asteazkena, azaroa 16, 2022

Ariztimuño (2020): "-irau- (> -iau- > -iu-)" [an adizkiak nola 'dirautzut' > 'diutzut']

Jarrai daigun kin haria zeintan ari ginén lehenda agértu Irulegiko eskua. Eta ari ginen gain evoluzioa tika "*eradun"-en forma plural regularrak ki erabilera irregularra on adizki berberak an interpretazio singularra, zein oraindik ari den nagusitzen an mendebaldeko hizkerak. Horretaz genioén hemen:

Ikusten genuen atzo nóla erabiltzen zirén flexio transitibo-datiboak an 1713ko gipuzkerá on Otxoa-Arin.

..., J. Oregi-k (1972:359) beste artikulu batean ("Otxoa-Arinen 'Doctrina' - (1713)") komentatzen ditú justuki Otxoa-Arinen adizkiak (1713ko gipuzkera), zeinen artean agertzen zaizkigu ondoko formak (ezkerrekoak dirá oraingo batukoak, eta eskuinekoak orduko gipuzkerakoak):

Adizki-sorta horretan, oso iradokigarria iruditzen zaigu noláko paralelismo handia existitzen dén arten gipuzkera hartako flexio plural horiek eta mendebaldeko flexio singularrak, halan ze inkluso hipotetiza liteke erlazio estu bat artén bi adizki-sorta horiek:

  • dirautzut > diutzut (diutzudan) ~ deutsut/deutzut
  • dirauztazu > *diuztazu ~ deustasu
  • dirautza > *diutza ~ deutsa/deutza
  • dirauzku > *diuzku ~ deusku
  • ...
Esan nahi baita ze batek inkluso pentsa leike ze mendebaldeko amaiera singular horiek datoz ti ekialderagoko amaiera pluralak, non "-z-" bihurtu dén "-s-", halan ze behin zentzu plurala galduta, gehituko zén pluraletako azken "-s" hori ("deustasus").

Eta gaurko kontua da ze Ariztimuño (2020) mintzo zaigú gain goragoko evoluzio hori:

  • dirautzut > diutzut (diutzudan)

noiz dioen (an bere "Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara", 2020):

-irau- (> -iau- > -iu -) N-N-N indikatiboko laguntzailea objektu pluralekin. [Ariztimuño, 2020:63]

Ariztimuño-k ere aipatzen ditú bi adizki plural hauek:

  • diraust 'dizkit'
  • diusku 'dizkigu'

nondik:

  • dirauzku > *diuzku > diusku ~ deusku
Gauza da ze azken "deusku" plural regular hori joanen zén progresiboki okupatzen erabilera singularra, an oposizioa ki "deuskus" plural berria (zenbait hizkeretan erabiliko zén ber "deusku" an singularra eta plurala). [1811] [>>>]

Etiketak: , , , , , , ,