ostirala, otsaila 21, 2020

Oihenart (1657): "¡Oy zerik du sudurra! / ez egia ez apurra."

Atzoko sarreran mintzatzen ginén, besteak beste, burúz atzizkiá "-egi", zein, atxikia doalarik, ez den hain erraz lekuz-mugitzen (adibidez ki posizio burulehena) nola hitz aske bat nola dén "lar" edo "sobera" bera. Baina, Azkue-k zehazten digunez (an bere "Morfología Vasca", 1925:18) , Oihenart-ek eskaini zigún ondorengo erabilera interesgarri eta ondo zaharra (1657):
Egi.
Oihenart elevó a este sufijo graduativo a la categoría de nombre sustantivo.
¡Oy zerik du sudurra!
ez egia ez apurra.
Oh! de qué tiene la nariz! ni demasiado (grande) ni insignificante. (Oih. 159-22.) [Azkue, "Morfología Vasca", 1925:18]
Hor dugú "-egi" askatua ("egi"), nondik jada askoz errazago antzeman litekén bere erabilera prepositiboa:
egi-aegi handia (= handiegia)
nahiz, gauza da ze, "egi" prepositibo hori ez da hain aukera ona, zeren nahas liteke kin zerbait referitua ki "egia" (esan nahi baita kin izená "egia" zeini higatu zaio "a" organikoa: "egi handia" = "egia handia").

Gainera, báda hor "lar" prepositibo monosilabikoa. [812] [>>>]

Etiketak: ,

asteazkena, otsaila 19, 2020

Nóndik ateratzen da "-d(a)-" epentetiko moduko hori?: "...una clara razón de comodidad..." (De Rijk, 1992)

Aurreko sarreretan, behin baino gehiagotan aipatu dugú "-draino" atzizkiaren "-d-" epentetiko moduko hori, zeinen bidez fuzionatzen dirén, adibidez, "gaur" adverbioa eta "-raino" sufijoa, sortúz "-d(a)raino". Baina, gauza da: nóndik ateratzen da "-d-" hori?

Puntu horretaz, De Rijk hizkuntzalariak bádu azalpen interesgarri bat, zein gelditzen den zehazturik an bere artikulua titúlatzen "'NUNC' Vasconice" (1992), eta zeinen arabera "da(n)" litzaké adverbio zahar bat zeinen esangura egonen litzaké lotua kin oraina, eta zein momenturen batean galduko zen aldéz "orai(n)" adverbioa. De Rijk-ek dio:
Una vez eliminado el adverbio independiente dan por la competencia de orain, era natural que, al cabo de cierto tiempo, los hablantes acabaran por olvidarse del papel semántico que, en semejantes compuestos, desempeñaba el morfema da. Pero no por ello desaparecieron tales compuestos, antes bien se extendieron a nuevos casos, quedándose borrada de tal manera la distribución originaria del morfema -da-. Es que había una clara razón de comodidad: era mucho mas cómodo unir la desinencia -raino (o -ra) a un nombre sustantivo terminado en vocal que a un adverbio terminado en consonante, coma sería noiz 'cuando' o bihar 'mañana'.

A falta de testimonios explícitos, es difícil comprobar hasta qué fecha los locutores guardaban conciencia mas o menos clara de que -da- era un morfema que tenía que ver con el presente. Sin duda había diferencias según las zonas. Así, en la obra bastante extensa del sacerdote labortano Etcheberri de Ciboure, da sólo se combina con los adverbios orain(n) 'ahora' y egun 'hoy', de acuerdo con su etimología, mientras que en la zona oriental del país bihardrano 'hasta mañana' ya formaba parte de un proverbio, uno de los recogidos por Oihenart: auco bihardrano 'aguárdale hasta mañana'. [De Rijk, 1992:704-705]
Horren arabera, "-d-" edo "-da-" hori izanen litzaké, jatorriz, adverbio bat zein, bere jatorrizko erabileran galdutakoan, geldituko zén hor konservatua nola elementu epentetikoa zatio una clara razón de comodidad.

Akaso "da" adverbio horrekin lotua, ikus ondorengo sarrera:
[810] [>>>]

Etiketak: , ,