Zoritxarrez, Euskaltzaindia-ren indarra ez datza an bere sensibilitate funtzionala: "zergapetu" versus "zergatu"

Sintaxia da esparru zentrala non bilatu behar dirén aterabideak ki oraingo egoera itogarria, baina bádira beste arlo batzuk zein joan behar dirén revisatzen eta fintzen, hala nola nagusiki adizkiak edota lexikoa. Azken honetaz, ikusten genuén atzo eta herenegun nóla Berria egunkarian erabiltzen zén "zergapetu" aditza an:

"EBk 26.000 milioi euroren inportazioak zergapetuta erantzungo dio AEBei"

bitárten guk erabiltzen genuén "zergatu", silaba bat laburragoa eta, gure ustez, neutroagoa ere.

• Alde batetik, "zergatu" laburragoa da, eta gogoratu behar dugu zé inportantea dén lexiko laburra noiz erábili sintaxi buru-azkena (unitate uztargarriak ahalik-eta laburrenak izan daitezen).

• Bestalde, "zergatu" izanen zén sinpleki nola "zerga ezarri", bitárten "zergapetu" aditzak balioko luke nola "zerga pean ezarri", zein bihurtzen dén pittin bat redundantea gabén beharrik (nahikoa dá "zerga ezarri"), eta ondorioz, pittin bat markatuagoa, gutxio neutroa.  

Gainera, bi aldaera horiek agertzen dira an OEH, elkarri referentzia eginez:

baina soilik "zergapetu" agertzen da an EH (hiztegi ofiziala):

Behin EH-n aukeratuta, praktikoki soilik erabiliko dá "zergapetu" luzeagoa, redundantetxoagoa, eta markatuxeagoa. 

Gure ustetan, biak egon beharko lirake aukeragarri, eta batzuetan "zergapetu" forma izanen litzaké egokiago, nola gertátu adibidez an goragoko OEHko adibidea:

Erkietan gurena, orain zergapetua!

non azpimarratu nahi dén zergaren zama zeintaz erabiltzailea kexu den; baina gehienetan nahikoa izanen litzaké "zergatu" arinagoa, gainera aberástuz lexikoa kin aukera motzagoak eta matizatuagoak. Zoritxarrez, Euskaltzaindia-ren indarra ez datza an bere sensibilitate funtzionala. [2664] [>>>]

Inposatu da eredu bat zein dén pozoi hutsa ganá euskal diskurso neutroa berdin nola ganá euskal diskurso expresiboa. Errepikatzen dugú: pozoi hutsa

Kritikaten genuén atzo honako titular hau zatio arrazoi komunikatiboak:

"EBk 26.000 milioi euroren inportazioak zergapetuta erantzungo dio AEBei"

Hor, justuki azken hitzean enteratzen gara ze titularra ari da burúz Amerikako Estatu batuak ("AEB"), eta soilik azkenaurreko hitzetan ("erantzungo dio") konturatuko gara ze hitz horien aurreko informazioa referitzen da ki Europar Batasuna-ren erantzuna ki AEB. Esan nahi baita ze hasiera horretan joanen gara jasotzen informazio oso zehatza zein ez dugun jakingo ondo uztartzen an gure entendimendua halan-ze gorde beharko dugu an gure memoria harik heldu momentu egokia ki uztartu informazio hori. Horrek esan nahi du ze titular (informazio) hori ez dago ondo aurkeztua (teknikoki esanen genuke ze ez dago ondo thematizatua), holan sórtuz arazo komunikatiboak, desoreka komunikatiboak (atzokoan esaten nuenez, gutxienez hiru aldiz irakurri behar izan nuen ki hasi ulertzen).

Zergátik gertatzen dira gauza hauek? Zeren, orohar hitz eginda, gure hizkuntzalari nagusiek ondo gorde nahi duté euskararen esentzia; askoz gehiago, gorde nahi dute quintesentzia on euskara, zein ez litzaken beste ezer baizik... galdetutako sintagma (teknikoki "galdegaia") eta haren kokapen prezisoa aurrén perpauseko aditza, ez soilik noiz galdera explizitu bat dagoen, baizik-ere noiz ez dagoen galderarik, eta are noiz ez dagoen galderarik eta informazio guztia dén berria, nola gertatu ohi dén an egunkarietako titularrak, hola lórtuz eredu bat zek bihurtzen duén oso askea Altube-ren eredua ("Erderismos", 1929).

Tipikoki, holako desoreka informatiboak gertatzen dira zeren Berria-n (jarráiki basikoki Juan Garzia-ren eredua, nola izaten den ohikoa an euskararen instituzio publiko guztiak) inposatu da eredu linguistiko bat zein dén pozoi hutsa ganá euskal diskurso neutroa berdin nola ganá euskal diskurso expresiboa. Errepikatzen dugú: pozoi hutsa. [2663] [>>>]

Bi titular horiek esaten dituzté gauza ondo ezberdinak, baina hori aparte utzita, zatiaz ere errazago harrapatzen da Gara-ko sintaxia zeinda Berria-koa

 Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k:

Verba eguinic gain aldaketa interlisguisticoa (edo inter hizcuntzen artecoa) etorri zait gogora ze hori -saltoa hizcuntza batetic bestera- eguiten ohi da ascotan arten daquitenac guehiago ze hizcuntza bat.

Esateraco gaur -eguena 13 martxoa 2025- titular principala an Berria eta Gara eguncariac dira gain thema berbera, batean euscaraz (an Berria) eta bestean (an Gara) gaztelaniaz.
Hara Berriaco titularra

"EBk 26.000 milioi euroren inportazioak zergapetuta erantzungo dio AEBei"

eta hara Garacoa

"La UE responde a Trump con aranceles por valor de 26.000 millones"

Gogoan izanic iracurle euscaldunac (zeinac ba daquien ere gaztelania) nago ni ze guehien guehienac edo guztiac eguin ahalco luquete salto (ezen hartu informatione preferentetzat Garacoa zeren da ulertzeco errazagoa).

¿Ez al da zatiaz ere errazago harrapatzea erdarazco textua (Gara) ze euscarazcoa (Berria)?

Gauza da ze bi titular horiek esaten dituzté gauza ondo ezberdinak. Alde batetik, Berria-ko titularrak dio ze:

EBk AEBei erantzungo dio zergatuz handik egindako inportazio batzuk zeinen balioa dén 26.000 miloi euro.

edo:

EBk AEBei erantzungo dio zergatuz handik egindako inportazio batzuk valoratuak an 26.000 miloi euro

edo baita ere:

EBk AEBei erantzungo dio zergatuz handik egindako 26.000 miloi euroko inportazioak

edo sinpleago:

EBk AEBei erantzungo dio zergatuz 26.000 miloi euroko inportazioak

eta bestetik, Gara-ko titularrak dió beste hau: 

"La UE responde a Trump con aranceles por valor de 26.000 millones" 

alegia, dio ze arantzelen (zergen) balioa izanen dá 26.000 euro, esan ordez ze zergatutako inportazioak (zergatutako oinarria) izanen dirá 26.000 eurokoak. Ondo ezberdinak dira bi gauza horiek, eta esan behar dugu ze Berria-ko edukia da zuzena, EB-k gravatuko ditú bere AEBtiko inportazio batzuk valoratuak an 26.000 euro. Gara-k esan beharko luké:

La UE responde a Trump con aranceles sobre importaciones valoradas en 26.000 millones

Diferentzia horretaz aparte, gauza da ze Berria-ko informazioa (sintaxia) ez da batere ondo ulertzen, bitárten Gara-koa ondo ulertzen den, hala okerreko titularra nola zuzendutakoa ere (nik personalki Berria-koa atzo goizean irakurri nuen, eta gutxienez hiru aldiz irakurri behar izan nuen ki ulertu bere esangura). Akaso bihar saiatuko gara esaten zerbait gehiago burúz titular horiek. [2662] [>>>]

Zénbat-eta aldaketa intralinguistiko gehiago non normaltzen dirén aukera sintaktiko potente eta funtzionalak, orduan-eta aldaketa interlinguistiko gutxiago

Jarraitzen dú herenegungo komentarioak:

Aldaketa da beharrezkoa, are geyo, da derrigorrezko, batez ere aldaketa baldin bada argia, ongi razonatua, inteligentea. Alegia, nola proposatzen diran blog honetan.

Bai, gaur eta hemen, aldaketa (evoluzioa) dá beharrezkoa, eta areago, ezinbestekoa. Esan gabe doa ze euskaran báda tradizio garatzailea ere, zeini eutsi behar zaion arrén ahal izan erantzun ki baldintza eta behar berriak, naturaltasunez.

Zeren, apárte utzita kontuak on kalitate linguistikoa (lotuak kin efizientzia eta eraginkortasun komunikatiboa, zein dirén oinarri-oinarrizkoak), gaur eta hemen baldin aldaketa ezbada intralinguistikoa, alegia barnén hizkuntza, izanen dá interlinguistikoa, alegia artén hizkuntzak. Zénbat-eta aldaketa intralinguistiko gehiago non normaltzen dirén aukera sintaktiko potente eta funtzionalak, orduan-eta aldaketa interlinguistiko gutxiago. [2661] [>>>]

Gabén transgresiorik, ez dago evoluziorik

Zioen atzo komentario batek:

Kulturak beti behar du jende ausarta, jendea zein dagoen prest ki puskatu arauak. Bestela egongo ginen kin legeak, arauak, kultura... on neolitiko. Aldaketa da beharrezkoa, are geyo, da derrigorrezko, batez ere aldaketa baldin bada argia, ongi razonatua, inteligentea. Alegia, nola proposatzen diran blog honetan.

Esaterako, dut leitu azken liburua on Miren Amuriza. Dut atsegin asko, hain zuzen zeren da liburu ausarta, puskatzailea, irrebeentea. Du proposatzen evoluzioa an ba (bat) alderdi on gure hizkuntza. Gero, ahal zaizu gustatu edo ez, hori da subjetiboa baina bilatzen du naturalitea, espresio librea, barruak hustu eta abar, gabe inongo muga. Horregatik du hartzen hainbat espresio tik gaztelania. Zoritxarrez, ez du orokorrean, sinplifikatzen aditzak edo bilatzen sintaxi geyo efiziente. Beno, agian an hurrengo liburua, nork daki.

Bide batez, gaia interesgarria: ba (bat) narrazio buruz nerabezaroa.

nondik hartzen dugún lehenengo esaldia: 

Kulturak beti behar du jende ausarta, jendea zein dagoen prest ki puskatu arauak. Bestela egongo ginen kin legeak, arauak, kultura... on neolitiko.

Bai, oso argi dago ze euskaran, gaur eta hemen, behar dá evoluzioa, eta gabén transgresiorik, ez dago evoluziorik. [2660] [>>>]

Ezin dut bestela imaginatu etorkizun zoriontsu bat

Gaurkoan, amaitutzat eman nahi nuke nire erantzun-sorta respektu ondorengo komentarioa ganik Javier (gogoratu [1], eta baitare [2620], [2621], [2622], [2623], [2624] eta [2625]):

Nire proposamena (ezjakin batena):

III. HEZKUNTZA-MINTEGIA ETORKINEKIN

"Euskara orain" liburua irakurtzen ari naiz. Hizkuntzak, gero ta errezenak, hainbat hobe; baina zure euskara berri/zahar hori aldrebesa iruditzen zait. Ki, ti, i, e... Nik uste soberan dakizula ezinezkoa dela jendeak horrela hitz egin dezala; eta, baita, inork, zu zeu salbu, idatz dezala (Krutwig datorkit burura). Zure jakinduriak (guztiz txundigarria) fruitu hoberik eman dezake, nire uste apalean.

Miresmenetik diotsut eta barkatu atrebentzia.

Eta hor, Javier, esan behar dizut ze guztiz oker zabiltza, ezin okerrago. Nire ustetan, ez dateke duda handirik ezen helduko da eguna non erabiliko dirén euskararen desdobalmendu sintaktiko naturalak, sinpleki zeren desdoblamendu horiek euskara baitira eta ez baitut ikusten batere arrazoi logikorik ki ez erabili euskararen mekanismo eta baliabideak noiz ematen dituztén emaitza guztiz potenteak eta, gaur egun, are ezinbestekoak, hemen eta Japonian. Akaso ez gaur, akaso ez bihar, baina helduko da eguna, heldu behar da eguna, zeren, dakiguna dakigula, nik bederen ezin dut bestela imaginatu etorkizun zoriontsu bat. 

Eta gure hizkuntzalariek, ulertuz egoera, lagundu beharko luketé burutzen lan ezin politago hori. Halaxe genioén an gure "Euskararen garabideak" (2002):

Esan gabe doa, gure filologoek aipatu garabide horietatik lagunduko bagintuzte, hots euskarak inoiz baino argiago erakusten dituen ahulezia eta gabezia komunikatiboak estaltzera dedikatuko balituzte euren talentuak (erruak Herriari leporatuz ibili beharrean) askoz hobe; izan ere hortxe bai dagoela euskalgintzak gaur egun duen zinezko erronka printzipala. Zeren, euskara ez da garatu gabe normaldua izanen, inon ere. Areago, dakiguna dakigula, ezin dut imajinatu etorkizuneko mundu zoriontsu bat non “normalki” mintzatzen diren hizkuntza guztiak garatuak ez diren. Baina ez nadin luza abiaburu honetan. Soilik esan, puntu honetaz, liburu hau euskarari zor zaion garapena emateko aldarria edo manifestua dela, eta euskararen bidetik munduan garapen beharrean diren hizkuntza guzti-guztientzako ere berdin balio duela.  ["Euskararen garabideak", 2002:15]

Nik bederen, Javier, ezin dut imaginatu. Akaso ez gaur, akaso ez bihar, baina helduko da eguna. [2659] [>>>]

Azkenik, ikus daigun "bitartean-eta..." = "bitárten..." (= "while...") forma ere, natural-natural

Azken sarreretan azpimarratzen ari garenez, Blogger-en itzultzaileak naturalki ulertzen eta itzultzen ditú euskararen baliabide sintaktiko desdoblatuak. Horrá beste textu bat, non daukagún "bitartean-eta..." = "bitárten..." = "while..." (ikus [2615]):

Zoritxarrez, alde sintaktiko eta lexikoan mespretxatu dira hainbat estruktura potente eta hainbat hitz argi eta are labur, bitartean-eta, aldi berean, ez diren landu hainbat baliabide fonetiko koipeztatzaile, halan-ze lortu dute estandar bat sintaktikoki oso buruazkena, lexikoki oso nahasia, eta fonetikoki oso rigidoa, zein ez den egokia basikoki ezein esparrutan ere.

zein bihurtzen dén hau:

Unfortunately, in the syntactic and lexical aspects, several powerful structures and several clear and even short words have been neglected, while, at the same time, several phonetic resources have not been developed , so that they have obtained a standard that is syntactically very loose, lexically very confusing, and phonetically very rigid, which is basically not suitable in any field

Natural-natural. [2658] [>>>]

"respektu..." = "with respect to..."

Genioen an [2616]:

... respektu Amuriza-ren datuak (2012),...

zein dén bihurtzen honako hau (erabiliz Blogger-en itzultzaile automatikoa):

... with respect to the data of Amuriza.

Ederto. [2657] [>>>]

"Behin ikúsi..." bihurtzen dá "Having seen..."

 Hasten genuén [2652] esánez:

Behin ikúsi adibide bat kin "kin...", gaurkoan...

zein itzultzaileak ematen duén honela:

Having seen an example with "kin...", today...

Ederki. [2656] [>>>]

Horrá beste baliabide buru-lehen batzuk nola dirén "burúz..." (3 aldiz) edo "lehenago-ze..." konparatiboa

Jakina, gure blogeko itzultzaile automatikoak ez du soilik balio ki itzuli blogeko sarrerak, baizik-ere blogeko komentarioak nola ondorengoa ganik Erramun Gerrikagoitia (ikus originala an [1143]), non dauzkagún baliabideak nola dirén "burúz..." (3 aldiz) edo "lehenago-ze..." konparatibo historikoa, zein gaur egun zoritxarrez aurkitzen dén erabat baztertua an euskal mundua zatio arrazoiak zeinen ulermena eskapatzen zaigun. Horrá Erramun-en komentarioa (diogunez an [1143]), eta segituan haren itzulpena:

Hortxe itzulpen automatikoa;

Berriro anitz esker Erramun zatio zure lan eskerga an euskal mundua. [2655] [>>>]

Blogger-ek ederki: "aráuz..." = "according to..."

Atzokoan aipatzen genuén ondoko paragrafotxoa, nondik bereziki interesatzen zitzaigun "gabén..." baliabide buru-lehena. Gaur, ordea, interesatzen zaigú bukaerako zatia, non daikagún "aráuz..." buru-lehena ere:

..., zeintatik etorriko zirén diferentzia nagusiak aráuz Amauriza-ren analisia.

zeinen itzulpen automatikoa bidéz Blogger (Google) dén hau:

..., from which the main differences would have come, according to Amuriza's analysis.

Ederki. [2654] [>>>]

"kin...", "aúrka..." eta "gabén..." ere berdin naturalki

Atzokoan eta herenegun ikusten genituén Blogger-en itzulpen-adibide batzuk non arazogabe ulertzen eta itzultzen zirén tresna buru-lehenak nola "kin..." edo "aúrka...", besteak beste. Horrá beste adibide bat non agertzen dén "kin..." soziatiboa edo komitatiboa (aterea tik [2616]):

zeinen itzulpen automatikoa dén hauxe:

eta gaurkoan aipatu nahi genuké ondorengo adibidea non erabiltzen dén "gabén...":

zeinen itzulpen automatikoa dén hauxe:

Berdin naturalki. [2653] [>>>]

Gaurkoan "aúrka..." signifikátuz "against...". Ezin naturalago

Behin ikúsi adibide bat kin "kin...", gaurkoan tokatzen da adibide bat kin "aúrka..." (= "kóntra...), zein aurkitzen den an [224]:

Esan nahi baita ze primming sintaktikoak joka lezake aúrka OSV edo OVS noiz konparatuak kin SOV edo SVO, baina ez du eraginik izanen an konparazioa artén SOV eta SVO.

zeinen itzulpen automatikoa dén hauxe:

This means that syntactic priming could act against OSV or OVS when compared with SOV or SVO, but it will not have an effect on the comparison between SOV and SVO .

Irakurri, mesedez, itzulpen guztia ([224]):

Ezin naturalago. [2652] [>>>]

"kin..." doá guztiz naturalki

Ikusten ari gara nóla Blogger-en itzultzaileak (finean Google-ek) ederki ulertzen dituén euskararen tresna buru-lehen praktikoki guztiak, eta gaur aipatuko dugú adibide bat kin "kin..." soziatiboa zein den aurkitzen an bukaera on beheragoko sarrera ([1318]). Horrá adibidea:

... beraz, baztertuko genuke txanponaren regulartasuna kin 0.05eko exigentzia-maila estandarra. 

zeinendako Blogger-ek ematen duén hau:

... therefore, we would reject the coin's regularity with the standard level of exigency of 0.05.

Horré sarrera osoa ([1318]), Blogger-ek automatikoki itzulia ki inglesa:

Guztiz naturalki. [2651] [>>>]

Blogger-ek ondo itzultzen ditú "bitárten..." eta "artén..." (an ber esaldia), signifikátuz "while..." eta "between..." respektiboki

Duela hiru egun azpimarratzen genuen nóla...

... itzultzaile automatiko orokor horrek (esan nahi baita Blogger-en itzultzaileak) ondo itzultzen dituén hala "burúz..." nola "gain..." signifikátuz "about..." an ber esaldia,...

eta gaurkoan, bide beretik, nabarmendu nahi genuke nóla Google-en itzultzaileak ondo ematen dituén "bitárten..." eta "artén..." (an ber esaldia), signifikátuz "while..." eta "between..." respektiboki, nola ikusi ahal dugún an atzoko lehen adibidea (aterea tik beheragoko [2616]):

1a.:  ..., bitárten Amuriza-k aurkitzen duén oso erlazio ezberdina artén silaba-kopuru horiek:...

zeinen itzulpen automatikoa dén hau:

1b.: ..., while Amuriza finds a very different relationship between these numbers of syllables:...

Bai, natural-natural. [2650] [>>>]

Eta baita "bitárten..." ere, natural-natural.

Beste tresna prepositiboki desdoblatu bat dá "bitárten...", zein erabili ahal dén an bere denborazko zentzua nola-ere an bere oposiziozko zentzua. Blogger-ek berriro ondo ulertzen eta itzultzen dú tresna hori, nola konprobatzen dugún an [2616], non, adibidez irakurtzen dugún:

1a.:  ..., bitárten Amuriza-k aurkitzen duén oso erlazio ezberdina artén silaba-kopuru horiek:...

zeinen itzulpen automatikoa dén hau:

1b.: ..., while Amuriza finds a very different relationship between these numbers of syllables:...

edota

2a.: ..., bitárten gaztelaniazkoan itzultzialeak jarri duén "se puede ir"...

zeinen itzulpen automatikoa dén hau: 

2b.: ..., while in Spanish the translator has inserted "se puede ir"...  

Horrá itzulpen osoa (tik gure [2616]):

Berriro ere, natural-natural. [2649] [>>>]

Eta baita "ganik..." ere. Berriro, natural-natural

Atzokoan azpimarratzen genuén...

... nóla Blogger-ek ondo itzultzen zituén aunitz tresna prepositibo, zeini gaur gehituko genieke nóla itzultzaile automatiko orokor horrek ondo itzultzen dituén hala "burúz..." nola "gain..." signifikátuz "about..." an ber esaldia,... 

eta gaurkoan nabarmendu nahi genuke nóla, ber esaldian, Blogger-ek ederki itzultzen duén "ganik..." ere:

Altube-ren inguruan, gogóratu nahi genuke halaber ondoko sarrera hau:

• [236] Harribitxi bat: Seber Altube, defendituz eta erabiliz tresna prepositiboak

zein, zorionez, izan den aipatua an Euskera aldizkaria (2018:331) ganik Julian Maia an bere "Aditza aitzinago ekarriko dugu, efizienteago komunikatzeko?", mintzatuz burúz Altube-ren kezkak gain hitz-ordena:

zeini Google-ek erántzun goragoko:

Regarding Altube, we would also like to mention the following entry:

•  [236] A gem: Seber Altube, defending and using prepositional tools

which, fortunately, has been cited in Euskera Magazine (2018:331) by Julian Maia in his "Shall we bring the verb forward, to communicate more efficiently?", speaking about Altube's concerns about word order:

Natural-natural.

non agertzen zaigún "ganik..." baliabidea arazogabe ulertua eta itzulia ganik Blogger (Google). Berriro, natural-natural. [2648] [>>>]

Halaber, Blogger-ek (Google-k) ondo itzultzen ditú "burúz..." eta "gain..." signifikátuz "about..." an ber esaldia. Natural-natural

Atzo eta herenegun konprobatzen genuen nóla Blogger-ek ondo itzultzen zituén aunitz tresna prepositibo, zeini gaur gehituko genieke nóla itzultzaile automatiko orokor horrek ondo itzultzen dituén hala "burúz..." nola "gain..." signifikátuz "about..." an ber esaldia, nola konprobatzen dugun an [2641], zein behin automatikoki itzulia gelditzen den honela:

eta non dugún honako pasarte original hau:

Altube-ren inguruan, gogóratu nahi genuke halaber ondoko sarrera hau:

• [236] Harribitxi bat: Seber Altube, defendituz eta erabiliz tresna prepositiboak

zein, zorionez, izan den aipatua an Euskera aldizkaria (2018:331) ganik Julian Maia an bere "Aditza aitzinago ekarriko dugu, efizienteago komunikatzeko?", mintzatuz burúz Altube-ren kezkak gain hitz-ordena:

zeini Google-ek erántzun goragoko:

Regarding Altube, we would also like to mention the following entry:

•  [236] A gem: Seber Altube, defending and using prepositional tools

which, fortunately, has been cited in Euskera Magazine (2018:331) by Julian
Maia in his "Shall we bring the verb forward, to communicate more efficiently?", speaking about Altube's concerns about word order:

Natural-natural. [2647] [>>>]

Era berean, Blogger-ek arazogabe itzultzen ditú "zein..." konparatiboa, "zein..." erlatiboa (murriztailea edo ez), "noiz..." denborazkoa, "non..." erlatiboa (murriztailea edo ez), "baizik..." oposiziozkoa", "ki..." datiboa eta finala, "gain..." posiziozkoa, "norabidé..." norabidezkoa, "xedé..." finala, "aurrén...", "atzén..." posizioazkoak...

Atzokoan genioén ze:

• [2645] Blogger-en itzultzaileak arazogabe itzuli ditú "an..." inesiboa, "barnén..." inklusiboa, "on..." genitiboa, "ze..." konpletiboa edo "daigun" adizkia. Naturalki ere

eta gaur zerrenda adierazgarri horretan gaineratu nahi genituzké:

• "zein..." konparatiboa, 
• "zein..." erlatiboa (murrriztailea edo ez), 
• "noiz..." denborazkoa, 
• "non..." erlatiboa (murriztailea edo ez), 
• "baizik..." oposiziozkoa", 
• "ki..." datiboa eta finala, 
• "gain..." posiziozkoa, 
• "norabidé..." norabidezkoa, 
• "xedé..." finala, 
• "aurrén...", posizioazkoa
• "atzén..." posizioazkoa...

Horrá herenegungo sarrera itzulia bidéz itzultzaile automatikoa on Blogger (Google):

Bai, naturalki. [2646] [>>>]

Blogger-en itzultzaileak arazogabe itzuli ditú "an..." inesiboa, "barnén..." inklusiboa, "on..." genitiboa, "ze..." konpletiboa edo "daigun" adizkia. Naturalki ere

Gogoratzen genuen an [2627] noláko naturaltasunez agertu ahal dirén "kin...", "an..." edo "tik..." burulehenak:

•  [2627] "kin...", "an...", "tik...",... hain dira naturalak ze naturalki ateratzen dira

Gaurkoan itzuli nahi genuké duela hiru eguneko sarrera (non agertzen dirén "an..." inesiboa, "barnén..." inklusiboa, "on..." genitiboa, "ze..." konpletiboa edo "daigun" adizkia) bidéz itzultzailea on Blogger (Google): 

Blogger-en itzultzaileak arazogabe itzuli ditú "an..." inesiboa, "barnén..." inklusiboa, "on..." genitiboa, "ze..." konpletiboa edo "daigun" adizkia. Naturalki ere. [2645] [>>>]

Eta gauza da ze gaur egungo arau estandar orokorra (zein baitá basikoki Juan Garzia-ren araua) dá are estuagoa, are zurrunagoa eta are atzerakoiagoa zein Altube-rena: hor hasten dira euskararen ezbideak

Zioen atzo komentario batek:

Erabat ados kin duzun esan guztia. Okerrena da ze an kasoa on Euskara egin da juxtu kontrakoa. 

Bai, halaxe da, euskal diskursoak jarraitzen dú etengabe bilatzen nabarmenki markatzea esaldiko sintagma bat (galdegaia) noiz prosa potentearen kezka orokor nagusia ez den hori, baizik progresio informatibo egokia eta flexiblea norabidé informazio rhematikoena, non nahierara aukeratu ahal dén nabarmentasun-maila handiagoa edo txikiagoa:

• [492] Kezka ez da izaten nabarmenki markatzea esaldiko sintagma bat

Orohar, ordena diskursibo orekatu-potentean, kezka ez da izaten nabarmenki markatzea esaldiko sintagma bat gainén beste guztiak, zein geldituko lirakén ondo apalduak. Ez, kezka izaten dá ondo islatzea progresio informatiboa an modu jarraitu, koherente eta ahaltsua, abiatuz ezagunenetik eta amaituz ezezagunenean, ulertuz ze lehenagoko prestatzen duté geroko (eta bereziki bukaerako) sintagmen eraginkortasun informatibo eta expresibo betea. Hori dá mezuak ulertzeko klave progresiboa, klave potentea, klave potentziatzailea.

zeini gaineratzen genión honako hau ere:

• [493] Progresio informatibo moldagarria vs galdegai nabarmen zurruna

Aurreko sarreran genioenez, orohar ordena diskursibo orekatu-potentean, kezka ez dela izaten nabarmenki markatzea esaldiko sintagma bat gainén beste guztiak, baizik ondo islatzea nóla doan progresatzen informazioa an modu jarraitu, koherente eta ahaltsua, esan nahi baita an klave progresiboa.

Eta hor, aditzak jokatzen dú paper transizional zentral bat, estrukturalki ondo markatuz nón hasten den esaldiaren rhema (oro har, informazio berria, normalean predikatua baita), eta interpretatiboki ondo prestatuz deskodifikazio egokia on informazio postverbala... zein den mezuaren helburua. Marko orokor horretan, euskararen galdegai-legeak ez du lekurik, zeren oztopatzen baitu progresio informatibo jarraitua, irekia, potentea, arina... eta, finean, expresiboa.

Juan Garzia, ordea, ez da agertzen bereziki kezkaturik kin progresio diskursibo jarraitu-potentea, zein naturalki amaituko den an mezuko parte rhematikoena, xehetuena, ezustekoena... Ez, bere ereduko kezka dá denok zurrunki erabiltzea sintagma ondo nabarmendu bat (berdin zaio galdegai faltsua izan ala ez izan), zein kokatu beharko dén justuki aurrén aditza. Eta, bestalde, nola aditz hori ez den aldendu beharko tik sujetua, akaso sujetu hori pasatu beharko da atzén aditza, hala utziz galdegaia nón-eta esaldi-hasieran (edo aski hasieran), justuki hortxe non espero izaten dugun esaldiko parte thematikoena, eta ez rhematikoena.

Holakoxea da kodea zein Juan Garzia-k proposatzen duen, orohar kode estua, zurruna, ahalgabea eta ahultzailea, zein den oztopo handia ki landu bai progresio informatiboa eta baita moldagarritasun expresiboa ere.

Eta gauza da ze gaur egungo arau estandar orokorra (zein baitá basikoki Juan Garzia-ren araua) dá are estuagoa, are zurrunagoa eta are atzerakoiagoa zein Altube-rena. Ikus:

• [2640] Oraingo eredua (basikoki, Juan Garzia-ren eredua) dá ondo zurrunagoa zein Altube-rena (referitzen gara ki Altube-ren eredu reala, bere hitzetan oinarritua)

Hor hasten dirá euskararen estuasun eta ezintasun guztiak. Hor hasten dira euskararen ezbideak (zein kontrajartzen dirén ki euskararen garabideak). [2644] [>>>]

Eta ibilbide hori ez da oztopatu behar, baizik erráztu noiz-ere ahal den (gradualki, asmoz eta jakitez, baina finean erráztu ahalik-eta hobetoen)

Atzokoan genioén ze:

• [2642] "Euskararen garabideak" (2002) dá lehen euskal liburua non kokatzen dén euskararen garapen sintaktikoa barnén markoa on garapen komunikatibo universala. Errepikatzen dugu: garapen komunikatibo universala

eta gaur gogoratu nahi genuke ze ibilbide hori ez da oztopatu behar, baizik erráztu noiz-ere ahal den (gradualki, asmoz eta jakitez, baina finean erráztu ahalik-eta hobetoen), nola genioén justuki an "Euskararen garabideak" eta baita an ondoko sarrera: 

• [1624] Euskararen garabideak (2002): "..., joera esanguratsuki aberasgarri ho­rren aldera bultzatu behar dute hala filologoek nola beste hizkuntz eragileek ere, kontrara bultzatzen ibili beharrean"

Atzokoan amaitzen genuen gure sarrera esánez ze garabide linguistikoak ez dira zértan izan ibilterrazak:

Hala ere, bidea, batzutan, ez dateke batere erraza. 

Eta hala izan daiteke zatio arrazoi intralinguistikoak nola-ze adibidez batzutan ez dateke batere erraza aurkitzea material linguistiko egokia ki sortu tresna burulehen (prepositibo) funtzionalak. Horrela, batzutan joan ahal da konsolidatzen sistema sintaktiko buruazken bat (edo esanguratsuki buruazkena an bere elementu zentral batzuk) nondik ez dateken hain erraza ateratzen (zeren sistema bakoitzak bere barne-indarrak ditu). 

Gainera, aurrerabidea ez dateke batere erraza zatio arrazoi extralinguistikoak nola-ze adibidez batzutan hizkuntza baten erantzule eta eragile linguistiko nagusiak bultzatu ahal dituzté "lege" sintaktiko guztiz kontrarioak ki garabide linguistikoak, kontrarioak ki praktika mintzatua an esparru landuak, eta kontrarioak ki tradizio literarioa, nola den galdegai-legea. 

Hortaz, inportantea da (euskararen kasuan kruziala), hizkuntz erantzule eta eragile nagusiek utzi deioten ki oztopatu ikuspegi linguistiko (teoriko eta praktiko) zabalagoak, eta, ahal balitz, jarri da(g)iten euren aletxoa an norabide (teoriko eta praktiko) irekia, an norabide potentea, an norabide efiziente eta efektiboa, ahalbidetuz eta potentziatuz bide aberasgarri horiek: 

... hain zuzen, joera esanguratsuki aberasgarri ho­rren aldera bultzatu behar dute hala filologoek nola beste hizkuntz eragileek ere, kontrara bultzatzen ibili beharrean (hots, atzerantz, azpigarapenerantz). ["Euskararen garabideak", 2002:21]

Bai, bakoitzak bere aletxoa jarriz, gradualki, asmoz eta jakitez bai, baina an norabide ona, an norabide potentziatzailea, ordezta egín ahaleginak an norabide pobretzailea.

Halaxe, ibilide hori ez da oztopatu behar, baizik erráztu noiz-ere ahal den (gradualki, asmoz eta jakitez, baina finean erráztu ahalik-eta hobetoen). [2643] [>>>]

"Euskararen garabideak" (2002) dá lehen euskal liburua non kokatzen dén euskararen garapen sintaktikoa barnén markoa on garapen komunikatibo universala. Errepikatzen dugu: garapen komunikatibo universala

Bide batez ere, esan daigun ze Julian Maia-k (2028) halaber aipatzen dú gure 2002ko "Euskararen garabideak an bere atzoko artikulua:

Hona ekarpen adierazgarri batzuk, bertzeak bertze: Zubimendi & Esnal, 1993; Hidalgo, 1995, 2002; Garzia, 1996, 2014; Alberdi & Sarasola, 2001; Rubio, 20023; EHAA-IVAP, 2005; Berria, 2006; Kaltzakorta, 2007, 2012; Aristegieta, 2009; Esnal, 2009; Amuriza, 2010, 2012; Euskaltzaindia-Esnal, 2011; Agirre, 2012, 2013; Sarasola, 2016... Aipatu ekarpen horiek guziak aintzat hartuta, erran daiteke bilakaera gertatu dela eta gertatzen ari dela hitz-ordenaren auzian: Erderismosen ageri zen ereduak izanen zuen nagusitasuna XX. mendearen amaiera aldera arte, baina gaur egun puntu batzuetan bederen eztabaidatua izatera pasatu da, bertze irizpide batzuk ari baitira agertzen. [Maia, 2018:331]

Gaur soilik azpimarratu ze "Euskararen garabideak" (2002) dá lehen euskal liburua non kokatzen dén euskararen garapen sintaktikoa barnén markoa on garapen komunikatibo universala. Errepikatzen dugu: garapen komunikatibo universala. [2642] [>>>]

Julian Maia (2018): "Jesus Rubiok berak erakusten du Altubek ere izan zuela kezka eta joera hori 1951ko lan batean..."

Altube-ren inguruan, gogóratu nahi genuke halaber ondoko sarrera hau:

• [236] Harribitxi bat: Seber Altube, defendituz eta erabiliz tresna prepositiboak

zein, zorionez, izan den aipatua an Euskera aldizkaria (2018:331) ganik Julian Maia an bere "Aditza aitzinago ekarriko dugu, efizienteago komunikatzeko?", mintzatuz burúz Altube-ren kezkak gain hitz-ordena:

Jesus Rubiok berak erakusten du Altubek ere izan zuela kezka eta joera hori 1951ko lan batean (in http://balbula.blogspot.com.es/2016/03/harribitxi-bat-seber-altube-defendituz_1.html). Ikus orobat Altube, 1951. [Maia, 2018:331]

Zér esan: izan dela plazer handia eta ohore bat. [2641] [>>>]

Oraingo eredua (basikoki, Juan Garzia-ren eredua) dá ondo zurrunagoa zein Altube-rena (referitzen gara ki Altube-ren eredu reala, bere hitzetan oinarritua)

 Genioen atzo:

Edonola ere, azpimarratu behar dugu ze Altube-ren teoria sintaktikoak (referitzen gara ki "Erderismos" 1929) ez du inoiz proposatu ze aditza kokatu behar dá an esaldi-bukaera (alde horretatik deigarriak izan ahal dirá goragoko aditz aurreratuak),...

eta nola orriotan gustatzen zaigún justifikatzea edozer zein esaten dugun, gogora ekarri nahi dugú gure:

• [1548] Altube-k ez zuen esan ze esaldia bukatu behar zen kin aditza: "Los miembros de oración no inquiridos pueden colocarse antes del inquirido, o después del verbo, o distribuídos en ambos sitios; ..." (Altube, 1929, 14) 

non genioén:

Altube-k behin baino gehiagotan gogoratuko digu bere derrigorrezko arau bakar hori, adibidez, hemen:

La regla establecida en este Capítulo (la única obligatoria en euskera en cuanto al orden que deben seguir los miembros en la oración) nos fuerza solamente, como se ba repetido, a colocar el miembro nominal inquirido, inmediatamente antes del verbo;... [Altube, 1929:18]

Bai, 

... nos fuerza solamente, como se ha repetido, a colocar el miembro nominal inquirido, inmediatamente antes del verbo;... [Altube, 1929:18]

dá ...

... la única [regla] obligatoria en euskera en cuanto al orden que deben seguir los elementos en la oración... [Altube, 1929:18]

Kitto, bukatu dira derrigorrezko arauak. Altube-renean.

Aitzitik, Juan Garziak bai kokatzen dú aditza sistematikoki an bukaera on esaldi neutroak. 

Eta hori gutxi balitz, Altube-ren esaldi neutroetan  ordena nahiko askea litzake (Altube-k deitzen dié absolutiboak, alegia halakoak non ez dagoen sintagma-galdegai bat argiki nabaria, baizik bat baino gehiago edo esaldi osoa). Ikus jarraian nolákoak izan ahal diren Altube-ren esaldi absolutiboak:

• [2425] Altube (1929) deskribatzen ari dá foku zabal bat, zeinen informazio berria izan ahal dén esaldi osoa, predikatua edo objetua]):

Atzoko sarrera amaitzen genuén gogorátuz sarrera hau:

• Oso interesgarriki, Altube-k ezberdintzen dú arten esaldi opositiboak eta absolutiboak, non esaldi absolutiboek izanen lituzketé foku absolutiboak (gure interpretazioan, neutroak, informatiboak) 

zeinen bukaeran genioén:

Esan nahi baita ze, alde batetik, egonen liraké esaldi batzuk, esaldi opositiboak, non agertzen dén osagai ondo markatu bat, zeintan zentratzen dén interlokutoreen atentzioa; eta beste alde batetik, egonen liraké beste esaldi batzuk zein ez diren opositiboak, baizik absolutiboak, non ez den erakusten oposizio berezirik, baizik soilki baieztapen informatibo bat zeintan:

... al contrario, no se destaca tanto el inquirido: puede adquirir igual importancia cualquier otro miembro, o extenderse el interés de la expresión por igual al juicio íntegro, a todos los componentes de la oración. [Altube, 1929:38]

Hor, gure aburu apalean, Altube mintzo da gain azentu neutroa, zein ez den bereziki markatua, baizik soilik informatiboa, eta non expresioaren interesa heda liteke ki esaldiko elementu guztiak. Esaldi horiek modu ezberdinetan ordena litezke, eta aukera horien artean izanen genuké SVO-rena ere, zein dén denetan neutroena.

Gure  ikuspegitik, Altube-ren azken aipu horretan deskribatzen ari dá foku zabal bat, zeinen hedadura rhematikoa izan ahal dén aldakorra aráuz kontextua:

• objetu mailako foku neutroa: non no se destaca tanto el inquirido, justuki zeren dén azentu neutroa, ez-markatua.

• predikatu mailako foku neutroa: non puede adquirir igual importancia cualquier otro miembro, adibidez informazio berria (rhematikoa) izan ahal dirá aditza eta bere osagarriak, edo bestela esanda, predikatua.
  

• esaldi osoko foku neutroa: zeren ahal dá extenderse el interés de la expresión por igual al juicio íntegro, a todos los componentes de la oración, halan-ze esaldi osoa bihurtuko litzaké informazio berria, rhematikoa.

Eta ikus orain zér dioen Altube-k burúz ordena on esaldi absolutiboak, an gure:

[1553] Altube (1929): "Las frases de ese género (las absolutivas ...) debieran permitir cierta mayor libertad que las opositivas en la ordenación de sus términos; ..."]):

Komentatu dugu an azken sarrerak nóla Altubek ezberdintzen duén arten esaldi absolutiboak (azentu ez-bereziki-markatua, neutroa) eta esaldi opositiboak (azentu bereziki markatua), eta ondorengo sarreretan komentatu nahi genuke xehetasun gehiago gain Altube-ren desberdintasun hori eta bere maiztasuna. Sarrera honetan, ordea, soilik nahi genuke argitu nóla Altube-k erizten duen ze esaldi absolutiboek onartu beharko luketé askatasun sintaktiko gehiago zein esaldi opositiboak:

Las frases de ese género (las absolutivas, o sea las compuestas de miernbros de carácter absolulivo) debieran permitir cierta mayor libertad que las opositivas en la ordenación de sus términos; ... [Altube, 1929:83]

Beste terminu batzuetan, Altube-k dio ze (bere) esaldi neutroak izan beharko liraké sintaktikoki askeagoak zein (bere) markatuak. Justuki alderantziz-ze Juan Garzia-k, zeinen esaldi neutroak izanen dirén sintaktikoki are zurrunagoak zein (bere) esaldi markatuak (kontuan har bedi gainera ze markatuak dirá berdin zurrunak an ereduak on Altube eta Garzia). Ikus "Juan Garzia-k, aldiz, bái esaten du ze esaldi neutroak amaitu behar dira kin aditza (esaldi neutroak adibidez textu formaletan izan beharko liraké gehien-gehienak)".

Eta gauza da ze ordena askeago horren barruan kabitzen dirá aditz aurreratuak eta SVO ordena (adibidez an esaldiak kin predikatu osoa rhematikoa, nola dén aski normala). [2640] [>>>]