Bádirudi ze, garai batean, VSO ordenak ez zirela batere salbuespenezkoak

Genioén herenegun ze Grekera zaharrak ez zuela hitz-ordena nagusirik, eta horren harira ikusi ahal dugu ondorengo mapa non Dryer-ek (an artikulu bat ti atlasa on estruktura sintaktikoak) eskaintzen digún a ordena on zenbait mintzaira zahar, antzinakoak (nahiz ez diren guztiak aldiberekoak, baizik periodo ezberdinetakoak):

Hor, apárte ikusi grekera zaharra kin "no dominant order", deigarria iruditzen zaigú a maiztasuna on VSO ordenak respektu urritasuna on SVOak:

• SOV: 19

• SVO: 4

• VSO: 9

• No dominant order: 6 

Jakina, 38 hizkuntza horiek ez dira baizik lagin partzial bat tikan hizkuntzak zein mintzatzen zirén an antzinako garai haiek (adibidez, ez dira agertzen akitaniera edo iberiera), baina halere ez dira batere gutxi VSO ordenak. 

Gainera kontuan hartu behar dugu ze, aspalditik ere, VSO ordenak, edo orohar ordena adizlehenak (VSO/VOS), agertzen dirá an familia eta kontinente ezberdinak, hala nola an hizkuntza afro-asiatikoak (zeinen barruan dauden semitikoak), an hizkuntza indoeuroparrak (zeinen barruan dauden zeltikoak), an hizkuntza austronesikoak edo an hizkuntza mesoamerikarrak (zeinen artean dauden hizkuntza maiak).

Gerora, baldintza komunikatiboak gehiago orokortu ahala (esan nahi baita gerota akontextualagoak bihurtzean), VSO ordena horiek joanen zirén bihurtzen erlatiboki gutxio pisuak barnén korronte orokor bat aldén SVO, baina badirudi ze garai batean VSO ordenak ez zirela batere salbuespenezkoak. 

Bihar saiatuko gatzaio emáten azalbide bat ki joera diakroniko partzial eta tenporalki-mugatu hori aldé VSO (beti ere kin aukerako SVO topikalizatua), zein, edozein kasutan, ez zén baizik joera progresibo bat aldén VO, eta zein, finean, bukatuko zen nagusiki redirekzionatzen aldén SVO. [1425] [>>>]

Kwuakw'ala, Garrwa, Romani (Welsh), Masakin, Barambu eta ... Grekera modernoa

Aurreko sarreretan botatzen ari gatzaio begiratu bat ki norabide evolutibo probableena zeintan mugitu dirén hóriek 13 hizkuntzak kin VSO eta SVO ordena nagusi bikoitza an zerrendá on Dryer-Haspelmath (an euren atlas sintaktikoa titúlatzen "The World Atlas of Language Structures Online", 2013). 

13 horietarik ikusi ditugu 7 hizkuntza kin hiztun-kopuru oso diferenteak, zeintan guztietan razonatu litekén ze garatu duté SVO ordena berria, apárte mantendu VSO ordena zaharragoa ere (ez gaude konsideratzen kontaktu linguistikoa). Falta zaizkigu beste 6 hizkuntza, horietarik 5 kin erlatiboki hiztun gutxi, salbu grekera modernoa, zeintaz jada mintzatuak gara an beste sarrera hau. Laburbil daigun a informazioa gain 6 hizkuntza horiek:

1.: Kwakw'ala (235 hiztun an 2000): dá ahaide bat ti Wakashan familia, zeinen ordena tipiko orokorrra dén adizlehena (hala irakur daikegu an "The Wakashan lingusitic page":

nondik deduzi geinken ze SVO ordena dá garatu geroago.

2.: Garrwa (129 hiztun an 2016): dá ahaide bakarra zein dén gelditzen ti Garrwan famili linguistikoa, zeintaz ez dugun topatu informazio nahikorik. 

3.: Romani (Welsh): zeintaz ondokoa irakurtzen dugún an Wikipedia:

Probably extinct as a first language [Wikipedia]

4.: Masakin (11.700 an 1984) eta 5.: Barambu (26.000 hiztun an 1990) ez dira agertzen ziurtasunez sailkatuak, baina bádirudi ze izan litezké Niger-Congo familiakoak, halan-ze akaso probableena litzake ze, bi kasu horietan, ordena berria izanen litzake VSO, zein gaineratuko zitzaion ki SVO lehenagokoa:

6.: Azkenik, daukagu grekera modernoa, zeintaz jada mintzatu ginen an sarrera hau, non aipatzen genuen lan enpiriko bat nondik ondorioztatzen zen nóla grekera mugitzen ari zén aldén ordena gerota SVOagoa (beste sarrera batean komentatuko dugu nolá grekera zaharrean ere ez zén ordena nagusirik):

Bila daigun beste iturri bat, kasu honetan enpirikoa ("Information structure in Modern Greek", 2006):

Bádirudi ze grekeran existitzen dira bi ordena neutro, SVO eta VSO, baina kin tendentzia bat aldé ordena gerota SVOagoa.

Hortaz, 13 hizkuntza horietatik, akaso kendu beharko genituzke Welsh Romani (probably extinct as a first language), eta baita Garrwa (kin 129 hiztun an 2016), zeintaz ez dugun informazio nahikorik, hola geldítuz 11 hizkuntza. 

11 hizkuntza horietatik soilik bitan (Masakin eta Barambu afrikarrak) akaso probableena litzake ze ordena berria izanen litzake VSO, zein gaineratuko zitzaion ki SVO lehenagokoa. Besteetatik zortzitan (hots, beste guztiak salbu-eta grekera modernoa) argiki probableena litzake ze ordena berria dén SVO, zein gaineratu zaión ki VSO. Beraz, 8 aurka 2, erakutsiz tendentzia orokor bat aldén garapena on ordena diskursiboki progresiboagoa (nahiz hala VSO nola SVO izán VO prepositiboak, orohar). Azkenik Grekera modernoan, ikusi dugunez, tendentzia joanen litzake aldén ordena gerota SVOagoa. [1423] [>>>]

Georgakopoulos et al. (2006) gain grekera: "The statistically dominant order in corpora and the prefered order in "all new" contexts is SVO."

Eskerrik asko Luis zatio bidali artikulu hori (atzo), non irakurtzen dugun:

Según Fernández Soriano (1993: 121), SVO es el orden más normal en español, mientras que VSO y VOS constituyen «órdenes alternativos». Con respecto al griego, SVO es el orden transitivo activo más común en oraciones principales y subordinadas (Lascaratou y Georgiafentis 2004: 6), pero se ha demostrado que la secuencia básica es VSO y que SVO resulta del proceso de tematización del sujeto (Philippaki-Warburton 1985).

Grekeran, irakurtzen dugunez, SVO dá ordena transitibo aktibo komunena an perpaus nagusi eta subordinatuak, nahiz, linguista generatibista batzuen ustez, oinarrizko ordena teorikoa litzaké VSO. Izan ere, gramatika generatiboan, oinarrizko ordena da hori nondik eginen liraken geroko derivazio sintaktiko guztiak, halan-ze "se ha demostrado" hori referitzen da ki ustezko derivazio mental batzuk zein gertatuko liraken an gure burmuinak, eta zeinen arabera SVO izanen litzakén pixkat nekezagoa zein VSO (gainera, gogora daigun ze, adibidez aráuz Kayne, existituko litzaké oinarrizko ordena universal bakar bat, SVO, nondik derivatuko lirake beste ordena guztiak, zein, hortaz, izanen lirake guztiak ere nekezagoak zein SVO). Gaztelaniaz ere proposatu da VSO oinarrizko ordena, eta euskaraz SVO, baina, diogunez, oinarrizko ordena hori dá ordena teoriko generatibista bat.

Bila daigun beste iturri bat, kasu honetan enpirikoa ("Information structure in Modern Greek", 2006):

Bádirudi ze grekeran existitzen dira bi ordena neutro, SVO eta VSO, baina kin tendentzia bat aldé ordena gerota SVOagoa. [1250] [>>>]

Aristotelesen aurreramendu komunikatiboa

Hona hemen Aristotelesen textu baten zati bi. Lehenengoan nagusitzen zaigú anabasa sintaktiko-komunikatiboa, eta bigarrenean aldiz gailentzen dá ordena aski progresiboa, eta, hori bai, komunikatiboki potentea. Ikus lehenengo zati bat:

Hori inglesez geldituko litzaké honela:

The plot is truly the first principle and so to say the soul of tragedy; and the second is character. It is the same also in painting.

non dan harrigarria nóla esaldiaren sujetoa ("the plot") dán kokatzen tarten sintagma genitibo baten aitzindaria ("the soul") eta bere osagarri genitibo progresiboa ("of tragedy"); alegia: "... the soul the plot of tragedy ..." non "the soul" doán kin "of tragedy". Hóri-ordena dá ondo nahasgarria, eta dudarik gabe dú zailtzen textuaren interpretazioa respektu adibidez itzulpen inglesa. Baina grekera doa bilakatzen gero-eta hizkuntza progresiboagoa:

Hori inglesez litzake honela:

For if someone painted with the best colors at random, it would not delight as much as painting an image in white on a black background. For it is a representation of action in actual life, and because of that most of all of those in action.

Azken zatitxo hori dá ia guztiz progresiboa. Alde horretatik somatzen da aurreramendu komunikatibo nabaria an Aristotelesen sintaxia respektu hóri-sintaxia ti bere maisú Platon: izan ere, dizipuluak dú erabiltzen sintaxi askoz progresiboagoa. [130] [⇶]

Iker dezagun Platonen prosa

Manu Ertzillak kalifikatzen dú prosa platonikoa nola:

...gothor, potent, casic fuga puncturic gabea, edonola ere, syntaxi modernoco textuac beçain gora, harena ceinec baitarabil prefixu eta sufixuetaric.
...

Ez dezagun espekulatu burúz Platonen prosa, eta bai ordea jo dezagun tu muina on kuestioa, hots tu aztertu nolákoa den prosa hori, kin adibide konkretu eta ondo xehetuak. Ikus dezagun Platonen esaldi baten zati bat:

zeinen transkripzio literala dén hau:

Inglesaren ordenean (aski literalean):

For there is no leisure at all anywhere, Oh Adeimontus, for the one who truly has his mind on the eternal verities to look downward at the affairs of human beings

Gazteleraz itzuli dute honela:

-En efecto, ¡oh, Adimanto!, a aquel cuyo espíritu está ocupado con el verdadero ser no le queda tiempo para bajar su mirada hacia las acciones de los hombres

Alde batetik esan nahi dut ze Platonen grekerak dú erabiltzen, ez-gutxitan, ordena progresibo partziala kin zenbait baliabide prepositibo (adib.: "to look downward at of human beings affairs"; edo "on the eternal verities"). Halaber erabiltzen ditu artikulu determinatu prepositibo deklinatuak (for the one...) ze-dúten aurreratzen hurrengo sintagmaren zentzua.

Bestetik, ondo ulertzen al da? Hauxe da hurrenkera hon testu orijinala:

Not for anywhere Oh Adeimontus there is leasure for the one at all thus trully on the eternal verities his mind has downward to look at of human beings the affairs.

Euskaraz, transkripzio literala geldituko litzaké honela:

Ez izan ere inon Oh Adeimontus dago astirik horrentzat an egia eternalak burua duenarentzat behera begiratzeko tu gizakien gauzak.

Gutxi gora behera, aurreko horixe da Platonen estruktura euskaraz emana, kin bere preposizioak ("an", "tu"), bere artikulu jokatu iragarleak ("horrentzat") eta bere sufijoak. Eta, gorago esan bezala, ikusten da ez dela hain regresiboa nola eman lezaken.

Hala ere báda regresiboa, eta komunikatiboki hobagarria, nola erakusten baitu inglesezko itzulpenak:

For there is no leisure at all anywhere, Oh Adeimontus, for the one who truly has his mind on the eternal verities to look downward at the affairs of human beings

Esan nahi dudana da ze Platonen idazkiak izan ahal dirá ondo gorenak an edukia, baina aitzitik formalki hobagarriak ti ikuspuntua on komunikazioa, zein izan liteken zuzenago eta errazagoa. Eta justuki norabide horretan garatu da hizkuntza greziar modernoa. [129] [⇶]