Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): " ... euskararen gramatika-eskoletan ad infinitum (eta ad nauseam) aipatzen ziguten galdegai ospetsuaz."

Galdetzen zuén atzo Josu Lavinek:

Cergatic dirade hain different 1571.co textu hau eta oraingo euscara idatzia?

Ba zeren, orain nagusitu dá ezbidea, eta ez garabidea. 

Eta ezbide horretan, aurren-aurreneko puntu guztiz fundamentala dá galdegai-legea, zein irakatsi da, aplikatu da eta baita zuzendu da (adibidez an textu-liburuak) artio bilakatu akaso seinalerik nabarmenena te euskal prosa kontenporaneoa, zein dén, finean, estandar formala.

Puntu horretaz, atzokoan gogoratzen genituén ondoko hitzak te Mitxel Kaltzakorta (2008) buruz-ki galdegai-legea:

... eta gogor zigortzen da haren legea [galdegai-legea] bete ezean, behintzat eskola-euskaltegietan. [Kaltzakorta, 2008:201]

Horretaz ere, Fernandez eta Ortiz de Urbina-k (2007) diote:

 ... euskararen gramatika-eskoletan ad infinitum (eta ad nauseam) aipatzen ziguten galdegai ospetsuaz. (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:229)

Bai, ad infinitum eta ad nauseam, kontra praktika zaharra, kontra praktika mintzatu landu modernoa, kontra tendentzia orokorra arten munduko hizkuntzak, kontra komunikazio potenteagoa.

Mitxel Kaltzakorta (2008): "... eta gogor zigortzen da haren legea [galdegai-legea] bete ezean, behintzat eskola-euskaltegietan"

Zioen atzo Josu Lavin-ek:

Galdegaiaren contua burutic kendu beharra dago.

Horretaz gogora daigun zér zioen Mitxel Kaltzakortak (nori bidali nahi diogu orriotatik agur bero bat) an bere liburua deitzén "Prosa komunikagarriago egiten. Zenbait proposamen (1)", 2008 (ikus halaber an gure sarrera titúlatzen "Galdegaia, totem ustela"):

Gaur galdegaia totemtzat dago, gurtu beharrekotzat, eta berak gidatuta, berak itsuaurreko eginda, irakasten-idazten da nagusiki-edo (eta gogor zigortzen da haren legea bete ezean, behintzat eskola-euskaltegietan). Gainera, irakurleok ohituta gaude egon gaur eguneko prosan irensten ezinbestean "galdegaia + aditza" blokea. Baina okerrago gertatzen da bloke hori, bunker hori, badago perpausaren azken aldean, orduan irakurketa, batez ere perpaus luzeetan, errukigarria bihurtzen da, jasanezina, ernegagarria, kabreatzekoa. [Kaltzakorta, 2008:201]

nondik:

... eta gogor zigortzen da haren legea [galdegai-legea] bete ezean, behintzat eskola-euskaltegietan.  

Espero dugu ze gauzak hasiko dira aldatzen kin Euskaltzaindia (2011).

Galdegaia, totem ustela

Mitxel Kaltzakortak dio (an bere liburua deitzén "Prosa komunikagarriago egiten. Zenbait proposamen (1)", UEU, 2008):

Gaur galdegaia totemtzat dago, gurtu beharrekotzat, eta berak gidatuta, berak itsuaurreko eginda, irakasten-idazten da nagusiki-edo (eta gogor zigortzen da haren legea bete ezean, behintzat eskola-euskaltegietan). Gainera, irakurleok ohituta gaude egon gaur eguneko prosan irensten ezinbestean "galdegaia + aditza" blokea. Baina okerrago gertatzen da bloke hori, bunker hori, badago perpausaren azken aldean, orduan irakurketa, batez ere perpaus luzeetan, errukigarria bihurtzen da, jasanezina, ernegagarria, kabreatzekoa. [Kaltzakorta, 2008:201]

Har itzazu esaldi horiek guztiak, itzul itzazu tu hizkuntza progresibo bat nola den frantsesa edo gaztelania, eta ikusiko duzu nola esaldi horiek berberak dirén bihurtzen ondo lagunkoi. Bistan da, ordena progresiboa dá ondo lagunkoiagoa eze ordena regresiboa.

Bide batez, bádira hizkuntzak, nola japoniera edo burmera, non derrigor erabili behar dute sintaxi ezin regresiboagoa, eta non, ondorioz, (ia) beti eman behar dute aditz nagusia an bukaera-bukaera hon esaldia (atzen perpaus subordinatu guztiak eta atzen bestelako osagarri guztiak ere). Zein terminutan beharko genuke mintzatu buruz sintaxi horiek? Ez al daude sintaxi horiek argiki azpigaratuak respektu sintaxiak non garatu diren estruktura eta tresna progresiboak? [132] [⇶]

Pentsamolde induktiboa vs. deduktiboa

Scivolemo japoniarra mintzo zaigu (hemen eta hemen) burúz diferentzia funtzionala zein den existitzen artén pentsatu an molde induktiboa (head-last) eta pentsatu an molde deduktiboa (head-first), eta aldezten du sor dadin sistema prepositibo bat an euskara:

[23:37:29] Josu Lavin dice:Jesus Rubio vole crear un systema prepositivo in basco
[23:38:02] scivolemo dice:Eum supporto ab Iaponia!

Iruditzen zaigu ze halako testigantzak dirá zinez baliotsuak afin behingoz kontura gaitezen ze hemen (eta Japonian) existitzen dén azpigarapen linguistiko-komunikatibo diferentzial esanguratsu bat, zeini kasu egin behar genioken baldin interesatzen bazaigu hobetzea bizi-mailá on hizkuntz erabiltzaileak.

Baina, zér esan nahi dugu noiz diogun pentsamolde induktiboa edo pentsamolde deduktiboa? Hori argitzeko, ez dut aurkitu aipu hoberik ezi artikulu bat zein Mitxel Kaltzakorta-k publikatu zuen an 1997, titúlatzen "Norbaiten edo zerbaiten berri ematen". Artikulua oso ona da, nire ustez, eta ematen ditu hainbat intuizio klabe burúz arazoa on euskara komunikatiboa. Besteak beste, Kaltzakorta-k dio honako hau:

Osagarrietako informazioek guneari egiten diote referentzia, haren mendekoak dira-eta. Esan liteke osagarriak zintzilik, eskegita, daudela gunetik informazio aldetik.

Eta informazio guzti hau, gune-osagarriena alegia, estruktura bitan, oro har, eman daiteke: egitura analitikoan eta sintetikoan. Ordena analitikoan (eduki globalenetarik parteetara) honela:

(1) "NESKA bat ezagutzen dut hilegorria, itzelezko autoa duena eta mutilez inguratuta ibiltzen dena"

Eta ordena sintetikoan (parteetatik globalenera) honetara:

(2) "Itzelezko autoa duen eta mutilez inguratuta ibiltzen den NESKA hilegorria bat ezagutzen dut"

[Kaltzakorta, 1997]

Hortxe dugu zértan datzan diferentzia artén ordena induktiboa (zein doan parteetatik globalenera) eta deduktiboa (zein doan globalenetarik parteetara). Kaltzakorta-k, bere artikulu mamitsu horretan, dio:

Zentzu komun hutsak erraten badigu ere (1) perpausa erraz prozesatzen dugula, eta (2)a penaz, nekez, erakutsi gura nuke horren zergatiak.
...
(Ordena sintetikoan) lehen osagarria irakurrita, beronen informazioa aidean geratzen da zeri lotuko zain. Bigarren osagarria irakurririk, beronen informazioa -lehenengo osagarrienaz gain- eskegita gelditzen da zeri oratuko begira. Gunea irakurri ondoan ez dugu makala hartzen lasaitua, oraintxe baitakigu zeri egiten dioten referentzia irakurririko osagarriek. Baina oraindino buruan gordeta ote daukagu irakurritako osagarri bien informazioa? Ez dut uste, irakurleak eduki ezik elefante memoria edota gastatu ezean itzelezko energia informazioa atxikitzen gogoan.
...
Hara zergatik ikuspegi pragmatikotik (kostua-irabazia) ikertuta (2)a lako estrukturak ez diren komunikagarriak, informatiboak. Buru-nekagarri dira, porrot egiten dute eta sarri irakurleen amorragarri eta uxagarri bihurtzen dira.
...
Ordena analitikoko (1) perpausa prozesatzeak ez du eragiten nekerik, (2)ak ez legez. Izan ere, lehenengo emanez gero informazio nagusia, gunea, beronen informazio globala osatuz-osatuz osagarriak progresioan. Eta, jakina, pertsonen berri emateko esanikoek balio dute gauzen berri emateko ere. [Kaltzakorta, 1997]

Nik uste ze Kaltzakorta-ren artikulua hain da argia non ez duen behar batere komentariorik, ezbada esatea ze jotzen du bete-betean gain iltzea.

Soilik aipatu ze, Kaltzakorta-ren adibide hori irakurrita, etorri zaigu burura beste adibide bat (on Asier Larrinaga), zein nuen komentatu hemen:

- (?) Telealarma sistema bakarrik bizi diren eta mugitzeko zailtasunak dituzten pertsonei bizi kalitatea hobetzeko sortu zen

- HOBETO: Telealarma sistema bakarrik bizi diren pertsonei eta mugitzeko zailtasunak dituztenei bizi kalitatea hobetzeko sortu zen.

Kaltzakorta-ren kasuan bezala, zentzu komun hutsak erraten digu ez dagoela konparazio posiblerik artén Larrinaga-ren adabakia eta gaztelaniazko itzulpena:

El sistema de telealarma surgió para mejorar la calidad de vida de las personas que viven solas y tienen dificultades para moverse.

Hantxe genioenez:

Bistan da: posposizioek (estruktura eta baliabide pospositiboek) huts egiten dute noiz eraman behar dute karga komunikatibo handia, ez baitziren horretarako sortu. Edo bestela esanda: soluzioa, esan nahi baita tajuzko soluzioa, ezin da lortu ezpada gaindituz euskara estandarraren muga estuak, eta luze gainera (estruktura eta baliabide prepositiboak dira ezinbestekoak; ala ez?).

[43] [>>>]