Zér egiten duté hizkuntzalari funtzionalistek noiz ikusten duten ze munduko sintaxi gehienek kokatzen duté sujetua (S) lehenago ze aditza (V) eta objetua (O)?

Genioén atzo:

... , gogora daigun zér egiten duten batzuk [chomskyarrek] eta besteek [funtzionalistek] noiz ikusten dutén datu bat nola-ze munduko sintaxi gehien-gehienetan sujetua kokatu ohi da kanonikoki an hasiera te esaldia. Gaur komentatu behar dugu zér egiten duten chomskyarrek:

Chomskyarrek sinpleki esanen duté: sujetuaren (hasierako) posizioa ez da aukera parametriko horietakoa (ez dago aukeran), baizik-ze posizio hori biologikoki datorkigu grabatua an gure burmuina. Bestelako ordenak (non sujetua ez den an hasiera, nola adibidez OSV) soilik agertu ahalko dirá nola derivazioak ti oinarrizko ordenak non (errepikatzen dugú: biologikoki) sujetua agertzen den an hasiera (hots SOV edo SVO).

Orain, aldiz, ikus daigun zér egiten dutén hizkuntzalari funtzionalistek noiz ikusten duten ze munduko sintaxi gehienek kokatzen duté sujetua (S) lehenago ze aditza (V) eta objetua (O): saiatzen dirá realitate hori azaltzen (an bere zentzu genuinoa) kin arrazoi komunikatiboak, funtzionalak.

Kasu honetan, gauza da ze sujetuak gehien-gehienetan izaten dirá thematikoak (esaldia zértaz mintzo den), eta justuki horrek bultzatzen ditu sujetu horiek ki hasiera te esaldia, non betetzen dutén euren funtzio thematikoa an modurik efektiboena azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak. Hori saiatzen ginen esaten adibidez an ondorengo sarrera:

• [#2] Eta azalpen sendoa: sujetua dá izaten 'thema' diskursiboa (markoa, informazio referentziala, zeri buruz), bitarten predikatua dá izaten 'rhema' (mezuaren muina, zér esaten den buruz tema)

 Herenegun ikusten genuen nóla Lakak zioskun ze : 

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

Baina, bá al da azalpenik horretarako? Ikuspuntu komunikatibo-funtzionaletik bai, oso azalpen sendoa: izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá thematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Ikuspuntu biologiko-formaletik (adididez, Laka) ez dira saiatu ere egiten bilatzén azalpenik. Ikus honetaz zér genioen an sarrera titulatzén "XK2: Irresponsabilitate handia" (Balbula, 2007):

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata dá hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia dén Chomsky), eta bestea hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuken).

Hurbilketa formalak konsideratzen ditú hatsarren batzuk zein ez dituen azaltzen logikoki (ikus adibidez [61]): euren esanetan, printzipio horiek biologikoak dira (ikus [62]), eta horien gaineko parametroak (aukera linguistiko partikularrak) funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirake:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona xedé konturatu ze hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen dú: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioén:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exigitzen azalpen (serio) bat.

Orain eta hemen, irresponsabilitate bikoitza: zientifikoa eta soziala.

Bai, hóri bai dela azalpen bat, komunikatiboa, funtzionala. [1746] [>>>]

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke)

Atzoko sarreraren harira, azpimarratu nahi genuke ze Talmy Givón da figura zentral bat an linguistika funtzionala. Antzera nola Chomsky den linguistika formalaren figura zentrala, akaso Givón-i eman behar genioke paper hori an hizkuntzalaritza funtzionala. Justuki puntu horretaz mintzo ginen an ondorengo sarrera, zeinen edukia rekuperatzen dugun jarraian: 

• [102] XK2: Irresponsabilitate handia

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata dá hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia dén Chomsky), eta bestea hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuken).

Hurbilketa formalak konsideratzen ditú hatsarren batzuk zein ez dituen azaltzen logikoki (ikus adibidez [61]): euren esanetan, printzipio horiek biologikoak dira (ikus [62]), eta horien gaineko parametroak (aukera linguistiko partikularrak) funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirake:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona xedé konturatu ze hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen dú: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioén:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exigitzen azalpen (serio) bat.

Bistan dirá oinarrizko diferentziak artén bi hurbilketa horiek. [1726] [>>>]

Hawkins (1994): "... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject [...] , and the verb ..."

Hawkins (1994), erábiliz japonieraren kasua, dio:

... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject -ga particle, and the verb or direct object particle -o, ...

Bai, SOV sintaxi batean, aditza ez litzake urrundu behar ti hasierako sujetua (suposatuz ze soilik aditzak eraikitzen du VPa, zein dén supuestorik orokorrena). Horixe azpimarratzen genuén, kin Eizagirre et al (1994), an ondorengo sarrera titúlatzen 'Eizagirre et al. (1994): "Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean, ..."':

Genioén atzo ze sujetua eta aditza ezinbestekoak dira an esaldia (nahiz izán eliptikoak), halan-ze konsidera daiteke ze bi elementu horiek osatzen dute esaldiko oinarria eta zutabe nagusia (sujetua, tipikoki thematikoa, litzaké oinarria; eta aditza, tipikoki rhematikoa, litzaké zutabe nagusia), zeinen gainean zehaztuko eta osatuko da informazio rhematikoena (pentsa geinke an hormak eta bukaerako teilatua, zein litzakén helburuzko elementu fokala), non emanen baita informazio (subjetiboki) "berriena" eta non (justuki teilatuan) jarriko baita indar prosodiko nagusia. 

Horretaz mintzo zirén Eizagirre et al. (1994) an euren "Argi dazteko bideak" (HAEE-ek publikatua), zeinen ondorengo aipua jasotzen genuen an gure "Euskararen garabideak" (2002):

Horiekin batera [ari dira gain aditza eta sujetua], badira beste zenbait elementu osagarri, aditzaren eta sujetoaren ezkerrean jarri ohi ditugunak. [...] Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean ... [HAEE, 1994]

Bai, horixe dira sujetua eta aditza: 

... informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) ... 

halan-ze, beti ere orohar, diskursiboki komeni da ze S eta V eman daitezén hasieran eta elkarrekin, berdin nola, berriro orohar, diskursiboki komeni dán ze V eta O rhematikoak eman daitezén elkarrekin eta bukaeran, hola bide emánez ki SVO ordena.

Eizagirre et al. (1994) justuki esaten ari dira hori berbera zein Hawkins-ek esán gorago, alegia ze SOV sintaxietan aditza ezin dela urrundu ti sujetua, sórtuz estuasun komunikatibo handi bat, edo Hawkins-en hitzetan "a strong constraint", "a strong constraint" gain objetu-osagarri rhematikoak, "a strong constraint" gain informazio berria, dinamikoena, hedagarriena, "a strong constraint" gain diskursibitatea. [1501] [>>>] [A23] [A24] [A25]

Arazo prozesatzaileak agertzen dira oso nagusiki an objetu-osagarriak, ez an sujetuak: ez dago paralelismo funtzionalik arten prozesamendu-arazoak zein sor daitezke an objetu-osagarriak eta arazoak zein sor daitezke an sujetuak

Sarrera honetan genioenez ("Aditzaren osagarria izaten dá esaldiko parte dinamikoena (informazio rhematikoena, xehetuena, uztartzeko zailena, hedagarriena, pisutsuena, prosodikoki indartsuena)"):

... aditzaren osagarria izaten dá esaldiko parte dinamikoena, rhematikoena, xehetuena, uztartzeko zailena, hedagarriena, pisutsuena, prosodikoki indartsuena. non dén garatzen informazio zehatzena ("development (unfolding) of the information"). 

Aditza ez da hain dinamikoa, ez da hain rhematikoa (nahiz bere informazioa dén fundamentala ki jarraitu garatzen esaldia), ez da hain xehetua (justuki osagarriak xehatzen eta osatzen du aditza), ez da zaila uztartzeko (prozesatzeko), baizik ondo erraza (sujetuaren ostean perfektuki uztartzen da bai sintaktikoki, bai semantikoki, bai diskursiboki, bai ...), ez da hedagarria (aditza hedatzen da justuki bidéz bere osagarria), ez da hain pisutsua (ez da izaten batere pisutsua), ez da hain prosodikoki indartsua (justuki zatio bere izaera gutxio rhematikoa zein bere osagarria), halan-ze esan ahal da ze aditzaren informazioa dá garatzen (destolezten, unfolding) an bere (orohar hobe geroko) osagarria.

Aditza dá zutabe rhematiko nagusia on esaldia, zeintan den oinarritzen informazio are rhematikoagoa. Eta zutabe hori oinarritzen da an sujetua, zein osatu ohi den kin informazio thematiko (ulertzeko erraza, informazio konpartitua) minimoa za ulértu esaldiko mezua an posizio abantailatsua (ikus "Eizagirre et al. (1994): "Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean,..."). 

Sujetuen informazioa izaten da tipikoki hain laburra ze, gogora daigun, euskaran sujetu transitiboen gehiengoa, euren erdiak baino gehiago (%51,9), ez dira explizituak, baizik eliptikoak, zero luzerakoak (ikus "Euskarazko esaldi transitiboetan, sujetu omitituak (eliptikoak, "subject pro-drop") dirá gehiago (%51,9) zein sujetu explizituak (Pastor, 2019)"). 

Baldintza horietan, egítea paralelismo bat artén sujetuetako prozesamendu-arazoak eta objetuetakoak ez dirudi (da irudi) oso zorionekoa (ez dirudi batere realista), nahiz ulertzen dugun ze Hawkins-ek hala egin behar izan du náhizik inplementatu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. 

Arazo prozesatzaileak agertzen dira oso nagusiki an objetu-osagarriak, ez an sujetuak: ez dago paralelismo funtzionalik artén prozesamendu-arazoak zein sor daitezken an objetu-osagarriak eta arazoak zein sor daitezken an sujetuak, supuesto hori ez da eusten. [1500] [>>>]

Demagun, harago, SVO eta SOV sintaxietan daukágula sujetu bat 4 hitzekoa eta objetu bat 2 hitzekoa

Genuen galdetzen herenegun:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua?

Ikus daigun orain zér gertatuko litzake an eredua on Hawkins (1994) baldin SVO eta SOV sintaxietan suposatuko bagénu sujetua 4 hitzekoa eta objetua bi hitzekoa (esan nahi baita ze orain diferentzia artén sujetu-luzera eta objetu-luzera litzaké 2 hitzekoa) eta non objetuek ere eraiki ahal dituztén aditz-sintagma):

SOV = [(2/3) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/5) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %70

Eta emaitzak jada berdintzen dira noiz soilik aditzak eraiki ahal duén aditz-sintagma:

SOV = [(2/4) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/5) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %70

Hortaz, noiz sujetuen luzera erlatiboki handitzen den respektu objetuen luzera, Hawkins-en oinarrizko ereduan ere (non, gogora daigun, soilik aditzek eraki ahal duten VPa) hobe litzaké sujetu regresibo bat aurrén objetu regresibo bat (eta objetua aurré aditza) zeinda sujetu progresibo bat aurrén aditza (eta aditza aurrén objetu progresibo bat). Ez da eusten. [1499] [>>>]

Ez da batere realista baina dá beharrezkoa noiz bilatzen den paralelismo bat arten sujetuak eta objetuak zein ez den eusten

Genuen galdetzen atzo:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) ze sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua?

Ikus daigun. Demagun SVO eta SOV sintaxietan sujetua 3 hitzekoa dela, eta objetua bi hitzekoa. Orduan, zéin izanen lirake prozesamendu-emaitzak an Hawkins-en eredua (non objetuek ere eraiki ahal dutén aditz-sintagma)?

SOV = [(2/3) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/4) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %75

Esan nahi baita ze nahikoa litzake sujetuak izátea hitz bat luzeagoak zein objetuak, horren ondorioz SOV izan dadin prozesagarriagoa zein SVO noiz objetuek ere eráiki VPa.

Emaitzak berdintzen dira noiz soilik aditzak eraiki ahal duén aditz-sintagma, baina finean Hawkins-ek aukeratutako eredua dá goragoko hori, non objetuek ere eraikitzen duté VPa (bihar ikusiko dugu zér gertatzen den noiz sujetuak dauzkatén 4 hitz edo gehiago). Hortaz, esan ahal da ze, Hawkins-en ereduan ...

... sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) ze sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua. 

Ez da batere realista baina dá beharrezkoa noiz bilatzen den paralelismo bat artén sujetuak eta objetuak zein ez den eusten, helburuzta inplementatu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. [1498] [>>>]

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatu ahal izatea lehenda objetua?

Irákurriz atzoko hitzak on Hawkins (1994), ulertu behar genuke ze sujetu bat hasieratik ezagutu ahal izatea an SVO sintaxi bat (non sujetuaren ostean etorriko litzaké aditza) dá gutxiago efizientea zeinda sujetu hori soilik bere bukaeran identifikatzea nola sujetua an SOV sintaxi bat (non sujetuaren ostean etorriko litzaké kanonikoki objetu-osagarria lehénda ezagutu aditza). Horrela,  Hawkins-ek (1994) dio ze, nola SVO sintaxietan sujetua hasieratik identifikatuko litzake (the subject is recognized on its left periphery), orduan hobe baldin sujetuak laburrak balira:  

bitárten SOV sintaxi batean sujétu regresiboak zein soilik identifikatzen diren an euren bukaera izan litezkén hain luzeak nola nahi den:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehénda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatu ahal izatea lehenda objetua? [1497] [>>>]

Hawkins (1994): "[SVO sentences] ... the subject is recognized on its left periphery"

Hawkins-ek (1994) dio ze SVO sintaxietan sujetua identifikatuko litzaké an bere hasiera:

... since the subject is recognized on its left periphery, SVO sentences ...

Bai, salbu salbuespen oso markatuak intonatiboki edo kontextualki, SVO sintaxi batean aditz aurreko izen-sintagma bat hasieratik hasiko da deskodifiktzen nola sujetua, eta joanen da osátuz progresiboki. [1496] [>>>]

Orohar, prozesamendu-arazoak sortzen dira noiz eman behar den informazio berria (an objetu-osagarriak), eta ez noiz emán informazio ezagun-referentziala (an sujetuak)

Genioen hemen ze Hawkins-ek (1994) planteatzen zuén paralelismo (edo simetria) moduko bat artén prozesamendu-estuasunak zein existituko liraken an sujetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber estuasunak an objetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz):

nahiz ez dirudien ze SVO sintaxietako sujetuak daudenik bereziki murriztuak edo bereziki baldintzatuak, eta nahiz. areago, gehiago ditudien ze, kontrara, SOV sintaxietako sujetuak daude baldintzatuagoak zatio arrazoiak on prozesamendua, zeren, sintaxi horietan, ondo gehiagotan eliditzen dira sujetuak (edo bilatzen dira beste alternatibak, nola aditz-forma intransitiboak, edo, ahal delarik, sujetu postverbalak). 

Era berean ere, Hawkins-ek (1994) planteatzen dú paralelismo (edo simetria) moduko bat artén prozesamendu-erraztasunak zein existituko lirakén an objetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber erraztasunak an sujetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz). Ikus hemengo aipu hau:

[SVO sintaxietan] ... it does not matter how long direct objects are. The direct object is going to be recognized immediately after the verb anyway, so as long as its own internal structure is efficient, a sentence can have good EIC ratios for direct objects of any length. [Hawkins, 1994]

versus atzoko hau:

... and the subject can be as long as it likes prior to this. [Hawkins, 1994:333]

Baina, gure ikuspuntutik, paralelismo hori ez da eusten: orohar, prozesamendu-arazoak sortzen dira noiz eman behar den informazio berria, eta ez noiz emán informazio ezagun-referentziala. Orohar, prozesamendu-arazoak sortzen dirá an objetu-osagarriak, eta ez an sujetuak. [1495] [>>>]

Hawkins (1994): "... and the subject can be as long as it likes prior to this."

Hawkins-ek (1994:333) jarraitzen dú:

... and the subject can be as long as it likes prior to this. [Hawkins, 1994:333]

Hortaz, SOV zurruneko japonieran, sujetuak ez dira interpretatzen nola sujetuak harik heldu ki "-ga" partikula, zein soilik agertuko litzaken an bukaerá on sujetua bera (izen-sintagma), eta zeinen aurretik ager litezkén perpaus erlatiboak, konparatiboak, izen-sintagma osagarriak, akaso genitiboak, zeintatik eskegita egon litekén perpaus subordinatu bat. Baina, Hawkins-en teorian, horrek guztiak ez luke suposatuko arazorik noiz prozésatzen esaldi osoa. Eta gogora gaitezen ze japonieran hori guztia gertatu beharko litzaké lehénda ezagutu esaldiko aditz printzipala, zein soilik ezagutuko den an esaldi-bukaera. [1494] [>>>]

Hawkins (1994): "For an SOV language..., it is not subjects that are constrained, but objects."

Hawkins-ek (1994) planteatzen dú paralelismo (edo simetria) moduko bat artén prozesamendu-estuasunak zein existituko lirakén an sujetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber estuasunak an objetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz):

For an SOV language..., it is not subjects that are constrained, but objects.[Hawkins, 1994]

Baina, ikusi dugunez, ez dirudi ze SVO sintaxietako sujetuak daudenik bereziki murriztuak edo bereziki baldintzatuak. Gehiago ditudi ze, kontrara, SOV sintaxietako sujetuak daude baldintzatuak zatio arrazoiak on prozesamendua, zeren, sintaxi horietan, ondo gehiagotan eliditzen dira sujetuak (edo bilatzen dira beste alternatibak, nola aditz-forma intransitiboak, edo, ahal delarik, sujetu postverbalak). 

Baina, gainera, ezin liteke egon paralelismo edo simetria funtzionalik artén restrikzio bat an sujetua eta ber restrikzioa an objetu-osagarria, zeren, nola genioen an atzoko sarrera:

Ez da esan beharrik ze objetu-osagarrietako estuasunak izanen liraké estuasunik kaltegarrienak, zeren hortxe biltzen baita esaldiko informazio dinamikoena, informazio berria, esaldiko informazioa.

Ez, simetria edo paralelismo hori dá simetria guztiz fortzatu bat helbúruz-eta inplémentatu Tomlin-en maiztasun-sinkronikoak (simetria hori ez da eusten komunikatiboki). [1493] [>>>]

Hawkins (1994): "SVO sentences... it does not matter how long direct objects are. ... as long as its own internal structure is efficient,..."

Aurreko sarreretan mintzatu garelarik gain sujetuak an SVO sintaxiak, azpimarra daigun orain zér dioen Hawkins-ek (1994:333) gain objetuak an SVO sintaxiak:

... it does not matter how long direct objects are. The direct object is going to be recognized immediately after the verb anyway, so as long as its own internal structure is efficient, a sentence can have good EIC ratios for direct objects of any length. [Hawkins, 1994]

Esan nahi baita ze, SVO sintaxietan ez legoke arazorik an objetuak, zein izan litezkén edozein luzerakoak. Ez da esan beharrik ze objetu-osagarrietako estuasunak izanen liraké estuasunik kaltegarrienak, zeren hortxe biltzen baita esaldiko informazio dinamikoena, informazio berria, esaldiko informazioa. [1492] [>>>] [A24] [A25] [A26]

Ikus daigun zér gertatzen den an eredua on Hawkins (1994) noiz supósatu sujetu laburragoak zein objetuak (sujetuak: 1, objetuak 2)

Ikus daigun zér gertatzen den an eredua on Hawkins (1994) noiz supósatu sujetu laburragoak zein objetuak (sujetuak: 1, objetuak 2):

1) Baldin soilik aditzek eráiki aditz-sintagmak:

• SVO = OVS: %100
• VSO = OSV : %84
• SOV = VOS: %75       

2) Baldin bai aditzek eta baita objetuek ere eráiki aditz-sintagmak:

• SVO = OVS: %100
• SOV = VSO = OSV : %84 
• VOS: %75

Ikusten dugunez, noiz objetuak diren luzeagoak zein sujetuak (2 versus 1), SVO dá efizienteagoa zein SOV bai noiz aditzek soilik eráiki VPak, eta baita noiz aditzek eta objetuek eráiki VPak. [1488] [>>>]

Hawkins-ek suposatuko balu ze sujetuak dirá orokorki (an OV eta VO) laburragoak zein objetuak, aterako litzaioke SVO prozesagarriagoa zein SOV

Hawkins-ek suposatuko balu ze sujetuak dirá orokorki (an OV eta VO) laburragoak zein objetuak (adibidez, sujetu guztiak hitz 1-ekoak, eta objetu guztiak 2 hitzekoak), aterako litzaioke SVO prozesagarriagoa zein SOV (inkluso suposatuz ze objetuek ere sortzen dituzte VPak), baina horrela ez lituzke inplementatuko Tomlin-en (1986) maiztasun sinkronikoak, zein, dakigunez, dirén Hawkins-en helburua. [1487] [>>>]

Edo, nóla liteke Hawkins-en ereduan OV sintaxietako sujetuak izátea berdin luzeak (3 hitz) nola VO sintaxietako objetuak (3 hitz)?

Atzokoan galdetzen genuén: 

Hortaz, nóla liteke Hawkins-en ereduan OV sintaxietan sujetuak izátea luzeagoak (3 hitz) zein objetuak (2 hitz)?

eta gaur, antzera:

Nóla liteke Hawkins-en ereduan OV sintaxietako sujetuak izátea berdin luzeak (3 hitz) nola VO sintaxietako objetuak (3 hitz)?

Gogora gaitezen ze Hawkins-ek modelatzen dituela bere ereduko osagaien luzerak simetrikoki (an simetria fortzatu bat, finéz inplementatu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak, non SOV eta SVO dirén antzekoak an maiztasuna):

• VO: sujetuak 2 hitz eta objetuak 3 hitz.

• OV: sujetuak 3 hitz eta objetuak 2 hitz.

nahiz ez dirudien oso justifikagarria ze sujetu tipikoki thematikoak izan daitezén orokorki luzeagoak zein objetu tipikoki rhematikoak. [1486] [>>>]

Hortaz, nóla liteke Hawkins-en ereduan OV sintaxietan sujetuak izátea luzeagoak (3 hitz) zein objetuak (2 hitz)?

 Genioen herenegun nóla:

Aurreko sarreretan agertzen zaizikigu bi joera:

• alde batetik, dauzkagu sujetu transitiboak asko-askotan omitituak (%51,9). Ikus "Euskarazko esaldi transitiboetan, sujetu omitituak (eliptikoak, "subject pro-drop") dirá gehiago (%51,9) zein sujetu explizituak (Pastor, 2019)".
  

• eta bestetik, objetu direktuak erlatiboki oso gutxi omitituak. Ikus "Objetu direktuak erlatiboki oso gutxi omititzen dira respektu sujetuak, euskaran ere" edo "Bestalde, gaztelaniazko objetuetan, omisioak jaisten dirá ki ... zero (Pastor, 2019)"

 eta atzo, bestalde, azpimarratzen genuen ze:

Bloom (1990, 1993) arguye que la preferencia de omitir el sujeto antes que el objeto se debe a factores pragmaticos, pues el sujeto tiende a ser una información ya dada (Chafe, 1976; Lambrecht, 1994) y el objeto, por el contrario, una información nueva (Arnold, 1998). [Pastor, 2019]

Bai, joera horiek dirá komunikatiboki oso azalgarriak: informazioaren muina normalean aurkituko da an objetu-osagarria, zein, diogunez muina izanki, ezin izanen den eliditu, bitárten sujetuetan askotan nahikoa izanen dén referentzia minimo bat, edo... ezer ez (referentzia lehendik gordetzen baita). Dudagabe, horrek guztiak bádu zerikusirik kin luzera zein orohar itxaron geinke an sujetuak eta objetuak.

Hortaz, nóla liteke Hawkins-en ereduan OV sintaxietan sujetuak izátea luzeagoak (3 hitz) zein objetuak (2 hitz)? [1485] [>>>]

Objetu direktuak erlatiboki oso gutxi omititzen dira respektu sujetuak, euskaran ere

Genioen hemen nóla Pastor-ek (2019) banatzen ditú argumetu-omisioak artén S-drop, O-drop eta SO-drop aráuz irizpidea on Ueno eta Polinsky (2009):

Eta, atzokoan ikusten genuen nóla banatzen diren omisíoak on sujetuak (S-drop), sujetu-objetuak (SO-drop), eta objetuak (O-drop) artén euskarazko esaldiak (transitiboak edo intransitiboak) kin omisioren bat (Pastor, 2019):

• S-drop: %85

• SO-drop:%8

• O-drop: %7

halan-ze:

• sujetuak omitizen dirá an %93 on esaldiak kin omisioak (85 + 8), eta
  

• objetu direktu eta indirektuak omititzen dirá an %15 on esaldiak kin omisioak (7 + 8).

Esan dugunez, portzentaje horiek referitzen dira ki esaldi transitiboak eta intransitiboak kin omisiak, eta berez da oso datu adierazgarria (adieraziz ze, orohar, oso gutxi omititzen dira objetu direktoak eta indirektoak respektu sujetuak), nahiz guk nahiago genukén gehiago enfokatzea portzentaje horiek an esaldi transitiboak, zeintaz Pastor-ek (2019) eskaintzen digún ondorengo grafiko hau (koadro gorriak dirá nireak):

non diferentzia artén argumentu omitituak (S-drop, O-drop eta SO-drop) eta sujetu omitituak (s-drop, SO-drop) an esaldi transitiboak dén 54 - 51,9 = %2,1, zein izanen litzakén portzéntajea on O-drop an euskarazko esaldi transitibo guztiak (eta hor daude objetu direkto eta indirektoak ere). 

Esan nahi baita ze euskarazko esaldi transitiboetan ere objetu soilen omisioa erlatiboki ondo txikia dela, (objetu indirektuak barne), eta kontuan hartuz goragoko portzentaje orokorrak, SO-dropak ere txikiak izanen dira (nahiz barne egón objetu indirektuak). 

Gaineratu behar dugu ze gustatuko litzaiguke jakitea zéin den portzentajea on objetu direktu omitituak (utziz aparte objetu indirektuak), zeren, SVO ordenetan (adibidez Hawkins-en eredu teorikoan), O referitzen da ki objetu direktua. Edonola ere, nahizta datu hori ez ezagutu, aurreko datu guztietatik ondorioztatu ahal dugu ze objetu direktuak erlatiboki oso gutxi omititzen dira respektu sujetuak, euskaran ere. [1482] [>>>]

Bestalde, gaztelaniazko objetuetan, omisioak jaisten dirá ki ... zero (Pastor, 2019)

Aurreko sarreretan, Pastor-ek (2019) erakusten zuen nóla euskarazko lagin idatzi estandar batean (egunkariak, liburuak, aldizkariak), sujetu eliptikoak (zeinen luzera dén zero) zíren gehiago ere zein sujetu explizituak (ikus hemen). Gaurkoan azpimarratu nahi genuke ze gaztelaniazko objetuak ez dira eliditzen (objetuetan sartzen dirá objetu direktoak eta indirektoak), esan nahi baita ze, gaztelaniazko objetuetan, omisioak jaisten dirá ki... zero (Pastor, 2019). 

Horrela, ondorengo grafiko-parean ikus daikegu nóla gaztelaniazko partean berdinak dira portzentájeak an argumentu omitituak (35,9) eta an sujetu omitituak (35,9), justuki zeren argumentu omititu guztiak dirá sujetuak (Pastor, 2019):

 Hortaz, ...

• alde batetik, daukagu ze euskarazko (SOV) sujetu transitiboak asko-askotan omititzen dira (%51,9).

• eta bestetik, gaztelaniazko (SVO) objetuak ez dira omititzen (%0).
  

Joera horiek oso kontuan hartzekoak dira noiz konsideratu zéin izan beharko liraken sujetuen eta objetuen luzera erlatiboak an eredu teorikoak nola adibidez Hawkins-ena (1994). [1479] [>>>]

Hawkins (1994): "... this results in a real performance constraint on subjects in these [SVO] languages ..., so the performance aggregate for objects [an SVO] ends up being longer than for subjects."

Gauza bat dira emaitza estatistikoak, eta beste bat euren interpretazio teorikoa barnén ezagutza-esparru espezifiko bat, adibidez linguistikoa (zein dén, finean, euren azalpena). Eta gauza da ze azalpena bihurtu ahal dá bereziki kontroversiala (ikus atzoko sarrera). 

Gure ustez, Hawkins-ek eskaintzen digu adibide ezin hobeagoa on zailtasun interpretatibo hori noiz interpretatzen duen ze SVO sintaxietan sujetuak liráke laburragoak zein euren objetuak zatio arrazoiak on prozesamendua, ordezta argúdiatu sinpleki ze sujetu thematikoak naturalki eta orokorki izan beharko liraké ondo laburragoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak zeren informazio ezaguna mugatu beharko litzake ki bere tamaina minimo posiblea ki eskáini marko thematiko egokia finéz jaso benetako informazioa, informazio berria, informazio rhematikoa, zein izanen dén hain luzea nola hiztunak nahi edo behar duen arrén kunplituki bete bere helburu komunikatiboak.

Oso argi iruditzen zaigu ze azken interpretazio (sinpleago) hori dá askoz ajustatuagoa ki azalpen reala zeinda Hawkins-en azalpen konplikatuago eta gutxio oinarritua an evidentzia enpiriko gurutzatu zabalagoa, zeintan ez den agertzen motibo berezirik ki pensatu ze SVOko sujetuen tamaina ez da basikoki nola erabiltzaileak nahi edo behar duen. Akaso askoz errazago aurki daikegu motiboak ki pensatu ze sujetu luze samarrak bihurtzen dirá arazo an SOV hurrenkerak non objetua ere báden luze samarra, hainbateraino ze sujetu thematiko horiek trasladatu ahal dirén ki posizio postverbala non bere informazioa ez den jada hain efizientea (ezta efektikoa ere) nola an hasierako posizioa.

Izan ere, hauxe da azalpena on Hawkins (1994):

... this results in a real performance constraint on subjects in these [SVO] languages which explains the observed length differential between subjects and objects: object length is unconstrained, so the performance aggregate for objects ends up being longer than for subjects. [Hawkins, 1994:333]

Ez, evidentzia (zabalago) horrek (zein doan harago ti justuki Hawkins-en datuak) erakusten digu ze sujetu thematikoak ez dira batere arazotsuak an SVO sintaxiak. Areago, esango genuke ze sujetuak ere izan daitezke orohar problematikoagoak justuki an SOV estrukturak, nahizta euren informazioa izán ezaguna eta aisa interpretagarria. SVO estrukturetan ez zaie ezagutzen estuasun berezirik. [1474] [>>>]

¿Sujetu thematiko luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa?

Genioen an atzoko sarrera ze "Inkluso supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua (aski innaturalki), oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak":

..., horrela ere, alegia supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua, oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak, halan-ze "Hawkins-ek ez du modelatu a oinarrizko asimetria zein dén existitzen arten ordena burulehen eta buruazken simetrikoak, nahizta oso ondo deskríbatu asimetria hori".

Gaur, aldiz, ikusi behar dugu ze, inkluso suposatuz ze, ez soilik aditzek, baizik objetuek ere eraikitzen dituzte aditz-sintagmak, nahikoa litzake suposatzea ordena guztietan objetu-osagarri luzegoak zein sujetuak (nola printzipioz espero liteken) afin, berriro ere, SVO bihur dadin efizienteagoa zein SOV. 

Bai, printzipioz espero behar genuke ze sujetu thematikoak, non normalki biltzen den informazio kontextuala, izan litezén gehien gehienetan ondo laburragoak zein euren kontraparte rhematikoak, non biltzen den informazio berria, zein den benetako informazioa, mezuaren helburua eta muina. 

Areago, ez da batere arraroa, ahal delarik, sujetuak eliptikoak izatea (hor euren luzera dá zero), bitárten ezin liteken eliditu informazio berria, zein, jakina, osagarririk bádenean, bilduko litzake nagusiki an osagarri rhematiko hori (sortuz objetu-osagarri potentzialki ondo luzeak). 

Baina, zergátik izanen lirake sujetu thematikoak luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa? [1473] [>>>]