Txopi: "Aldaketa handiak dira hasten tik aldaketa txikiak ta honetan idazleak on Iparralde dute eman aunitzetan lezio eredugarriak"

Txopik zioén atzo:

Aldaketa handiak dira hasten tik aldaketa txikiak ta honetan idazleak on Iparralde dute eman aunitzetan lezio eredugarriak.

Hor azpimarratu nahi dugu ha ideia on gradualitatea (hain baitá inportantea an afera hau), zein garatu beharko litzake kin aportazioak on idazleak on leku guztiak afin joan aberasten euskarabidea kin gerota aukera sintaktiko diskursiboki potenteagoak, moldagarriagoak eta finean efektiboagoak azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak. Beti ere, eskáiniz. [1365] [>>>]

Preposizioekin, '-a' determinatzaileak ondo egiten dú bere lan determinatzailea

Zioen Txopi-k atzo: 

Sintagma luzatzean "a" determinatzaileak du galtzen indarra:

- El pájaro se posó sobre el tejado de arcilla blanda y roja de los acantilados de la playa de Bakio".

Txopi-k eskaintzen digú esaldi ondo sugerentea, non agertzen zaigún txori bat zein ez den pausatu an edozein leku, baizik an leku arras konkretua zatio bere ezaugarri ondo gozagarriak. Hain zuzen ere, txoria pausatu dá gain teilatu bat zein den egina kin buztingorri biguna, halan-ze, puntu horretaraino, esaldi-zati horrek sugeritzen digú zoru erosoa, gustagarria, gustosoa, abegikorra. 

Alta, ez dira hor gozoak amaitzen zeren buztin aurrena-bigun eta soilik-gero-gorri hori, ez da edonongoa, ezezaguna, baizik sortua eta hazia an itsas amildegiak on hondarta bat, a hondartzá on Bakio, nondik ia ailegatzen zaizkigún itsasoaren oihartzun, zapore eta usain guztiak. Teilatu hori ez da ez, edozein leku, eta esaldi horrek eskutik eramaten gaitú gáindi sensazio horiek eskér bere estruktura progresiboa, non detaileak doazkigún agertzen an modu koherente-interpretagarria, sugerentea, evokagarria.

Aukera litezke tresna prepositibo diferenteak ki eman originaleko erlazio horiek, nola "on" ("o" erakusle zaharra "-n" an genitiboa) edo "e" marka genitibo zaharra, zek orobat funtziona leiketé nola erlazionatzaile orokor hutsak:   

Txoria zén pausatu gain teilatua on buztin biguna eta gorria ti itsaslabarrak on Bakioko hondartza.

Txoria zén pausatu gain teilatua e buztin biguna eta gorria ti itsaslabarrak e Bakioko hondartza.

Preposizioekin, "-a" determinatzailea ondo egiten dú bere lan determinatzailea. [1033] [>>>]

Azkarate-Altuna (2001): "'-o' lokatiboko bokala"

Atzoko sarreran mintzo ginen burúz "*-do" atzizki muga-adlatibo berreraikia, eta gaur aipatu nahi genuké haren inguruko beste analisi bat, zeinen arabera "*-do" horren azpian topa geinké elementu oinarrizkoago bat zein izango litzakén "-o" atzizkia (elementu atxikia), eta zeinen esangura izanen litzakén lokatiboa jarráiki Azkarate eta Altuna an "Euskal morfologiaren historia" (2001:106):

Adberbio horietan [egundo, oraindo...] nabarmena da "*-do" atzizkia; bateo (batio) forman ikus daiteke atzizki horren aztarna (adibideak Orotariko Euskal Hiztegi-tik hartuak dira):

Argi-ezkilarekin batio
Gracieiqui batio
Ayéqui báteo
Chistoréqui báteo

Erraz jabetzen gara zein balio duen "bateo" horrek; beste euskalki batzuetan batean, batera aditzondoek adierazten dutena. Hori kontuan harturik, "bateo" horren osagaiak zein diren identifikatzean, "bat" zenbatzailea + lotura bokala + "-o" lokatiboko bokala genuke ("-an" atzizkian ikusi dugun "-a"-ren parekoa). [Azkarate-Altuna, Euskal morfologiaren historia, 2001:124]

Hortaz, "-o" hori izanen litzaké ber "-o-" zein agertzén an "hor" bera, edo an "hori", "dio", edo "-on" genitiboa. [818] [>>>]

Saiatuz irabazten mundu oso bat expresio, mundu oso bat aukera komeunikatibo: horixe da kuestioa eta abiapuntu egokia

"hen" genitiboa ez litzakén baizik beste saio bat barné prozesua zein hasi zen noiz, 1997ko ekainaren 20an, depositatu nuén nire tesi doktorala buruz teoria ekonomikoa an EHU, eta non, jada nintzelarik ziertoki kontziente respektu diferentzial komunikatibo handia artén sintaxi burulehenak eta buruazkenak, idatzi nahi izan nuén "of" genitibo mailegatua hala nola ere beste testigantza burulehen batzuk an esaldi solteak nola ondorengoa idatzia an oin-ohar bat (baita erabili nuén "in" mailegatua an titulua) :

Ohar bedi irakurlea kanpo-aukeraren balioa ezin litekeela 1 izan. Hala izaten da in literatura buruz to kanpo-aukerak in negoziazio-jokuak of eskaintza alternatiboak à la Rubistein. [Nire tesia, 1997:50]

Esaldi horretan dugú, beraz, lehenengo saio genitibo hori, "of" mailegatua, zeini gero jarraikiko zitzaizkion, nagusiki, "on", "e-" eta, orain "hen", denak ere derivatuak arartez desdoblamendua hen partikula genitiboak:

euskaldun-h(ar)en egunkaria = a egunkaria hen euskalduna(k)

Goragoko "in" mailegatua ere laster pasatuko zen ki "an" desdoblatua:

etxe(eta)-han = an etxea(k)

Baina, kuestioa, sakoneko kuestioa ez da hori. Kuestioa da ze, halako desdoblamenduak erabilita, irabaz daiteké mundu oso bat expresio, mundu oso bat aukera komunikatibo, halakoa baita diferentzia artén prosa eta diskurso progresibo potentea eta prosa eta diskurso regresibo ahalgabea. Horixe da kuestioa eta abiapuntu egokia. [709] [>>>]
______________________________

Ikus hemen ere.

"honetan" etorriko litzaké ti "hon", eta ez alderantziz

Zioén Erramun Gerrikagoitia-k atzo ze:

Nic auqueran nahiago nuque hon ezi on zeren halan tzat nahi luqueena aguertzen luque ethorquia ezen hon hori dathor tik honetan.

eta, horretaz, genioen ze...

...berdin nola "astean" formak erakutsiko liguké "(h)an" partikula atxikirik ("aste-(h)an"), era berean ere "asteon = aste honetan" formak erakutsiko liguké "(h)on" partikula ("aste-(h)on"), zek ametitzen du interpretazio genitiboa ere (zeren "...-n" genitiboa dá ber "...-n" inesiboa), nola an:

euskaldun-(h)on egunkaria = egunkariá (h)on euskaldunak

Eta hortxe dugu "(h)on" genitibo burulena.

non "(h)onetan" litzaké:

"(h)o + n + eta + n"

zeintan agertzen zaigún "... + eta + ..." infijo pluralizantea, eta non izanen genukén "... + n" inesiboa bi alditan (errepikatzen da). Esan nahi baita ze "(h)onetan" etorriko litzaké ti "(h)on", eta ez alderantziz. [543] [>>>]

Beste erabilera fosilizatu bat: "(h)on" = "(h)onetan"

Ikus aurrena zér genioen an ondoko sarrera:

• "on" da berdin osatua nola "an"

Hortaz, berdin nola "astean" formak erakutsiko liguké "(h)an" partikula atxikirik ("aste-(h)an"), era berean ere "asteon = aste honetan" formak erakutsiko liguké "(h)on" partikula ("aste-(h)on"), zek ametitzen du interpretazio genitiboa ere (zeren "...-n" genitiboa dá ber "...-n" inesiboa), nola an:

euskaldun-(h)on egunkaria = egunkariá (h)on euskaldunak

Eta hortxe dugu "(h)on" genitibo burulena. [542] [>>>]

Hizkuntza persiarrean báda "e" genitiboa: 1) fonetikoki baturik, 2) fonetikoki sendotua

Jarraiturik burúz arintasun fonetikoa on "e" preposizio genitiboa, jakin dut ze hizkuntza persiarrean (deitzen Farsi) dá existitzen "e" preposizio genitiboa, zein...

1. ... ematen da fonetikoki baturik ki buru genitiboa:
   

   ostâde fârsi = teacher of farsi [ikus video hau buruz genitibo persiarra]

2. ... ematen da fonetikoki sendoturik, bihurtuz "ye", noiz buru genitiboa amáitu an vokala:
   

   dâneshjuye zabâne fârsi = student of farsi language [ikus video hau buruz genitibo persiarra]

Eta gauza da ze orrialdeotan ere proposatu da:

1.  "e" euskal baliabide prepositiboa fonetikoki batzea ki osagarri genitiboa (eta ez ki buru genitiboa nola an farsi):
   

   ikaslea e-farsi = ostâde fârsi

2. "e" euskal baliabide prepositiboa fonetikoki sendotzea, bihurtuz "en" edo "on" (eta ez "ye" nola an farsi):
   

   ikaslea on farsi hizkuntza = dâneshjuye zabâne fârsi

Oso interesgarria irudutzen zait guzti hau. [427] [>>>]

Akaso gehitu litezké "ne" edota "en" preposizio genitiboak ere: praktikak esanen

Aurreko sarreran komentatzen genuen nóla hizkuntza alemanean existitzen dirén estruktura ezberdinak ki eman ideia genitiboa, bi burulehen eta bi buruazken. Euskaran beharko genuke aukera burulehenik.

Izan ere, behin baino gehiagotan mintzo izan gara orrialdeotan burúz arintasun fonetikoa ne "e-" partikula genitiboa, zein, izanik ere harribitxi bat, batzutan eman lezake ze beharko luké presentzia fonetikoki sendoagoa.

Aukera sendoagoetan sartzen dá, jakina, "on" preposizio genitiboa, zeintaz mintzatu garen berriki hemen, baina akaso sar litezké "(n)e" edo "e(n)" aukerak ere (ikus sarrera hau), zein ez liraken baizik "e" bera baina behin fonetikoki gorpuztuagorik kin "n" tipikoki genitibo bat.

Orain gutxi hitz egin dugu burúz "e" arina (zein aplikatuko litzake bereziki osagarri burulehenetan) hala noal ere burúz "on" sendoagoa (orokorra), eta akaso "ne" edota "en" sendoagoak ere gehitu litezke ki azken aukera genitibo hori afin erabil daitezen noiz nahi den. Praktikak esanen. [426] [>>>]

Alemanean estruktura genitiboak aukeran

Jakin ahal izan dudanez, hizkuntza alemanean existitzen dirá bi modu burulehen afinda emán ideia genitiboa, hala nola ere bi modu buruazken, zeinen erabilera-esparrua dén askoz ere mugatuagoa. Ikus ondoko adibideak burúz aipatutako bi modu burulehenak (hemen, zein dén lehenengo emaitza noiz bilátu an Google: "genitive in german"):

The first example uses the German genitive to show possession.

Das ist der Hund des Mannes. [artikulua eta izena doaz an genitiboa]
That is the dog of the man.

This example shows how the same sentence would be spoken (with the genitive replaced by "von" and the dative).

Das ist der Hund von dem Mann. ["von" + art. eta iz. an datiboa]
That is the dog of the man.

Bestalde, iturri horren arabera, ha forma kin "von" eta datiboa (edo kin "vom" = "von + dem") mintzatuan arituko litzaké nagusitzen gain forma kin kasu genitiboa [ikus aipatutako webgune bera]:

The genitive [an goragoko 1. forma] is used more in written German and is hardly used in spoken language. In spoken, everyday German, "von" plus the dative [goragoko 2. forma] often replaces the genitive [goragoko 1. forma].

Euskaraz, erabiliz "on" edota "e-" baliabide genitiboak honela litzake goiko esaldi hori:

Hori da (a) txakurra on gizona.
Hori da (a) txakurra e-gizona.
Das ist der Hund von dem Mann.  (Das ist der Hund vom Mann.)
That is the dog of the man.

Azkenik esán ze, ikusten dudanez, soilik ha estruktura kin "von" dá erabilera orokorrekoa, esan nahi baita ze soilik horrek balio du an erabilera guztiak. Edonola ere, gaurko puntua da ze, guztira, alemanean bádira lau modu ki eman estruktura semantikoki genitiboak, eta euren esparruetan aukeran. [425] [>>>]

"on" da berdin osatua nola "an"

Sarrera honetan genioenez, "etxean" ez litzake baizik "etxe" + "(h)an" (ikus, adibidez: Julen Manterola, 2006: "-a euskal artikulu definituaren gainean zenbait ohar", ASJU, XL, 651-676):

etxean = etxe + (h)an

non "(h)an" hori ez zen izanen baizik "(h)a" urrutiko erakusle zaharra + "-n" inesiboa:

(h)an = (h)a + -n

Izan ere, modu berean derivatu genezake ze:

etxeon = etxe + (h)on 

non "(h)on" hori izanen zén "(h)o" hurbileko erakusle zaharra + "-n" inesiboa:

(h)on = (h)o + -n

zein, atxikirik, gaur ere erabiltzen dugun, adibidez an:

asteon = aste (h)on = aste honetan

Eta berdin nola "(h)an" zaharrak (= orduko "hartan") emanen zuén gaurko "han" adverbioa, era berean ere guztiz naturala litzake a-existentzia historikoa on adverbioá "(h)on", zeinen aldaera formal bat litzaké gaurko "(h)or".

"(h)on" adverbio horrek, berdin ere nola "(h)an", bidea irekiko liguke ki derivatu "on" prepositiboa (an ber modua nola derivatzen genuen "an" inesiboa ere) , zeini emanen genioke interpretazio genitiboa ("-on" postpositiboa genitiboa ere báda). [424] [>>>]

Gehiago buruz "e" eta "on" genitiboak

Gogora dezagun ondorengo sarrera hau, orain lau urte idatzia:

Buruz "on" genitibo orokorra eta "e" genitibo optatiboa an kateak

Gauza da ze, dudarik gabe, kasu genitiboaren desdoblamendua dá problematikoena, alde haundiz ere. Izan ere, ez dateke duda handirik respektu funtzionalitatea on baliabide prepositiboak nola "an", "kin" edo "ki", baina genitiboa ez da hain erraz desdoblatzen.

Nola genioen an aipatutako sarrera hori, "on" genitiboak (berez; "o" erakusle zaharra + "-n" inesibo-genitiboa) bádu pisu fonetiko handiago ze "e" arinagoa, eta gauza da ze, dirudienez, justuki presentzia fonetiko horrek ematen dio ahalbidea ki atxiki osagarri buruazken ez-sinpleak, nola, adibidez honako hau:

Horiek dira ezaugarriak e-lehengo egunean ikusi genituen animaliak.

Badirudi ze, hor adibidez, "e" arinak ez du nahiko indarrik (nahikoa indar fonetikorik) ki atxiki osagarri buruazken luze samar hori (badirudi ze, hor, "e"-ren itzal laburra ez da hain ondo ailegatzen ki urrutiko "animaliak"). Aldiz:

Horiek dira ezaugarriak on lehengo egunean ikusi genituen animaliak.

Hor esango genuke ze "on" baliabideak ondo atxikitzen du osagarri buruazken luzetxo hori, halatan ze "on" dá erabilgarria orokorki, bitárten "e" izan ahal da interesgarria optatiboki noiz atxikitzen osagarri burulehenak (non osagarri-burua aurkitzen den justuki jarraikiz "e" preposizioa, nola an:

Horiek dira ezaugarriak e-animaliak zein ikusi lehengo egunean”). 

[423] [>>>]

Akaso nahikoa izan liteké ukitu fonetiko genitibo bat aurrén osagarri genitiboa

Dio Erramun Gerrikagoitiak an hemengo komentario bat::

Orduan

Emilianoren ama

litzateque

ama e-Emiliano.

Phoneticoqui ez daquit corritzen duen asqui ongui claru, esateraco entzunic radiotic.

Akaso nahikoa izan liteké ukitu fonetiko genitibo hori aurrén osagarri genitiboa afin interpreta ledin osagarri horren zentzu genitiboa. Edo akaso izan liteké interesgarria an modu konplementarioa respektu "on" ("o" + "-n" = "on" adverbio zaharra) genitibo akaso orokorra ("-on" postpositiboa báda genitiboa ere). Praktikak esanén. [371] [>>>]

Justuki horrexegatik... ("e-" versus "(h)on")

Xabier Errotetak, hemen, behin preposizioen abantailak aipatuta, dio gáin "(h)on" preposizionea:

Desabantailak: “hon” preposizionea arrunt gauza artifiziala baita, sekula euskaraz nehork baliatu gabea, arrotz aire gogor bat badu zeinaren medioz euskaldun gutiz gehienek ez bailukete nehoiz baliatuko beren izkribuetan. Hori desabantaila objektiboa da, ezin ukatuzkoa eta ezin saihestuzkoa.

Eta:

1.: Egia da ze atzizki genitiboaren desdoblamendua (aurreramendua) ez dateke hain erraza nola nahiko genuken, baina ez gaitezen ahaztu ze, nola genioen an gure sarrerá "on: genitiboa (noren, nongo)":

euskaldunon etxea = etxea on euskaldunak

Azken buruan "on" dá lekuzko adverbio zahar bat, hurbilekoa:

"(h)o" erakuslea + "-n" inesibo/genitiboa = on inesibo/genitiboa

Bestalde daukagú genitibo lekuzkoa ("mendiko zuhaitzak"), zein ahal dan ondo adierazi erabiliz ber partikula genitiboa:

mendiko zuhaitzak = zuhaitzak on mendia

Genitiboaren "-n" hori da ber atzizkia on kasu inesiboa (zein halaber gehitu zitzaion ki ustezko genitibo zaharra "-e"). Eta genitibo lekuzkoaren azpian ere datzá ber "-n" inesiboa: "-n + -(k)o" = "-(k)o" ("-(k)o" finean dá erlazionatzaile orokor bat). Bádirudi ze, munduan zehar, ez dela arraroa topatzea kasu inesiboa an sorrera on kasu genitiboak...

2.: Egia da ze, euskaraz, nehork ez duela sekula baliatu "(h)on" prepositiborik (justuki horretaz ari gara), baina ez gaitezen ahaztu ze bái erabili dela postpostiboki an ber funtzio genitiboa (ikus 1. puntuko ber adibidea).

3.: Egia da ze "(h)on" preposizioa ez dago normaldua, eta lehenengotan txokantea izan ahal dela, ezohikoa, antzera nola beste preposizioak ere (utzi behar zaio bere lekua aurkitzen) baina ez gaitezen ahaztu ze "-on" postpositiboa ere ez zela jaio batera kin euskara, baizik-ze denbora behar izan zuela bere bidea egiteko ("on" morfema genitiboa guztiz normaldua dago postpositiboki).

Edonola ere, egokia iruditzen zaigu "e-" baliabidea ere. Zeren:

1.: Ezin ukatuzkoa da ze "e-" preposizioaren derivazioa bai dela guztiz zuzenekoa: euskal "-e" postposizio genitiboa aurreratu eta hortxe daukagu "e-" prepositiboa.

2.: Ezin ukatuzkoa da ze "e-" baliabide prepositiboa bai izan dela erabilia euskaraz, hortxe baita an morfologia e-aditzak ("e-gon", "e-kar", "e-man"), eta, akaso, an morfologia genitiboa ere ("e-n-e").

3.: Azkenik esan ze "e-" preposizioak ez du presentzia fonetiko handirik (akaso batzuetan lar txikia).

Justuki horrexegatik, "e-" preposizioa ere izan liteké kandidatu ona ki bete funtzio genitiboa. [294] [>>>]

Behin aukerak izanda, erabilerak berak esan dezala

Dio Txopik an aurreko mezuari egindako erantzun batean:

"On" ala "e", baina, mesedez, preposizio bakarra, nola an hizkuntza romanikoak. Ez dut ikusten an, esaterako, gaztelera, arazorik genitiboekin. Aldiz inglesean batzutan bai, zeinek ditun genitibo desberdinak.

Behin aukerak izanda, erabilerak berak esan beharko luke zéin nóla erabili (eta jakina, atera litezke beste aukerak ere). 

Nik ez dut uste bi aukera egotea arazoa danik. Inglesez adibidez, bi erlatibo burulehen dituzte ("that" eta "which"), eta erabilerak berak aukeratuz doa zéin nóla erabili. Zergátik ez gauza bera kin "on" eta "e" (edo beste edozein zein atera liteken)?

Arazoa arazoa dá ez izatea aukera burulehenik. [223] [⇶]

"e" genitiboa: gardenki azaleratua, arina eta aise erabilgarria

Txopik (hemen) dú azpimarratu inportantziá on arintasuna an baliabide eta estruktura sintaktikoak. Eta ez zaio arrazoirik falta. Oso inportantea da eskura izatea baliabide eta estruktura sintaktiko progresiboak eta arinak afin gure jarioa joan dadin aurrerantz azkar eta seguru. Eta arintasun horretan, "e" genitiboak du abantaila gain "on" astunagoa, nahiz azken horrek ere arindu ahal da noiz nahi den, oso gutxi artikulatuz bere bukaerako "-n" soinua, nahi bezain gutxi.

Nioen an hemengo komentario bat ezen 

"e-" = genitibo pospositibo zaharra, zein, preposizio bihurturik, dén bilakatzen baliabide (ia) ezin arinagoa eta (ia) ezin gardenkiago derivatua ti bere kide postpositiboa

Gauza da ze "-e" genitibo zahar hori da oso kandidatu ona ki gardenki derivatu baliabide prepositibo genitibo bat. Gainera da oso genitibo arina eta aise erabilgarria.

"on" baliabideak bádu presentzia fonetiko handiagoa ze "e" (ez da hain arina nola "e"), eta justu horregatik, zutabe sendoagoa izan ahal da, nahizta batzuetan ondo artikulatua gerta daiteke astun samarra, eta bereziki an kateak. Horregatik komeni da izatea alternatibak gutxiago pisuak, nola "on" kin azken "-n" hori gutxi artikulatua (finean bihúrtuz ia "o" preposizioa), edota "e" preposizioa. [222] [⇶]

Inglesean "-s" pospositibo zaharra eta "of" prepositibo ez-hain-zaharra ederki konpontzen dira

Erantzunez ki Txopi:

Bistan da ze inglesean ondo funtzionatzen dula erabiltzea bai "of" prepositiboa eta bai "-s" postpositiboa. Frantsesean edo gaztelanian ere ondo funtzionatzen du erabiltzea soilik "de" prepositiboa. Arazoa dago an hizkuntzak ze soilik erabiltzen duten estruktura postpositiboak (genitiboak edo bestelakoak ere) nola japoniera edo euskara altubearra. Hórtxe daude arazoak, eta ez dira arazo superfizialak, baizik dirala arazoak ze baldintzatzen duten kalitate komunikatiboa on erabiltzaileak on hizkuntza horiek.
 

Gure proposamenak dira proposamen guztiz irekiak, non berdin dan kabitzen ez erabiltzea batere baliabide prepositiborik (japoniera), nola erabiltzea oso baliabide prepositibo gutxi juntu kin anitz baliabide postpositibo (egungo euskara batua), edota erabiltzea anitz baliabide prepostibo juntu kin zenbait baliabide postpositibo (inglesa). Eta esan gabe doa, orobat kabitzen da beste edozein konbinazio.

Báda aukera ere ki erabili soilik "on", edo soilik "e" (jakina), edo beste edozein valiabide ze azaleratu liteken. [220] [⇶]

Buruz "on" genitibo orokorra eta "e" genitibo optatiboa an kateak

Irakurle estimatu horrek ikusi duenez, azken postetan, zenbait kasutan, agertu da "e" baliabide prepositiboa an erabilera genitiboa. Mezu honetan argitu nahi nuke erabilera hori.

Dudarik  gabe, euskararen baliabide prepositiboak azaleratzean, kasu arazotsuena da genitiboa. Ez dirudi erraza desdoblatzea estruktura genitiboa, baina halere, bilatu behar dira modu naturalenak eta egokienak ki azaleratu halako baliabide prepositibo genitiboak, zein diran krutzialak an garapena e hizkuntza bat.

Azaleratze horretan, bádira bi kandidatu ze ematen duten aski naturalak:

         1.: "on", zein dator ti "o + n", non:

               a) "o" da morfema bat ze egiten dun referentzia ki zerbait proximoa (agertzen da an "ho-ri" eta "ho-riek" eta an adizkiak nola "dio" [edo "deutso" an kontraposizioa ki "deutsa" eta deutse"]), esan nahi baita ze intrepreta liteke nola hurbiltasunezko erakusle moduko bat; eta
               b) "-n", zein dan referentzia genitiboa.
Modu horretan "(h)on" litzake nola esatea "honena:..." (edo "honena:..."), baina an forma laburtua, nola dagokion ki baliabide bat ze erabiliko dan kin nolabaiteko maiztasuna, eta zein dan izanen atonoa (ikus ere post hau).

         2.: "e", zein dan euskal genitibo zaharra: "nire", "zure", " hare", "ene"... (azken horretan akaso ikus liteke "e-" prepositivo genitibo bat ere: "ene"). Bestalde "e-" da euskal morfema prepositibo historiko bat, zein dan agertzen an aditzak nola "e-tor-ri", "e-gi-n"...

"on" da genitibo potente bat, bai adieraztén ideia genitiboa (kontzeptualki gardena), bai eta lotzén izenak eta euren sintagma genitiboak (diralarik luze edo labur). Hori dala-ta, "on" da oso aukera egokia ki izan oinarrizko genitibo prepositibo orokorra.

Batzutan, ordea, izan daiteke interesgarria izatea beste aukera genitibo bat, zein, akaso ez izanik hain potentea nola "on" (ez du ber presentzia fonetikoa nola "on"), izan ahal da baliagarria ki egin alternantziak an kateak on genitiboak (edo an kateak on beste baliabide prepositiboak). Adibidez, ordez-ta esan:

Hori da burua on departamentua on finantzak.

zein egokia baita, aukera liteke honako hau ere:

Hori da burua on departamentua e finantzak

Esan nahi baita ze "on" izan daiteke aukera genitibo orokorra (zein, jakina, erabil daiteke beti, hala nahi izanez gero), baina, batzutan, hala nahiko balitz, aukera litekela "e" an kateak on genitiboak (edo an kateak on inesibo-genitiboa nola aurreko hori). Beraz, "e" izan liteke baliabide genitibo optatibo bat an kateak. [219] [>>>]

I. Iñurrieta: "On naturaltasuna" ("Dagoeneko, harrikada hori ez dateke hain futurista.")

On naturaltasuna

Iñaki Iñurrieta Labaien

Gombrowiczez eta Paul Austerrez jarduteko asmoa nuen gaurkoan, baina, Juan Garziak EEEAAA elkarteaz eta magiaz idatzitakoak irakurri ondoren, hurrengo baterako utziko ditut.

 

Garbi asko esaten baita blog honen Asmoan: hau talde-blog bat izango da, lankidetzazkoa, ezaugarri nagusitzat ekarpenak egitea, proposamenei zabalkundea ematea eta elkarrizketa sortzea dituena.

Aurrekoek esandakoaren ildoari jarraitzea elkarrizketan lotzeko modu bat da. Bakarrizketak ere izan dezake, badu bere lekua, jakina, baina nik neuk, aukeran, nahiago tarteka sarrera batzuk besteekin arrazoibideetan lotzen eta katigatzen badira. Endogamia-arriskua? Blog hau definizioz da endogamikoa, barruti jakin mugatu batekook ari gara hemen; baina 31 esku gara, ez hiruzpalau, eta horrek endogamikoegia ez izatea bermatzen du, nik uste. Bestalde, muturrera jotzen hasita, beti bakarlari aritzeak ere badu  autokontenplazio solipsistan erortzeko arriskua, eta hori ez da endogamia baino hobea.

 

Besteek esandakoari heltzeko joera hori, bestalde, izan daiteke geure kezka eta arrazoibideak besteenekin bat eginda edo katigatuta sumatzen ditugulako; kezkakide, gogaide garelako. Eta besteen arrazoiei erantzun nahian aurkitzen dugulako bestela aurkituko ez genukeen geuretzako arrazoiren bat. Niri, behintzat, gertatu zait.

 

Eta bide horretan sartuta, ez gaude inor kanpoan uzteko moduan: EEEAAA taldekook beharrezko gara, noski, baina baita EZENekin esperimentuak egin nahi ditugunok zein errezildarren mira iritzita gaudenok ere. Ni neu hiru –ok horietan sartzen bainaiz (eta aurki, baita errezildarren multzoan ere: zain nago Juan Luis Zabalak aipatzen zuen liburu hori noiz agertuko, pixka bat errezildartzen hasteko). Batzuen eta besteen jarrerak kontrajarritzat ikus daitezke, edo elkarren osagarritzat: nondik begiratzen den.

 

Ni ez ezik, itzultzaile gehienak sartzen gara EEEAAA multzo horretan; gehienok ari gara “lan kolektibo ez-ozen iraunkor errealista egunerokoan”, Juanen hitzez esanda. Ricardo Piglia idazle argentinarrak “estilo ertaina” deituko liokeen horren atzetik gabiltza; naturaltasun egoki baten bila.

Naturaltasunaren bilaketa gisa ere ikus daiteke itzultzaileok joan deneko hogeita hamar urte honetan egindako bidea. Alfabetatu berritan hasi ginen itzultzen, ia hutsetik. Orduan ere bazen tradizioa, hari mehe ezkutu bat, baina ez genuen ezagutzen edo ez zigun balio (hala iruditzen zitzaigun behintzat). Nola izan naturaltasunik? Kontraesanaren muinetik ari ginen, ezetik baia sortuz. Naturaltasunak ohitura, errepikapena, egunerokotasuna esan nahi baitu; eta gure egunerokotasuna perla berrien aurkikuntza sorta bat zen; Aldizkari Ofiziala itzultzea, poesia hutsa egitea.

 

Nola edo hala, ordea, egin dugu bidea, iritsi gara norabait (Koldo Bigurik atzo hemen esandakoarekin egiten dut orain bat). Itzultzaileok (eta kazetariok, eta irakasleok, eta beste idazlari guztiok) arau inplizituei men egiten, aldian-aldian garaiko komunikazio- eta literatura-estilo nagusiko erregistroak erreproduzitzen saiatuz, estilo ertain, konbentzional bat helburu: gauzak natural esateko moduaren bila, testu gordin, belarria mintzen zutenak nagusi ziren garai haietatik gaur arte.

 

Oraindik ere egunero egiten dugu talka mugekin, eta ezinbestean sortzen zaigu forma berriak probatu beharra. Estilo ertain, arrunt hori eraikitzearekin batera, itzultzailea hizkuntzaren mugetan dabil betiere, hemen eta Argentinan. Beti ari da, iruditzen zaio, hirugarren hizkuntza batean idazten; hizkuntza asmatu, artifizial batean. Itzulpen txarrek ere balio dute, hori esateraino iristen da Piglia; beren hizkera gordin, aizun, sasiko horretan, efektu estilistikoen artxibo dira (azken hori gehiegizkoa da oraingoz guretzat; EEEAAA elkartea ugaritu eta sendotu artean behintzat).

 

Nahikoa luzatu naiz, eta buka dezadan. Irakurle, hitzok irakurri ondoren begiak eskuinaldera lerratzen badituzu, hor ikusiko duzu aldamenean goraxeago, “AZKEN ERANTZUNAK” zerrendatxoa, eta bertan, esate baterako, “Santi Leone on Zenbaiten euskalki…”, “Itziar Diez de Ultzu… on EEEAAA elkartea”, “Juan Luis Zabala on…”: ez al zaizu iruditzen “On” hori ikusezin bihurtzeraino naturaldu —alegia, ondu— zaigula hor? Hor bakarrik, oraingoz. Integrazio-hasiera bat izan daiteke. Dagoeneko, harrikada hori ez dateke hain futurista.

[169] [⇶]

on: genitiboa (noren, nongo)

euskaldunaren etxea = etxea (h)onena: euskaldunarena = etxea on euskalduna 

euskaldunon etxea = etxea on euskaldunak

Azken buruan "on" dá lekuzko adverbio zahar bat, hurbilekoa:

"(h)o" erakuslea + "-n" inesibo/genitiboa = on inesibo/genitiboa

Bestalde daukagú genitibo lekuzkoa ("mendiko zuhaitzak"), zein ahal dan ondo adierazi erabiliz ber partikula genitiboa:

mendiko zuhaitzak = zuhaitzak on mendia

Genitiboaren "-n" hori da ber atzizkia on kasu inesiboa (zein halaber gehitu zitzaion ki ustezko genitibo zaharra "-e"). Eta genitibo lekuzkoaren azpian ere datzá ber "-n" inesiboa: "-n + -(k)o" = "-(k)o" ("-(k)o" finean dá erlazionatzaile orokor bat). Bádirudi ze, munduan zehar, ez dela arraroa topatzea kasu inesiboa an sorrera on kasu genitiboak (berdin nola ez dan arraroa ze hizkuntzak gramatikaliza ditzaten euren genitiboak abiatuz ti elatiboa: "(-)ti").

Hona hemen beste adibide batzuk non preposizio genitiboak diran konbinatzen kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Horrek ez du zerikusirik kin planteamenduak on enpresa kooperatiboak zein ari diran sortzen an herrialde pobreak.
• Ez da arraroa topatzea atzizki inesivoak an oinarria on baliabide genitiboak edo erlatiboak.

[159] [⇶]