Experimentu horretan, zéin emaitza atera beharko litzaké kizun refrendatu Laka-ren teoria chomskyarra?

Comskyarrek ere bádituzte kostu konputazionalak: kostu konputazional chomskyarrak, zein, abiatuz ti oinarrizko ordena bat (aleatorioa azpi hipotesi buru-parametrikoa on Laka), sortuko zirén noiz derivatzen dirén beste ordena batzuk, ez-oinarrizkoak (ikus adibidez gure sarrera titulatuá "Atzerakarga chomskyarra"). Kostu konputazional chomskyar horietaz ari da Itziar Laka noiz aurkezten duén bere artikulu antizientifiko eta antidivulgatiboa titúlatzen "SVO eta OSV hurrenkerak", publikatua an EHUko Sareko Euskal Gramatika:

Helburuen arteko bat subjektua hasieran duen hurrenkerak (SVO) objektua hasieran duen hurrenkera (OVS) baino konputazionalki errazagoa ote den jakitea da. [Laka, datarik gabekoa, gutxienez 2015ekoa]

Hor Laka referitzen ari da ki kostu konputazional chomskyarrak. 

Bide batez, gogoratzen dugú ze artikulu horretako tituluan agertzen zaigú errata erraldoi bat: lehen peragrafoan argi gelditzen denez, titulua izan beharko litzaké:

• SVO eta OVS hurrenkerak
  

nola genioén an gure sarrera hau:

Baina errata tipografikoak alde batera utzita, galdera dá: Experimentu horretan, zéin emaitza atera beharko litzaké za refrendatu Laka-ren teoria chomskyarra? [1734] [>>>]

Ez dago hitzik

Herenengungo sarreraren harira, honela genioén an 2015eko komentario bat (an Sustatu): 

Lakak du mantentzen:

“Hainbat esaldi, ordena desberdineko elementuekin eman zitzaizkien zenbait euskaldun elebiduni, eta SOV ordenakoak azkarrago eta zalantza gutixagorekin detektatzen zituzten hiztunek. Beste ordena posibleek (OSV, SVO, OVS) antzekoak ziren hiztunentzat, ez dago bereizketarik ordena bat bestearen aurretik.” (Luistxo Fernandezek ekartzen dizkigu Lakaren esanak)

Hori da tesi berbera zein Lakak dun mantentzen (oraindik ere) an bere artikulua titulatzen “SVO eta OSV hurrenkerak”, edo berbera zein Erdoziak nahi duen defenditu (nahiz ez dun lortzen) an bere artikulua titulatzen “Euskarazko hitz hurrenkera ezberdinak prozesatzen”. Baina, euren experimentuak eta euren emaitzak erabilita ere, konklusio horiek ez dira egiazkoak. Eta edozeinek konproba dezake ez direla egiazkoak (ikus adibidez nire bloga: "balbula").

Euren experimentu eta emaitzetan ikusten da nola SVO ordenakoak diren hain justu "azkarrago [irakurtze eta errakzio-denborak kontuan hartuta] eta zalantza gutixagorekin [errore-tasak kontuan hartuta] detektatzen" dituztenak. SVO da nagusitzen gain SOV, OVS eta OSV.

Hau guztia da eskandalu zientifiko bat, errepikatzen dut: eskandalu zientifiko bat. [Rubio, 2015 an Sustatu]

Ez dago hitzik. [1733] [>>>]

Aurtengo erabilera bat: "OIZ aurka GANEKOGORTA"

Besteren batean ere jaso dugu orri hauetan nóla pilota-partidetan erabili ohi dén "aurka..."prepositiboa. Ikus "ARTETXE-JOAKIN aurka OLABE-LARRU", zein gogoratzen dugún jarraian:

Horra hor beste esapide prepositibo bat ("aurka..."), zein zaigun azaleratu an modu ondo naturala.

Eskerrik asko ki Erramun Gerrikagoitia zatio pasatu goiko irudia

Gaurkoan hor doakizue aurtengo erabilera bat:

Berriro eskerrak ki Erramun Gerrikagoitia. [1732] [>>>]

Baina, argi dago ze Itziar Laka-k nahiago dú isiltasuna lehenago ze argudiatzea: zergátik?

Atzokoan mintzo ginen gain jarrera antizientifikoa zein Itziar Laka-k erakusten duen noiz ez duen erantuzten, baina arazoa ez da soilik jarrerakoa, nola konprobatu ahal genuén, adibidez, an gure sarrera titulatzén:

• Mesedez, hartu minutu bat eta ikusi hau
  

Diote "Lakak, Erdoziak, Mestres-Missé-k eta Rodriguez-Fornellesek (2009)" noiz konparatzen SOV eta OSV:

...the comprehension task revealed that answering a question about an OSV sentence was harder than answering a question about a SOV sentence, as evidenced by a significant longer reaction times to provide an answer (see Fig. 1B)

 and a significant larger percentage of errors produced (Fig. 1C and Table 2).

Thus, at least under this experimental situation, the processing of OSV sentences was harder than the processing of SOV sentences. (Lakak, Erdoziak, Mestres-Missé-k eta Rodriguez-Fornellesek (2009), 5. or.)

Beraz, noiz konparatzen SOV eta OSV, erreakzio-denbora esanguratsuki luzeagoak eta errore-portzentaje esanguratsuki handiagoak dakarte ze (thus) OSV esaldien prozesamendua da zailagoa ezi SOV esaldien prozesamendua.

Ikus orain Lakak erabilitako emaitzak noiz konparatzen SVO eta OVS an antzeko experimentu bat non diran erabiltzen antzeko esaldi singularrak (nahiz-ta kasu honetan esaldi singular horiek eskaini dira nahastuak kin esaldi pluralak eta anbiguoak, baina tira: ikus "SVO eta OVS hurrenkerak" eta Erdoziaren tesia [2006]):

• Ikus goragokoaren antzeko diferentzia esanguratsuak an erreakzio-denborak (soilik an esaldi singularrak):

• Ikus goragokoaren antzeko diferentzia esanguratsuak an errore-portzentajeak (soilik an esaldi singularrak):

Zein da diferentzia? Ba, diferentzia da ze hor, Lakak ez du konkluituko ze "at least under this experimental situation, the processing of OVS sentences was harder than the processing of SOV sentences" (jakina aplikatua ki oraingo konparazioa).

Ez, hor Lakak valoratuko digu ze "nabarmentzekoa da ez dugula inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO)" respektu OVS (ikus Lakaren "SVO eta OVS hurrenkerak"). Dá a misterioá e interpretazioa.

Zioén Erramun Gerrikagoitiak an komentario bat (ikus "Mesedez, hartu minutu bat eta ikusi hau"):

Arras gustatu zait expositionea zeren gainera da aisa seguitzecoa eta ulertzecoa. Explicatione eta argudio honec behar luque -logicaz- erantzuna nortzuc ganic diren rebatituac (Laka, ...) mesedetan gu emparauac.

Baina, argi dago ze Itziar Laka-k nahiago dú isiltasuna lehenago ze argudiatzea: zergátik? [1731] [>>>]

... nola zientziak exigitzen duen.

Atzokoan mintzo ginen gain Itziar Lakaren jarrera prepotentea eta guztiz kontrarioa ki eztabaida zientifiko irekia eta zintzoa, nola zientziak exigitzen duen (jarrera antizientifikoa). Ez da zinez nire gustukoa, baina gaur behartua sentitzen naiz ki gogoratu nire kondizioa te:

• Doktorea an "Analisi Ekonomikoa eta Ekonomia Publikoa", gogoratuz ze analisi ekonomikoa guztiz lotua dago kin edozein aukera arten baliabide linguistiko ezberdinak, eta ondorioz, orobat lotua kin evoluzio linguistikoa (adibidez).

• Masterra an "Euskal Hizkuntzalaritza eta Filologia".
  

• Irakaslea on Estatistika an UPV/EHUko departamentua on Metodo Kuantitatiboak.

• Gainera, izan nuén ohorea on deféndatu lehen euskal tesia an Sarrikoko Fakultatea (nik dakidala, bederen).

Uste dut ze, puntu honetara ailegatuta, guztiz beharrezko dela gogoratzea nire kondizioa on ikertzailea an ber instituzio publikoa non Itziar Laka ari den, hala nola ere Itziar Laka-ren erantzukizun handia (nahiz ez duen erantzuten). Esan nahi baita ze Laka-k pilatzen ditú erantzukizunezko postuak barné euskararen instituzioak. Horretaz mintzo ginen an ondorengo sarrera, zein gogoratu nahi dugún jarraian:

• Laka: ez al da erantzukizun gehiegi isilik jarraitzeko?
  

Beherago duzu, irakurle, aurreko sarreran aipatutako artikuluá ti Laka ("SVO eta OVS hurrenkerak", publikatua an EHUko "Sareko Euskal Gramatika"), zein lasai pasa liteke ki annalak on antizientzia eta antidivulgazioa.

Artikulu hori, Borja izeneko batek aipatu zuen an "31 eskutik" (ikus artikuluá ti Gorka Lekaroz titulatzen "Uste dugunetik dakigunera, bitxikeriatik normaltasunera" an "31 eskutik" [2015-6-2]), eta Borjaren aipamen horren harian, aukera izan genuen egitekó zenbait kritika eta zenbait galderá ze behar duten explikazio bat. "31 eskutik" blogean bertan (gorago aipatutako artikuluan, gure azken komentarioan), hauxe galdetzen genuen, eta jarraitzen dugu galdetzen:

Bide batez, gogorarazi nahi dut ze Laka da hizkuntzalari ikertzailea an universitate publiko bat (bai-eta ikertzaile-burua an taldea non ari da Erdozia, zeini zuzendu baitzion tesia non agertzen gure hizpideko experimentuak) eta gainera euskaltzain osoa [[eta EHUko Euskara-Institutuko kontseilukoa]]:

Ez al da erantzukizun gehiegi isilik gelditzeko? [2015-6-22]

Ez da azalpenik heldu (deskalifikazio gratuitorik bai, ordea: ikus "Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa"), eta (urte eta erdi geroago) artikuluak hortxe dirau, eskegita an EHUko orri bat, agerian utziz jarrera bát aurre zientzia, jarrera bát aurre kritika fundamentatua, jarrera bát aurre komunitate zientifikoa. Artikulu hori antizientzia da, antidivulgazioa, eta erakusle ezin hobea on prepotentzia antizientifikoá zeinekin jokatzen ahal duten gure guru sintaxilari ortodoxoek.

Bai, erantzukizun gehiegi isilik jarraitzeko, eta gaia oso serioa da. [1730] [>>>]

Euskal Herrian behintzat soilik mintzo daiteke gain jarrera antizientifiko guztiz prepotentea te hizkuntzalari chomskyarrak nola Itziar Laka: antizientzia hutsa

Erramun Gerrikagoitiak ondorengoa galdetzen zuén an atzoko sarrera, non aipatzen genituén zenbait kritika zein Givón-ek egiten zizkión ki gramatika transformazional-generatiboa te Chomsky:

¿Hori othe da corapilo gordianoa edo socatira gordianoa? [Erramun Gerrikagoitia]

Eta gauza da ze, Euskal Herrian behintzat, ez dago sokatirarik ere, ez dago debate zientifiko zintzorik, ez dago ezer ere ezbada jarrera antizientifiko guztiz prepotentea te hizkuntzalari chomskyarrak nola Itziar Laka, nortzuk, Givón-ek dioenez, perversoki erabili dituzté zenbait hitz nola adibidez "azalpena":

In the course of this sorry history, the foundations of linguistics as an aspiring empirical science have been undermined. An increasingly perverse use of key terminology such as "data," "empirical proof," "theory," and "explanation" has deprived these fundamental concepts of science of both meaning and utility in linguistics. [Givón, 1979:1]

Antizientzia hutsa.

Givón (1979): "...the only hope for a different linguistics lies in the actual practice of doing linguistics differently."

Duela hiru egun, an gure sarrera titulatuá:

• Givón (1979) mintzo da (nagusiki) gain Chomsky-ren gramatika transformazional-generatiboa
  

hona ekartzen genuén Givón-ek emandako hasiera ki bere liburua titúlatzen "On understanding grammar" an bere edizioa te 1979, nondik gaur nabarmendu nahi dugú esaldi hau: 

I have become more and more weary of the circular, sterile, and scholastic nature of the polemics, and have come to believe that the only hope for a different linguistics lies in the actual practice of doing linguistics differently. [Givón, 1979:2]

Esaldi horretan, Givón-ek kritikatzen dú gramatika generatiboa (enfoke formala), ustez-ze:

... the only hope for a different linguistics lies in the actual practice of doing linguistics differently. [Givón, 1979:2]

referituz ki enfoke funtzionala.

..., hola saihestuz edozein eztabaida arten bere "ustezko superteoria" eta "sasiteoria bat"

Herenegungo sarreran, Givón (1979:1) mintzo zén gain "the rhythmic rise an fall of pseudotheories" an referentzia ki gramatika transformazional generatiboa ti Chomsky. Horrek gogoratu digu ze EHUko akaso hizkuntzalari chomskyar nabariena, Itziar Laka, justuki mintzo zén gain sasiteoria noiz referitzen zen ki gure lana, hola saihestuz edozein eztabaida zientifiko. Horretaz, gogora daigun ondorengo sarrera: 

• ..., nola egiten dutén an republika bananerorik eredugarrienak
  

Oso argigarria da konprobatzea nóla hizkuntzalari hori bera zein ari den sistematikoki erabiltzén argumentazio ustelak, sasiargumentazioak gabé ibilbiderik, eginak soilik gana konsumo propioa, justuki hizkuntzalari horrexek berak eztú izanen arazo minimoena ere saiátzeko botatzen ti eszenario zientifikoa edozein planteamendu ze-dún dudatan jartzén bere teoria, eta berarekin, bere posizio zientifiko eta soziala an esparru linguistikoa, zein den ia maximoa eskerki teoria galgarri hori. 

Eta hala eginen du gabé batere debaterik, gratuitoki, soilik erabiliz bere posizio prepotentea an establishment zientifiko eta soziala, nola egiten dutén an republika bananerorik eredugarrienak (hola, gutxienik, luzátuz area horien azpigarapena). Ikus an "Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa":

Luistxo Fernandez-ek aipatzen du hurrengo esaldia ganik Itziar Laka (ikus: "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20):

"Eztabaida zientifikotik at utzi behar ditugu sasi-teoria horiek", esan zuen Lakak. Jomugan, Jesus Rubiok sutsuki defenditu du euskararen erreforma dago, dudarik gabe; ez dakit horrenbeste Joxe Aranzabalek eta beste batzuek defenditu duten euskara ez-esklerotikoa egiteko bideak (Irakur Sustatuko hau). (Itziar Laka)

Baina, gauza (arazoa) da ze Lakak dioen sasiteoria hori báda fundamentatua an logika komunikatibo garden eta potentea, eta báda sostengatua kin evidentziak ti esparru, esango nuké, guztiak (zein dirén bereziki argiak an literatura buruz euskara). Justuki alderantziz-ze bere teoria ahula, zein ezkutatzen da atzén kortinak e autoritatea. Bai, oso argigarria da.

Bai, hola saihestuz edozein eztabaida arten bere "ustezko superteoria" eta "sasiteoria bat".

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke)

Atzoko sarreraren harira, azpimarratu nahi genuke ze Talmy Givón da figura zentral bat an linguistika funtzionala. Antzera nola Chomsky den linguistika formalaren figura zentrala, akaso Givón-i eman behar genioke paper hori respektu hizkuntzalaritza funtzionala. Justuki puntu horretaz mintzo ginen an ondorengo sarrera, zeinen edukia rekuperatzen dugun jarraian:

• XK2: Irresponsabilitate handia

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak: printzipio horiek hor daude (biologikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen du: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioen:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat.

Bistan dirá oinarrizko diferentziak arten bi hurbilketa horiek.

Givón (1979) mintzo da (nagusiki) gain Chomsky-ren gramatika transformazional-generatiboa

Jada an 1979, Talmy Givón-ek honela hasten zuén bere liburu titulatuá "On understanding grammar", non mintzo zen nagusiki gain Chomsky-ren gramatika transformazioanal-generatiboa: (1979:1-2):

This chapter is of necessity polemic, and that is a necessity I regret and would like to apologize for. The history of American linguistics over the past 50 years is awash with acrimonious name-calling, sterile arguments, and the rhythmic rise and fall of pseudotheories and trumped-up issues whose relation to the facts of human language is tenuous at best. [Givón, 1979:1]

Soilik an goragoko aipua, irakur daitezke izendapenak eta adjetiboak nola  

• sterile, 

• pseudotheories, edo

• trumped-up,

non, Cambridge Dictionary-k diosku ze an US, horrek signifikatzen dú:

• trumped-up adjective: not true, invented

eta an UK (gure kasuan dá informazio osagarria):

• trumped-up adjective: deliberately based on false information so that someone will be accused of doing something wrong and punished

Kapituluko tituluan (eta beherago) esaten denez, Givón referitzen ari da ki Chomsky-ren gramatika transformazional-generatiboa. [A17] [A18] [A19]

Euskarazko perpaus subordinatu osagarriak gehien-gehientan ematen duté informazio berri-rhematikoa

Zenbait sarreratan mintzatuak gara gain rhematikotasuna te perpaus subordinatu nominalak. Gaur gogoratu nahi genuke ondoko sarrera kizun (momentuz bederen) amaitu kin puntu hori:

• Juan Garzia (2015): "Gehienetan, ia beti, berdin gertatzen da ... (...) alegia, Amonak HORI esan dit esaldiaren baliokoa, eta ez AMONAK esan dit hori esaldiaren baliokoa"
  

Atzokoan bukatzen genuen gure sarrera esánez:

Bai, askoz probableagoa da ze perpaus subordinatu osagarriak izan daitezén rhematikoak (eta are esaldiko parte rhematikoena), hola azálduz euren joera naturala ki posizio finala.

Euskaran hain argi dago halako perpasusen rhematikotasun tipikoa non Juan Garziak dio an bere "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (Juan Garzia, 2015:142):

Gehienetan, ia beti, berdin gertatzen da ... (...) alegia, Amonak HORI esan dit esaldiaren baliokoa, eta ez AMONAK esan dit hori esaldiaren baliokoa.

Hortaz, perpaus nominalak izaten dirá informazio berri-rhematikoa (eta are tipikoki rhematikoena) ... 

Gehienetan, ia beti ...

Hortik euren joera naturala ki posizio finala azpi baldintza orokorrak.

Puntu horretan ados gaude kin Juan Garzia.

Noa la etxea te txikitako izeba mediku hura zeinen familia atzerritarra bizi zen an laugarren solairua kin beste bi mediku zein ...

Amaitzeko kin komentarioak gain Txopiren ondorengoa (ikus hemen, hemen eta hemen):

Lakarrak esaten duena egia bada, aukera euki behar genuke preposizioak erabiltzeko, behintzat esaldi luzeetan, noiz markatu behar dena ez dan hitz bakar bat, baizik izen sintagma oso bat, zeren hor hasten baitira arazoak. Desberdina baita esatea:

- Etxe-ra noa

Edo esatea:

- Txikitan laugarren pisuan bizi zen familia atzerritarraren izeba medikuaren etxe-ra noa. [Txopi]

saia gaitezen emáten azken esladi hori erábiliz zenbait preposizio, nahiz preposizio horiek ez egon normalizatuak:

Noa la etxea te txikitako izeba mediku hura zeinen familia atzerritarra bizi zen an  laugarren solairua kin beste bi mediku zein ... 

Hor, bukaeran segi geinke ematen informazioa artio amaitu gure xehetasunak. Dá efektua te estruktura ireki bat.

Eta O hitz bakarra bada, edo bi hitzezkoa? Ba, hor ere, O hori berdin izan liteké ondo akontextual-rhematikoa, halan-ze, askotan, aukera egokiena izanen dá O hori emátea an esaldi-bukaera, ondo aurkeztua

Aurreko bi sarreretan (ikus hemen eta hemen) egon gara komentatzen ondoko iruzkina ti Txopi (ikus hemen):

Lakarrak esaten duena egia bada, aukera euki behar genuke preposizioak erabiltzeko, behintzat esaldi luzeetan, noiz markatu behar dena ez dan hitz bakar bat, baizik izen sintagma oso bat, zeren hor hasten baitira arazoak. [Txopi]

Demagun estruktura progresibo oinarrizkoena, zein den SVO estruktura. Orohar, noiz O hori dén perpaus subordinatu bat zein den esaldiko parte rhematikoena, komunikatiboki ondo abantailatsua izanen da erábiltzea SVO estruktura hala nola ere nexu prepositiboak ki aurkeztu zentzua te perpaus subordinatu akontextual-rhematiko hori. Horrela, ez da egonen arriskurik ki nahastu sujetu printzipala kin aditz subordinatua, adibidez.

Baina SVO estrukturaren onurak ez dira amaitzen kin perpaus-objetuak. SVO estruktura komunikatiboki progresiboaren onurak ez dira txikiagoak noiz O hori dén izen-sintagma akontextual-rhematiko bat, zeinen barruan uztartu ahal diren ... perpaus adjetiboak (erlatiboak), adverbialak (zirkuntantzialak) edota nominalak (osagarriak).

Eta O hitz bakarra bada, edo bi hitzezkoa? Ba, hor ere, O hori berdin izan liteké ondo akontextual-rhematikoa, halan-ze, askotan, aukera egokiena izanen dá O hori emátea an esaldi-bukaera, ondo aurkeztua, ordezta an tarteko posizioa arten sujetua eta aditza:

Erosi berri dut ... astrolabio bat.

Noa ki ... planetario bat. = Noa la ... planetario bat.

Zenbat-eta rhematikoagoa izán objetua edo osagarria (O), orduan-eta komunikatiboki abantailatsuagoa izanen da bere posizio final-postverbala respektu posizio preverbala. Esaldiko elementu akontextual-rhematikoenak, orohar, hobe joaten dirá an esaldi-bukaera, eta justuki objetuak izaten dirá esaldiko parte akontextual-rhematikoenak.

Hala estrukturak nola mekanismoak, euskararen ondare

Zioén Txopik:

Lakarrak esaten duena egia bada, aukera euki behar genuke preposizioak erabiltzeko, ...

Euskaran ez daude soilik preposizio berreraikiak zein lotzen diren kin gaur egungo baliabide postpositiboak, baizik-ere preposizio historikoak (hots, preposizioak kin konstantzia idatzia) zein halaber lotzen dirén kin gaur egungo postposizioak ere, eta zeinen bilakaera gertatu dén jarrai-ki euskararen beraren mekanismoak (zein, esaten dugunez, dirén hain propialak nola universalak).

Eta gauza da ze hala baliabide guzti horiek nola euren sorrerako mekanismo sintaktikoak pertenitzen dirá ki euskararen ondarea, nondik joan beharko litzaké osatzen (bidéz erabilera) aukera prepositibo zabal eta potente bat, nola gaur egun behar den. Horrá aukera prepositibo bat, aterea ti euskararen mekanismo sortzaile bat:  

• "beldurrez(-eta) gal(du) beren dirua" = "beren dirua galdu beldurrez"

Antzera nola "ustez-eta" edo "nahiz-eta", bádaukagu "beldurrez-eta" ere, zein lotu ohi da kin aditz-forma subjuntiboak, bide emanez ki ondorengo estruktura burulehena:

Ez diote deusere aintzinatu nahi, beldurrez gal beren dirua. Dv [OEH]

baina kontuan hartuz ze subjuntiboa bera ere eraiki liteke kin partizipioa, ez dugu ikusten batere arazorik afin esaldi hori eman honela ere:

Ez diote deusere aintzinatu nahi, beldurrez galdu beren dirua.

Gainera, noiz erabili postpositiboki ( "...beldurrez"), báda agertzen partizipiorik, gutxitan bada ere:

Saiatzen da egiñalez / bere nekian meserez, / gizaixua bere kargua / galdu bildurrez. Xe 238. [OEH]

nondik-eta, jarraituz estruktura hauen ohiko mekanismoa, aterako zitzaigun honako hau ere:

...bildurrez galdu bere kargua.

Horrela, tituluko estruktura zabaldu genezake honela:

"beldurrez (-eta) + aditz-erroa / partizipioa + objektua"

Gainera, "beldurrez..." estruktura honetan ere, berdin nola an "ustez..." edo "nahiz...", bádaude aldaerak kin "-(e)la" edo "-(e)n" [OEH].

Hala estrukturak nola mekanismoak, euskararen ondare.

... halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz.

Zioén Txopik herenegun:

Lakarrak esaten duena egia bada, aukera euki behar genuke preposizioak erabiltzeko, ...

Seguruena, inoiz ez dugu jakinen nóla mintzo zen euskaraz orain dela 5000 edo 3000 urte, hizkuntzak ez baitu uzten arrasto zaharrik (esan nahi baita, ez-idatzia) salbu an bere morfologia, nondik hizkuntzalari diakronistak, nola den Lakarra, saiatzen dirén berreraikitzen ustezko estruktura zaharrak. Jakina, berreraiketa horiek izan ahal dirá diskutigarriak, halan-ze egon daitezke berreraiketa ezberdinak, nahiz oinarrituak an ber evidentzia morfologikoa. 

Guk, adibidez, askoz probableagoa ikusten dugú OVS zahar bat (zentratua an objetu oso kontextualak) nondik, gero, aisa derivatuko litzaké egungo SOV/SVO, ordezta ikusi SVO zahar bat, edo are VSO zahar bat, nola proposatzen dutén Lakarrak edo Gómezek eta Sainzek (1995). Zeren, adibidez, gure ustez aditz aurreko material hori guztia "e-", "i-", "da-" edo "la-" ez lirake (hasieran behintzat) baizik adverbio edo aditz-modifikatzaile modukoak, zein, akaso gerora, baita instalatuko liraké an aditz-morfologia postpositiboa (batzutan epentizatuak) an funtzio modifikatzaile ezberdinak nola genitibo antzekoa, datibo antzekoa, pronominal antzekoa edo modal antzekoa. Eta gerora ere, morfologia postpositibo hori bihur liteke material prepositibo argia, nola an kasua te "(k)i", gure ustez epentizatua, zeinen erabilera postpositiboak bide emanen zuén ki preposizio potentzial argi bat (nola an "da kar ki gu").

Laburbilduz: gure ustez, kontu inportanteena ez da ea Lakarraren teoria guztiz zehatza den an bere detaile guztiak, baizik ideia eze sintaxiak alda daitezke aráuz baldintzak eta beharrak zeintan mugitu behar diren euren erabiltzaileak, halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz. Eta gaur egun baldintzak dirá litezken exigenteenak, halatan-ze guztiz beharrezkoa da eskura izatea teknologia sintaktiko efizienteena eta efektiboena azpi baldintza orokorrak, zein dirén orohar baliabide prepositiboak. Bide horretan Lakarren lana iruditzen zaigu oso interesgarria, oso aportazio handia.

Eta kontua dá hain argia ze bihar bertan bildu beharko lirake japonieraren "hizkuntz legelariak" afin ondo estandarizatu aukera bat non halako perpausak eman ahal diren an bukaera te esaldia noiz nahi den. Jakina, beti ere aukeran.

Amaitzen genuén atzo esánez:

Hortaz, tendentzia hori ki kokatu perpaus nominalak preferenteki an bukaerako posizioa izanen litzaké ez soilik aplikagarria ki sintaxiak non existitzen den konplementatzaile prepositiboa, baizik-ere ki sintaxiak non ez dagoen halako konplementatzaile prepositiborik, nahiz azken kasu horretan tendentzia ez zen izanen hain indartsua. Beraz, izanen litzaké tendentzia orokor bat.

Gauza da ze perpaus nominal finituak izaten dirá gehien-gehienak objetu-modukoak apórtatuz argiki informazio berria eta oso espezifikoa, eta izanki hortaz oso rhematikoak (ikus sarrera hau).

Guztiz argi dago ze halako perpaus oso rhematikoak jasotzeko, askoz egokiagoa da SVO estruktura dikursiboki-progresiboa, non O perpaus osagarri objetua agertzen baita an esaldi-bukaera, noiz jada ezagutzen dugun sujetua (agentea, normalean laburra) eta aditza kin baietza edo ezetza (normalean are laburragoa), zein esaldi klase honetan izaten den erabakiorra kizun jaso abantailatsuki perpaus osagarriko informazio guztiz espezifikoa (soilik an egoera ondo kontextualak egokia izan ahal da euren hasierako kokapena).

Aurreko arrazoi komunikatiboa hain da indartsua ze, ikusten ari garenez, munduko hizkuntzetan ondo argiki nabari da joera orokor argia aldé kokatu informazio espezifiko hori an esladi-bukaera. Hala ere, bádira zenbait hizkuntza ze, arrazoi sintaktiko-historikoak medio, ez duten "legalki" onartzen halako kokapena: buruan dauzkagu hóriek hizkuntzak kin sintaxi SOV zurruna, zeinen adibide ezagunena dén japoniera.

Sintaxi horietan ezin diote erantzun ki gorago aipatutako behar komunikatibo indartsu hori zatio inertzia sintaktiko-historikoak, eta alde horretatik komunikatiboki bizi dirá esanguratsuki txartoago zein munduko biztanle gehienak, zeini bai onartzen zaie aukera progresibo guztiz beharrezko hori.

Bai, altu eta klaru, argi esan behar da ze, aditz deklaratibo horiek erabiltzean, japonieraren erabiltzaileak komunikatiboki bizi dirá esanguratsuki txartoago zein munduko biztanle gehienak. Eta kontua dá hain argia ze bihar bertan bildu beharko lirake japonieraren "hizkuntz legelariak" afin ondo estandarizatu aukera bat non halako perpausak eman ahal diren an bukaera te esaldia noiz nahi den. Jakina, beti ere aukeran.

Dryer (1980): "...; in fact, the tendency applies to all sentential NP's, but is stronger for sentential NP's with initial complementizers."

Dryer-ek (1980) dioskunez, Grosu-k eta Thompson-ek lehenago (1977) aurkeztua zutén ondoko hierarkia posizionala (Dryer-en berbera) baina soilik aplikagarria ki perpaus nominalak kin hasierako konplementatzailea (subordinatzailea):  

Hortaz, Dryer-ek zabalduko du hierarkia horren aplikagarritasuna ki sintaxiak non ez dagoen hasierako konplementatzailea, nahiz hor hierarkiaren tendentzia beteko litzaké gutxio indartsuki:

Hortaz, tendentzia hori ki kokatu perpaus nominalak preferenteki an bukaerako posizioa izanen litzaké ez soilik aplikagarria ki sintaxiak non existitzen den konplementatzaile prepositiboa, baizik-ere ki sintaxiak non ez dagoen halako konplementatzaile prepositiborik, nahiz azken kasu horretan tendentzia ez zen izanen hain indartsua. Beraz, izanen litzaké tendentzia orokor bat.

Lakarra (2018): "... '-ra' (mendira) eta '-la' (mendialat) jatorri bereko dira segurki, ..."

Atzo irakurtzen genuenez:

... -ra (mendira) eta -la (mendialat) jatorri bereko dira segurki, ...[Lakarra, 2018:152]

non:

... , la- hori: ... beraz, flexio-marka genuen, eta ez erro: preposizio eta aurrizki lokatiboa izan genuen atzizki baino lehen.[Lakarra, 2018:153]

hola ikusten dugularik nóla partikula prepositibo berbera ("la ...") joan bide den ematen aukera postpositibo ezberdinak, tartean adlatiboa. Esan nahi baita ze "la ..." izan ahal da alternatiba adlatibo egoki bat ki "ki ..." preposizio orokorragoa (datiboa, destinatiboa eta finala ere), noiz nahiago den:

Joan naiz la mendia zein komentatu genuen atzo = Joan naiz ki mendia zein komentatu genuen atzo

Erabilera horretan, "la ..." sinpleki berriro izanen litzaké prepositiboa, nola an garai zaharragoak.

Lakarra (2018) gain "-la" postpositiboa: "...: preposizio eta aurrizki lokatiboa izan genuen atzizki baino lehen."

Komentatzen genuén atzo nóla euskaran báden "-la" nexu konplementatzaile postpositiboa, eta baita "ze" nexu konplementatzaile prepositiboa (hala nola ere aukera bikoitza), eta nóla "ze" prepositiboa dén emaitza ti prozesu sortzaile oso interesgarri bat zein hasi zen ti "ez" partikula negatiboa (ez al da guztiz bitxia?), nondik joanen zen gramatikaltzen "ezen" (zein ez baita baizik "ez" partikula an kasu inesiboa) eta handik "ze" aldaera monosilabiko konpletiboa (eta baita bestelakoa ere).

Baina halako gramatikalizazioak ez dira soilik gertatu an baliabide prepositiboak. Gaur egungo baliabide postpositiboak ere bádute euren bilakabidea, zein ez den gutxio interesgarria. Har daigun adibidez azken sarreretan aipatutako "-la" postpositiboa, zein ez bide zen jaio zuzenean konpletibo eta postpositiboa, baizik-ze izanen zén a emaitza te gramatikalizazio-prozesu luze bat zeinen abiapuntua izan bide zén prepositiboa. Ikustagun ondoko hitzak te Joseba Lakarra an bere "Euskararen historiaurrea" (2018):

Ez, aldiz, la- hori: eskubian (beranduago, historikoki) aurkitzen direnez landa, ez dugu *la errorik (...) eta hor, beraz, flexio-marka genuen, eta ez erro: preposizio eta aurrizki lokatiboa izan genuen atzizki baino lehen.[Lakarra, 2018:153]

Esan nahi baita ze "-la" konplementatzaile postpositiboa ere ez bide zen hasi nola atzizki, baizik nola preposizio eta aurrizki. Zinez, interesgarria.

Euskaran bádira aukera buruazkena ("-la"), aukera burulehena ("ze") eta aukera bikoitza ("ze ... -la"). Galdu behar al da aukera burulehena?

Komentatzen genuén herenegun nóla

• Luze edo labur, 14etan erabili da SVO estruktura, nahizta "-la" konplementatzailea postpositiboa izan, eta SOV guztiz posiblea
  

baina gauza da ze, "-la" postpositiboaz gain, bádugu euskaran konplementatzaile konpletibo prepositibo bat ere, aski erabilia an textu zaharrak eta baita kolokialki ere an zenbait hizkera. 

Gaur egun, ordea, praktikoki galduta dago an erabilera mintzatua, eta soilik salbuespenez erabiliko da an forma idatzia, izanki, nola den, euskal baratzeko harribitxi bat, zein izan ahal den, gainera, oso aukera egokia ki aurkeztu perpaus osagarriak an SVO ordena.

Puntu horretaz gogora daigun ondoko sarrera, non jasotzen genuen erabilera mintzatu bat:

• Sopelako Juana Basarte (1992). "..., eta kasu da se eskondu san, ..."

Atzoko sarreran azpimarratzen genuén nóla "ze" partikula adibidez konpletiboa ez den derivatu ti "zer" galdetzailea (hala balitz ederki egongo litzake, noski), baizik jarráituz bide ondo konplexu-distiratsua, zeinen abiapuntuan dá "ez" partikula negatiboa. Eta gauza da ze, nola zioén Mitxelenak, "ezen" hori, edo bere ahaideá "ze", erabili dá kolokialki ere: 

Mitxelenak esaten digu ze:

"No hay duda posible, contra lo que piensan algunos, sobre el carácter popular, no culto, de esta partícula. [mintzo da gain "ezen"]" Mitxelena, 1964]

Izan ere, "ezen" edo "ze" dirá ikaragarrizko emaitza ti evoluzio sintaktiko propio bezain universal bat (dudagabe, beste harribitxi bat), zein gainera diversifikatu da an erabilera funtzional diferenteak: konpletiboa, konparatiboa, konsekutiboa, erlatiboa,..., eta zeinen erabilera konpletiboa den hain kolokiala nola landua: ...

Horretaz, ikustagun an liburua titulatzén "Urduliz ingeru" (Gaminde, 1992) nóla Sopelako Juana Basartek, 72 urtekoa, zioén:

..., eta kasu da se eskondu san, ... (..., eta kasua da ze ezkondu zen,...)

Hortxe dugu kasu bat non erabiltzen da "ze" konpletibo soila. Halako erabilerak gerota nekezago topatuko dira.

Euskaran, bádira aukera buruazkena ("-la"), aukera burulehena ("ze") eta aukera bikoitza ("ze ... -la"). Beti ere aukeran. Galdu behar al da aukera burulehena?

Dryer (1980). "The discussion here applies only to the finite construction."

Aurreko sarreretan ari gara egiten zenbait komentario buruzki Dryer-en 1980ko artikulua titúlatzen "The positional tendencies of sentential noun phrases in universal grammar", non autorea referitzen da soilik ki estruktura nominalak kin aditz finitua, esan nahi baitá jokatua. Dryer-ek dio (1980): 

The discussion here applies only to the finite construction. [Dryer, 1980:131]

Sarrera honetan gure helburua ez da baizik argi uztea puntu hori: ari gara gain estrukturak kin aditz jokatua (adibidez, aurreko estruktura hori: "... argi uztea puntu hori" dá estruktura nominal ez-jokatu bat, ez-finitua, zein ez den sartzen barné azterketa te Dryer).

Luze edo labur, 14etan erabili da SVO estruktura, nahizta "-la" konplementatzailea postpositiboa izan, eta SOV guztiz posiblea

Beraz, herenegungo artikuluan genituén 14 perpaus osagarri, denak ere objetu funtzioan, eta atzo ikusten genuenez, denetan argiki ematen zén informazio berria. 

Halako perpaus osagarrietan, euskaran báda aukera estandarra ki erabili SVO estruktura, berdin nola, jakina, erabil litekén SOV estruktura ere. Gainera, konplementatzailea postpositiboa izanda (finean betiko "-la" modala, hortara egokitua), batek esanen luké ze estrukturalki harmonikoagoa litzaké SOV estrukutra ze ez SVO.

Hala ere, nahiago izaten da, gehien-gehienetan, SVO estruktura, are an perpaus oso laburrak nola:

 ... , esanez «prebentiboa» dela, ...

Bai, luze edo labur, 14etan erabili da SVO estruktura, nahizta "-la" konplementatzailea postpositiboa izan, eta SOV berdin posiblea.

14 erabilera horietan, perpaus osagarria dá objetua eta 14etan informazio berria

Mintzatuz gain rhematikotasuna te perpaus osagarriak, atzo egiten genuén datu-bilketa txiki bat, zeinen emaitzak iruditzen zaizkigu ondo erakusgarriak zatio euren biribiltasuna:

Hor aurkitzen ditugú 14 perpaus osagarri objetu aurká 0 perpaus osagarri sujetu. Nahiz izán oso hurbilketa tentatiboa, emaitza, hain biribila izanda, iruditzen zaigu oso erakusgarria.

Perpaus osagarri horietarik gehienak zutén patroi komun bat: aditz deklaratibo horietako bat (jakinarazi, adierazi, esan, ohartarazi, erantzun, ...) aurkéztuz deklarazio moduko bat, zein den justuki objetua te aditz deklaratiboa.  

Eta objetuak izaten dirá informazio berria: gure lagintxo honetan 14 kasuetan objetu horiek guztiak dirá informazio berria.

14 perpaus osagarri objetu aurká 0 perpaus osagarri sujetu

Behin ikusita an aurreko sarrerak nóla Ojibwa hizkuntzan orohar konfirmatzen dá tendentzia orokorra ki kokatu informazio berria an esaldi-bukaera noiz baldintza komunikatiboak ez diren bereziki kontextualak (ikus "Ojibwa-ren VSO ematen dá an egoera oso kontextualak, non eman ohi da aditz soila (nola espero genuke)"), eta hortaz, ez dirudiela egokia aurkéztea Ojibwa nola salbuespena ki tendentzia orokor hori, ikus daigun orain zér esan ahal dugun gain rhematikotasuna te perpaus nominalak, zeintaz Dryer-ek zalantza egiten zuen (ikus ere "Mundu-mailan, OVS ordena balitz sinkronikoki maizkoa eta diakronikoki gerota maizkoagoa, hori bái izanen litzake erakusle argia te joera bat ki kokatu informazio berria lehenago ze informazio zaharra"):

Hor Dryer (1980) mintzo da gain perpaus osagarri sujetuak kizun ilustratu bere dudak, baina gure galdera dá: Nolákoak dira tipikoki perpaus osagarriak? Sujetu modukoak ala objetu modukoak? Zeren, kontuan hartuz ze objetuak gehinetan izaten dirá informazio berria, erantzun horiek asko argituko ligukete bidea.

Eta hurbilketa xume bat egiteko ki erantzun hori, egin dugú datu-bilketa txiki bat erábiliz lehenengo berria zein agertzen den gaur an euskal egunkaria déitzen justuki "Berria" (bertsio elektronikoa) eta titulatuá "Indarrean da Israelek eta Jihad Islamikoak adostutako su etena", zeinen eduki osoa dén ondorengoa (sinatua ganik Igor Susaeta eta Paulo Ostolaza):

Hiru egunetako bonbardaketen ondoren, bart gauerdian sartu da indarrean Israelen eta Jihad Islamikoaren arteko su etena, Egiptoko bitartekariek Gazara egindako bisitaren ondoren. Jihad Islamikoak nahiz Israelgo Gobernuak, biek baieztatu dute menia. Ostiralean hasi zen Jihad Islamikoaren aurkako Egunsentia operazioa, eta etenik gabe egin du gora geroztik biktima kopuruak. Azken informazioen arabera, gutxienez 44 dira Israelek hildako palestinarrak (tartean 15 adingabe), eta 360tik gora zaurituak. Jihad Islamikoak jakinarazi duenez, talde armatuko hamalau kide daude hildakoen artean; tartean, bi komandante.

Palestinako WAFA berri agentziaren arabera, Jabalia eta Beit Hanun herrietan izan dira gaur arratsaldeko erasoak, eta bost lagun hil dira haietan.

Jihad Islamikoaren gertuko hainbat iturrik eta Egiptoko bitartekariek jakinarazi zuten atzo talde armatua eta Tel Aviv bake akordio bat adostear zeudela.

Jihad Islamikoak erantzun egin zuen larunbatean, Israelera suziriak jaurtiz eta horietako batzuk Tel Avivera ere zuzenduz. Israelen iritziz, 200 inguru jaurti zituen, baina, Al-Quds miliziaren —Jihad Islamikoaren adar militarra da— esanetan, 60 izan dira. Hiru pertsona zauritu zituzten, baina, Israelgo iturri ofizialek jakinarazi dutenez, suziri gehienak neutralizatu dituzte.

Iazko maiatzeko gerratik ez da gatazka oso larririk egon Gazan. Joan den urtekoak bi aste inguru iraun zuen, eta 256 pertsona hil ziren Gazan, eta hamalau Israelen. Zisjordanian Israelek okupatutako eremuetan izandako erasoen ondoren datoz atzo hasitako borrokak. Sarekada bat egin zuen armadak astelehenean, eta Bassam al-Saadi Jihad Islamikoko buruzagia atxilotu zuen. Hasi duen erasoaldia justifikatu zuen herenegun Tel Avivek, esanez «prebentiboa» dela, iruditzen zaiolako atxiloketa horrengatik mendekua bilatzeko eta erasora jotzeko asmoa zuela erakunde islamistak.

Gerra hotsak entzun daitezke Gazan, aintzat hartuta alde bateko zein besteko buruzagiek diotena. «Israelek ez du gatazka luzatu nahi, baina beldurtu ere ez da egingo», adierazi zuen Yair Lapid Israego lehen ministroak atzo gauean, telebistan emandako diskurtso batean. Israelgo hedabideek kaleratu dutenez, astebeteko iraupena izan dezakeen erasoaldi baterako prestatzen ari da armada. Gantz instalazio militar batera joan da gaur, eta azpimarratu du Jihad Islamikoari «min handia» egingo diotela. Tel Avivek esan du goizaldean Jihad Islamikoko hemeretzi militante atxilotu dituela Zisjordanian.

Hamas mugimendu islamistak kontrolatzen du Gaza 2007tik; Jihad Islamikoarekin lotura estua du, eta ohar baten bidez jakinarazi du «erresistentzia» bat eginda dagoela «bere armekin eta fakzio militarrekin», eta «azken hitza» izango duela. Jihad Islamikoko kide batek Reuters berri agentziari azaldu dionez, ez da «su etenerako» garaia, «erresistentziarakoa» baizik.

Israelen eta Gazako talde armatuen arteko bitartekaria izan da historikoki Egipto, eta su eten bat adosteko proposamena egin die bi aldeei. Egiptoko iturri militarrek adierazi diote DPA berri agentziari negoziatzaile talde bat Gazara eta Israelera joateko pronto dagoela. NBE Nazio Batuen Erakundeak ere bere burua eskaini du bi aldeen arteko bitartekari izateko. Tor Wennesland NBEren Ekialde Hurbilerako mandatariak esan zuen, herenegun, «inplikatuta dauden alde guztiekin konprometituta» dagoela beste gatazka bat eragozteko.

«Erresistentzia islamikoa»

Israelgo Estatuaren etsaia da Iran, eta, hala, Teheranen babesa dute Hamasek eta Jihad Islamikoak. Hori dela eta, Palestinako talde armatuaren idazkari nagusi Ziad Al-Nakhalah Irango Guardia Iraultzaileko buru Hossein Salamirekin batzartu zen atzo, Teheranen. «Erresistentzia islamiko palestinarraren erantzun azkarrak erakusten du, zalantzarik gabe, aro berri bat hasi dela erresistentziak agintea har dezan», adierazi zuen Salamik. Bide batez, Tel Avivi ohartarazi zion egindakoagatik «ordainduko» duela. Gantzek erantzun zion haiek ere «kontua» ordaindu beharko dutela.

Al-Nakhalah pozik agertu zen «erresistentzia islamikoak garapen oso on eta eraginkor bat» eduki duelako eremu militarrean. «Baldintza oso onetan gaude, eta erregimen sionistaren edozein erasori modu egokian erantzun diezaiokegu».

Nazioartetik, bestalde, neurritasunez jokatzera deitu dituzte alde guztiak. Errusiako Atzerri ministro Maria Zakharovak eskatu die berriro ezar dezatela «su eten jasangarri bat». Eta EBko Atzerriko Ekintzarako Zerbitzuak adierazi du, ohar baten bidez, «ahal den guztia» egin behar dela «gatazka handiago bat» saihesteko.

Hor aurkitzen ditugú 14 perpaus osagarri objetu aurká 0 perpaus osagarri sujetu. Nahiz izán oso hurbilketa tentatiboa, emaitza, hain biribila izanda, iruditzen zaigu oso erakusgarria. [1710]

Batez ere baldintza eta behar linguistikoak exigenteagoak egiten doazenean, hizkuntzak jotzen duté ki kokatu sujetua (tipikoki thematikoa) an posizio kanoniko gerota aurreratuagoa, eta objetua (tipikoki rhematikoa) an posizio kanoniko gerota atzeratuagoa

Aurreko sarreretan saiatu gara ikusten nóla Ojibwa hizkuntza ezin den konsideratu salbuespen bat ki tendentzia universala aldé kokatu informazio berria an esaldi-bukaera. Hortaz, gogoratu nahi dugu ze Dryer (1980) honela mintzo zén gain Ojibwa: 

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

hala ere, ikusi dugu nóla hizkuntz ipar-amerikar hori askoz hobeki erabil liteké aldéztuz tendentzia universal hori:

• Gerota argiago ikusten ari gara ze Ojibwa ezin liteke erabili nola kontradibidea ki ustezko tendentzia orokorra aldé kokatu informazio berria an bukaera te esaldia, eta bai askoz errazago alderantziz, nola beste adibide bat areago indártuz tendentzia hori
  

• Orohar espero dugú informazio rhematikoena an objetua, eta ez an sujetua, halan-ze Ojibwa-ren SVO ordena maizkoen horretan, tipikoki informazio berria agertuko litzaké an esaldi-bukaera

Batez ere baldintza eta behar linguistikoak exigenteagoak egiten doazenean, hizkuntzak jotzen duté ki kokatu sujetua (tipikoki thematikoa) an posizio kanoniko gerota aurreratuagoa, eta objetua (tipikoki rhematikoa) an posizio kanoniko gerota atzeratuagoa. 

Egon daitezke baldintza eta behar komunikatibo bereziak (gaiti oso kontextualak) non sujetuak izaten diren hain eskuragarriak ti kontextua zeinda gehienetan ez diren ematen explizituki, edo ematekotam, ematen dira an bukaera (an OVS edo VOS). Baina, gure analisitik, halako egoera bat soilik manten liteke azpi aipatutako baldintza oso bereziak, zeren behar komunikatiboak akontextualagoak egitean (eta hortaz exigenteago) gerota gehiago beharko dirá sujetuak an hasiera te esaldia (gaiti arrazoi diskursibo-funtzionalak).

Gainera, gertatzen da ze sujetuak ez dira bereziki dependenteak ti sintaxi burlehena edo buruazkena, halan-ze orohar aski erraz mugi daitezke ki hasierako posizio kanonikoa. Eta hala egiten dute.

Western Naskapi hizkuntza: datu gutxi baina bát etorriz kin atzokoak eta herenegungoak

Azkenik, Christianson-ek (2002) aipaten dú Western Naskapi hizkuntza, zein orobat dén erlazionatua kin Ojibwa-Odawa an hizkuntz familia algonkiarra:

Autoreak ia ezin du eman batere daturik gain Western Naskapi hizkuntza, baina bái ondorengo datua:

 

Hortaz, berriro ikusten dugu nóla esaldi direktoak agertzen dirén askoz maizago zein esaldi inversoak, antzera nola atzo eta herenegun.