"neitzun" dá plurala on "neizun" nola "nitzun" dén plurala on "nizun"

Har daigun herenegungo lehenengo parea on adizkiak:

• neizun - neitzun

Gauza da ze gure ikuspegitik, ez litzake egon behar duda handirik gain egokitasuna on "neizun" moduko forma singularrak ki béte funtzio subjuntiboa an euskara batua. Azken buruan ari gara burúz adizki batzuk (subjuntibo singular horiek) zein erabili dirén an funtzio subjuntibo hori ia tika "hasierá on denborak". Euren jatorria oso argia da: "egin" aditza (zein, momenturen batean hasi zen erabiltzen an perifrasi subjuntiboak):

neizun = negizun

Harago, "neizun" hori ez da baizik iraganeko forma indikatiboa, perténitzen ki "egin" aditza, zein momenturen batean hasi baitzen erabiltzen kin zentzu subjuntiboa (berdin nola "goazen" edo "gatozen", baina iraganaren kasuan adizkiak jada jantzita zekarrén bukaerako "-n" subjuntiboa):

on deizula

zein gero, perifrastikoki, honela ere emanen zen:

on egin deizula

Ez da, hortaz, adizki horietan ezer berezirik salbu euren laburtasuna (zeinen bila ari ginen) eta euren zilegitasun subjuntiboa (holaxe erabili dirá ez soilik sartaldean, baizik ere euskara zentralaren zati handi batean (gipuzkeran) atzo bertararte.

Gero dauzkagu pluralak, non batuko formek erakusten dituztén arazo larriak. Hor, báda pluralak egiteko mekanismo bat, zeinen emaitzak diren aski laburrak (akaso laburrenak), eta zein ez den pertenitzen ki ezein hizkera, izánki euskararen mekanismo orokorra, eta orokorki erabilgarria noiz ikusi egoki: hóri da mekanismoa nondik, adibidez gipuzkeran, Azpeitiko varietatean, eta Errezilgo azpivarietatean, emanen duté "nitzun" nola plurala on "nizun":

edota "ziztan" nola plurala on "zidan", edota "zizkun" nola plurala on "zigun":

Aplikatuz mekanismo pluralgile orokor hori ki gure goiko subjuntibo singular regular batuak, aterako zaizkigú goragoko formak.

Bestalde, Zuberoan, erabiliz ber mekanismo pluralgile orokorra, oso antzeko formak erabiltzen dituzte afinda eman iraganeko indikatiboa, hala singularrean nola pluralean, baina bádira diferentziak ere. Adibidez, Larrauko varietatean, singularrean daukagu "neizün", "neizien", "nen", "zeneitan", "zeneikün", "zenen", "zeitan", "zeizün", "zeikün" eta "zen":

eta pluralean: "geneitzün", "geneitzien", "zeneiztatzien", "zeneitzen", "zeneizkützien", "zeneitzien", "zeiztaden", "zeitzien", "zeitzen", "zeizkien", berriro "zeitzien" eta berriro "zeitzen":

Forma hauek guztiak, niretzat, ez lirake baizik konfirmazioa ezen goragoko formetan euskararen mekanismo pluralgile orokorra ondo aplikatu dela. [918] [>>>]

J. L. Ormaetxea (2006): 'Aditz trinko iragankorrek ere ez dute numero-komunztadura gordetzen'

Ondórenda ikusí, azken sarreretan (ikus hau eta hau) nóla erabili ahal dén konkordantzia plurala an "nor-nori-nork", "nor-nori" eta "nor-nork" paradigmak (finean hori dá Aramaioko eta Debagoieneko erabilera baina pixkat adaptatuz zenbait forma verbal ki paradigma orokor batua), orain ikusiko dugu nóla izan ahal den konkordantzia hori an aditz trinko transitiboak, hortako irákurríz J. L. Ormaetxea-ren tesi doktorala, non, atzo genioenez, autoreak aztertzen duen justuki Aramaioko eta Debagoieneko euskara:

Beraz, aditz trinko transitiboetan ere ez da erabiltzen objetu-konkordantzia plurala.

Finean eta laburbiltzeko, proposatzen ari gara preferenteki erabiltzea "egin" laguntzailea an "nor-nori-nork" subjuntibo, potentziala eta inperatiboa, eta, orohar eta preferenteki ere, objetu-konkordantziak à la Aramaio eta Debagoiena. Betiko moduan, aukeran. [895] [>>>]

Konkordantzia pluralek ondo astundu ahal dituzte flexio datiboak

Zioén herenegun Gilen-ek burúz flexio subjuntibo pluralak:

Hona pluraleko formen konparazioa adizki klasikoak ere inklus:

dietzon = deizkion = diezazkion
dietzadazun = deizkidazun = diezazkidazun
dietzaguzuen = deizkiguzuen = diezazkiguzuen
dietzeten = deizkieten = diezazkieten

Aurrena ondo finkatuta utzi beharko genuke ze, objektu-konkordantzia singularretan, "egin" aditza dá argiki sinpleagoa zein  "*ezan" aditza (eta baita regularragoa ere):

deion  = diezaion = diezon
deidazun = diezadazun
deiguzuen = diezaguzuen
deieten = diezaieten = diezeten
neizun  = niezazun
zeidaten = ziezadaten
geneizuen = geniezazuen
zeieten = ziezaieten = ziezeten

Pluraletan, "deizki-" formako laguntzaileek mantentzen duté abantaila argia respektu oraingo "diezazki-" batuak (ez dagoelarik diferentzia handirik respektu "dietza-" formak):

deizkion = dietzaion = diezazkion
deizkidazun = dietzadazun = diezazkidazun
deizkiguzuen = dietzaguzuen = diezazkiguzuen
deizkieten = dietzaieten = diezazkieten
zeizkion = zietzaion = ziezazkion
zeizkidazun = zietzadazun = ziezazkidazun

eta erabilí ahal ditugú aukera laburragoak:

deizk(i)on = dietz(ai)on = diezazk(i)on
deizkidazun = dietzadazun = diezazkidazun
deizk(ig)uzuen = dietzaguzuen = diezazk(ig)uzuen
deizk(i)eten = dietz(ai)eten = diezazk(i)eten

Oro har sinpleena eta errazena litzaké "egin" subjuntibo datiboa. Edonola ere, esan behar da ze, konkordantzia pluralek ondo astundu ahal dituzte flexio datiboak, eta oso bereziki flexio tripersonal potentzial eta subjuntiboak, halan-ze, gure ustez, preferenteki ez lirake eman behar azken konkordantzia horiek (zein, jakina, beti ere egonen lirakén aukeran), erabilíz komunzki konkordantzia datibo singularrak, eta oso bereziki noiz objektua datorrén atzén flexio datiboa, izan ere puntu horretan akaso oraindino ez dakigu eta objetua singularra ala pulara izanen den:

Eman ni(zki)ón nire gauza guztiak.
... afinda eman neión nire gauza guztiak.
Eman zi(zki)gún gure gauza guztiak.
... afinda eman zeigún gure gauza guztiak.

[887] [>>>]