Tradizio flexiblea: "baldinba" kondizional postpositiboa

Ikus ondorengo erabilerá on "baldinba" kondizionala (an OEH):

baldinba
3. (Con valor condicional, tras el vb.; cf. baldin ).
Nola diozu zeruetan zaudena, erran duzu baldinba Iaungoikoa dagola leku guzietan? --Egia da Iaungoikoa dagola leku guzietan, baia guziarekin ere nai du Iesu Kristok orazio onetan erran dezagun "zeruetan zaudena". Ber Doc 129r. 

non betetzen dirén honako ezaugarriak:

1. "baldinba" dá postpositiboa, ordezta izán, ohi lez, prepositiboa.
2. "baldinba" baliabideak ez du eskatzen "ba-" partikula an laguntzailea.

Erabilera hori, gainera ez da  atzo goizekoa (nahizta berdin ere izan liteken) baizik tradizio zaharrenekoa. Ikus autorea eta dokumentua nondik hartu dén adibidea:

Ber: BERIAYN, Juan de (Uterga c. 1566-1633).
Doc: Doctrina Cristiana en Castellano y Bascuence. Pamplona, 1626.

Eta bai, holakoxea izaten da tradizioa, holakoxe flexiblea. [973] [>>>]

Mesedez, ez dezatela har horrenbeste lan!

Jarraituz kin EHUko ohar linguistikoa zein hango zuzentzaileek idatzi zutén respektu artikuluá "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019), dugú irakurtzen:

non gure universitate publikoaren zuzentzaileak kexatzen ari diren zatio egin behar izatea lan handiagoa eta antza deserosoa, zeintan joan behar dirén zuzentzen originaleko zenbait estruktura burulehen (kasu honetan, euskaran jada erabiliak) an textu akademiko (printzipioz landu) bat non justuki halako tresnak aldezten diren. Diotenez, erabilera horiek...

... gure lana ugaritzeaz gainera, artikulu oso-osoak begiratzera behartzen baikaitu.

Uste nuen ze zuzentzaileek, bilatuz erroreak, irakurri ohi zituztela artikulu oso-osoak, baina, antza, soilik irakurri behar dituzte artikulu oso-osoak noiz hasten diren aurkitzen tresna burulehen garatzaileak zein, gainera, ez diren erroreak. Originalean, adibidez, ondorengo esaldia agertzen zen:

Esan nahi baita ze itzulpena etorri beharko litzateke bide honetatik: Abolizio-bide modurako keinuen eta egoeren reiterazioari buruzko topiko obstinatuak entzuten ditut, non justuki hasieran agertzen baitzaizkigu xehetasun ebokatzaile horiek, hantxe non ez duten batere kontestualizaziorik, non ez duten efektu ebokatzaile handirik zeren ez dira ezta ulertu ere egiten. [Jatorrizko textua]

non zuzentzaileek kendu (kenduarazi) duté "hantxe":

Esan nahi baita ze itzulpena etorri beharko litzateke bide honetatik: Abolizio-bide modurako keinuen eta egoeren reiterazioari buruzko topiko obstinatuak entzuten ditut, non justuki hasieran agertzen baitzaizkigu xehetasun ebokatzaile horiek, non ez duten batere kontestualizaziorik, non ez duten efektu ebokatzaile handirik zeren ez dira ezta ulertu ere egiten. [Textu zuzendua eta finala]

utzíz egitura nahasgarriago bat zeintan lirudikén ze bigarren eta hirugarren "non" horiek izanen luketé ber referentea zein lehenengoak, noiz ez den horrela (lehenengoan referentea dá letra etzanetako esaldia, bitartean ze bigarren eta hirugarrenean dén "justuki hasieran..., hantxe non..."). Mesedez, ez dezatela har horrenbeste lan! [972] [>>>]

"afin + aditz subjuntiboa" (...hauek teoria mailan ere aipatzen dira, eta hori bai ezin dugula kenduarazi, baina bai euskararen erabilera arruntean)

Azken sarreretan ari gara komentatzén a oharra zein EHUko Euskara Zerbitzuko zuzentzaileek idatzi zutén respektu euren interventzioa an gure artikulua titulatzén "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019). Gaurkoan beste zerbait komentatu behar dugu:

Hor, zuzentzaile anonimoek expreski aipatzen duté "noiz + aditza" edo "afin + aditz subjuntiboa" artén egiturak zein ezin diren onartu. Interesgarriki, bigarrenaren kasuan diote:

afin + aditz subjuntiboa (helburuzko perpausetarako: hauek teoria mailan ere aipatzen dira, eta hori bai ezin dugula kenduarazi, baina bai euskararen erabilera arruntean).

Teoria mailan? Ikus ondorengo bi adibideak ganik Tartas (ikus hemen):

AFIN. (Seguido de eta). A fin de que, con objeto de que. Giten othoi, onsa bizi Ienkoarekila batian haren grazia saindian, afiñ eta ohoiñ tronpur hura, herioa jin dadinian, edo egunaz edo gauaz gure kontre, guk hura trunpa dezagun eta, ez hark, gu. Tt Onsa 61. Afin eta ihesi egin dezazun haier, ebita ditzazun. Tt Arima XV. [OEH]

an Orotariko Euskal Hiztegia. [971] [>>>]

Zinez beharko al ditugu 100 urte arrenda ulertú 'noiz + aditza'? Iruditzen zait penagarria

Sarrera honetan EHUko zuzentzaile anonimoek azaltzen zutén euren lan sintaktikoa gain "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019) emanez eta ondorengo hiru arrazoibideak (horiz nabarmenduak):

 

zeintarik aurreko biak jada komentatu ditugún hemen eta hemen. Zuzentzaileek emandako hirugarren arrazoia litzaké ze estrukturak nola "noiz + aditza" edo "afin + aditz subjuntiboa" ez direla erraz ulertzen:

... ez ditugu onartu zenbait egitura,... haien ulertzeko zailtaunagatik (autoreak kontrakoa badio ere)... Era horretakoak dira, besteak beste, NOIZ + ADITZA... eta AFIN + ADITZ SUBJUNTIBOA...

Egitura horien zailtasuna radikatuko litzake an izatea ezezagunak za irakurleak, halan ze:

... beharbada hemendik 100 urte barruko euskaran ulertuko dira.

Harrigarria gertatu zait gure zuzentzaile ezezagunak hain kezkatuta egotea zatio ulergarritasuna on egitura batzuk zeinen zentzua eta interpretazioa dén aski gardena. Edonola ere, duda izanez gero, edozeinek konsulta lezake Orotariko Euskal Hiztegia (zein izan beharko litzakén euskararen referentzia nagusia) eta argítu bere dudak, berdin nola egin liteke kin beste edozein estruktura edo hitz zeinen esangura konprobatu nahi den. Gainera, idazkian bertan báda ohar azaltzaile bat (nola genioen hemen) non agertzen dén adibidez "afin (eta)..." finala:

nahiz justuki "noiz + aditza" ez da explikatzen zeren bere interpretazioak ez zirudien bereziki dudagarria (eta autore honi gustatuko litzaioke bere artikuluan erabaki ahal izatea zér den dudagarria eta zér ez).

Zinez, ulergaiztasunak ez dirudi oso arrazoi sendoa, areago noiz estruktura burulehen guzti horien izateko arrazoia dén euren potentzia linguistiko-komunikatiboa, non sartzen baitá euren efizientzia eta erraztasuna ki transmititu euren esangura an momentu egokien eta expresiboena.

Harago, textua dá artikulu zientifiko bat non, gainera, egiten ari dén ikerkuntza gain sintaxia eta bere efektuak gain komunikazioa eta kultura, eta non praktikatzen ari dén (neurri batean bederen) hori lan garatzaile proaktiboa zeintaz mintzo den (ikus goragoko oharra). Galdera dá: Zinez beharko al ditugu 100 urte arrenda ulértu "noiz + aditza"? Iruditzen zait penagarria. [970] [>>>]

'Egungo Hiztegia eta Gramatika' izan ahal dirá oso pobretzaileak eta kaltegarriak, eta hori ez da bidea, baizik kontrako bidea

Euskaltzaindia-ren egungo hiztegia (Euskaltzaindiaren Hiztegia) edo gramatika (Euskara Batuaren Eskuliburua?) ezin dira erabili kontra Euskaltzaindiaren beraren Orotariko Euskal Hiztegia, zein den ha hiztegia on tradizioa (ikus [968]). Esan nahi baita ze  Euskaltzaindia-ren egungo hiztegia dudagabe erraminta ona izan ahal da baldin interpretatzen bada an modu osagarri-eraikigarria, baina oso kaltegarria baldin interpretatzen bada an modu mugatzaile-baztertzailea.

Adibide baterako, ikusten genuen (an [966]) nóla gure zuzentzaile anonimoek korregitzen ziguten estruktura hau:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik bitartean eta buruazkenak bai duen urrutiratzen, ... [Gure originala]

kin-eta beste hau:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik, buruazkenak bai duen urrutiratzen bitartean, ... [Textu zuzendua eta publikatua]

zein, goragokoaren moduan, kontrastiboa baita, ez denborazkoa. Baina gauza da ze erabilera hori ez da jasotzen an Euskaltzaindiaren Hiztegia, eta areago, expreski baztertzen da an Euskaltzaindia-ren Euskara Batuko Eskuliburua (ikus hemen):

bitartean
Oinarrizko balioan, denbora adierazten du bitartean adberbioak, eta ez da egokia bi perpausen arteko aurkaritza edo aldea adierazteko baliatzea (nahiz tradizioan adibideren bat edo beste ageri den).

Bitxia da nóla Euskaltzaindia-ren eskuliburukoek aipatzen dute ze tradizioan adibideren bat edo beste ageri den, noiz-eta aurkitzen dugun nóla adibidez an Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna (2002) 6 erabileretik 4 dirá kontrastibo aúrka 1 denborazkoa (ikus [473]):

..., ikus dezagun zénbat alditan eta zéin zentzutan erabili dén "...bitartean" an textua on "Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna" (EGL) [Euskaltzaindia, 2002].

Erabili da 6 aldiz, zeintarik:

4 dirá kontrastiboak:

1.: forma aldetik, esan bezala, desberdintasunak daudela euskalkien artean: euskalki batek geu aukeratzen duen bitartean ekialdeko euskaldunek nahiago dute guhaur. [EGL, 2002:55]

2.: Bestalde, zubereraz eta behe-nafarreraz bazkaldu niz esaten da, beste euskaIkietan bazkaldu dut esaten den bitartean. [EGL, 2002:213]

3.: Lehenbizikoa desirazkoa edo den bitartean, bigarrena ahalezkoa da eta hau da orain aztertuko dena. [EGL, 2002:420]

4.: Alegia, hiztun batzuek adiskidearentzat (edo adiskidearendako) bakarrik erabiltzen duten bitartean, beste hiztun batzuek ederki bereizten dute eztarriarentzat eta eztarrirako formen artean. [EGL, 2002:489]

1 dá baldintzazkoa:

1.: (informazio hori, hain zuzen, hiztegiak eman behar digunez, ez dugu guk hemen kontuan hartuko, aditzen forma edo itxuran eraginik ez duen bitartean) [EGL, 2002:210]

eta 1, denborazkoa:

1.: Beraz, hoberena da besterik esaten ez den bitartean hara jotzea. [EGL, 2002:407]

Bistan da, 4 erabilera kontrastibo aúrka (versus) 1 denborazkoa.

Zértan ari dira "Euskara Batuaren Eskuliburua"-ren batzordekoak?

Ikus adibidez an [472] beste erabilera batzuk.

Bistan da: Euskaltzaindia-ren egungo direktrizeak izan ahal dirá oso pobretzaileak eta kaltegarriak, eta hori ez da bidea, baizik kontrako bidea. [969] [>>>]

Eta, gainera, aipatzen duté tradizioa

Azken sarreran genuen ikusten ohar bat zeintan, besteak beste, EHUko zuzentzaile anonimoek azaltzen zutén (an ber dokumentua eta formatoa zein beste zuzenketa guztiak) euren interventzio sintaktikoa gain "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019) emanez-eta ondorengo hiru arrazoibideak (horiz nabarmenduak):

Mintza gaitezen hemen gain lehenengo arrazoibidea:

... haien tradizio-faltagatik, 

non, bistan denez, erabiltzen dute zér-eta tradizioa aúrka egiturak nola:

NOIZ + ADITZA (denborazko perpausetarako)

zein agertzen den an Ororatiko Euskal Hiztegia (ikus adibidez "Noiz erabili? Noiz nahi"):

Hire Resumaren konplimendua eta perfekzionea ethor daiten artean, noiz hi agerturen baitaiz eure Semearen personán. Lç Ins A 3v. [OEH]

-Nos egin bear da penitenzia? --Nos aginduten daben konfesoreak. Arz 53. [OEH]

Ez gara hasiko orain mintzatzen burúz tradizioaren ikuspegi estatikoa (zér erabili den) eta ikuspegi dinamikoa edo garatzailea (alegia, euskararen mekanismo sintaktikoak ere bádirela tradizioa) afin azáldu zenbait tresna, zeren, ikuspegi estatikotik ere, ez da dudarik ezen "noiz..." pertenitzen da ki euskal ondare sintaktikoa (gainera, zuzentzaileek eurek onartu dute an zenbait erabilera). Hortaz, zertára dator explizitoki referitzea ki tradizio-falta on egitura hori? Zertára dator derrigor zuzéntzea ondorengo erabilera hau (artikuluko azken esaldia)?

Eta arrazoia da sintaktikoa, estruktura burulehenen potentzia linguistikoak ematen baitio esaldi horri jarraitutasun koherente, fluitu, moldagarri eta eraginkorra, horixe berbera zein desagertzen den noiz erabiltzen dugun sintaxi buruazkena, zeinen eragin antiespresiboa sotila baita, ia ezkutua ere, baina etengabekoa. 

zein gelditu dén honela:

Eta arrazoia da sintaktikoa, estruktura burulehenen potentzia linguistikoak ematen baitio esaldi horri jarraitutasun koherente, fluitu, moldagarri eta eraginkorra, horixe berbera zein desagertzen den erabiltzen dugunean sintaxi buruazkena, zeinen eragin antiespresiboa sotila baita, ia ezkutua ere, baina etengabekoa. 

Eta, gainera, aipatzen duté tradizioa. [968] [>>>]

Askoz errazagoa da: zuzentzaileek zuzendu behar dituzté erroreak

Azken sarreretan egin ditugú zenbait komentario respektu zuzenketa-lana zein EHUko Euskara Zerbitzuko zuzentzaileek burutu zutén gain gure artikulua titúlatzen "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019). Eta esan behar da ze zuzentzaile ezezagun horiek, apárte egin euren zuzenketak (zein zihoazen askoz haratago zein nire erroreak) eta zuzenketa horiekin guztiz batera, hartu zutén lizentzia xedé esan ki liburuko editoreak (zeinen lana izan zén inpekablea) ondorengo hau:

Askoz errazagoa da: zuzentzaileek zuzendu behar dituzté erroreak (jakina, halaber, euren izena emanda, sugeritu ahal duté bestelako edozein mejora, utziz azken erabakia ki autorea). [967] [>>>]

EHUko zuzentzaileek: "..., buruazkenak bai duen urrutiratzen bitartean"

Atzoko sarreran genuén nabarmentzen hori antzekotasun funtzionala artén:

1.: "baldin" kondizionala, zeintan, interes argitzaile-erraztaileaz gainera (Altube, 1954), Altube-k azpimarratu zuén haren interes expresiboa ere (Altube, 1929:193):

Aún se acentúa más el caracter hipotético de las oraciones colocando al principio de ellas el morfema precitado:

— Baldin aguro ez bazatoze
— Baldin euskera bizitzen ezpada (Altube, 1929:193)

eta

2.: "afin" edo "afinda..." edo "afin-eta..." edo "arrenda..." edo "te(ko)..." edo "xedé..." finalak, zeintan, antzera, azpimarra geinke ber interes argitzaile-erraztaile-expresiboa.

Baliabide burulehenek, oro har, hobeki estrukturatzen duté diskursoa hala-emanez jarraitutasun handiagoa, zeinek gero emanen dituén aukera expresibo-intonatiboa zabalagoak. Jakina, efektu guzti horiek pilatzen doaz eta metátuz noizero gehitzen dirén aukera teknologiko berriak, areanda, orotara, sórtu efektu diferentzial hain handia ze amaitzen da baldintzatzen kultura osoa.

Eta antzera gertatzen da kin, adibidez, "bitartean eta", "bitarten-ze", "bitartenda" edo "bitarten" soila, zeinen arteko lehenengoa aipatzen dén an gure artikuluko ohar linguistikoa (ikus [963]) nahiz gero ez agértu an textua justuki zeren zuzentzaileek kenduarazi dutén haren erabilera bakarra. Ikus zértan zen erabilera hori:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik bitartean eta buruazkenak bai duen urrutiratzen, horrela zapuztuz irainaren indarra, eta gutxiagotuz bere erabilera. [Jatorrizko textua]

Hor nahiago genuén adibidez:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik bitartean-ze buruazkenak bai duen urrutiratzen, horrela zapuztuz irainaren indarra, eta gutxiagotuz bere erabilera.

baina Joanes Urkijo-k erabili zuén justuki "bitartean eta" (1985, ikus [208]) eta, oharrean esan lez, mugatu behar ginen ki tresna jada erabiliak. Edonola ere, erabailia edo ez, kasu horretan berdin izanen zen, zeren EHUko zuzentzaileek berdin pasatuko zutén euren galbahea:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik, buruazkenak bai duen urrutiratzen bitartean, horrela zapuztuz irainaren indarra, eta gutxiagotuz bere erabilera. [Textu zuzendua eta publikatua]

[966] [>>>]

Berdin-berdin nola "baldin..." edo "baldinda..." edo "baldin-eta..." an perpaus kondizionalak

Atzo aipatzen genuén zuzenketa bat zein EHUko zuzentzaileek egin zuten an "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019), non, esaldi batean, kendu zutén "noiz itzultzen..." afin járri zeozer gutxio diskursiboa, gutxio fluitua, eta finean nahasgarriagoa. Gaur komentatu nahi dugu hango beste interventzio bat non zuzentzaileek kendu dutén "afin..." finala an:

Altubek (1929) ez du hor aipatzen baldin prepositibo horren balio argitzaile-erraztailea, baizik bere balio espresibo indartzailea: izan ere, perpausaren zentzu kondizionala hasieratik koherenteki iragartzeak aportatzen du aukera perfektua afin hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera kondizionala, hala nahi izanez gero. [Originala]

geldítuz honela:

Altubek (1929) ez du hor aipatzen baldin prepositibo horren balio argitzaile-erraztailea, baizik bere balio espresibo indartzailea: izan ere, perpausaren zentzu kondizionala hasieratik koherenteki iragartzeak aportatzen du aukera perfektua hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera kondizionala, hala nahi izanez gero. [Textu zuzendua eta publikatua]

non orain dudatu ahal da ea "hasiera horretatik" sintagma hori lotzen dén kin "aportatzen du" ala kin "enfatiza dezagun". Sinpleki emaitza diskursiboagoa da baldin erábili "afin..." edo "afinda..." edo "afin-eta..." edo "arrenda..." edo "te(ko)..." edo "xedé..." edo beste halako estruktura bat: izan ere, horrela edukia hobeki aurkezten-estrukturatzen da, aparte eskaini...

... aukera perfektua afinda hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera finala, hala nahi izanez gero.

berdin-berdin nola "baldin" edo "baldinda" edo "baldin-eta" an perpaus kondizionalak, nola genioen justuki an goragoko pasartea (respektu "baldin"). [965] [>>>]

"noiz itzultzen" dá diskursiboagoa ze "itzultzean"

Atzo genioen nóla EHUko euskara-zuzentzaileek...

..., eta ez-gutxitan erabaki dute ze originaleko estruktura bat ez zela onargarria, jarriz-eta, nire filtroaz gainera, bigarren filtro bat, zeinekin batzutan ordezkatu dituztén gure aukera diskursiboak (alegia, euskararen baliabide diskursiboak) kin beste aukera ez hain diskursiboak, hola idazkia kaskartuz (hori da prezioá zein ordaindu behar dén zatio publikatú, gaur egun, an Euskal Herriko Unibertsitatea).

Hola, gure originaleko 5. sekzioaren hasieran irakur zitekén hau:

Jon Alonsok (2007) komentatu du nola aurkitu zituen arazo gaindiezinak noiz itzultzen Julio Cortázarren “El ídolo de las Cícladas” ipuina, eta zehazkiago, hango zenbait esalditako atmosfera magiko eta ebokatzailea. [Originala]

Baina, EHUko zuzentzaileek eraginda (finean derrigortuta) orain, versio publikatuan irakurri ahal dá textu hau:

Jon Alonsok (2007) komentatu du nola aurkitu zituen arazo gaindiezinak itzultzean Julio Cortázarren «El ídolo de las Cícladas» ipuina, eta zehazkiago, hango zenbait esalditako atmosfera magiko eta ebokatzailea. [Textu zuzendua eta publikatua]

Gauza da ze "noiz itzultzen" dá diskursiboagoa ze "itzultzean". [964] [>>>]

"Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak", bi filtro sintaktiko pasatuta

Galdetzen zuen atzo Gilen-ek ea bázegoen atzoko artikulua eskuratzerik: hor doá artikuluaren aurreproba bat:

"Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019)

non azpimarratu nahiko nituzkén bi kontu:

1. Jakinda-ze, ohi denez, artikulua pasatu beharko zén ti zuzenketa ganik EHUko euskara-zerbitzuak, eta ezaguturik euren ohiko zeloa noiz aplikatzen euren arauak, hala nola euren ohiko jarrera respektu edozein erabilera zein senti lezaketen nola "ez-guztiz-estandarra" (nahiz erabilera hori eta bere zergatia egón ondo azaldua eta justifikatua an anitz idazki), núen idatzi ondorengoa (2019:311), adibide modura jarríz nor-eta Altube bera (ikus sarrera hau):
   
   
   
   Guztiarekin ere, aurreikusiz zér gertatuko zen, artikuluan mugatu nintzen ki erabili soilik estruktura sintaktiko jada erabiliak an euskara (gutxienez behin), esperoan-ze horrela (eta Altuberen eredua aipatuta) ez zen egonen "modu horretako" zuzenketa sintaktikorik (2019:311):
   
   
   
2. Gure EHUko zuzentzaileak, ordea, ez dira horrekin konformatu, eta ez-gutxitan erabaki dute ze originaleko estruktura bat ez zela onargarria, jarriz-eta, nire filtroaz gainera, bigarren filtro bat, zeinekin batzutan ordezkatu dituztén gure aukera diskursiboak (alegia, euskararen baliabide diskursiboak) kin beste aukera ez hain diskursiboak, hola idazkia kaskartuz (hori da prezioá zein ordaindu behar dén zatio publikatú, gaur egun, an Euskal Herriko Unibertsitatea). 

Hala eta guztiz ere, esan behar da ze originaleko zenbait erabilera progresibok pasatu dituztéla filtro horiek, eta hor agertu dira, zorionez, eginez euren bidetxoa. [963] [>>>] 

Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak

Gure azken sarrera amaitzen genuen eginez referentzia ki etengabeko arazo konparatiboak ganik sintaxi buruazkena respektu etengabeko erraztasun komunikatibo-expresiboa zein den nagusitzen noiz erábili sintaxi burulehena. Ikus horretaz gure artikulua titúlatzen "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" an "Traineru bete lagun: Iñaki Gaminde omenduz" (EHU, 2019:309-325), zeinen laburpena den ondorengoa (ikus ere sarrera hau non ematen dirén xehetasun gehiago):

Bai, efektu antiinformatiboa eta efektu antiexpresiboa, biak ere ondo lotuta. [962] [>>>]

Komunikazioaren unitateak: "unitate koherenteak", zein, hizkuntza progresiboetan (burulehenetan), izaten dirá gehienetan hitzak

Azken hiru sarreretan egon gara mintzatzen gain hitzaldi-mintegi bat zein Itziar Laka-k eman zuen an Udako Euskal Unibertsitatea (2015), eta justuki han, EHUko katedratikoak erabili zuén ondorengo irudia, non aipatzen dirén hizkuntzaren zelulak:

Eta, gauza da ze, ustezko zelula horiek ikustean, gogoratu naiz kin adreiluak on Juan Garzia (ikus adibidez hemen eta hemen), zein, funtsean, orobat zirén sintagmak, edo preseskiago: izen-sintagmak, zein, haren ustez, izanen lirakén euskararen unitate-informatiboak (Laka ez da mintzatzen an terminu informatiboak, baizik, gehiago, an terminu formalak).

Arazoa da ze izen-sintagmak (eta jakina, sintagmak) izan ahal dira formalki hain luzeak nola nahi dugun, hortaz izánki oso unitate desegokiak ki izán hala zelula formalak nola ere informazio-unitate funtzionalak. Puntu horretaz hauxe genioen an sarrera titulatzén justuki "Adreiluak" (ikus ere ondorengo sarrera hau gain tamainá on adreiluak: "Adreiluak nola etxeak"):

Ez. Adreilu informatiboak ez dira zertan izan izen-sintagmak (zeinen barruan egon litezke beste izen-sintagma batzuk edota perpaus subordinatuak adibidez erlatiboak). Ez, adreilu informatiboa dá edozein diskurso-unitate zein ahal den itsatsi koherenteki an diskursoa (adreilu-mota asko daude, luzeagoak, laburragoak, astunagoak, arinagoak...), adreilu informatiboak dirá informazio-unitate itsaskorrak, itsasgarriak edo koherenteak, zein oro har izanen dirá luzeagoak edo laburragoak, astunagoak edo arinagoak segun euren sintaxi-modua.

Eta sintaxi-modu buruazkenean adreiluak izaten dirá askoz luzeagoak (unitate koherenteak eta itsaskorrak izaten dirá multzo handiagoak eta astunagoak) ezi an sintaxi-modu burulehena, non hitzak eurak izaten baitira adreilu.

Kontzeptu linguistikoki esanguratsuenak ez dira izaten formal-gramatikalak, nola dirén kontzeptua on "sintagma" edo berdin "izen-sintagma", baizik funtzional-komunikatiboak, nola dén kontzeptua on "unitate itsasgarri edo koherentea", zein, hizkuntza progresiboetan (burulehenetan) izaten dirén oso laburrak (gehienetan hitzak) bitartean ze hizkuntza regresiboetan izaten dirén hitz-multzoak zeinen erabilerak sortzen dituén era guztietako arazo konparatiboak, etengabe. [961] [>>>]

Bai, eskandalu zientifiko eta sozial bat

Itziar Laka, atzo aipatutako hitzaldian, mintzo zaigu gain emaitzak on experimentu elektriko batzuk, non, jarriz elektrodoak an parte-hartzaileen buruak, neurtuko dirá zenbait arrasto elektrofisiologiko zein aktibitate zerebralak utzikó noiz egiten jarduera batzuk (nola, adibidez, irakurtzea):

Bereziki, hemen, Euskal Herrian, horrelako ikerketetarako lehengai ona daukagu: bi hizkuntza tipologikoki oso desberdinen artean elebidun nahiko aurreratuak diren pertsonak bizi gara, eta horrelaxe, euskaldun elebidunen burmuinetan neurketa elektrikoak eginez egin ditu ikerketak Itziar Lakak. [Luistxo Fernandez an "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", Sustatu, 2015-07-20).

Orriotan jada mintzatu gara burúz experimentu-mota hori noiz aritú gain lanak ti Molinaro (ikus "Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria"):

Gauza da ze azterketa idatzi batean normalean konsideratzen da parte-hartzaileak zénbat erantzun zuzen eta zénbat oker eman dituen (ariketa objetibo errazki interpretagarria baita), aski berdin zaigularik zéin burmuin-prozesu gertatu diren afin ailegatu ki erantzun horiek (burmuin-arrastoen interpretazioa ez litzake batere evidentea). Arrasto elektrofisiologiko horiek, jakina, ez dira baztertu behar, baina euren erabilera izan beharko litzaké soilik osagarria respektu emaitza objetiboagoak zeinen interpretazioa baitá zuzenekoa, nola dirén ulermen-ariketak, reakzio-ariketak, pausak, dudak, jarraitutasuna, diskursoaren analisia... [Balbula, 2017]

Bai, gure ikuspegitik, halako experimentuek soilki izan ahal duté balio osagarria respektu experimentu askoz objetiboagoak. Han ere genioen ze:

Aurreko sarreran argi gelditu da marko orokorrá non behar dugun kokatu eztabaida hau: sintaxi buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi sintaxi burulehenak. Horren ondorioz hizkuntza buruazkenetan beharko dirá estrategia konpensatzaileak (hemen eta Japonian), zeinen bizkarezurra dén erabiltzea estruktura sintaktiko sinpleagoak (hor gauzatzen dira estuasunak) afin izan daitezen aurreikusgarriagoak. Horrek, jakina, bádu kostu esanguratsurik gain eraginkortasuna. [Balbula, 2017]

Molinaro-k berak ematen zigún marko orokor hori (ikus "Marko orokorra: "... retrasa mucho..."):

«En castellano y muchísimos idiomas europeos tenemos preposiciones, auxiliares, artículos… que nos ayudan a estructurar el contenido. Estas palabras pueden ir antes o después. En castellano van antes, en euskara después. Ese hecho retrasa mucho a los euskaldunes el momento en el que pueden estructurar el contenido». [Molinaro, an Gara, 2017-06-18]

Sarrera hartan genioenez:

Eta hortxe dago kuestio honen guztiaren marko nagusia: sintaxi buruazkenak asko atzeratzen du estrukturazioa on eduki komunikatiboa; hots, asko atzeratzen du interpretazio segurua. Eta gauza da ze inseguritate estruktural eta interpretatibo horren arrazoi bakarra dá sintaktikoa, zeinen zuzeneko efektua dá eraginkortasun komunikatibo esanguratsuki txikiagoa respektu hizkuntzak non ordenazioa dén burulehena. 

Sintaxi burulehen batean hiztunak ez du aurreikusi behar geroko estruktura sintaktikoa (eta berekin doan interpretazio zehatza), zeren estruktura hori emana datorkio gabé errore posiblerik (horrek ahalbidetzen dú, jakina, eduki komunikatibo horien expresio egokituago bat, expresio eraginkorrago bat). Baina, sintaxi buruazken eta, hortaz, diskursiboki inkoherente batean (eta zenbat eta buruazkenagoa izan, gehiago),  ez da hori gertatzen, zeren estrukturak soilik resolvitzen dira sintagma nagusien buruetan, eraginez gainkostu komunikatiboak.

Jakina, inefizientzia estruktural horiek sortutako gainkostua ezin izanen da gastatu modu efizienteago batean; esan nahi baita ze inefizienteki gastatutakoa ezin izanen dela gastatu integratzen detaile aberasgarri gehiago an estruktura sendo eta jarraituago bat, adibidez; edota ze inefizienteki gastatutako energia komunikatiboa ezin izanen dela gastatu efizienteki afin lortu helburu komunikatibo sortzaileak. [Balbula, 2017]

Hori da marko nagusia, zeini gehitu behar zaizkio atzo aipatutako beste experimentuak ganik Erdozia eta Laka (reakzio-denborak edo errore-tasak an zuzeneko galdera-erantzunak gain irakurritakoa), hala nola ere...

...evidentzia anitza eta sendoa zein ari den etengabe oihukatzen ze hizkuntza buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi burulehenak. [Balbula, 2017]

Bai, eskandalu zientifiko eta sozial bat. [960] [>>>]

Eskandalu zientifiko eta sozial bat, baina, nori ajola zaio?

Genioén atzokoan burúz tesi ofizial, ortodoxo, chomskyarrak:

Beste alde batetik daukagú teoria sintaktikoki oroberdintzailea, zeinen arabera dena da berdin: berdin da sintaxi edo hizkuntza batean eukitzea juntagailu kopulatiboak edo ez (nola "eta" edo "edo"), berdin da hizkuntza batek (hiztun batzuek) eskura eukitzea baliabide konparatibo berezituak edo ez, berdin da eukitzea estruktura erlatibo potenteak edo ez, berdin da SVO edo OSV...

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Lakaren irakaskizuna. Ikus Luistxo Fernandezen "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an Sustatu, 2015-07-20).

Berdin da edozer. Edozein kasutan ere, hizkuntza guztiak izanen dira berdin eraginkorrak.

Hortxe, ("Berdin dio...") daukagú hizkuntzalaritza ortodoxoaren dogma, zeintaz jada mintzatu garen an atzoko sarrera. Gainera, Sustatuko sarrera hartan (2015-07-20), egin genuén honako komentarioa:

Hau eskandalu zientifiko bat da.

Lakak du mantentzen:

“Hainbat esaldi, ordena desberdineko elementuekin eman zitzaizkien zenbait euskaldun elebiduni, eta SOV ordenakoak azkarrago eta zalantza gutixagorekin detektatzen zituzten hiztunek. Beste ordena posibleek (OSV, SVO, OVS) antzekoak ziren hiztunentzat, ez dago bereizketarik ordena bat bestearen aurretik.” (Luistxo Fernandezek ekartzen dizkigu Lakaren esanak)

Hori da tesi berbera zein Lakak dun mantentzen (oraindik ere) an bere artikulua titulatzen “SVO eta OSV hurrenkerak”, edo berbera zein Erdoziak nahi duen defenditu (nahiz ez dun lortzen) an bere artikulua titulatzen “Euskarazko hitz hurrenkera ezberdinak prozesatzen”. Baina, euren experimentuak eta euren emaitzak erabilita ere, konklusio horiek ez dira egiazkoak. Eta edozeinek konproba dezake ez direla egiazkoak (ikus adibidez nire bloga: "balbula").

Euren experimentu eta emaitzetan ikusten da nola SVO ordenakoak diren hain justu "azkarrago [irakurtze eta erreakzio-denborak kontuan hartuta] eta zalantza gutxiagorekin [errore-tasak kontuan hartuta] detektatzen" dituztenak. SVO da nagusitzen gain SOV, OVS eta OSV.

Hau guztia da eskandalu zientifiko bat, errepikatzen dut: eskandalu zientifiko bat.

Bai, dá eskandalu zientifiko eta sozial bat, baina, nori ajola zaio? (ikus sarrera hau eta hau)
----------------------------------------
Jarraian kopiatu dut komentarioa:

----------------------------------------
[959] [>>>]

Ez al da, finean, hizkuntzalaritza ofiziala (edo ortodoxoa) hizkuntzalaritzarik fantastikoena?

Honela hasten zuén Blanca Urgell-ek bere atzoko zutabea an Berria (2020-7-15):

XIX. mendean hizkuntzalaritza ofizialak lehenagoko mendeetan erdigunean egondako gaietako asko baztertu zituen, hala nola, giza-hizkuntzaren jatorria, hizkuntza unibertsala, eta abar. Bazterketa horrek eragin positiboa izan du ordutik hona alorrak izan duen garapen itzelean, hizkuntzalariak ulertu eta azaldu zitzaketen gaietan zentratu zirelako.

Eragin negatiboa ere izan du, ostera, La linguistique fantastique liburuan (1985) Sylvain Aurouxek-eta agerian jarri dutenez, hizkuntzalaritzak tradizioaren parte hori —Hizkuntzalaritza fantastikoa— barregarri utzi eta zientziaren esparru zilegitik bota baitu oraintsu arte, hizkuntzaren «alkimia» balitz bezala. [Blanca Urgell, Berria, 2020]

Horrek gogora ekarri dit ondorengo sarrera, titulatuá:

• [228] Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa

non genioén ondokoa reféritzen ki hitz batzuk on Itziar Laka:

Luistxo Fernandez-ek (an bere "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an Sustatu, 2015-07-20) dú aiaptzen hurrengo esaldia ganik Itziar Laka hizkuntzalari chomskyar famatua:

"Eztabaida zientifikotik at utzi behar ditugu sasi-teoria horiek", esan zuen Lakak. Jomugan, Jesus Rubiok sutsuki defenditu du euskararen erreforma dago, dudarik gabe; ez dakit horrenbeste Joxe Aranzabalek eta beste batzuek defenditu duten euskara ez-esklerotikoa egiteko bideak (Irakur Sustatuko hau). [Itziar Laka]

Sasi-teoria horien arabera, sintaxi (hizkuntza) batzuk izanen zirén komunikatiboki eraginkorragoak (oro har) zeren erabiltzen dituzte estruktura sintatikoki potenteagoak. Horrek, jakina, ez dakar munduko hizkuntza guztiak ez izatea berez berdinak, izan ere denak ere bádira berez berdinak, baina gauza da ze hizkuntza (sintaxi) batzuk aurkitzen dirá an estadio teknologikoki aurreratuagoa (garatuagoa) ezi beste batzuk (esan nahi baita ze sintaxi garatuagoak ere pasatu dira ti estadio gutxiago garatuak). Berdin ere gertatzen da an edozein teknologia.

Teoria hori ez da sasi-teoria bat. Sasi-teoria bat izanen litzaké zerbait internoki inkoherentea, esan nahi baita formalki kontradiktorioa an bere terminoak edo an bere logika. Baina teoria teknologiko-garatzailean (dei deiogun horrela) ez da barruko kontraesanik eta bere logika teorikoa gardena da.

Beste alde batetik daukagú teoria sintaktikoki oroberdintzailea, zeinen arabera dena da berdin: berdin da sintaxi edo hizkuntza batean eukitzea juntagailu kopulatiboak edo ez (nola "eta" edo "edo"), berdin da hizkuntza batek (hiztun batzuek) eskura eukitzea baliabide konparatibo berezituak edo ez, berdin da eukitzea estruktura erlatibo potenteak edo ez, berdin da SVO edo OSV...

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Lakaren irakaskizuna. Ikus Luistxo Fernandezen "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an Sustatu, 2015-07-20).

Berdin da edozer. Edozein kasutan ere, hizkuntza guztiak izanen dira berdin eraginkorrak.

Bi teoria kontrajarri daudenean, zéin gailenduko da? Ba, zientziaren ikuspuntutik, gailenduko da hura-zek lortzen du sostengu enpiriko handiena. Bide horretatik, teoria ezberdinek erakutsi beharko dituzté euren evidentziak eta argudioak afin komunitate zientifikoak (eta edozeinek) erábakí zéin teoriak duen pisu gehiago. Hori litzaké bide zientifikoa.

Bide antizientifikoa da bideá on desautorizazio gratuitoa (bistan denez, oso merkea), zeintan ez den onartu ere egiten kontrako teoria (zein, izanez ere, ez litzakén teoria ere, baizik sasi-teoria). Horixe da bideá on Itziar Laka. Bide antizientifikoa.

Zientzian erantzun behar zaié ki argudioak , zein diren benetako protagonistak, ordezta egín deskalifikazio orokorrak, hain hutsalak nola antizientifikoak. Zeren, goragoko tesiei begiratuta, ez al da, finean, hizkuntzalaritza ofiziala (edo ortodoxoa) hizkuntzalaritzarik fantastikoena? [958] [>>>]

Responsableki: bilatuz soluzioak

Atzo mintzo zen Erramun Gerrikagoitia burúz responsabilitatea eta responsableak ezen galdu zitezen dokumentu ondo baliosak za euskal kultura:

Penagarria ere bada ez gordetze hori, "galtze" hori.
Penagarri izaiteaz gain ba da baita ere galtzearen responsabilitatea eta ondorioz responsablea edo ere responsableac. [Erramun Gerrikagoitia]

Fijatu gaitezen ze ari gara mintzatzen gain responsableak, ez gain errudunak, zein den kontzeptu bat zein ez zaigun interesatzen. 

Ulertzen dugú, jakina, errorea, zein den humanoa, eta bereziki an garai batzuk non artxibo-lanak ez ziren hain errazak nola dirén gaur egun. Baina, ez al dago inon batere kopiarik ti lan horiek? Ez al lirake bilatu behar? Ez al litzake muntatu behar komisio bat arrenda gutxienez bilatú paper interesgarri horiek? Saioa ez litzake hainbeste kostako, eta zenbat eta denbora gehiago pasa, orduan eta zailagoa izanen da dokumentu horiek aurkitzea, eta ondorioz. haietatik zerbait ikastea.

Responsableki: esan nahi baita, bilátuz soluzioak. [957] [>>>]

Euskaltzaindiaren artxiboa: 'Aurkeztutako bost lanetatik, bakarrik gordetzen da J. Oregirena.'

Sarrera honetan genioen ze galdetu behar genuen an biblioteka on Euskaltzaindia ea bázuten lan bat zeinekin 1971an Federiko Krutwig-ek irabazi zuén sariketa bat gain euskal aditza (antolatua ganik Herri Gogoa argitaletxea kin epaimahaia on Euskaltzaindia). Eskaera aprobetxatuz, baita galdetu genuen gain lana on Jean Eppeherre, sariketa berean aurkeztua, zeintaz Euskaltzaindiak zioén ondorengoa an 1972 (ikus hemen):

"Jean Eppeherrek Zuberoako aditzaz egin duen lanak merezi lukela nunbait agertzea, gutik ezagutzen baitute zoin den berezia eta zabala” (Euskaltzaindia 1972, 277)".

Ekainaren 29an Pruden Gartzia-k (Azkue Biblioteka eta Artxiboko zuzendariak) erantzun zigun esanez ze "F. Krutwigen lana eta J.P. Epherrerena ez daude gure artxiboan", eta emanéz honako esteka hau non irakurtzen dugú:

Hor, aparte ikúsi ze:

Epaimahaikide izan ziren P. Lafitte, I. Berriatua eta Txillardegi.

konprobatzen dugu ze:

Aurkeztutako bost lanetatik, bakarrik gordetzen da J. Oregi-rena.

[956] [>>>]

Urgell (2020): "Erantzuna kanpoan zegoen"

Sarrera honetan jasotzen genuén Blanca Urgell-en aipu bat (Berria, 2020-6-24) zeinen bukaera zén honako hau:

Norbaiti eman ohi diogunez gero, hortik hartu zuten aukera arbasoek NOR-NORI-NORK osatzeko: hartu didan, ekarri diot... Euskalariak horiek nondik zetozen asmatu ezinik aritu ziren luzaro. Erantzuna kanpoan zegoen: munduko hizkuntza anitzetan NORI adierazi behar duten hizkiak "eman" adierako aditzetik irten dira. [Urgell, 2020]

non, autoreak dioenez, euskararen evoluzio batentzako erantzuna kanpoan zegoen, esan nahi baita ze, hura ulertzeko, begiratu behar zen nóndik ibiliak ziren munduko hizkuntza anitz, noláko mekanismo sortzaileak erabiliak zituztén hizkuntza horiek, afinda finean ulértu euskararen ibilbide konkretu propio bat. Oso interesgarria iruditzen zaigu reflexio hori, zeren mekanismo linguistikoak hala izaten dira, hain propioak nola universalak. [955] [>>>]

Potentzialitate berdina bai, egoera berdina ez

Atzoko artikulua (Blanca Urgell, Berria, 2020-6-24) honela amaitzen zen:

Hizkuntzek azalean banatzen gaituztela iruditu arren, sakonean denok berdinak garela garbiki adierazten dute. Aitortu nahi izatea da kontua.

Bai, dudagabe hizkuntza guztiak berdinak dira, izatez; guztiak dirá tresnak za komunikatu, zein oinarritzen dirá an soinuak zein diren ordenatzen linealki, osatuz mezu deskodifikagarriak. Hizkuntza guztiek duté, izatez, potentzia garatzaile berdina, baina denek ez duté erabili potentzia hori an ber neurria, halan ze emaitzak, gaur egungo emaitza sinkroniko konparagarriak, ez dira inola ere berdinak. Potentzia berdina bai, baina egoera berdina ez. [954] [>>>]

"*nin" aditz laguntzailea (nondik "-i-" erroa), semantikoki = "eman"

Sarrera honetan hasi ginen aipátzen Blanca Urgell-en zutabe bat (Berria, 2020-6-24), non linguista gasteiztarra mintzo zaigún burúz "*nin" laguntzaile berreraikia (zeini bestetan referitu gatzaion nola "*-i-" erroa), eta nondik etorriko lirakén "dit-diot-zidan-zenion...": 

Gramatika-hitzak bailiran jokatzen duten hitzak batzuetan gramatika-hitz bihurtzen dira erabat. XVI. mendean, kasu, «Halako gizon zedin» esaten zuten, «gizon bihurtu zen» esateko, nahiz guk hasi zedin bezalako egituran baino ezin erabili: erabat gramatikaldu da.

Orokorpen bat orain: gaurko hizkiak behinolako hitzak dira, lehengo esanahia (zedin-ek bezala) edota lehengo itxura (pe-k bezala) galduta. Testuetan maiz ageri da *nin aditza: «Despedidan indazu laztan bat, laztana» dio XVII. mendeko poesia eder batek, eta Etxepare kexu zen «etsaiak didan pena» dela eta. Honetan garbi ageri da lehen eman-en sinonimoa zela. Norbaiti eman ohi diogunez gero, hortik hartu zuten aukera arbasoek NOR-NORI-NORK osatzeko: hartu didan, ekarri diot... Euskalariak horiek nondik zetozen asmatu ezinik aritu ziren luzaro. Erantzuna kanpoan zegoen: munduko hizkuntza anitzetan NORI adierazi behar duten hizkiak 'eman' adierako aditzetik irten dira.

Horren arabera, "*nin" berreraiki horrek garai batean signifikatuko zuén "eman" (aditz normal bat), nahiz egun erabiliko litzakén soilik nola aditz auxiliarra, ondórenda gramátikaldu horrela an perifrasi modernoenak.

Antzeko gramatikalizazioa, nola aditz exklusiboki laguntzailea, gertatuko zitzaion ki "*edin" berreraikia ere, zeinen eduki semantikoa, noiz zen aditz independentea, izanen zén "bihurtu", nola ikusi ahal dugun an adibidea on Blanca Urgell («gizon bihurtu zen»).

Azkenik aipatu ze "egin" aditza, nahiz gramátikaldu nola auxiliarra, dú mantendu bere erabilera normala ere kin bere betiko signifikantza; alderantziz ze "*ezan" aditz berreraikia, zeinda, antzeko esangura izanda, dú galdu erabat bere erabilera independentea. [953] [>>>]

Hizkiak ere izan ahal dira 'gramatikalagoak' ('etxe-tik') edo 'semantikoagoak' ('etxe-txo')

Erramun Gerrikagoitia-k zioén atzo:

Nahiz ez izan ni sobera aditua grammaticaz ulertzen ahal dut zer izan ahal da

Irizpide funtzional bat afin ezberdindu hitzak eta gramatika-hitzak

baina ilunago guertatzen zait ulertzea zer izan ahal da

Irizpide formal bat afin ezberdindu hitzak eta hizkiak.

Arguitasunic balego 2.az esquertuco nuque.

Irizpide edo kriterio funtzional bat referitzen da ki funtzioa: adibidez, hitz bat izanen litzaké gramatika-hitza ("eta") edo soilki hitza ("nahi") segun zéin den bere funtzioa an esaldia, esan nahi baita segun izán funtzio "gramatikalagoa" (nola "eta"konjunzioa) edo izán funtzio "ez hain gramatikala" (nola "nahi" aditza). Hor, ondo definitu beharko litzaké zér den "gramatikala" izatea.

Irizpide edo kriterio formal bat referitzen da ki forma: adibidez, itsatsita joatea ala ez. Har dezagun "nahiz eta" esapide konjuntiboa, non daukagún:

• nahi (hitza)
• -z (hizkia)
• eta (gramatika-hitza)

baina, idatziko bagenú:

nahizta

orduan "eta" (= "-ta") ez zen gehiago izanén gramatika-hitza, baizik hizkia, nahiz burútu ber funtzioa zein gorago. Era berean, akaso konsidera genezake "nahizta" osoa nola gramatika-hitz bakar bat. Beste adibide bat:

etxearengaitik

non

• etxe (hitza)
• -arengaitik (hizkia)

Baina, idatziko bagenú:

etxearen gaitik

orduan, honela deskonposa genezake:

• etxe (hitza)
• -aren (hizkia)
• gai (hitza)
• -tik (hizkia)

Eta ez da ezer ere aldatu salbu kontu formal bat.

Hizkiak ere izan ahal dira gramatikalagoak (nola "etxe-tik") edo semantikoagoak ("etxe-txo"). [952] [>>>]

Bi irizpide, ondo ezberdinak

Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k:

Niretzat clasificatione berria da ze textu bateco hitzac ahal dira sailcatu 3 multzotan ezen

1 hitzac,
2 grammatica hitzac
eta 3 hizquiac.

Nic, gaur arte, secula iracurri baco clasificationea.

Nik ere ez. Seguruena zeren klasifikazio hori ez da batere zorionekoa. Blanca Urgell-ek zioen:

Agian zu ere gramatika gorrotatzen duten ikasle horietako bat zinen. Hala ere, animatuko zinateke gramatikaren satorzulo ibilerraz batetik sartzen? Eskutik helduta eramango zaitut, eta espero dut ez galtzea, ez zu eta ez ni.

Nik ez dakit klasifikazio horrek norbaiti lagunduko ote zión gramatika maitatzen. Ezezkoan nago. Gehiago iruditzen zait ze hizkuntzalari arabarra galdu da an klasifikazio bat non nahasi dituén bi irizpide, ondo ezberdinak:

• Irizpide funtzional bat afin ezberdindu hitzak eta gramatika-hitzak.
• Irizpide formal bat afin ezberdindu hitzak eta hizkiak.

Areago, gure ikuspegitik ez litzake batere harritzekoa baldin baten bat hasiko balitz gorrotatzen gramatika justuki ondórenda irakurri sailkapen hori. [951] [>>>]