Gure ereduko supuestoak ez daude jarriak ad hoc

Atzokoan gogoratu genuen zéin den gure eredu zehatza zeinekin gure ikuspegitik ederki azaltzen den ez soilik gaur egungo banaketa on hitz-ordenak (zein den evoluzio horren tarteko puntu bat, ez bukaerakoa), baizik ere bere evoluzioaren ardatz nagusiak abiátuz ti sorrera-egoera bat non VO ordena (dela OVS edo SVO) zén guztiz nagusi zatio orduko sorrera-baldintza oso bereziak. Horrela genioen an:

• [1399] Horrela, justifikatu ahal dirá hala maiztasun sinkronikoak (zein kokatu behar diren barné evoluzio orokor bat), nola ere tendentzia diakroniko orokorra

zein ez dugun orain gogoratuko, baina bai ondorengo hori non azpimarratzen genuen nóla gure ereduan ez dugun behar izán inolako supuesto bereziki egokiturik (ad hoc egokiturik, ad hoc suposatua) xedé lortu gure helburua. Ez, dena izan dá zuzeneko emaitza aterea ti supuesto sinple, natural eta ondo fundamentatuak. Eta sarrera hau gogoratuko dugú osorik:

[1400] Guri, emaitza hori, atera zaigu, béra atera zaigu, distiratsu

Gure ereduko supuestoak ez daude jarriak ad hoc, bilatuz, nola edo hala, atera dadin ez dakigu zéin emaitza. Ez, gure ereduaren supuestoak dirá sinpleki supuesto realistak (ondo oinarrizkoak eta ondo oinarrituak, oso modu sinplean emanak) nondik zuzen-zuzenean atera zaigún emaitza bat zein, esango genuke, guztiz bat datorren kin evidentzia enpirikoa, kontuan hartúz ez soilik evidentzia enpiriko sinkronikoa (estatikoa, gaur egungo banaketa artén munduko sintaxiak), baizik ere kontuan hartúz ha tendentzia diakronikoa aldé SVO (beti ere, abiatuz ti antzinako egoera bat zeinen sorrerak obedituko luke ki baldintza bereziak: sorrerako baldintza eta behar komunikatiboak). Izan ere, berriro azpimarratu behar dugu ze maiztasun sinkronikoak soilik ulertu ahal dirá noiz uztártuak an evoluzio orokor bat zeinen parte diren, eta zeinen azalpena dén zentrala.

Horrela, gure eredua, bere sinplean, dú produzitzen emaitza bat zek oso ondo azaltzen ditú egungo maiztasunak eta aspaldiko tendentziak. Nolabait esanda, gure ereduak erabiltzen ditú supuesto realistak zek ematen dituzté ondorio azaltzaileak, zuzen-zuzenean, sinple-sinple, naturalki, egoki. 

Meritua, beraz, ez da gurea, baizik supuestoena (hierarkia diskursiboa, asimetria diskursiboa), zein diren oso-oso egokiak, oso-oso azaltzaileak. Guri, emaitza hori, atera zaigu, béra atera zaigu, distiratsu.

Bai, béra atera zaigu, distiratsu. [2495]

Horrá gure eredua, zein den oinarritzen an asimetria funtzioanala artén norabide diskursibo burulehena eta bere kide buruazkena

Atzokoan amaitzen genuen esánez:

Baina Tomlin-en hiru printzipioek ez dute azaltzen zergátik VO hitz-ordena joan dén gailentzen abiatuz ti egoera bat non OV zén guztiz nagusia harik eta gaur egun VO bera bihúrtu hitz-ordena nagusia.

Horretarako behar dá nagusiki printzipio bakar bat (nola erakusten genuen an gure aportazioa ki Mikel Mendizabal-en liburua titúlatzen "Euskara orain. Eraginkortasuna helburu", 2023:76-80), zein baitá ha printzipioa on asimetria funtzionala artén norabide diskursibo burulehena eta bere kide buruazkena, arras handiagoa an norabide burulehena.

eta hor aipátuz referentzia bat (alegia, gure aportazioa ki Mikel Mendizabal-en liburua titúlatzen "Euskara orain. Eraginkortasuna helburu", 2023:76-80), non aurkituko dén gure eredua. Gaur soilik esan nahi genuke ze gure eredu formal hori berdin konsultatu eta konprobatu ahal da an gure ondorengo sarrera, zein jasotzen dugún osorik:

• [1398] Gure ereduan konputatzen dirá soilik atzerako dependentzi distantziak barné hierarkia diskursibo bat

Konsidera daigun esaldiko 3 ohiko osagai nagusiak S, O eta V, eta euren arteko 6 ordenamenduak: SOV, SVO, VSO, VOS, OVS, OSV. Gure helburua da zeháztea eredu teoriko bat zeinekin konpútatu ordena horien prozesamendu-kostu erlatiboak. 

Ordena bakoitzean dauzkagú hiru posizio: 1.a, 2.a eta 3.a. Ordena bat emanda (demagun SOV), konputatuko dugu zéin den distantzia artén abiapuntuko osagai bat (demagun V, an 3. posizioa) eta helburuko osagai diferente bat (demagun S, an 1. posizioa) kontátuz zénbat posizio mugitu behar dén lehenengoa (abiapuntukoa, kasu honetan V) harik irítsi ha posizioa on bigarrena (adibideko kasu horretan distantzia hori dá 2, zeren V mugitu behar dá 2 posizio atzerantza harik irítsi ha posizioa on sujetua). Argi denez, distantzia horrek bádu norabidea, zein izan ahal dén aurrerakoa noiz abiapuntua kokatzen dén lehenago zein helburua, edo atzerakoa noiz helburua kokatzen den lehenago zein abiapuntua (hala da goragoko adibidean).  

Gure ereduak ditú bi ezaugarri ezberdintzaile hauek:

• Hierarkia diskursiboa: Gure ereduan, báda esaldian hierarkia diskursibo bat artén esaldiko hiru osagaiak (S, V eta O). Hain zuzen: 1: Sujetua (S) dá esaldiko buru diskursiboa (tipikoki esaldiko parte thematikoa); 2: sujetuaren osagarri diskursiboa dá predikatua (tipikoki esaldiko parte rhematikoa, mezuaren muina, prosodikoki indartsuagoa); 3: predikatuko buru diskursiboa dá aditza (V), eta 4: aditzaren osagarri diskursiboa dá O objetua (aditza dá tipikoki gutxio rhematikoa zein bere osagarria, zein izaten dén esaldiko parte rhematikoena, informazio-karga handiena daramana, prosodikoki indartsuena).

• Asimetria diskursiboa: Gure ereduan erabakiorra da norántza doazen dependentzia diskursiboak artén ereduko buru diskursiboak eta euren osagarriak, zeren ez dira berdin (prozesatzen) atzerako distantzia buruazkenak (non osagarria aurkitzen dén lehenago zein bere burua, sortuz atzerakarga) eta aurrerako distantzia burulehenak (koherente-irekiak eta askoz potenteagoak zein euren kide burulehenak). Horrela, gure ereduan soilik konputatuko dirá atzerako dependentzi distantziak artén buru diskursiboak eta euren osagarriak (osagarri batek bi osagai izanez gero, nola gertatzen den an predikatua, distantziarako referentzia izanen dá osagarriko buru diskursiboa, hau da aditza). Laburbilduz, konputatu eta batuko dira ha distantzia artén S eta V (V baitá predikatuko burua eta referentzia) noiz V agertzen den lehénda S, eta ha distantzia artén V eta O noiz O agertzen den lehénda V. Emaitza izanen dá hitz-ordenaren prozesamendu-kostu totala.
  

Adibidez, har daigun SOV hitz-ordena: hor, S-tik V-rako distantzia eta norabidea dá 2 aurrerakoa, bitárten V-tik S-rako distantzia eta norabidea dá 2 atzerakoa (SOV horretan bertan, S-tik O-rako distantzia eta norabidea dá 1 aurrerakoa, eta V-tik O-rako distantzia dá 1 atzerakoa). Horrela, ordena horren prozesamendu-kostua izanen dá 1, soilik konsíderatuz atzerako distantzia bakarra, V-tik O-rakoa, berdin 1.  

Bide beretik, daukagu:

• SVO = 0

• SOV = VSO = 1

• OVS = OSV = VOS = 2

nondik ateratzen dén honako ordenazioa artén hitz-ordena ezberdinak:

SVO > SOV = VSO > OVS = OSV = VOS

non:

• SVO dá efizienteena, zein islatzen den batez ere an bere gorako joera diakroniko argia azpi baldintza gerota orokorragoak.
  

• OVS, OSV eta VOS (alegia 3 ordena horiek non sujetua kokatzen den ondórenda objetua) dirá gutxien efizienteak, orokorki prozesagaitzenak, zein argiki ageri da sinkronikoki (euren gaur egungo maiztasunak dirá oso-oso baxuak).

• Bitarteko posizio batean agertzen zaizkigú, alde batetik SOV, zek erakusten du beherako joera diakroniko argia (kontrástatuz kin SVOren gorako joera diakroniko argia, non VO jada dén maizkoena) abiátuz ti antzinako SOV ordena aski orokor bat, zein nagusituko zén zatio sorrerako baldintza komunikatibo guztiz bereziak; eta bestetik VSO, zeinen maiztasun sinkronikoa ez den hain baxua nola an goragoko 3 gutxien efizienteak (OVS = OSV = VOS), nahiz báden erlatiboki ondo baxua.

Emaitza horiek dirá ederki bateragarriak kin evidentzia enpirikoa, eta zuzen-zuzenean lortuak (ez da behar izan inolako gehigarri teorikorik) abiátuz ti supuesto ondo fundamentatuak orobat an evidentzia enpirikoa.

Horixe da gure eredua, zein den oinarritzen an asimetria funtzioanala artén norabide diskursibo burulehena eta bere kide buruazkena. [2494] [>>>]

Tomlin-en hiru printzipioek ez dute azaltzen zergátik VO hitz-ordena joan den gailentzen abiatuz ti egoera bat non OV zén guztiz nagusia harik eta gaur egun VO bera bihúrtu hitz-ordena nagusia: horretarako behar dá nagusiki printzipio bakar bat

Atzokoan bukatzen genuén gure sarrera esánez:

Hortxe daukagú azalpen funtzionalista. Azalpen horrek kokatzen ditú SOV eta SVO an ber lehenengo posizioa (maizkoena), nola Tomlin-ek bilaten zuén, zeren horrela ateratzen zen an bere estatistika estatikoa (sinkronikoa).

Tomlin-ek ez zuen azaldu nahi (ez baitzen agertzen an bere orduko datuetan) zergátik munduko hitz ordenak aldatu ohi dirén komunki, naturalki, berriki, koherenteki, egonkorki... ti OV aldé VO (eta abiatuz ti ia zero VO an garai zaharrak, gaur egun dirá gehiengoa eta gerota gehiago), bitárten kontrako mugimenduak izaten dirén raroak, behartuak ganik kontaktua, zaharrak, inkoherenteagoak, inestableagoak... (eta abiatuz ti ia %100 OV an garai zaharrak, erlatiboki gehiago mantentzen dira an hizkuntz familia txikiak). Eta gauza da ze azken datu diakroniko horiek dirá istorio honen gako nagusia (ikus adibidez [1138] edo [1361]). 

Puntu hori inportantea da, alegia ze:

Tomlin-ek azaldu nahi zituén bere orduko datuak.

Eta datu horietan SOV eta SVO zirén berdin maizkoak, halan ze, hori azaltzeko (bere helburua lortzeko), nahikoa zirén bere hiru printzipioak:

For instance, SOV eta SVO are the most frequent basic constituents orders because these orders are the only orders which permit the maximal realization of the three principles. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:5]

Baina Tomlin-en hiru printzipioek ez dute azaltzen zergátik VO hitz-ordena joan dén gailentzen abiatuz ti egoera bat non OV zén guztiz nagusia harik eta gaur egun VO bera bihúrtu hitz-ordena nagusia.

Horretarako behar dá nagusiki printzipio bakar bat (nola erakusten genuen an gure aportazioa ki Mikel Mendizabal-en liburua titúlatzen "Euskara orain. Eraginkortasuna helburu", 2023:76-80), zein baitá ha printzipioa on asimetria funtzionala artén norabide diskursibo burulehena eta bere kide buruazkena, arras handiagoa an norabide burulehena. [2493] [>>>]

Tomlin (1986). "Those constituent orders will be more frequent which permit more of the principles to be realized;..."

Herenegun gogoratu genituén Tomlin-en hiru printzipio funtzionalak ("Basic word order: Functional Principles", 1986), baina, nóla funtzionatzen dira printzipio horiek? Horiekin, nóla azaldu ahal da zéin diren hitz-ordena maizkoenak eta gutxien maizkoak? Ba, aztertuz hitz-ordena bakoitzak zénbat printzipio betetzen dituen, zeren:

• Zenbat eta printzipio gehiago bete, hitz-ordena izanen dá erlatiboki maizkoagoa.

• Zenbat eta gutxiago bete, izanen da erlatiboki gutxio maizkoa.

Tomlin-ek dio:

The explanation for the distribution of basic constituent orders proposed here utilizes these three principles in a quite straightforward manner. Those constituent orders will be more frequent which permit more of the principles to be realized; those constituent orders will be less frequent which permit fewer of the principles to be realized. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:5]

Hortxe daukagú azalpen funtzionalista. Azalpen horrek kokatzen ditú SOV eta SVO an ber lehenengo posizioa (maizkoena), nola Tomlin-ek bilaten zuén, zeren horrela ateratzen zen an bere estatistika estatikoa (sinkronikoa).

Tomlin-ek ez zuen azaldu nahi (ez baitzen agertzen an bere orduko datuetan) zergátik munduko hitz ordenak aldatu ohi dirén komunki, naturalki, berriki, koherenteki, egonkorki... ti OV aldé VO (eta abiatuz ti ia zero VO an garai zaharrak, gaur egun dirá gehiengoa eta gerota gehiago), bitárten kontrako mugimenduak izaten dirén raroak, behartuak ganik kontaktua, zaharrak, inkoherenteagoak, inestableagoak... (eta abiatuz ti ia %100 OV an garai zaharrak, erlatiboki gehiago mantentzen dira an hizkuntz familia txikiak). Eta gauza da ze azken datu diakroniko horiek dirá istorio honen gako nagusia (ikus adibidez [1138] edo [1361]). [2492] [>>>]

Tomlin-en datuetan falta dá informazio relevante asko, zehazki falta da ha informazioa zein datorkigun ti dimensio diakronikoa, zein den klavea

Atzokoan amaitzen genuen esánez:

Hiru printzipio horiekin, Tomlin saiatu zén azaltzen berak bildutako hitz-ordenen banaketa estatikoa. Oso saio interesgarria, dudagabe, nahiz esan behar dugun ze saio horrek zeukán oinarrizko arazo inportante bat, zein gogoratuko dugún bihar.

Horren inguruan idatzi genuén an gure ondorengo sarrera, zein gogoratuko dugún osorik, eta zeintan zehazten genuén Tomlin-en azterketaren arazo nagusia (eta handia) zein den ze berak ez du konsideratzen dimensio diakronikoa on munduko maiztasun sintaktikoak, halan ze galtzen ari da informazio klavea an bere analisia: informazio diakronikoa hala respektu maiztasun aldakorrak nola respektu baldintza aldakorrak barrén garai ezberdinak. Ikus daigun: 

• [1675] Tomlin-ek (1986) ez du konsideratzen dimensio diakronikoa, non ibilbide sintaktikoa ez den zértan erraza izan: horregatik egoten dira salbuespenezko kasuak, eta oso salbuespenezkoak ere

Atzokoan mintzo ginen gain Tomlin-en azalpena respektu zergátik bere printzipio funtzionalak ez diren beti elkarrekin betetzen. Esan nahi baita ze, munduan zehar, bádira hitz-ordenak non nagusitzen den printzipio horietako bat gain beste bat, edo alderantziz. Hori azaltzearren, Tomlin mintzo zén gain interakzioak eta interferentziak artén printzipio ezberdinak an ordena konkretuak (mintzo zen gain ordena aditzaurrenak), non egonen zirén printzipio inkonpatibleak:

The principal reason for this is that under certain circumstances one principle may interact with another in ways which may neutralize it . So, for example, under the analysis presented here verb-initial languages cannot in principle realize all three functional principles . Either the TFP and AFP can be realized, yielding VSO orders, or VOB can be realized , yielding VOS orders. [Tomlin, 1986:130]

Hortaz, genioén:

Ondo da, baina horrek segituan planteatzen digu beste galdera bat:

• Existizen badira, nola existitzen diren, bi ordena (SOV eta SVO) non Tomlin-en hiru printzipioak betetzen diren, zergátik ez dira sintaxi guztiak pertenitzen ki ordena horiek? Zergátik existitzen dira sintaxi realak non ez diren betetzen hiru printzipio horiek?

Bihar saiatuko gara bideratzen erantzun bat, erabiliz dimensio bat zein Tomlin-ek ez duen kontuan hartu an bere analisia, eta zein dén dimensio fundamentala an azalpena on hitz-ordenak arten munduko sintaxiak.

Gauza da ze Tomlin-ek ez du konsideratzen an bere analisia ha dimensio diakronikoa (berak soilik aztertzen ditú datu estatikoak, sinkronikoak), halan ze, bere analisia aurrerapausu handia izanik ere, esan behar da ze:

• Tomlin-ek ez du konsideratzen ze existitzen da joera diakroniko orokor bat aldé VO, eta hortaz aldé SVO (zeinek, bide batez, beharko luké beste printzipio bat).
  
• Tomlin-ek ez du konsideratzen ze dimensio diakroniko horretan existitzen dirá baldintza eta behar komunikatibo aldakorrak zek sortzen dituzte erantzun sintaktiko ezberdinak, eta are alderantzizkoak. Bestela esanda, Tomlin-ek ez du konsideratzen ze, hizkuntzen sorreran, askoz probableagoak dirá OV ordenak kin sujetu oso kontextualak an bukaera (edo inon ez), berdin nola diren askoz probableagoak VO ordenak kin hasierako S kanonikoa azpi baldintza gerota orokorragoak, exigenteagoak eta gutxio kontextualak, eta ondorioz, ez du konsideratzen ze sintaxiak bádute bi mutur horien arteko joera diakroniko bat, eta ibilbide diakroniko tipiko bat zein ez den zértan erraza izan. Horregatik egoten dira salbuespenezko kasuak, eta oso salbuespenezkoak ere.
  

Horrela, hizkuntza bat luzaro mantentzen bada azpi baldintza komunikatibo oso kontextualak, askoz probableago bihurtzen da ze bere sintaxiak izan dezán S sujetua an amaiera, bitártean ze baldintza komunikatiboak konplexuago bihurtzean, sintaxi aditzazkenek ez lukete ia batere aukerarik. Ikus:

• Halako ordena gutxio progresiboen maiztasun ondo baxuek soilik konfirmatzen dute ha norabidea on tendentzia evolutibo orokorra, non ordena gutxien progresiboek erakusten dituztén maiztasun baxuenak

Esan nahi baita ze, adibidez, sintaxi sujetuazken kanonikoek (oso gutxi baitira) ez lukete beteko ha printzipioa on progresio thema-rhematikoa sinpleki zeren, arrazoi ezberdinengatik, zailago izan duté euren ibilbide diakronikoa buruzki posizio diskursibo progresiboagoak, akaso zeren ia beti bizi izan baitira azpi baldintza komunikatibo oso kontextualak, sortuz salbuespenezko ohitura linguistikoak zein ez diren izanen ez efizienteak ezta efektiboak ere azpi baldintza orokorragoak.

Baina, ondobidean, horiek ere joan beharko lirake aurkitzen euren bidea buruzki estruktura diskursiboagoak.

Bai, Tomlin-en datuetan falta dá informazio relevante asko, zehazki falta da ha informazioa zein datorkigun ti dimensio diakronikoa (soilik erabili dú informazio sinkronikoa), zein den klavea (alegia, falta da aldaketen norabidea azpi baldintza ezberdinak eta an garai ezberdinak...). [2491] [>>>]

Zerrendatuz elkarrekin Tomlin-en hiru printzipioak (1986)

Atzo genioen ze gaurkoan gogoratuko genituén Tomlin-en hiru printzipioak (1986), zeinekin saiatu zén funtzionalki azaltzen berak bildutako datuak burúz munduko hitz-ordenak (datu estatikoak, momentuko argazkia: ikus [2489]). Hortxe doa, beraz, lehenengo printzipioa, zeintaz mintzatu ginén an [1193]:

1.- Lehenengo printzipoa:

[1193] [#13] Tomlin (1986): "The Theme First Principle" eta "... thematic information correlates with subject."

Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala dá "The Theme First Principle", zeintaz mintzo den honela (an bere "Basic word order: Functional Principles", 1986:4):

This principle is an attempt to make more precise and explicit the informal idea that "old" information precedes "new" information. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:4]

Beraz, printzipio horrek esango liguke ze diskursoan tipikoki emanen dá hasieran informazio referentzial aukeratua, eta behin entzulea edo irakurlea kokatuta, mezu-emailea joanen dá zehazten informazioaren muina. Gauza da ze behar da marko referentzial bat afin mezu-hartzaileak avantailatsuki ulertu ahal izan dezan zéri buruz mintzo den (salbu noiz mezua dén oso kontextuala). Horrexegatik, logikoki, thema diskursiboa kokatzen da lehénda parte rhematikoa.

2.- Bigarren printzipioa:

Justuki herenegun aipatzen genuén Tomlin-en bigarren printzipioa, an:

• [2488] Tomlin-en bigarren printzipioa (1986). "... the object of a transitive verb forms a more cohesive syntactic and semantic whole that does a transitive verb and its subject."

Hari horretara, aipatuko dugú Tomlin-en bigarren printzipioa (1986), zeintan postulatzen zuen ze erlazioa artén aditza eta objetua dá kohesiboagoa (more cohesive) zeinda erlazioa artén sujetua eta aditza (ez du aipatzen batere konexio zuzenik artén sujetua eta objetua). Ikus daigún 2. printzipio horren azalpena an bere 1986ko "Basic word order" famatua, guk orriotan askotan aipatua:

The second principle is the principle of Verb-Object Bonding (VOB). The essential claim embodied by this principle is that the object of a transitive verb forms a more cohesive syntactic and semantic whole that does a transitive verb and its subject. [Tomlin, 1986:4]

Hortaz, Tomlin-en arabera, izanen genuké erlazio bat artén aditza eta objetua, zein izanen litzakén sintaktikoki eta semantikoki kohesiboagoa zein erlazioa artén sujetua eta aditza (bitárten, diogunez, Tomlin-ek ez duen aipatzen erlazio zuzenik artén sujetua eta objetua). Horixe litzaké Tomlin-en bigarren printzipioa.

3.- Hirugarren printzipioa: 

Eta, azkenik, hirugarren printzipioa aipatu genuén an gure sarrera titúlatzen:

• [196] Gain paper zentrala on aditza an estruktura informatiboa

Dio Koldo Biguri-k (an "Inpertsonalak eta abstraktuak", jada aipatua an aurreko sarrera):

Esango nuke, orain arteko euskaran behintzat, eta, seguru aski, hizkuntza guztien halako fasean, mintzagaia biziduna izateko joera dagoela.

Hor, aparte utzita nóla, oso interesgarriki, Koldo Biguri referitzen den ki existentziá on fase evolutibo komunak an bilakaerá on munduko hizkuntza guztiak (seguru aski, hizkuntza guztien halako fasean), aipatu nahi genuke nóla Tomlin hizkuntzalari famatuak proposatu zituen an 1986 printzipio deskriptibo-funtzional orokor batzuk xedé azaldu gaur egungo hitz-ordenen banaketa (an bere "Basic Word Order: Functional Principles", 1986), non postulatu zuén ze tipikoki izen-sintagma animatuagoak kokatuko liraké lehenago zein izen-sintagma gutxio animatuak (The Animated First Principle, zein izan zén Tomlin-en hirugarren printzipioa):

The Animated First Principle: in simple basic transitive clauses, the NP [izen-sintagma] wich is most animated will precede NPs wich are less animated. [Tomlin 1986:102]

Jakina, bizidunen lehentasun hori estuki erlazionatua dago kin euren mintzagaitasuna (esaldi transitiboetan, mintzagaiak izaten dira agente, eta agenteak bizidun, alegia animatuak).

Hiru printzipio horiekin, Tomlin saiatu zén azaltzen berak bildutako hitz-ordenen banaketa estatikoa. Oso saio interesgarria, dudagabe, nahiz esan behar dugun ze saio horrek zeukán oinarrizko arazo inportante bat, zein gogoratuko dugún bihar. [2490] [>>>]

Gogoratuz Tomlin-en "Basic word order: Functional Principles" (1986), non autoreak postulatzen dituén hiru printzipio funtzional xedé azaldu gaur egungo hitz-ordenen banaketa estatikoa

Atzokoan aipatzen genuén Tomlin-en bigarren printzipioa, zein den agertzen an bere 1986-ko liburua titúlatzen "Basic Word Order: Functional Principles", non autoreak postulatzen dituén justuki hiru printzipio funtzional, xedé azaldu gaur egungo hitz-ordenen banaketa estatikoa, berak bildua, zein orriotan askotan aipatu dugun:

Zehazki Tomlin-ek aurkeztuko dú programa funtzionalista bat ki azáldu bere maiztasun oso ezberdin horiek, nola genioen an ondorengo sarrera, zeinen pasarte horretan jasotzen dirén Tomlin-en hitz oso adierazgarri batzuk:

• [1192] [#12] Tomlin (1986): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information."

Gauza da ze Tomlin-ek berak ematen digú bere explikazioa burúz desoreka hori, zein dén explikazio funtzionalista bat zeinen printzipioak...

.... derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information during discourse production and comprehension. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:3]

Ikus:

Hau da: finean, prozesamendu-kontuak izanen liraké azken responsableak on desoreka nabarmen horiek artén hitz-ordena diferenteak barrén mundua. Bai, justuki azalpen funtzional bat. Dá justuki kontrakoa ze esátea...

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Itziar Laka. Ikus Luistxo Fernandez-en "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20).

Kurioski, Laka-k ez du aipatzen Tomlin-en "sasiteoria" (berrikus hemen), zein dén, basikoki, gure teoria ere.

Bihar gogoratuko ditugú Tomlin-en hiru printzipioak (1986), zein jada aipatuak ditugún, hirurak ere, an orri hauek. Gero jarraituko dugú kin Behaghel-en legeak (1932), zein puntu batzuetan dirén ondo antzekoak. [2489] [>>>]

Tomlin-en bigarren printzipioa (1986). "... the object of a transitive verb forms a more cohesive syntactic and semantic whole that does a transitive verb and its subject."

Mintzo ginén herenegun burúz erlazio kontzeptual-semantikoak artén S, V eta O, non bikote batzuk osatu leiketén unitate signifikatibo oso nabariak (sujetuak eta aditzak osa leiketé esaldi bat, eta aditzak eta objetuak osa leiketé predikatu bat), bitárten beste bikoteak, sujetuak eta objetuak, ez duen osatzen halako unitaterik. Genioén:

1.- Sujetuak eta aditzak, gehiagorik gabe, elkarrekin osatu ahal duté esaldi bat, hau da unitate signifikatibo bat, non aditza mintzo zaigún buruz zér egiten duen sujetuak, non aditza dén predikatua on sujetua. 

2.- Eta aditzak eta objetuak osatu ahal duté predikatu konplexuago bat, hau dá unitate predikatibo konplexuago bat, non objetuak konplementatzen dú aditza, konplementatzen dú bere signifikantza, zuzenean eta estuki, osatuz, diogunez, unitate signifikatibo bat: aipatutako predikatu konplexuago hori.

3.- Azkenik, sujetuak eta objetuak, besterik gabe, ezin dute osatu ezein unitate signifikatibo osaturik: adibidez ezin dute osatu esaldi bat, ezin ere predikatu bat.

Hari horretara, aipatuko dugú Tomlin-en bigarren printzipioa (1986), zeintan postulatzen zuen ze erlazioa artén aditza eta objetua dá kohesiboagoa (more cohesive) zeinda erlazioa artén sujetua eta aditza (ez du aipatzen batere konexio zuzenik artén sujetua eta objetua). Ikus daigún 2. printzipio horren azalpena an bere 1986ko "Basic word order" famatua, guk orriotan askotan aipatua:

The second principle is the principle of Verb-Object Bonding (VOB). The essential claim embodied by this principle is that the object of a transitive verb forms a more cohesive syntactic and semantic whole that does a transitive verb and its subject. [Tomlin, 1986:4]

Hortaz, Tomlin-en arabera, izanen genuké erlazio bat artén aditza eta objetua, zein izanen litzakén sintaktikoki eta semantikoki kohesiboagoa zein erlazioa artén sujetua eta aditza (bitárten, diogunez, Tomlin-ek ez duen aipatzen erlazio zuzenik artén sujetua eta objetua). Horixe litzaké Tomlin-en bigarren printzipioa. [2488] [>>>]

Bide evolutibo bat artén bi harmonia kontrajarri

Atzokoan bukatzen genuén gure sarrera esánez ze, kontuan hartuz soilik Behaghel-en lehenengo legea,...

..., ordena optimoak izanen dirá halako hitz-ordenak non S eta V elkarrekin doazen, eta V eta O ere elkarrekin agertzen diren, hau dá:

SVO eta OVS

Horiek izanen liraké hitz-ordena optimoak baldin soilik aplíkatu Behaghel-en lehenengo legea. Baina, atzo bertan ikusten genuenez, bádira lege gehiago.

Eta bai hala, bi ordena horiek konsidera ahal dirá harmonikoak respektu esaldiko hiru osagai horiek, zein soilik ordena horietan elkartzen baitira aráuz euren erlazio kontzeptual estuenak, elkartuz S eta V eta V eta O (hor, hurrenkeraren norabidea ez da kontuan hartzen). 

Gure ikuspegitk, OVS litzaké ha ordena zeinekin probableki hasiko zirén sortzen sintaxiak, nola jada argudiatu dugún adibidez an [2482] edo [2481] (sorrerako sintaxi hori egonen litzaké zentratua an objetu konkretuak, eta garatuko litzake nagusiki an egoera oso kontextualak, non sujetuak askotan ez ziren emanen, baina ematekoan, osagarriki emanen zirén tipikoki an bukaerako posizioa, nondik pasatuko zirén ki morfologia), eta SVO litzaké ha ordena rekursiboki potenteena, irekia... zeintara bideratuko litzakén garabide linguistikoa (orohar dá sintaxi ahaltsuena, nahiz optimoki beharko litzaké flexibilitatea ere).  

Esan nahi baita ze evoluzio linguistikoa izanen litzaké ibilbide bat artén bi harmonia: 

• sorrerako harmonia buruazkena, eta 

• helburuzko harmonia diskursiboki burulehena, optimoki kin flexibilitatea (gogora ze gure ikuspegitik S izaten dá buru diskursiboa on predikatua).

Bai, bide evolutibo bat artén bi harmonia kontrajarri. [2487] [>>>]

Báda erlazio kontzeptual direktoa artén S eta V eta baita artén V eta O, bitárten erlazio kontzeptuala artén S eta O dén soilik indirektoa, askoz lausoagoa, orohar oso apala

Galdetzen genuén atzo respektu Behaghel-en lehenengo legea:

Nóla lotzen dira kontzeptualki/mentalki/semantikoki esaldiko hiru osagai nagusiak, zein dirén S sujetua, V aditza eta O objetu-osagarria? Horren arabera, noláko ordena kanoniko formal/sintaktikoa(k) izanen litzaké(liraké) optimoa(k)?

Gure interpretazioa, esango genuke ze erlazio kontzeptuala artén sujetua eta aditza, eta erlazio kontzeptuala artén aditza eta objetua dírá erlazio direktoak, inmediatoak, zuzenekoak, bitárten erlazio kontzeptuala artén sujetua eta objetua ez den horrelakoa, baizik indirektoa, mediatoa ga aditza, zeren erlazio horrek behar dú bitarteko bat: justuki aditza.

Areago:

1.- Sujetuak eta aditzak, gehiagorik gabe, elkarrekin osatu ahal duté esaldi bat, hau da unitate signifikatibo bat, non aditza mintzo zaigún buruz zér egiten duen sujetuak, non aditza dén predikatua on sujetua. 

2.- Eta aditzak eta objetuak osatu ahal duté predikatu konplexuago bat, hau dá unitate predikatibo konplexuago bat, non objetuak konplementatzen dú aditza, konplementatzen dú bere signifikantza, zuzenean eta estuki, osatuz, diogunez, unitate signifikatibo bat: aipatutako predikatu konplexuago hori.

3.- Azkenik, sujetuak eta objetuak, besterik gabe, ezin dute osatu ezein unitate signifikatibo osaturik: adibidez ezin dute osatu esaldi bat, ezin ere predikatu bat.

Erlazio kontzeptual horiek islatzen dirá an morfologia, an konkordantziak:

1.- Sujetua eta aditza konkordatu ohi dirá an hainbat hizkuntza, esan nahi baita ze sujetua integratua joaten da an adizki jokatuak, akaso islatuz garai zahar bat non aditza eta sujetua fusionatu ziren (hain elkartuta joan ohi ziren), bihurtu zirélarik morfologia (adibidez, gaztelanian eta euskaran hala da). Aditzaren izaera aktiboak ere eragiten dú hizkuntza askotan konkordantzia ergatiboa an sujetua. Badirudi ze konkordantzia ergatiboa joan dela galtzen diakronikoki an sintaxi ezberdinak (euskaran ere bádirudi ze bádira hizkerak non ergatiboa aukerakoa den an baldintza komunikatibo konkretuak: ikus sarrera hau).

2.- Aditza eta objetua ere konkordatu ahal dira adibidez an numeroa (objetu singularra/plurala), nahizta konkordantzia hori ez da izaten hain maizkoa nola hori artén sujetua eta aditza. Esango genuke ze konkordantzia honek erakusten du tendentzia bat ki gertatu gerota gutxiago (adibidez, euskaran galduz joan da zenbait hizkeratan: ikus adibidez sarrera hau).

3,- Sujetua eta objetua ez ohi dira konkordatu (adibidez, gaztelanian eta euskaran ez da halako konkordantziarik).

Hortaz, eta erantzunez ki goragoko lehenengo galdera, esanen genuke ze bádira erlazio kontzeptual aski argiak artén sujetua eta aditza, hala nola ere artén aditza eta objetua, bitárten erlazio kontzeptuala artén sujetua eta objetua konsideratu ahal dén zeharkako erlazio bat, askoz lausoagoa, erlatiboki askoz gutxiago inportantea zein goragoko biak, orohar oso apala.

Beraz, eta erantzunez ki goragoko bigarren galdera hau:

Horren arabera (Behaghel-en lehenengo lege horren arabera), noláko ordena kanoniko formal/sintaktikoa(k) izanen litzaké(liraké) optimoa(k)?

Logikoki eta alde horretatik, ordena optimoak izanen dirá halako hitz-ordenak non S eta V elkarrekin doazen, eta V eta O ere elkarrekin agertzen diren, hau dá:

SVO eta OVS

Horiek izanen liraké hitz-ordena optimoak baldin soilik aplíkatu Behaghel-en lehenengo legea. Baina, atzo bertan ikusten genuenez, bádira lege gehiago. [2486] [>>>]

Behaghel-en lehenengo legea (1932): ... conceptually,... mentally,... semantically → formally,... syntactically

Atzokoan ikusten genuén Behaghel-en lehenengo legea an versioa ganik Horn (2022):

BEHAGHEL'S FIRST LAW: Element that belong together conceptually tend to occur together formally. [Horn, 2022:118]

Eta versio hori osatuz, honatu nahi genuke ondorengo itzulpena ganik Vennemann (1974), zein den aipatzen den an Tomlin (1986, non autoreak proposatzen dú oso ideia edo printzipio antzeko bat, zeintaz mintzatuko garen):

"The most important law is that what belongs together mentally [semantically] is placed close together [syntactically]." (Vennemann 1974:339) [Tomlin, 1986:76]

Hor Vennemann-ek itzultzen dú Horn-en lotura kontzeptuala nola lotura mentala edo semantikoa, eta Horn-en lotura formala nola lotura sintaktikoa:

... conceptually,... mentally,... semantically  → formally,... syntactically

Hortaz. Behaghel-en lehenengo lege horrek postulatuko luke ze, esaldiko osagaietan, lotura semantiko estuago batek bultzatuko luké lotura sintaktiko hurbilagoa. 

Eta horren arabera, berriro galdetzen dugú: Nóla lotzen dira kontzeptualki/mentalki/semantikoki esaldiko hiru osagai nagusiak, zein dirén S sujetua, V aditza eta O objetu-osagarria? Horren arabera, noláko ordena kanoniko formal/sintaktikoa(k) izanen litzaké(liraké) optimoa(k)? [2485] [>>>]

Eta nóla lotzen dira kontzeptualki esaldiko hiru osagai nagusiak, zein dirén S sujetua, V aditza eta O objetu-osagarria?

Atzokoan mintzo ginen burúz Behaghel-en legeak gain ordenazioa on esaldiko osagaiak, eta aipatzen genituén, kin Horn (2022), hiru lege zeintarik lehenengoa zén ondoko hau:

BEHAGHEL'S FIRST LAW: Element that belong together conceptually tend to occur together formally. [Horn, 2022:118]

Galdera da: Eta nóla lotzen dira kontzeptualki esaldiko hiru osagai nagusiak, zein dirén S sujetua, V aditza eta O objetu-osagarria? Zéin egon beharko litzake zeinén ondoan? [2484] [>>>]

Behaghel-ek berak eman zituén zenbait "lege" esanguratsu an esparru orokorra on esaldiko osagaiak ere

Mintzo ginén an [2479] burúz ordenazio nagusi batzuk zein diren aztertu an esparrua on sintagma binomialak (jarráiki itzala on Panini edo Behaghel), galdetzen genuelarik ea joera horiek mantenduko ote zirén arten esaldiko osagaiak ere, zein den esparru orokorrago bat:

Ikusten dugu nóla, ezaugarri kontrastibo guzti horiek elkarrekin lotuta doazen, estuki lotuta, berdin-berdin nola agertzen dirén estuki lotuak ondoko joerak ere, zein, Horn-ek zioskunez (2022),  nagusitzen diren an ordenazioa on sintagma binomialak (tipikoki, bi izen koordenatuak):

Baina azken kasu horretan (binomio horietan) báditugu norabideak ere, abiatuz basikoki ti osagai sinpleagoak, gutxio informatiboak eta gutxio markatuak, eta amaituz an osagai luzeagoak, informatiboagoak eta markatuagoak. Galdera da: Hori al da joera/norabide orokorra artén esaldiko osagaiak ere azpi baldintza komunikatibo gerota exigenteagoak?

Galdera horri ematen genión baiezko erantzuna an [2480], oinarrituz gure argumentazioa an propietate sintaktiko-informatibo-expresibo horiek zein segitzen dirén ti ordena koherentea, nola egin dugun bestetan ere (ikus adibidez [1380] edo [1381]):

Ordena horrek sortzen ditú propietate diskursibo oso interesgarriak nola dirén irekitasun diskursiboa, progresio informatiboa, edo koherentzia informatibo-expresiboa, zein den oinarrizkoa ki prestatu interpretazio abantailatsuena on mezuko informazio klavea, zein dén informazio rhematikoena, ahalbidetuz ere aukera expresibo askoz zabalagoa eta egokiagoa, eta laburrean esanda, ahalbidetuz komunikazio aberatsagoa, potenteagoa, efizienteagoa eta efektiboagoa.

Baina, gogora gaitezen ze Behaghel-ek berak (1932) postulatu zituén oso joera orokor interesgarriak an esparrua on esaldiko osagaiak ere, nola genioén an:

• [2458] Horn (2022): "... PANINI's PRINCIPLE [zein dén Behaghel-en goragoko legea] is a subcase of a more general rightward tendency for heavier or more complex material to appear later in a phrase or clause."

Gerora, Behaghel-ek garatu zuén bere hasierako lan hori, besteak beste orókortuz bere goragoko postulatua (legea/joera), nola irakurri ahal dugún an ondorengo 2022ko artikulua ganik R. Horn, titúlatua "Contrast and clausal order: on beyond Behaghel" (2022), non aipatzen dén Behaghel-en 1932ko lan inportante bat, zehaztuz ze:

... PANINI's PRINCIPLE [zein dén Behaghel-en goragoko legea] is a subcase of a more general rightward tendency for heavier or more complex material to appear later in a phrase or clause. [Horn, 2022:817-818]

alegia, eta letra handituta:

Behaghel's laws:

a. BEHAGHEL'S FIRST LAW: Element that belong together conceptually tend to occur together formally.

b.  BEHAGHEL'S SECOND LAW: That which is less important (or already known to the listener) is placed before that which is more important (or unknown)... Old conceps are placed before new.

c.  BEHAGHEL'S LAW OF INCREASING TERMS: Given two phrases, the sorter precedes the longer where possible. [Horn, 2022 burúz Behaghel, 1932]

zeintaz saiatuko garen mintzatzen an ondorengo sarrerak. [2483] [>>>]

Burúz mugimendu nagusi batzuk an evoluzioa on sintaxiak

Atzokoan mintzo ginen...

... burúz sintaxien hasiera buruazken natural bat, abiatuz ti komunikazio gestuala, zentratua an objetu konkretuak (zein lehenetsiko zirén aurrén osagai abstraktuagoak) an giro oso kontextual bat, oso hurbilekoa, non, gainera, mezuak izanen zirén oso sinpleak (hasiera baita), hala nola ere burúz norabide sintaktiko evolutibo orokor bat bilátuz aukera komunikatibo potenteagoak... 

Pensatzekoa da ze, baldintza komunikatibo haietan, gehienetan ez zela behar izanen aditzik edo sujeturik, nahiz horiek zehaztu nahi izatekotan, akaso emanen zirén osagarriki an bukaera on esaldia, argudiagarriki osátuz OVS ordena, zein joanen zen konplementatzen kin tresna postpositibo harmonikoak.

Gauza da ze, batzuetan argudiatu dugunez, OVS ordena hori ez dela batere egonkorra, halan ze, akaso horregatik, ez da historikoki ia agertzen, ez sinkronikoki ezta ere diakronikoki (salbu azpi baldintza ondo bereziak). Hortaz, akaso OVS-ren inestabilitatea dela medio, garai zaharretan agertzen zaigú nagusiki SOV ordena (ikus "Yamamoto (2005): "... it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order ...""), baina jada kin sujetua aurreratua respektu OVS, zeinen arrasto ustez garbiak geldituko zirén an aditz-morfologia: hala da an gaztelania eta euskara.

Behin lehenengo fase batean sujetua aurreratuta (zein ez den hain problematikoa), denborarekin etorriko litzaké bigarren fase bat: objetua aurreratzea, zailagoa zeren aditz atzeratuekin sortu dirá hainbat tresna sintaktiko harmoniko (an sintaxi OV postpositiboa), zeinen aukera prepositiboak ere sortu beharko ziren (aukera VO prepositiboak). Mugimendu horien inguruan, gogora daigun ondorengo bi sarrerak koméntatuz zergátik joanen ziren aurreratzen gero ta sujetu gehiago, eta zergátik joanen zirén atzeratzen gerota objetu gehiago barná munduko sintaxiak:

• ... halan ze askoz egokiago bihurtu zen aurrératzea sujetua ki lehenengo posizioa, non jada hasiko zen betetzen paper diskursibo thematiko betea 

Bukatzen genuén atzoko sarrera esánez:

Horrela, eta alde batera utzita sujetuaren posizioa (zein, hasiera batean, izanen zén oso-oso kontextuala, eta hortaz gehienetan eliptikoa edo an posizio finala, nola gertatzen den kin material kontextualki oso-oso eskuragarria, sórtuz OVS ordena, bide batez ondo inestablea: ikus "OVS ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea"), sorrerako baldintza haietan esperoko genuke OV hitz-ordena eta, orohar, ordena postpositiboa.

eta gaur gogoratu nahi genuke atzo aipatutako sarrera hori, non mintzatu ginen burúz gaztelaniazko eta euskal adizki zaharrak, oinarrituz gure esanak an egungo aditz-morfologia, zein askotan izan ahal den nola lehio ireki bat erákutsiz iragan sintaktikoa on hizkuntzak. Horretaz, gogora daigun Givón-en hitz hauek, zein aipatu genituen adibidez hemen:

Synchronic morphology is most often the best guide for reconstructing older syntax. [Givón, 2005] 

Hala eginez, neurri batean erantzuten diogu ki hemengo galdera bat ga Txopi, noiz zioén: "Badakigu beraz, nola izan ahal zen sintaxia on hizkuntzak an Neolitiko garaia. Ta aditzak? Ta morfologia?"):

Zioen herenegun Gilen-ek an lehenengo partea on bere komentarioa:

Aurreko posteko adizkien oinarrizko elementuek ordena berbera dute zein (gaurko) gaztelaniazko forma equivalenteek:

- dakartzagu
orain.indik-hura-ekarri-plural-guk
= OVS

(los) traemos
hura.plural-ekarri-orain.indik.-guk
= OVS

dakarzkizugu
orain.indik-hura-ekarri-plural-dat.zu-guk
= OVS

te (los) traemos
zu/dat.zu-hura.plural-ekarri-orain.indik.-guk
= OVS

Bai, hala da, gaztelaniaren gaurko "(los) traemos" ere báda OVS, non "los" klitikoak egiten dú referentzia ki objektu plural preverbal bat, eta "-mos" morfemak ki lehenengo persona plurala on subjektu postverbal bat.

Eta bai, estruktura horrek bide ematen digu ki espekulatu ze gaztelania zaharra (zein ez den baizik latina, edo, lehenago, indoeuroparra edo protoindoeurparra), izanen zén hasieraren hasieran OVS ere, justuki nola euskara. 

Hori ez litzake batere harritzekoa, zeren horixe izan liteke aski patroi evolutibo normala artén hizkuntzak noiz ari zirén sortzen. Hasieran, pensatzekoa da ze soilik izanen ziren hitz solteak, zeinek, kontextu oso explizitoetan, izanen zirén mezu osoak, nahiz ez erákutsi batere estruktura sintaktikorik, ezta batere kategoria gramatikalik, soilik hitzak, tipikoki objetu konkretuak: ia izanen zirén kolpe komunikatiboak, afin adierazi zerbait konkretua, zerbaiten presentzia:

Ur.

Geroago, joango ziren agertzen beste era bateko hitzak, zentzu batean abstraktuagoak, nahiz oraindik oso kontextualak, nola "da", zein hasiera-hasieran akaso izanen zén erakusle moduko bat (edo zérbait artén erakuslea eta aditza):

ur dá.

adieraziz ze ur hori hortxe dago, bertan eta oraintxe. Gero joango ziren agertzen kategoria are abstraktuagoak nola aditzak (edo aditz zehatzagoak):

ur da go.

adieraziz ze ur hori egonean dago, geldi, eta ez ibiltzen:

ur da bil.

Egoera zahar hartan, komunikazioa garatuko zén tipikoki artén persona ondo ezagunak, an mezuak zein izanen zirén ondo sinpleak. Baina, komunikazioa garatu ahala, batzuetan zenbait aditzekin handituko zén beharra on adierazi zérbait gehiago, osagarriki, beste erakusle moduko bat: sujetu aktiboa (zéinek egin akzioa); eta aukerako informazio osagarri hori hasiko zen ematen an garai hartako posizio osagarriena edo, nahiago bada, gutxien inportantea (respektu hasiera urgentea), eta hori zén justuki bukaera:

"Ur da kar gu"l

Edonola ere, gauza da ze OVS hitz-ordena, izanik ere aski argudiagarria an sorrerá on hizkuntza guztiak (akaso an hizkuntza zahar-zahar primigenio bakarra), ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea, izan ere, komunikazio-beharrak igo ahala, sujetuak hartzen doáz gerota paper diskursibo handiagoa, oinarrizkoagoa, eta esaldi-hasierara pasatuko lirake, emanez SOV hurrenkera. Horrela daukagu ze, egun, munduko hizkuntza gehien-gehienek kokatzen duté, normalki, sujetua an esladi-hasiera.

Hortaz, OVS ordena oso inestablea izanik (jotzen du buruzki SOV), gertatzen da ze, periodo historikoan, soilik ezagutzen dira OVS sintaxi gutxi batzuk (oso baldintza berezietan), hala nola ze agertzen zaizkigu SOV protoestruktura asko, praktikoki hizkuntza guztietan, zein denborarekin eta presio komunikatiboa medio ari diren bihurtzén SVO (gutxi gora behera, hizkuntza guztien erdia dá jada SVO).

Halaxe egin zuen latinak an bere bilakaera buruzki hizkuntza romantzeak, eta halaxe egin du partzialki euskarak ere, nahiz oraindik ez den guztiz onartzen.

Bai, OVS dá oso aukera argudiagarria an sorrrera on sintaxiak (hor, sujetu erakuslearen kontextualtasun handi-handia nagusituko zen gain bere konkretutasun handiagoa respektu aditza).

Respektu morfologia, esán ze, hasiera hartan, egungo morfema horiek (da-kar-gu) izanen zirén hitz solteak (zein gero konpaktatuko zirén an gaurko aditz-morfologia), eta goragoko "Ur da kar gu" izanen zén esaldi tipiko bat, zek beteko lituzké perfektuki orduko behar komunikatiboak. 

Gerora, behar komunikatiboak handituko ziren, sujetuak bihurtuko zirén ez-hain-kontextualak eta konplexuagoak, halan ze askoz egokiago bihurtuko zen aurrératzea sujetua ki lehenengo posizioa, non jada hasiko zen betetzen paper diskursibo thematiko betea (material ezagun-referentziala, baina akaso ez hain kontextuala). Horrela, sujetu aktiboak hasierara pasatzean, diferentziatu beharko ziren ti objetuak, bide emánez ki kasu ergatiboa (edo akusatiboa) eta SOV ordena, zein hizkuntza gehienetan dá ordena zaharrena zein agertu zaigun historikoki.

eta hauxe gorago aipatutako bigarren sarrera, aurrekoaren osagarri:

• ..., halan ze askoz egokiago bihurtuko da atzératzea objetua ki azken posizioa, non bete ahalko duen bere paper diskursibo rhematiko betea

Atzokoan amaitzen genuén gure sarrera esánez:

Gerora, behar komunikatiboak handituko ziren, sujetuak bihurtuko zirén ez-hain-kontextualak eta konplexuagoak, halan ze askoz egokiago bihurtuko zen aurrératzea sujetua ki lehenengo posizioa, non jada hasiko zen betetzen paper diskursibo thematiko betea (material ezagun-referentziala, baina akaso ez hain kontextuala). Horrela, sujetu aktiboak hasierara pasatzean, diferentziatu beharko ziren ti objetuak, bide emánez ki kasu ergatiboa (edo akusatiboa) eta SOV ordena, zein hizkuntza gehienetan dá ordena zaharrena zein agertu zaigun historikoki.

Bide beretik, objetuak joanen dirá bilakatzen gerota gutxio kontextualak (edo guztiz imaginarioak edo abstraktuak) eta gerota konplexuagoak (tipikoki objetuak izanen dirá ondo konplexuagoak zein euren kide thematikoak, justuki zeren eramaten dutén informazio berria, informazioaren helburua, benetako informazioa), halan ze askoz egokiago bihurtuko da atzératzea objetua ki azken posizioa, non bete ahalko duen bere paper diskursibo rhematiko betea, aurkéztuz material akontextualena, konplexuena, gutxien esperotakoa, gutxien eskuragarria, zeinen gainean jarri nahi genukén indar prosodiko handiena, expresio matizatuena, behinda hartarako bidea ondo prestatuta.

Eta horrekin batera joan behar dira garatzen eta normalizatzen era guztietako aukerako tresna burulehenak ere, osatuz aukera SVO prepositibo egokia. [2482] [>>>]