)n" bukaera, zein, finean, ez litzaken besterik zein inesibo postpositibo tenporal bat (ez dezagun ahaztu ze inesiboak orobat adierazten du ideia tenporala, ez soilik lekuzkoa, dá zérbait nola "noiz..."), zeinekin azpimarratuko zen a ideia e iragana.

Ohartu ze "-(e)n" hori erantsi zaie ki adizki osoak, zein askotan amaitzen dira kin subjektu aktiboa, nire aburuz argiki adierazíz ze, garai horretarako (noiz bukaera horiek erantsi ziren), adizkiak jada sintetiko bihurtuak ziren, trinkotuta zeuden, edo beste hitzetan, jada zirén aditz trinkoak.

Eta justuki aditz trinko horiek adierazten digute ze bukaerako subjektuak jada morfema bihurtuak ziren, eta subjetu aktibo operatiboak jada hasierara pasatuak ziren. Esan nahi baita ze, estruktura ez zen jada hasierako OVS ondo inestablea, baizik SOV estableagoa (nahiz izán gutxiago establea zein SVO). Horrela, inesibo horrek emanen zien bukaera uniforme bat ki iraganeko forma guztiak, aparte sakondu an iraganeko ideia.

Hortaz, hizkuntza pasatua zen ki bere SOV fasea, eta halako bilakabide sintaktikoak bereziki aproposak izan daitezke ki bilakabide morfologikoak ere, edota ki eragín aldaketak an interpretazioa e morfologia zaharra, esan nahi baita berrinterpretazioak edo reanalisiak. Justuki horixe gertatuko zen kin:

ni e kar > nekar > nekarren

zeinen zentzua reanalizatuko zén noiz hitz-ordena bilakatua baitzen SOV (lehengo "n-" objektua berrinterpretatuko zen nola "n-" subjektu aktiboa).

Eta hala gertatu zen kin "nork-hura" serie osoa: "nekarren", "zekarren", "ekarren" ordezta ekardan, ekarzun, "ekarren"... Azpimarratzekoa da ze azken "ekarren" hori  dá berdina bi serieetan, eta, akaso izanki serie horretako erabiliena (3. persona-3. persona), forma hori izan zitekén zubia nondik pasatuko zén berrinterpretazio osoa. Esan nahi baita ze forma anbiguo horretatik heda zitekén paradigma-aldaketa osoa, antzera nola gure egunetan gertatu baita, zenbait lekutan, kontrako prozesua kin "leike" forma zubikoa, nondik sortu dá adibidez "leikegu" ordezta "geinke", itxuran analogiaz respektu "dauka-daukagu".

Era berean, oso fenomeno interesgaria da nóla, salbu "nork-hura" (nekarren, zenekarren,...) eta "nork-haiek" (nekartzan, zenekartzan,...), beste iraganeko adizki-sorta guztiak mantendu dirá an estruktura OVS (nindekarren, zindekartzan,...), erakutsiz nóla reanalisia soilik gertatu zen an aipatutako forma (sorta) horiek. 

Eta gauza da ze, gertatutako reanalisiaren ondorioz, OVS horiek guztiak birmoldatu behar izan ziren, zeren baldin jada "nekarren" bazen "nik-hura" jarraiki SOV berria, ezin ziteken izan aldiberean "ni-hark" (hasierako "nekarren"), nola beharko zuen regularki jarraiki OVS zaharra. Hor, "ni-hark" adizkiak nolabait ezberdindu behar ziren, eta hala egin zuten arartez formak nola:

nenkarren (hark ni) = lehengo nekarren (hark ni)
zenkartzan (hark zu) =  lehengo zekartzan (hark zu)
ekarren (hark hura) = lehengo ekarren (hark hura)
...

Gero, zenbait hizkeratan lehengo "ekarren" bihurtuko zén "zekarren", zeinen ondorioz sortuko zirén "zenekarren" eta "zindekarren":

nekarren (nik hura) = reanalisi osteko nekarren (nik hura)
zenekarren (zuk hura) = reanalisi osteko zekarren (zuk hura)
...

eta

nindekarren (hark ni) = reanalisi osteko nenkarren (hark ni)
zindekartzan (hark zu) = reanalisi osteko zenkartzan (hark zu)
...

Laburbilduz, adizki trinkoen lehenaldiko serie batzuetan gertatu zén reanalisi bat, zeinen adibide dá "nekarren" birranalisatu hori, non "n-" dén subjektu aktiboa, eta zeinen eragile nagusietakoa izanen zén a bilakaera ti OVS ki SOV. Horren ondorioz, birmoldatu beharko ziren "nor-nork" formak nola "nenkarren", "zenkartzan"...". Gero, zenbait hizkeratan hasiko zen erabiltzen 3. personako "zekarren" forma, zeinen ondorioz agertuko zirén "zenekarren" (zuk hura) eta "zindekartzan" (hark zu), zeintzuk, hala ere, mantendu zirén morfologikoki OVS, jarraiki patroi zaharra. 

Horrela, aditz-morfologia partzialki berranalizatu horretan ikus geinke beste arrasto bat ti bilakaera sintaktiko bat abiatuz ti OVS, zeinekin ondo azaldu litezke hala OVS aditz-morfologia zaharra nola agerpena e estruktura ergatiboa.