... bidean aireportura.

Gilen Mejutok galdetzen du an Erramunen bloga

Beheko hirukote bakoitzetik, zein aukera iruditzen zaizue onena, eta zein ez-onargarria:
...
a) Errepide lanak daude aireporturako bidean.
b) Errepide lanak daude aireportura bidean.
c) Errepide lanak daude bidean aireportura.
...
Beste aukerarik baduzue esaidazue, baina preposiziorik erabili gabe.

Bittor Hidalgok komentatzen ditu goiko hiru aukera horiek honela:

Hirugarren multzoan iruditzen zait semantikoki interpretazio desberdinekoak ere izan litezkeela. a-n errazago interpretatu liteke "lanak aireporturako bidean bertan" daudela, eta b-n berriz, agian lanak handik ikusten dira baina beste errepide batean izan litezke (hau dena esaldien bigarren mailako konnotazio edo iradokizunen maila batean). c berriz bitxia gertatzen da, eta "soilik" "afterthought" bezala (ondoko ideia edo) interpretatuko litzateke AIREPORTURA hori BIDEAN-en osagarri gisa, eta ahozkoan eten prosodiko oso nabarmen batez emana.

Hortxe, adibide sinple horretan, nabari da ze sufijoak dirá baliabide kaskarrak tu gauzatu ordena progresiboa. Bittor Hidalgoren hitzetatik segitzen denez, "BIDEAN AIREPORTURA" hurrenkera horretan ageri zaizkigú interpretazio-arazoak eta fluitate-arazoak.

Ha soluziobidea te interpretatu "AIREPORTURA" nola osagarria na "BIDEAN" litzateke hau:

... BIDEAN AIREPORTURAKOAN.

Hau da sufijoak pilatzen joan beharko ginake. Baina, bistan da, soluziobide hori ondo mugatua da, eta, hortaz, ez da baliagarria orokorrean. Zeren, zér gertatuto litzake noiz sintagma luzatzen zaigun? Nóla esango genuke honako hau?

Hay obras (de carretera) en el camino de la nueva terminal del aeropuerto.

Akaso honela?

Errepide lanak daude bidean terminal berriarenean aireportukoarenean.

Argi dirudi ze sufijoak ez dira bide egokia tu inplementatu hurrenkera progresiboa.

Orduan, zér gelditzen zaigu?

Ba, baliabide prepositiboak. Zénbat eta gehiago hobeto. Zénbat eta lehenago hobeto. [131] [⇶]

Aristotelesen aurreramendu komunikatiboa

Hona hemen Aristotelesen textu baten zati bi. Lehenengoan nagusitzen zaigú anabasa sintaktiko-komunikatiboa, eta bigarrenean aldiz gailentzen dá ordena aski progresiboa, eta, hori bai, komunikatiboki potentea. Ikus lehenengo zati bat:

Hori inglesez geldituko litzaké honela:

The plot is truly the first principle and so to say the soul of tragedy; and the second is character. It is the same also in painting.

non dan harrigarria nóla esaldiaren sujetoa ("the plot") dán kokatzen tarten sintagma genitibo baten aitzindaria ("the soul") eta bere osagarri genitibo progresiboa ("of tragedy"); alegia: "... the soul the plot of tragedy ..." non "the soul" doán kin "of tragedy". Hóri-ordena dá ondo nahasgarria, eta dudarik gabe dú zailtzen textuaren interpretazioa respektu adibidez itzulpen inglesa. Baina grekera doa bilakatzen gero-eta hizkuntza progresiboagoa:

Hori inglesez litzake honela:

For if someone painted with the best colors at random, it would not delight as much as painting an image in white on a black background. For it is a representation of action in actual life, and because of that most of all of those in action.

Azken zatitxo hori dá ia guztiz progresiboa. Alde horretatik somatzen da aurreramendu komunikatibo nabaria an Aristotelesen sintaxia respektu hóri-sintaxia ti bere maisú Platon: izan ere, dizipuluak dú erabiltzen sintaxi askoz progresiboagoa. [130] [⇶]

Iker dezagun Platonen prosa

Manu Ertzillak kalifikatzen dú prosa platonikoa nola:

...gothor, potent, casic fuga puncturic gabea, edonola ere, syntaxi modernoco textuac beçain gora, harena ceinec baitarabil prefixu eta sufixuetaric.
...

Ez dezagun espekulatu burúz Platonen prosa, eta bai ordea jo dezagun tu muina on kuestioa, hots tu aztertu nolákoa den prosa hori, kin adibide konkretu eta ondo xehetuak. Ikus dezagun Platonen esaldi baten zati bat:

zeinen transkripzio literala dén hau:

Inglesaren ordenean (aski literalean):

For there is no leisure at all anywhere, Oh Adeimontus, for the one who truly has his mind on the eternal verities to look downward at the affairs of human beings

Gazteleraz itzuli dute honela:

-En efecto, ¡oh, Adimanto!, a aquel cuyo espíritu está ocupado con el verdadero ser no le queda tiempo para bajar su mirada hacia las acciones de los hombres

Alde batetik esan nahi dut ze Platonen grekerak dú erabiltzen, ez-gutxitan, ordena progresibo partziala kin zenbait baliabide prepositibo (adib.: "to look downward at of human beings affairs"; edo "on the eternal verities"). Halaber erabiltzen ditu artikulu determinatu prepositibo deklinatuak (for the one...) ze-dúten aurreratzen hurrengo sintagmaren zentzua.

Bestetik, ondo ulertzen al da? Hauxe da hurrenkera hon testu orijinala:

Not for anywhere Oh Adeimontus there is leasure for the one at all thus trully on the eternal verities his mind has downward to look at of human beings the affairs.

Euskaraz, transkripzio literala geldituko litzaké honela:

Ez izan ere inon Oh Adeimontus dago astirik horrentzat an egia eternalak burua duenarentzat behera begiratzeko tu gizakien gauzak.

Gutxi gora behera, aurreko horixe da Platonen estruktura euskaraz emana, kin bere preposizioak ("an", "tu"), bere artikulu jokatu iragarleak ("horrentzat") eta bere sufijoak. Eta, gorago esan bezala, ikusten da ez dela hain regresiboa nola eman lezaken.

Hala ere báda regresiboa, eta komunikatiboki hobagarria, nola erakusten baitu inglesezko itzulpenak:

For there is no leisure at all anywhere, Oh Adeimontus, for the one who truly has his mind on the eternal verities to look downward at the affairs of human beings

Esan nahi dudana da ze Platonen idazkiak izan ahal dirá ondo gorenak an edukia, baina aitzitik formalki hobagarriak ti ikuspuntua on komunikazioa, zein izan liteken zuzenago eta errazagoa. Eta justuki norabide horretan garatu da hizkuntza greziar modernoa. [129] [⇶]

XK9: ...there is nothing as imperfect, or as impractical, as the national language of Japan (Naoya)

Erantzunez tu Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3, hau, XK4, hau, XK5, XK6, XK7, hau eta XK8).

Xabier Kintanak zioen an bere kritika tu Erramun:

Zergatik ez zoaz japoniarrengana gauza bera predikatzen? Haiek ere SOV tipoko mintzaira daukate, eta segur aski horregatik daude hain atzeraturik.

Japoniarrengana ez, baina itzultzaile japoniar batengana bai jo genuela aspaldi, hari galdetzeko zein ote zen bere iritzia buruz kontu guzti hauek (aurrena Josu Lavin-ek eta gero nik ere aukera izan nuen). Hona hemen bere erantzun esanguratsu bat:

Lingua iaponica demens est.

Dementziala, beraz. Eta honela justifikatzen zuen bere esana:

Nam facilius est deductiviter cogitare.

Alegia, errazagoa dela pensatzea deduktiboki (buruak aurretik) ezen-ez induktiboki (buruak atzetik).

Baina, ideia hauek guztiak ez dira berriak an Japonia. Izan ere, Japonian inkluso existitu dira proposamen serioak tu ordezkatu euren hizkuntza induktibo (regresiboa) per hizkuntza deduktiboren (progresiboren) bat nola inglesa edo frantsesa. Proposatzaile horietako bat izan zen Mori Arinori (1847-1889), zein garai batez izan zen Japoniako Hezkuntza-Ministroa. Berrikiago, Shiga Naoya poeta eta letra-gizonak (1883-1972) eginen zuen bere saioa (Shiga was awarded the Order of Culture by the Japanese government in 1949). Naoyaren hitzak dira hurrengook:

We have been accustomed to our present national language since the days of our childhood, and we do not feel all that much in particular about it. But I am of the opinion that there is nothing as imperfect, or as impractical, as the national language of Japan. Once we realize the extent to which the development of our culture has been impeded by this fact, we will also see that here there is a major issue that must by all means be solved on this occasion [Japan's military defeat]. It is no exageration to say that unless we achieve such a solution, no hope may be entertained for Japan developing into a genuinely modern nation [..]. To document in concrete detail just how imperfect the national language of Japan really is, and to show just how impractical it is, is too vexing a task, and one beyond my abilities; but this is what I have come to feel constantly and most keenly, during my nearly forty years as an author. [Shiga Naoya]

Zeren, gauza da ze Japonia dá potentzia ekonomiko eta industrial bat, baina ez da, inondik inora, potentzia linguistiko bat. Zergatik? [128] [⇶]

Lehmann: the evidence of widely spoken languages

Winfred P. Lehmann hizkuntzalari famatuak eman zituén bi argudio aldéz evoluzioa on hizkuntzak aldén SVO ordena (an bere eskuliburua burúz hizkuntzalaritza historikoa titúlatzen "Historical Linguistics", 1992). Hemen jasoko dugu argudio horietarik aurrena, non Lehmann-ek egiten duén bereizketa kualitatibo bat artén hizkuntzak zein asko zabaldu diren zehar mundua, eta hizkuntzak zein gutxi zabaldu diren zehar mundua. Ikus dezagun:

The first has to do with adoption of a language by non-native speakers. When large numbers of non-native speakers adopt a language, the language tend to be shifted to SVO structure. Apparently, the basis for the shift is ease in understanding. In both VSO and SOV languages the two frequent nominal constituents of sentences, subject and object, stand side by side. In SVO languages, by contrast, they are clearly separated by the verb. We may note that all widely used languages with more than 100 million speakers today have become SVO. A number of these are Indo-European: English, French, German, Italian, Portuguese, Russian, Spanish. Another example is Chinese, which apparently in an early stage was verb final. The last major language to change towards SVO structure is Arabic, which is increasingly assuming SVO characteristics. An apparent counterexample is Japanese; but it has not been adopted by large numbers of speakers outside Japan. The evidence of widely spoken languages, then, supports the hypothesis that they tend towards SVO structure. If the basic sentence pattern is changed, the remaining constructions gradually change as well, as we have observed above. [Lehmann, 1992:249]

Gorago, eta mintzatuz burúz evoluzioa on hizkuntza indoeuroparra, esan dú:

Similarly, prepositions were introduced, many of them from previous postpositions. [Lehmann, 1992:249]

Euskaran ahal dugu prozesu hori erráztu edo záildu. Dá gure aukera. [127] [>>>]