Teknologia sintaktiko progresibo-koherentea dá orohar abantailatsuagoa gana mezu-emaileak eta mezu-hartzaileak azpi baldintza komunikatibo orokorrak

Atzo mintzo ginen gain reflexibitatea zein den derivatzen ti estruktura sintaktiko progresibo-koherenteak, non buru diskursiboak (gaiak: sujetua ere) doazkigún agertzen lehénda euren osagarriak (zér buruz gaia: predikatua dá osagarri diskursiboa on sujetua). Horrek bideratzen dú estruktura diskursiboki jarraitu bat, non, halere, pausa koherenteak egin ahal dirén nonahi. Reflexibitate edo pausatasun koherente hori abantaila handia izaten dá gana mezu-emailea (azpi baldintza orokorrak) baina baita ere gana mezu-hartzailea, nok ahalko du deskodifikatu mezua orobat jarraituki, analitikoki, praktikoki gabé erabili bere lan-memoria. 

Estruktura progresibo-koherentea gauzatzen da an komenientzia ki kokatu kanonikoki sujetua lehenda bere predikatua, baina gauza da ze ber komenientzia dikursiboa orohar zabaltzen da ki erlazioak artén predikatuko buru sintaktikoak eta euren osagarriak (gogora gaitezen ze predikatuan, buru eta osagarri diskursiboak orohar bat-datoz kin euren buru eta osagarri sintaktikoak). Gauza da ze koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa artén sujetua eta predikatua (ikus "[#10] Koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa arten sujetua eta predikatua"):

Atzokoan genioenez, Fernández eta Ortiz de Urbina (2007), noiz azaltzen duten zergátik hurrenkera sintaktiko batzuk diren agertzen maizago zein beste batzuk (ikus [#7] [#8] eta [#9]), zúten amaitzen euren argumentazio komunikatibo-funtzionalista esánez:

Beraz, gramatikaren parametro batek predikatuaren barruko AO eta OA lerratzeak zilegiztatzen baditu, informazio sistemarekiko elkargune betebeharrengatik, subjektuak predikatua baino lehenago, hots, ezkerretarago, agertu beharko du, balizko bestelako hurrenkerak baztertuz. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

Gaurkoan, alde batetik azpimarratu nahi genuke ze, konklusio horretara heltzeko, soilik behar dugu logika komunikatiboa: ez badakigu zértaz ari den predikatua, ezin izanen dugu ondo interpretatu predikatu hori; edo bestela esanda: askoz efektibokiago interpretatuko dugu predikatu bat baldin ondo badakigu zéri referitzen den. Horretan datzá koherentzia interpretatiboa. Eta bide beretik doá koherentzia sintaktikoa, zeinek sortzen duén seguritate sintaktikoa, seguritate estrukturala eta finean seguritatea an interpretazioa on informazioa zein jasotzen ari garen.

Azken buruan gure goragoko bi autoreak horixe ari dira islatzen an euren eredu sintaktiko generatiboa noiz finkatzen dutén sujetua (edo bere ustezko gunea: espezifikatzailea) ezkerretara. Gogora daigun (ikus [#6]): 

Herenegungoa laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

izan ere ...

... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56] 

Beraz, espezifikatzailearen posizioa ez litzake parametrikoa, nola hóri arten "burua" eta bere "osagarria", baizik-ze espezifikatzailea kokatuko zén beti aurré bere aditza. 

Bestalde, kontuan hartuz ze, jarraituz kin gure teoria generatiboa, sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an esaldiko espezifikatzaile-gunea (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, ezin liteke izán oinarrizkoa edozein hitz-ordena non subjetua (esaldiaren espezifikatzailea) dá agertzen ondorenda aditz-objetua (esaldiaren buru-osagarria), nola gertatú an VSO, VOS, OVS edota gure interesaeko OSV. [#6]

Baina gauza da ze hori argumentu logikoa on koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa artén sujetua eta predikatua (hor aplikatzen da, osoki, baina ez soilik hor), baizik ze antzera gertatzen da artén buru sintaktiko-diskursiboak eta euren osagarri sintaktiko-diskursiboak: 

•  "Kayne, abstraktuki, dú modelatzen koherentzia sintaktikoa, zein den azken buruko arrazoia zergátik bere ereduan dén finean aukeratzen ordena burulehena"

Kayne (1994) ere, finean, ari da modelatzen koherentzia sintaktikoa noiz finkatzen duén ordena burulehena an bere interpretazioa on Gramatika Universala, zeintan ez den soilik finkatzen "espezifikatzea ezkerretara", baizik areago, "espezifikatzaile-buru-osagarri" ordena burulehen universala (finean  SVO), nondik derivatuko lirakén beste ordena guztiak. Gogora daigun (ikus hemen):

Nolabait esanda, sintaxi burulehena dá generatzen jarráiki norabidea on denbora (aurrerantza), halan ze zehazki eta ziurtasunez doaz finkatzen erlazio sintaktikoak artén esaldiko elementuak, zein doazen agertzen linealki ("some fixed relation to every terminal in every substring": "a, ab, abc, abcd, abcdz"), bitárten sintaxi buruazkenean zehaztasun eta ziurtasun hori gerta zedin, hasi behako ginake ti azken elementuak on sekuentzia ("z, zd, zdc, zdcb, zdcba"), joanez kóntra linealizazio tenporala. Zeren denbora ez da simetrikoa, eta ondorioz, hurrenkera buruazkenean izanen dugú inseguritate sintaktikoa, besteak beste (ikus "Arazo guztiak joan ohi dirá batera"). Finean Kayne ari dá modelatzen koherentzia sintaktikoa.

Ikus zér dioen Kayne gain (5) sekuentzia hori ("The antisymmetry of Syntax", 1994:37-38):

Jakina ze, orohar, hobeto interpretatuko da zérbait zein den diskursiboki koherentea, baina ez da inondik inora beharrezkoa estruktura sintaktiko horiek egotea grabatuak an giza-burmuina: halako estrukturak sinpleki dirá teknologia garatuagoa, halanze erantzun ahal dute ki exigentzia handiagoa. Koherentzia dá printzipio logiko bat, ez bereziki linguistikoa. Dá, noiz aplikatua ki teknologia, printzipio tekniko bat. [ikus hemen]

Bai, koherentziaren itzala proiektatzen dá askoz luzeago zeinda jartzea sujetua lehenda predikatua, eta finean horretan datza diferentzia artén Kayne eta gure goragoko generatibistak: noráino modelatzen duten printzipio logikoa on koherentzia sintaktiko-interpretatiboa an euren eredu biologikoak. Baina, horretarako ez da behar biologiarik (ikus sarrera hau): koherentzia sintaktiko-interpretatiboa dá kontu sinpleki logiko bat, teknikoa, teknologikoa.

Bai, teknologia sintaktiko progresibo-koherentea dá orokorki ondo abantailatsuagoa gana mezu-emaileak eta mezu-hartzaileak (azpi baldintza komunikatibo orokorrak). [1376] [>>>]

Baliabide postpositiboak ez dira soluzio orokorra afin inplementatu sintaxi burulehena

Atzoko sarreran, Luis Lauzirika-k egiten zuén saio interesgarri bat ki inplementatu ordena ahalik-eta progresiboena (burulehenena) bidéz baliabide sintaktiko postpositiboak (buruazkenak). Hori da bide bat eze batzuetan eman ditzake bere emaitzak, baina zein, orokorrean, ez den bide egokia, baizik ondo traketsa eta deserosoa ere. Zeren baliabide postpositiboak sortu ziren ki lotu sintaxi buruazkena berdin nola baliabide prepositiboak ki lotu estruktura burulehenak.

Dio Lauzirika-k an bere itzulpena:   

...da entitate bat zientifiko kulturala, karakter privatukoa, fundatua 1918an, Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez emateko erantzun globalak... 

eta bistan da bere trakestasuna respektu: 

... es una entidad científico-cultural de carácter privado fundada en 1918 por las Diputaciones Forales de Araba-Álava, Bizkaia, Gipuzkoa y Navarra para dar respuestas globales...

non ez den behar komarik ere afin itsatsi esaldiko osagarri koherente ezberdinak (ez bada ki banatu zerrendagaiak) horrela erakutsiz bere jarraitutasun maximoa.

Lauzirikaren saioan:

• Ez da berdin jarraitua: komak behar dira afin banatu bloke sintetiko buruazkenak.
• Ez da berdin koherentea: "Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez" osagai sintetikoak ditú 22 silaba, zeinen buruan jakinen dugu ze osagarri hori zén sujetu pasibo bat.
• Ez da berdin xehetua: 22 silaba horiek gehiegi direlarik ere, hor desagertu da "Foral" adjetiboa (edo "Foru-" izen konposatua), zeinekin izanen lirake beste 2 silaba.
• Ez da berdin efektiboa: ez du ahalbidetzen jarraitutasun koherentearen ritmo kontrolatua, aukeran pausatuagoa edo azkarragoa, nahierara intonatua, afin mezua izan efektiboago.    

Eta diferentzia horiek doaz pilatzen, metatzen, osagarriz osagarri, esaldiz esaldi... Ez, baliabide postposiboek ez dute ahalbidetzen soluziobide orokor-sistematikoa. Ez dira soluzioa. [397] [>>>]

Tartekirik ez?

Asier Larrinaga, bere ostiraleko artikuluan, agertzen da aurka erábili tartekiak an albistegi mintzatuak, zeren entzuleek hobeto dituzte aditzen errenkadan esandakoak.

Baina, hor, arazoa ez dira berez tartekiak, baizik euren diskurtsibitatea. Esan nahi da ze tarteki progresiboek ez ohi dute oztopatu informazioaren progresioa, baizik lagundu progresio hori, bitartean ze egon ahal dira osagarri regresiboak zein izan ahal dirén izugarri antiinformatiboak zatio euren diskurtsibitate eskasa, zein den benetako problema.

Komenta dezagun hurrengo adibidea, emana ganik ETBko euskara-arduraduna bera:

- (?) Ni lapurretan ibili baino, nire lagunak dabiltzan bezala, nahiago dut lan hau egin.

- HOBETO: Nahiago dut lan hau egin, eta ez lapurretan ibili, nire lagunak dabiltzan bezala.

Ikusten dugu ze Asier Larrinaga-k ordezkatu du baliabide pospositibo bat ("baino") kin baliabide prepositibo bat ("eta ez"), eta, hor esan behar dut norabide onean jo duela.

Bestalde, nik bereiztuko nituzke “lapurretan ibili barik” eta “lapurretan ibili baino”. Lehengoarentzat aukeratuko nuke “... eta ez ...”; bestearentzat “… ezen-ez ...” edo “... ezi-ez ...”. Hortaz, nik emango nuke honela:

Nahiago dut lan hau egin ezi ibili lapurretan, nola dabiltzan nire lagunak.

Konpara ditzagun bi esaldi hauek:

Nahiago dut lapurretan ibili, nola dabiltzan nire lagunak (lapurretan); lehenago ezi egin lan hau.

non dugún tarteki explikatibo bat, zein bihur litekén osagarri murriztailea an ondorengoa:

Nahiago dut lapurretan ibili nola dabiltzan nire lagunak (ibili lapurretan horrela eta ez bestela), lehenago ezi lan egin lan hau.

Osagarriak, orokorrean, hobeto kateatuko dira progresiboki ezi regresiboki, eta horregatik askoz osagarri-kate aberats eta informatiboagoak lortuko ditugu kin estruktura progresiboak (respektu regresiboak). [26] [⇶]