Zér egiten duté hizkuntzalari funtzionalistek noiz ikusten duten ze munduko sintaxi gehienek kokatzen duté sujetua (S) lehenago ze aditza (V) eta objetua (O)?

Genioén atzo:

... , gogora daigun zér egiten duten batzuk [chomskyarrek] eta besteek [funtzionalistek] noiz ikusten dutén datu bat nola-ze munduko sintaxi gehien-gehienetan sujetua kokatu ohi da kanonikoki an hasiera te esaldia. Gaur komentatu behar dugu zér egiten duten chomskyarrek:

Chomskyarrek sinpleki esanen duté: sujetuaren (hasierako) posizioa ez da aukera parametriko horietakoa (ez dago aukeran), baizik-ze posizio hori biologikoki datorkigu grabatua an gure burmuina. Bestelako ordenak (non sujetua ez den an hasiera, nola adibidez OSV) soilik agertu ahalko dirá nola derivazioak ti oinarrizko ordenak non (errepikatzen dugú: biologikoki) sujetua agertzen den an hasiera (hots SOV edo SVO).

Orain, aldiz, ikus daigun zér egiten dutén hizkuntzalari funtzionalistek noiz ikusten duten ze munduko sintaxi gehienek kokatzen duté sujetua (S) lehenago ze aditza (V) eta objetua (O): saiatzen dirá realitate hori azaltzen (an bere zentzu genuinoa) kin arrazoi komunikatiboak, funtzionalak.

Kasu honetan, gauza da ze sujetuak gehien-gehienetan izaten dirá thematikoak (esaldia zértaz mintzo den), eta justuki horrek bultzatzen ditu sujetu horiek ki hasiera te esaldia, non betetzen dutén euren funtzio thematikoa an modurik efektiboena azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak. Hori saiatzen ginen esaten adibidez an ondorengo sarrera:

• [#2] Eta azalpen sendoa: sujetua dá izaten 'thema' diskursiboa (markoa, informazio referentziala, zeri buruz), bitarten predikatua dá izaten 'rhema' (mezuaren muina, zér esaten den buruz tema)

 Herenegun ikusten genuen nóla Lakak zioskun ze : 

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

Baina, bá al da azalpenik horretarako? Ikuspuntu komunikatibo-funtzionaletik bai, oso azalpen sendoa: izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá thematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Ikuspuntu biologiko-formaletik (adididez, Laka) ez dira saiatu ere egiten bilatzén azalpenik. Ikus honetaz zér genioen an sarrera titulatzén "XK2: Irresponsabilitate handia" (Balbula, 2007):

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak: printzipio horiek hor daude (biologikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen du: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioen:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat.

Orain eta hemen, irresponsabilitate bikoitza: zientifikoa eta soziala. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Bai, hóri bai dela azalpen bat, komunikatiboa, funtzionala.

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke)

Atzoko sarreraren harira, azpimarratu nahi genuke ze Talmy Givón da figura zentral bat an linguistika funtzionala. Antzera nola Chomsky den linguistika formalaren figura zentrala, akaso Givón-i eman behar genioke paper hori respektu hizkuntzalaritza funtzionala. Justuki puntu horretaz mintzo ginen an ondorengo sarrera, zeinen edukia rekuperatzen dugun jarraian:

• XK2: Irresponsabilitate handia

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak: printzipio horiek hor daude (biologikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen du: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioen:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat.

Bistan dirá oinarrizko diferentziak arten bi hurbilketa horiek.

Hawkins (1994): "... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject [...] , and the verb ..."

Hawkins (1994), erábiliz japonieraren kasu konkretua, dio:

... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject -ga particle, and the verb or direct object particle -o, ...

Bai, SOV sintaxi batean, aditza ez litzake urrundu behar ti hasierako sujetua (suposatuz ze soilik aditzak eraikitzen du VPa, zein dén supuestorik orokorrena). Horixe azpimarratzen genuén, kin Eizagirre et al (1994), an ondorengo sarrera titúlatzen 'Eizagirre et al. (1994): "Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean, ..."':

Genioén atzo ze sujetua eta aditza ezinbestekoak dira an esaldia (nahiz izán eliptikoak), halan-ze konsidera daiteke ze bi elementu horiek osatzen dute esaldiko oinarria eta zutabe nagusia (sujetua, tipikoki thematikoa, litzaké oinarria; eta aditza, tipikoki rhematikoa, litzaké zutabe nagusia), zeinen gainean zehaztuko eta osatuko da informazio rhematikoena (pentsa geinke an hormak eta bukaerako teilatua, zein litzakén helburuzko elementu fokala), non emanen baita informazio (subjetiboki) "berriena" eta non (justuki teilatuan) jarriko baita indar prosodiko nagusia. 

Horretaz mintzo zirén Eizagirre et al. (1994) an euren "Argi dazteko bideak" (HAEE-ek publikatua), zeinen ondorengo aipua jasotzen genuen an gure "Euskararen garabideak" (2002):

Horiekin batera [ari dira gain aditza eta sujetua], badira beste zenbait elementu osagarri, aditzaren eta sujetoaren ezkerrean jarri ohi ditugunak. [...] Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean ... [HAEE, 1994]

Bai, horixe dira sujetua eta aditza: 

... informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) ... 

halan-ze, beti ere orohar, diskursiboki komeni da ze S eta V eman daitezén hasieran eta elkarrekin, berdin nola, berriro orohar, diskursiboki komeni dán ze V eta O rhematikoak eman daitezén elkarrekin eta bukaeran, hola bide emánez ki SVO ordena.

Eizagirre et al. (1994) justuki esaten ari dira hóri berbera zein Hawkins-ek esán gorago, alegia-ze SOV sintaxietan aditza ezin dela urrundu ti sujetua, sórtuz estuasun komunikatibo handi bat, edo Hawkins-en hitzetan "a strong constraint", "a strong constraint" gain objetu-osagarri rhematikoak, "a strong constraint" gain informazio berria, dinamikoena, hedagarriena, "a strong constraint" gain diskursibitatea.

Orohar, prozesamendu-arazoak sortzen dira noiz eman behar den informazio berria (an objetu-osagarriak), eta ez noiz emán informazio ezagun-referentziala (an sujetuak).

Genioen hemen ze Hawkins-ek (1994) planteatzen zuén paralelismo (edo simetria) moduko bat arten prozesamendu-estuasunak zein existituko lirake an sujetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber estuasunak an objetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz):

nahiz ez dirudien ze SVO sintaxietako sujetuak daudenik bereziki murriztuak edo bereziki baldintzatuak, eta nahiz. areago, gehiago ditudi ze, kontrara, SOV sintaxietako sujetuak daude baldintzatuagoak zatio arrazoiak e prozesamendua, zeren, sintaxi horietan, ondo gehiagotan eliditzen dira sujetuak (edo bilatzen dira beste alternatibak, nola aditz-forma intransitiboak, edo, ahal delarik, sujetu postverbalak). 

Era berean ere, Hawkins-ek (1994) planteatzen du paralelismo (edo simetria) moduko bat arten prozesamendu-erraztasunak zein existituko lirake an objetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber erraztasunak an sujetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz). Ikus hemengo aipu hau:

[SVO sintaxietan] ... it does not matter how long direct objects are. The direct object is going to be recognized immediately after the verb anyway, so as long as its own internal structure is efficient, a sentence can have good EIC ratios for direct objects of any length. [Hawkins, 1994]

versus atzoko hau:

... and the subject can be as long as it likes prior to this. [Hawkins, 1994:333]

Baina, gure ikuspuntutik, paralelismo hori ez da eusten: orohar, prozesamendu-arazoak sortzen dira noiz eman behar den informazio berria, eta ez noiz emán informazio ezagun-referentziala. Orohar, prozesamendu-arazoak sortzen dira an objetu-osagarriak, eta ez an sujetuak.

Hawkins (1994): "For an SOV language ..., it is not subjects that are constrained, but objects."

Hawkins-ek (1994) dú planteatzen paralelismo (edo simetria) moduko bat arten prozesamendu-estuasunak zein existituko lirake an sujetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber estuasunak an objetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz):

Baina, ikusi dugunez, ez dirudi ze SVO sintaxietako sujetuak daudenik bereziki murriztuak edo bereziki baldintzatuak. Gehiago ditudi ze, kontrara, SOV sintaxietako sujetuak daude baldintzatuak zatio arrazoiak e prozesamendua, zeren, sintaxi horietan, ondo gehiagotan eliditzen dira sujetuak (edo bilatzen dira beste alternatibak, nola aditz-forma intransitiboak, edo, ahal delarik, sujetu postverbalak). 

Baina, gainera, ezin liteke egon paralelismo edo simetria funtzionalik arten restrikzio bat an sujetua eta ber restrikzioa an objetu-osagarria, zeren, nola genioen an atzoko sarrera:

Ez da esan beharrik ze objetu-osagarrietako estuasunak izanen liraké estuasunik kaltegarrienak, zeren hortxe biltzen baita esaldiko informazio dinamikoena, informazio berria, esaldiko informazioa.

Ez, simetria edo paralelismo hori dá simetria guztiz fortzatu bat helbúruz-eta inplémentatu Tomlin-en maiztasun-sinkronikoak (simetria hori ez da eusten komunikatiboki).

Ikus daigun zér gertatzen den an eredua e Hawkins (1994) noiz supósatu sujetu laburragoak zein objetuak, orokorki (sujetuak: 1, objetuak 2)

Ikus daigun zér gertatzen den an eredua e Hawkins (1994) noiz supósatu sujetu laburragoak zein objetuak orokorki (sujetuak: 1, objetuak 2):

1) Baldin soilik aditzek eráiki aditz-sintagmak:

• SVO = OVS: %100
• VSO = OSV : %84
• SOV = VOS: %75       

2) Baldin bai aditzek eta baita objetuek ere eráiki aditz-sintagmak:

• SVO = OVS: %100
• SOV = VSO = OSV : %84 
• VOS: %75

Ikusten dugunez, noiz objetuak diren luzeagoak zein sujetuak (2 aurka 1), SVO dá efizienteagoa zein SOV bai noiz aditzek soilik eráiki VPak, eta baita noiz aditzek eta objetuek eráiki VPak.

larunbata, abendua 25, 2021

Hortaz, nóla liteke Hawkins-en ereduan OV sintaxietan sujetuak izátea luzeagoak (3 hitz) zein objetuak (2 hitz)?

 Genioen herenegun nóla:

Aurreko sarreretan agertzen zaizikigu bi joera:

• alde batetik, dauzkagu sujetu transitiboak asko-askotan omitituak (%51,9). Ikus "Euskarazko esaldi transitiboetan, sujetu omitituak (eliptikoak, "subject pro-drop") dirá gehiago (%51,9) zein sujetu explizituak (Pastor, 2019)".
  

• eta bestetik, objetu direktuak erlatiboki oso gutxi omitituak. Ikus "Objetu direktuak erlatiboki oso gutxi omititzen dira respektu sujetuak, euskaran ere" edo "Bestalde, gaztelaniazko objetuetan, omisioak jaisten dirá ki ... zero (Pastor, 2019)"

 eta atzo, bestalde, azpimarratzen genuen ze:

Bloom (1990, 1993) arguye que la preferencia de omitir el sujeto antes que el objeto se debe a factores pragmaticos, pues el sujeto tiende a ser una información ya dada (Chafe, 1976; Lambrecht, 1994) y el objeto, por el contrario, una información nueva (Arnold, 1998). [Pastor, 2019]

Bai, joera horiek dirá komunikatiboki oso azalgarriak: informazioaren muina normalean aurkituko da an objetu-osagarria, zein, diogunez muina izanki, ezin izanen den eliditu, bitarten sujetuetan askotan nahikoa izanen da referentzia minimo bat, edo ... ezer ez (referentzia lehendik gordetzen baita). Dudagabe, horrek guztiak bádu zerikusirik kin luzera zein orohar itxaron geinke an sujetuak eta objetuak.

Hortaz, nóla liteke Hawkins-en ereduan OV sintaxietan sujetuak izátea luzeagoak (3 hitz) zein objetuak (2 hitz)?

asteartea, abendua 14, 2021

Hawkins (1994): "... this results in a real performance constraint on subjects in these [SVO] languages ..., so the performance aggregate for objects [an SVO] ends up being longer than for subjects."

Gauza bat dira emaitza estatistikoak, eta beste bat euren interpretazio teorikoa (finean, euren azalpena) barné ezagutza-esparru espezifiko bat, adibidez linguistikoa, zein bihur daiteke bereziki problematikoa (ikus atzoko sarrera). 

Gure ustez, Hawkins-ek eskaintzen digu adibide ezin hobeagoa on zailtasun interpretatibo hori noiz dún interpretatzen ze SVO sintaxietan sujetuak liráke laburragoak zein euren objetuak zatio arrazoiak e prozesamendua, ordezta argudiatú sinpleki ze sujetu thematikoak naturalki eta orokorki izan beharko lirake ondo laburragoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak zeren informazio ezaguna mugatu beharko litzake ki bere tamaina minimo posiblea afin eskaini marko thematiko egokia ki jaso benetako informazioa, informazio berria, informazio rhematikoa, zein ez den jada zértan izan minimoa, baizik hain luzea nola hiztunak nahi edo behar duen ki kunplituki bete bere helburu komunikatiboak. 

Oso argi iduri zaigu ze azken interpretazio (sinpleago) hori dá askoz ajustatuagoa ki azalpen reala, zein-ez Hawkins-en azalpen konplikatuago eta gutxio oinarritua an evidentzia enpiriko gurutzatu zabalagoa, zeintan ez den agertzen motibo berezirik ki pensatu ze sujetuen tamaina an SVO estrukturak ez diren nagusiki nola erabiltzaileak nahi edo behar duen. Akaso errazago aurki geinke motiboak ki pensatu ze sujetu luze samarrak izaten dira arazo an SOV estrukturak non objetua ere dén luze samarra halan-ze bilatu behar dira moduak ki trasladatu sujetu thematiko hori ki posizio atzeratuago bat non bere informazioa ez den jada hain efizientea (ezta efektikoa ere) nola an hasierako posizioa.

Izan ere, hauxe da azálpena e Hawkins (1994:333):

... this results in a real performance constraint on subjects in these [SVO] languages which explains the observed length differential between subjects and objects: object length is unconstrained, so the performance aggregate for objects ends up being longer than for subjects. [Hawkins, 1994:333]

Ez, evidentzia (zabalago) horrek (zein doan harago ti justuki Hawkins-en datuak) erakusten digu ze sujetu thematikoak ez dira batere arazotsuak an SVO sintaxiak. Areago, esango genuke ze sujetuak ere izan daitezke orohar problematikoagoak justuki an SOV estrukturak, nahizta euren informazioa izán ezaguna eta aisa interpretagarria. SVO estrukturetan ez zaie ezagutzen estuasun berezirik.

astelehena, abendua 13, 2021

¿Sujetu thematiko luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa?

Genioen an atzoko sarrera ze "Inkluso supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua (aski innaturalki), oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak":

... , horrela ere, alegia supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua, oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak, halan-ze "Hawkins-ek ez du modelatu a oinarrizko asimetria zein dén existitzen arten ordena burulehen eta buruazken simetrikoak, nahizta oso ondo deskríbatu asimetria hori".

Gaur, aldiz, ikusi behar dugu ze, inkluso suposatuz ze, ez soilik aditzek, baizik objetuek ere eraikitzen dituzte aditz-sintagmak, nahikoa litzake supósatzea ordena guztietan objetu-osagarri luzegoak zein sujetuak (nola printzipioz espero leiken) afin, berriro ere, SVO bihur dadin efizienteagoa zein SOV. 

Bai, printzipioz espero behar genuke ze sujetu thematikoak, non normalki biltzen den informazio ezaguna, izan litezén gehien gehienetan ondo laburragoak zein euren kontraparte rhematikoak, non biltzen den informazio berria, zein den benetako informazioa, mezuaren helburua eta muina. 

Areago, ez da batere arraroa ze, ahal delarik, sujetuak eliptikoak izan daitezen (hor luzera dá zero), bitárten ezin liteken eliditu informazio berria, zein, jakina, osagarririk bádenean, bilduko litzake nagusiki an osagarri rhematiko hori (sórtuz objetu-osagarri potentzialki ondo luzeak). 

Baina, zergátik izanen lirake sujetu thematikoak luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa?

ostirala, abendua 03, 2021

Kontextu sinple horretan, Hawkins-en eredu sinplifikatua bát dator kin eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) an bere ordenazioa arten hitz-ordenak

Atzokoan ikusten genuen nóla geldituko litzake Hawkins-en eredua baldin:

• soilik V-k eraiki VPak

• sujetuak eta objetuak berdin luzeak: biak hitz batekoak (kasu sinpleena) 
  

halan-ze emaitzak gelditzen zirén honela:

• SVO = OVS = %100
  

• SOV = VOS = %84

• VSO = OSV = %84

eta rankina honela:

 SVO = OVS > SOV = VOS = VSO = OSV

Eta gauza da ze justuki hori rankina ateratzen da an eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) noiz konputatzen karga (kostu) memoristikoa (online-memoria) zein beharko litzaken an hitz-ordena ezberdinak (ikus hemen):

[Ferrer-i-Cancho-ren] ... eredu horretan zehazki nóla konputatzen da hóri kostu memoristikoa (online meoria)? Ferrer-i-Cancho-k (2014) honela formulatzen du kostu hori:

non, hártuz g(d) = d (zein baitá funtzio hertsiki monotono gorakor sinpleena), sinpleki batu beharko genituzke a distantzia linealak arten aditza, zein dén burua, eta bere bi dependenteak, berdin delarik norántza doazen distantzia horiek: ezkerretara edo eskuinetara (esan nahi baita ze batu beharko lirake bi distantzia, bata ti V ki S, eta bestea ti V ki O). 

Adibidez har daigun SOV: hor batu beharko genuke a distantzia arten V eta S, zein izanen litzaké 2 zeren tartean dagó beste dependente bat: O, kin-eta distantzia arten V eta O, zein izanen litzaké 1 zeren tartean ez dago batere dependenterik, halan-ze, bide beretik:

• Ordena aditzlehenak (VSO, VOS): D1 = 1 + 2 = 3
  

• Ordena aditzerdikoak (SVO, OVS): D2 = 1 + 1 = 2

• Ordena aditzazkenak (SOV, OSV): D3 = 2 + 1 = 3
  

Ikusten denez, minímotuz kostu hori, aditzerdiko ordenak izanen liraké optimoak gain aditzlehenak eta aditzazkenak, zeinen memori kostua litzaké minimoa (2) respektu beste lau ordenenak (3). Interesgarriki, funtzio horrek, berez, ez du ezberdintzen arten SVO eta OVS.

Nahiz, printzipioz bi ereduok abiatzen dira ti kontzeptualizazio diferenteak (bata erábiliz a kontzeptua e CRD, eta bestea néurtuz a luzera e dependentzia sintaktikoak (nola ikusi ahal den gorago), biak amaitzen dira egiten praktikoki gauza berbera an kontextu sinple hori: alegia, konpútatu a distantziak arten S eta V, eta arten V eta O, eta batu distantzia horiek, nahiz bádiren bi diferentzia an konputo horiek:

• Hawkins-enean distantzia horiek duté unitate bat gehiago zeren distantzian konputatzen da hasierako elementua ere (Ferrer-i-Canchoren ereduko 2ko distantzia bihurtuko dá 3koa an Hawkins-en eredua).

• Hawkins-enean erlatibizatu egiten dira distantzia horiek respektu IC kopurua an nodo bakoitza (S eta VP) afin lortu portzentajeak, baina konparazio honetan bi nodoetako kopuru horiek beti dirá 2 (ikus beheragoko zenbakitzaileak), eta ez dute eraginik gain ordena. 

Esan nahi baita ze, Hawkins-en portzentaje horiek ateratzen dira ti:

• VSO, VOS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/3 = 5/6 = %84
  

• SVO, OVS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/2 = 4/4 = %100

• SOV, OSV: (S CRD) 2/3  + (VP CRD) 2/2 = 5/6 = %84

non horiztutako 2 eta 3 horiek dirá Ferrer-i-Canchoren ondorengo 1ak eta 2ak zeini gehitu zaie unitate bat:

• VSO, VOS: D1 = 1 + 2 = 3
  

• SVO, OVS: D2 = 1 + 1 = 2

• SOV, OSV: D3 = 2 + 1 = 3
  

Kontextu sinple horretan, Hawkins-en eredu sinplifikatua (ikus gorago) bát dator kin eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) an bere ordenazioa arten hitz-ordenak. [⇶]

larunbata, azaroa 20, 2021

'Constituent Recognition Domain' (CRD): kontzeptu klave bat an neurri prozesatzailea e Hawkins

Segituz kin neurri prozesatzailea zein Hawkins zún erabili an beheragoko 5.12 taula, hantxe (beherago) ikusi ahal dugu CRD akronimoa, zein dún balio nola "Constituent Recognition Domain", eta zein dén kontzeptu klavea an gure intereseko neurri prozesatzailea:

Hortaz, ikus daigun ondorengo definizioa zein Hawkins-ek egin zuén an bere "A parsing theory of word order universals" (1990:229):

Esan nahi baita ze, adibidez, S nodoaren CRDa (esaldiko CRDa) izango litzaké hitz-multzo ordenatu konkretu hori zein giza-prozesatzaileak ezagutu beharko luke afin identifikatu eta eraiki a estrukutra sintaktikoa zein dén azpi S nodo hori (X nodo konkretu bat), esan nahi baita afin identifikatu eta eraiki IC guztiak zein agertzen dirén azpi S nodo hori. 

Nola prozesatzailea dén mugitzen ti ezkerra ki eskuina (ti hasiera ki bukaera, online), S nodoaren CRDa hasiko litzake an hóri hitza zein dún eraikitzen S-ko lehenengo ICa (zein izan ahal da sujetua ala VPa, segun ordena), eta amáituko litzake an hóri hitza zein dún eraikitzen S-ko azken ICa (zein orobat izan ahal da sujetua ala VPa, segun nondik hasi den).

Zehazkiago, SVO ordenan, eta erábiliz gure ereduko notazioa, izanen genuké honako ordenazio orokorra an esaldia:

• S1S2VO1O2O3  (6 hitz)
  

non:

• S1S2 dá berdin nola mS kin 2 hitz (S1 burua hasieran)

• V dá aditz (soila)

• O1O2O3 dá berdin nola mO kin 3 hitz (O1 burua hasieran) 

Ordena horretan S nodoaren CRDa izanen litzaké:

• S1S2V  (3 hitz)
  

zein hasten baita an Sko (esaldiko) lehenengo ICa (zein, ordena horretan, dén S sujetua), eta konkretuki an bere burua (S1) non identifikatu eta eraikiko litzake esaldiko lehenengo IC hori, eta amaituko litzake an Sko (esaldiko) azken ICa (zein dén VP aditz-sintagma), eta konkretuki an VPko lehenengo ICa, alegia V, bere aditza, non eraikiko litzaké VP azken osagai hori (beste egun batean ikusiko dugu nóla, Hawkins-en ereduan, VPa orobat eraiki daiteke an O objetua, eta zehazkiago an objetu horren burua, baldin objetua agértu lehenago zein aditza).

Horrela, daukagu ze, Sko CRDaren hitz-kopurua dá 3, zein den kopuru bat zein dún parte hartzen an gure "IC-to-word" ratioa, justuki an bere izendatzailea ("word"), nola ikusi ahal dugun an ondorengo taula: 

Horrela, 2/3 izanen dá a ratioa arten IC kopurua zein eraiki beharko den azpi S (zenbakitzailea: 2), eta hitz-kopurua zein prozesatu beharko diren ki eraiki IC horiek, eta horiekin Sko estruktura sintaktikoa (izendatzailea: 3). Hóri da Hawkins-en "IC-to-word" ratioa. [⇶]

osteguna, azaroa 11, 2021

Orohar, asmatzen ibili behar izatea ez da interesgarria komunikatiboki

Herenegun Hawkins (1990) mintzo zén gain prozesamendu-diferentzia handia arten ordenazio batzuk (kategoria sintaktiko batzuk) zein .....

... can act as unambiguous signals on-line ... [Hawkins, 1990]

eta beste ordenazio batzuk zein ...

... do not permit reliable inferences ... [Hawkins, 1990]

eta atzo zún gaineratzen ze ...

..., regular guessing is costly, ... [Hawkins, 1994]

Gauza da ze, orohar, asmatzen ibili behar izatea ez da interesgarria komunikatiboki, izan ere, askoz hobe dá aurretik ziurtasunez jakitea, hala sintaktikoki nola, orokorkiago, diskursiboki (ikus hemen):

Baina, zergátik ibili beharko litzake mezu-jasotzailea asmatzen (igartzen, aurrikusten, prediktatzen) zéin den aditza (aditzeko hitza) zein korresponditzen zaion ki bere informazio rhematikoena (objetua) baldin aurretik ziurtasunez jakin ahal badu, hala sórtuz baldintza komunikatibo ondo abantailatsuak ki interpretatu (koherenteki, reflexiboki, arinki,...) geroko informazio informatiboena-expresiboena-pisutsuena (zein, berriro ere, ez litzaken aurrikusi behar, baizik koherenteki ziurtasunez jakín behin bere jasoera ondo prestatua an bukaera e esaldia)?

ed9o hemen:

..., genioenez, gauza da ze, baldintza orokorretan, esaldia ez da orohar muntatzen afin bukaeran aurreikus dadin zeozer (informazioren bat, adibidez aditza), baizik lor dadin eraginkortasun komunikatibo maximoa (azpi baldintza orokorrak), kokátuz justuki mezuaren parte rhematikoena eta aurrikusgaitzena an posizio interpretatiboki abantailatsuena, zein den bukaera. 

Izan ere, eraginkortasun komunikatibo maximoa ez da orohar lortzen noiz erabiltzailea ez den seguru gain sujetua zeini egokitu behar zaión informazio berria, edota noiz ez den seguru gain aditza zein dagokion ki informazio rhematikoena. Halako estruktura sujetuazkenak edo aditzazkenak izan daitezke egokiak an baldintza partikular oso sinple eta kontextualak, non akaso aditza edo sujetua esan gabe doaz (eliptiko), baina orohar, hala sujetua nola aditza izaten dirá a basamendu diskursiboa zeinen gainean eraikiko dén informazio rhematikoena, gutxien aurreikusgarriena eta luzeena, zein dún behar oinarri segurua ki izan efektiboa. 

Horrexegatik joan behar da objetua (osagarria) an bukaera orohar, zeren dén esaldiko parte rhematikoena, aurretiaz aurrikusgaitzena eta luzeena, zein ez den ondo interpretatzen ez bada behin bidea prestatuta.

 edo hemen:

Atzokoan ere, Ferrer-i-Cancho mintzo zitzaigun gain maximotzea prediktabilitatea e burua (aditza) afin azaldu SOV ordena, kontrájarriz helburu maximotzaile hori ki minimizazioa e prozesamendu-kostua (zein gertatuko litzake an SVO). 

Baina, ez al da printzipio maximotzaile hori (maximótzea prediktabilitatea e burua) guztiz ad hoc? Hau da, ez al da printzipio hori guztiz komenienteki postulatua afin lortu a emaitza zein lortu nahi den? Ez nago esaten ze ariketa teoriko hori egitea ez denik zilegi: guztiz zilegi da. Baina, realitatea azaltzeko, askoz hobe litzake baldin supuestoak, eta areago printzipio maximotzaileak ondo justifikatuak egonen balira (ondo oinarrituak an teoria eta datuak), eta, nire ikuspuntutik behintzat, printzipio maximotzaile hori ez dago aski justifikatua, edo hobeki, ez dago batere justifikatua bidéz argudio teoriko eta praktiko sendoak.

Zeren, kontua balitz prediktabilitatea, kontua balitz aurríkustea zeozer (eduki informatiboren bat) an bukaera, orduan batek esanen luke ze bukaeran kokatu beharko litzake sujetua ordezta aditza, zeren sujetua izaten da esaldiko parte thematiko-aurrikusgarriena. Hoeks-ek (2016) dio:

... the subject often expresses the topic which is by itself the most predictable unit in a sentence independent of the position it is placed in. [Hoeks, 2016]

Hortaz, helburua balitz bukaeran ematea osagai aurreikusgarriena, esaldia bukatu beharko litzake kin sujetua, zein, tipikoki aurrikusgarriena izanik, bukaeran kokaturik izanen litzake are aurreikugarriagoa, bilákatuz esaldiko bukaera orohar aurreikusgarriena. Baina, galdera dá: zertárako nahi genuke aurrikusi bukaeran sujetua baldin sujetu hori behar badugu ki járri mezu-hartzailea an posizio komunikatibo abantailatsuena afinda jaso dagién informazio rhematikoa efektiboki?

Ez, baldintza orokorretan eta orohar ez dugu hori nahi, eta guztiz onartzen da ze sujetua nagusiki ematen da an hasiera e esaldia zatio izán marko thematiko egokiena ki ulertu abantailatsuki ondorengo informazio berria, rhematikoena, luzeena, irekiena, aurrikusgaitzena.

Eta gauza da ze antzekoa gertatzen zaio ki aditza respektu bere osagarria, zein orohar dén gutxiago rhematikoa, gutxiago luzea, gutxiago expandigarria, eta gutxiago aurrikusgarria zein aditza (daude aditz gutxiago zein izenak, eta gainera osagarriak expanditu daitezke harik infinitua an modu askoz aurreikugaitzagoa inkluso gana hiztuna zein mintzatzen edo idazten ari den reflexiboki). Justuki horregatik, arrazoi komunikatibo sendo horrengatik, aditzak orohar jotzen dú (interlinguistikoki, enpirikoki) ki posizio aurreratuagoa zein bere osagarri rhematikoagoa, luzeagoa, irekiagoa, aurrikusgaitzagoa, prosodikoki nabarmenagoa, informazioanalki helburuzkoa.

Dá justuki ber argumentazio sendoa zein dén erabiltzen ki justifikatu estruktura sujetulehena, antzera ere lagundua kin evidentzia enpiriko sendoa (joera orokor ondo nagusia ti OV ki VO). Horrela, hemen ere galde geinke: zertárako nahi genuke aurrikusi bukaeran aditza baldin aditz hori behar badugu ki járri mezu-hartzailea an posizio komunikatibo abantailatsuena ki jaso informazio rhematikoena efektiboki?

Jakina, aditz hori, berdin nola sujetua, izanen dá erlatiboki are aurrikugarriagoa noiz emana ondorenda bere osagarria, baina, sujetuan lez, ez gaude saiatzen bilátzen bukaera aurrikusgarriena (zein, bestalde, izanen litzake sujetua), baizik saiatzen emáten informazio berri potentzialki-konplexu bat (azpi baldintza orokorrak) an modu eraginkorrena, zein ez dén baizik kokátzea aditza an posizio transizionala arten sujetua (parte thematikoena) eta objetua (parte rhematikoena).

Printzipio maximotzaile hori ez da eusten, ez komunikatiboki, ez enpirikoki.

Bai, gauza da ze, orohar, asmatzen ibili behar izatea ez da interesgarria komunikatiboki. [⇶]

igandea, abuztua 29, 2021

Firbas (1979) buruz Mathesius (1911): "Mathesius conception of word order as an outcome of an interplay of principles ... These principles may differ in intensity an manner [...] from an stage to another in the historical development of a language"

A ideia ezen bádira zenbait printzipio komunikatibo zeinen arabera diferenteki optimizatzen dira munduko sintaxi partikularrak an euren etapa ezberdinak (azpi baldintza ondo ezberdinak) ez da batere berria. Izan ere, ideia hori aurkitu ahal dugu jada an Mathesius (1911), zeintaz Firbas-ek dio (an bere "A functional view of 'ordo naturalis'", 1979):

Mathesius conception of word order as an outcome of an interplay of principles is in harmony with his endeavour to fully appreciate the tendencies that are at work in language (Mathesius 1911). These principles may differ in intensity an manner from language to language, or even from an stage to another in the historical development of a language. Language is therefore not viewed as a closed and perfectly balanced system. [Firbas, 1979]

Hor konsideratzen ari da a ideia ezen sintaxiek izan ahal dituzte baldintza eta behar komunikatibo ezberdinak zeinen arabera optimizatuko dute euren ordena diferenteki an etapa ezberdinak zehar euren garapen historikoa.

Beste batzutan ere erabili da halako ideia e optimizazioa, baina askotan soilik konsideratuz bere alde sinkronikoa: hala egiten du adibidez Tomlin-ek (1986), zein dún proposatzen zenbait printzipio funtzional zeinen arabera azalduko litzake gaur egungo hitz-ordenen banaketa sinkronikoa, non lehenesten dirá SOV eta SVO (ikus gure sarrera titulatzén "[#12] Tomlin (1964): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information.""). Hawkins bera ere, an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004), finean ari da formaltzen eredu bat ki inplementatu Tomlin-en (1986) maiztasunen ordenazio sinkronikoa. Ikus ondoko adibidea aterea ti gure "Hizkuntza bere osaotasunean" (2017):

Mathesiusen planteamendua, ordea, ez da soilik sinkronikoa, baizik ere diakronikoa, berdin nola Hoeks-ena (2016), edo berdin nola gurea ere noiz genioén an "Sintaxia da ekonomia purua":

Munduko hizkuntzen sintaxiak dira momentuko emaitza puntualak zein diren sortzen ti maximizazio komunikatibo-ekonomiko konkretuak zein doaz garatzen diakronikoki an hizkuntzak segun zenbait irizpide orokor (zeinen relevantzia doa aldatzen), eta azpi zenbait restrikzio estruktural (zeinen indarrak ere aldakorrak baitira).

Bai, baldintza eta behar komunikatiboak erabat diferenteak dirá ...

... from an stage to another in the historical development of a language. [Firbas (1979) buruz Mathesius (1911)]

eta, dimensio diakroniko-funtzional hori dá kruziala. [⇶]

asteartea, otsaila 16, 2021

Hawkins (2004): '... in an explanatory vacuum'

Herenegun aipatzen genuén Comrie, nor ...   

..., antzera nola Haspelmath, mintzo da buruz responsabilitatea e linguista ("one's responsibility as a linguist"), zein egongo litzaké, bere hitzetan, obligatua ki saiatú behintzat azaltzen zergátik gauzak diren nola diren, zergátik estruktura sintaktikoak dirén nola diren.

To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy.

Eta "azaldu" horrek esan nahi du "azaldu ahalik eta hobetoen", emánez, ahalko balitz, azalpen logiko bat, zein uler daigun. Lakak eta bere kolega formalistak ez dute ematen azalpen logikorik, soilik trasladatzen duté arazoa ki beste esparru bat, esparru biologikoa, non estrukturak ez diren azaltzen, baizik sinpleki deskribatzen.

Izan daigun beste referentzia bat buruz puntu hau, Hawkins, nor dén linguista funtzionalista ondo famatua, honela mintzo zen buruz hurbilketa formala (Laka,...) an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004:265):

We still need a theory for why the basic hierarchies and functional principles reflected in grammars are the way they are, and this is the major issue I have been dealing with here. All kinds of questions remain to be answered, but it is surprising to me that there has been such a lack of curiosity in formal grammar concerning the ultimate explanation for basic principles. Why is there a subjacency constraint? Why are some categories adjacent and others not?Why are gaps and zero forms found in some environments and not others? Why are some categories asymmetrically ordered and others not? What we have seen is a succession of formal models and principles, each of which has been proposed in an explanatory vacuum. [Hawkins, 2004:265]

Bai, hor mugitzen dira Laka eta bere kide formalistak:

... in an explanatory vacuum.

Justuki hortxe, an vakuitate explikatiboa. [⇶]

asteazkena, otsaila 14, 2007

XK2: Irresponsabilitate handia

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1).

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak: printzipio horiek hor daude (biologikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen du: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioen:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat. [102] [⇶]