Eredu bat non informazio estrategikoa izan ahal dén hesi bat aúrka lehiakide endogenoaren sarrera an merkatua

Enpresa instalatuak tipikoki kontrolatu ahal du zénbat informazio estrategiko ematen dion ki bere lehiakide endogenoa, finéz ez dadin sartu, nahiz horrela enpresa instalatuak lórtu irabazi txikiagoak (hori litzake kostuá on lehiakidetza endogenoa). Horren gainean saiatu ginen lan egiten an ondorengo lan-zirriborroa, zein izanen zen aurrekariá on beste lan batzuk. Haren titulua zén:

• Sargai endojenoa: informazio estratejikoa sarresi

non enpresari instalatuak estrategikoki joka leiké kin soldata (zénbat diru konpartitzen duen) eta kin informazioa (zénbat informazio estrategiko konpartitzen duen). Bereziki gustatu zait gogoratzea ondoko formula hau (Mathematica programak ederki egiten zuén formula horren aplikazioa an balio konkretuak):

zeinekin lortu ahal zirén emaitzak non (dependituz on zenbait parametroren balioak) enpresariak estrategikoki erabili ahalko zituén soldatak edota informazio-kontrola finéz evitatu bere lehiakide endogenoaren sarrera:

Eredu horretan planteatzen genuen nóla soldata eta informazioa izan ahal dirén estrategia ordezkagarriak edo baita osagarriak ere noiz eráikitzen hesi bat aúrka sarrera potentziala on lehiakide endogeno bat. [2317] [>>>]

Hawkins (1994): "... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject [...] , and the verb ..."

Hawkins (1994), erábiliz japonieraren kasua, dio:

... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject -ga particle, and the verb or direct object particle -o, ...

Bai, SOV sintaxi batean, aditza ez litzake urrundu behar ti hasierako sujetua (suposatuz ze soilik aditzak eraikitzen du VPa, zein dén supuestorik orokorrena). Horixe azpimarratzen genuén, kin Eizagirre et al (1994), an ondorengo sarrera titúlatzen 'Eizagirre et al. (1994): "Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean, ..."':

Genioén atzo ze sujetua eta aditza ezinbestekoak dira an esaldia (nahiz izán eliptikoak), halan-ze konsidera daiteke ze bi elementu horiek osatzen dute esaldiko oinarria eta zutabe nagusia (sujetua, tipikoki thematikoa, litzaké oinarria; eta aditza, tipikoki rhematikoa, litzaké zutabe nagusia), zeinen gainean zehaztuko eta osatuko da informazio rhematikoena (pentsa geinke an hormak eta bukaerako teilatua, zein litzakén helburuzko elementu fokala), non emanen baita informazio (subjetiboki) "berriena" eta non (justuki teilatuan) jarriko baita indar prosodiko nagusia. 

Horretaz mintzo zirén Eizagirre et al. (1994) an euren "Argi dazteko bideak" (HAEE-ek publikatua), zeinen ondorengo aipua jasotzen genuen an gure "Euskararen garabideak" (2002):

Horiekin batera [ari dira gain aditza eta sujetua], badira beste zenbait elementu osagarri, aditzaren eta sujetoaren ezkerrean jarri ohi ditugunak. [...] Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean ... [HAEE, 1994]

Bai, horixe dira sujetua eta aditza: 

... informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) ... 

halan-ze, beti ere orohar, diskursiboki komeni da ze S eta V eman daitezén hasieran eta elkarrekin, berdin nola, berriro orohar, diskursiboki komeni dán ze V eta O rhematikoak eman daitezén elkarrekin eta bukaeran, hola bide emánez ki SVO ordena.

Eizagirre et al. (1994) justuki esaten ari dira hori berbera zein Hawkins-ek esán gorago, alegia ze SOV sintaxietan aditza ezin dela urrundu ti sujetua, sórtuz estuasun komunikatibo handi bat, edo Hawkins-en hitzetan "a strong constraint", "a strong constraint" gain objetu-osagarri rhematikoak, "a strong constraint" gain informazio berria, dinamikoena, hedagarriena, "a strong constraint" gain diskursibitatea. [1501] [>>>] [A23] [A24] [A25]

Arazo prozesatzaileak agertzen dira oso nagusiki an objetu-osagarriak, ez an sujetuak: ez dago paralelismo funtzionalik arten prozesamendu-arazoak zein sor daitezke an objetu-osagarriak eta arazoak zein sor daitezke an sujetuak

Sarrera honetan genioenez ("Aditzaren osagarria izaten dá esaldiko parte dinamikoena (informazio rhematikoena, xehetuena, uztartzeko zailena, hedagarriena, pisutsuena, prosodikoki indartsuena)"):

... aditzaren osagarria izaten dá esaldiko parte dinamikoena, rhematikoena, xehetuena, uztartzeko zailena, hedagarriena, pisutsuena, prosodikoki indartsuena. non dén garatzen informazio zehatzena ("development (unfolding) of the information"). 

Aditza ez da hain dinamikoa, ez da hain rhematikoa (nahiz bere informazioa dén fundamentala ki jarraitu garatzen esaldia), ez da hain xehetua (justuki osagarriak xehatzen eta osatzen du aditza), ez da zaila uztartzeko (prozesatzeko), baizik ondo erraza (sujetuaren ostean perfektuki uztartzen da bai sintaktikoki, bai semantikoki, bai diskursiboki, bai ...), ez da hedagarria (aditza hedatzen da justuki bidéz bere osagarria), ez da hain pisutsua (ez da izaten batere pisutsua), ez da hain prosodikoki indartsua (justuki zatio bere izaera gutxio rhematikoa zein bere osagarria), halan-ze esan ahal da ze aditzaren informazioa dá garatzen (destolezten, unfolding) an bere (orohar hobe geroko) osagarria.

Aditza dá zutabe rhematiko nagusia on esaldia, zeintan den oinarritzen informazio are rhematikoagoa. Eta zutabe hori oinarritzen da an sujetua, zein osatu ohi den kin informazio thematiko (ulertzeko erraza, informazio konpartitua) minimoa za ulértu esaldiko mezua an posizio abantailatsua (ikus "Eizagirre et al. (1994): "Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean,..."). 

Sujetuen informazioa izaten da tipikoki hain laburra ze, gogora daigun, euskaran sujetu transitiboen gehiengoa, euren erdiak baino gehiago (%51,9), ez dira explizituak, baizik eliptikoak, zero luzerakoak (ikus "Euskarazko esaldi transitiboetan, sujetu omitituak (eliptikoak, "subject pro-drop") dirá gehiago (%51,9) zein sujetu explizituak (Pastor, 2019)"). 

Baldintza horietan, egítea paralelismo bat artén sujetuetako prozesamendu-arazoak eta objetuetakoak ez dirudi (da irudi) oso zorionekoa (ez dirudi batere realista), nahiz ulertzen dugun ze Hawkins-ek hala egin behar izan du náhizik inplementatu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. 

Arazo prozesatzaileak agertzen dira oso nagusiki an objetu-osagarriak, ez an sujetuak: ez dago paralelismo funtzionalik artén prozesamendu-arazoak zein sor daitezken an objetu-osagarriak eta arazoak zein sor daitezken an sujetuak, supuesto hori ez da eusten. [1500] [>>>]

Demagun, harago, SVO eta SOV sintaxietan daukágula sujetu bat 4 hitzekoa eta objetu bat 2 hitzekoa

Genuen galdetzen herenegun:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua?

Ikus daigun orain zér gertatuko litzake an eredua on Hawkins (1994) baldin SVO eta SOV sintaxietan suposatuko bagénu sujetua 4 hitzekoa eta objetua bi hitzekoa (esan nahi baita ze orain diferentzia artén sujetu-luzera eta objetu-luzera litzaké 2 hitzekoa) eta non objetuek ere eraiki ahal dituztén aditz-sintagma):

SOV = [(2/3) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/5) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %70

Eta emaitzak jada berdintzen dira noiz soilik aditzak eraiki ahal duén aditz-sintagma:

SOV = [(2/4) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/5) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %70

Hortaz, noiz sujetuen luzera erlatiboki handitzen den respektu objetuen luzera, Hawkins-en oinarrizko ereduan ere (non, gogora daigun, soilik aditzek eraki ahal duten VPa) hobe litzaké sujetu regresibo bat aurrén objetu regresibo bat (eta objetua aurré aditza) zeinda sujetu progresibo bat aurrén aditza (eta aditza aurrén objetu progresibo bat). Ez da eusten. [1499] [>>>]

Ez da batere realista baina dá beharrezkoa noiz bilatzen den paralelismo bat arten sujetuak eta objetuak zein ez den eusten

Genuen galdetzen atzo:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) ze sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua?

Ikus daigun. Demagun SVO eta SOV sintaxietan sujetua 3 hitzekoa dela, eta objetua bi hitzekoa. Orduan, zéin izanen lirake prozesamendu-emaitzak an Hawkins-en eredua (non objetuek ere eraiki ahal dutén aditz-sintagma)?

SOV = [(2/3) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/4) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %75

Esan nahi baita ze nahikoa litzake sujetuak izátea hitz bat luzeagoak zein objetuak, horren ondorioz SOV izan dadin prozesagarriagoa zein SVO noiz objetuek ere eráiki VPa.

Emaitzak berdintzen dira noiz soilik aditzak eraiki ahal duén aditz-sintagma, baina finean Hawkins-ek aukeratutako eredua dá goragoko hori, non objetuek ere eraikitzen duté VPa (bihar ikusiko dugu zér gertatzen den noiz sujetuak dauzkatén 4 hitz edo gehiago). Hortaz, esan ahal da ze, Hawkins-en ereduan ...

... sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) ze sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua. 

Ez da batere realista baina dá beharrezkoa noiz bilatzen den paralelismo bat artén sujetuak eta objetuak zein ez den eusten, helburuzta inplementatu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. [1498] [>>>]

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatu ahal izatea lehenda objetua?

Irákurriz atzoko hitzak on Hawkins (1994), ulertu behar genuke ze sujetu bat hasieratik ezagutu ahal izatea an SVO sintaxi bat (non sujetuaren ostean etorriko litzaké aditza) dá gutxiago efizientea zeinda sujetu hori soilik bere bukaeran identifikatzea nola sujetua an SOV sintaxi bat (non sujetuaren ostean etorriko litzaké kanonikoki objetu-osagarria lehénda ezagutu aditza). Horrela,  Hawkins-ek (1994) dio ze, nola SVO sintaxietan sujetua hasieratik identifikatuko litzake (the subject is recognized on its left periphery), orduan hobe baldin sujetuak laburrak balira:  

bitárten SOV sintaxi batean sujétu regresiboak zein soilik identifikatzen diren an euren bukaera izan litezkén hain luzeak nola nahi den:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehénda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatu ahal izatea lehenda objetua? [1497] [>>>]

Hawkins (1994): "[SVO sentences] ... the subject is recognized on its left periphery"

Hawkins-ek (1994) dio ze SVO sintaxietan sujetua identifikatuko litzaké an bere hasiera:

... since the subject is recognized on its left periphery, SVO sentences ...

Bai, salbu salbuespen oso markatuak intonatiboki edo kontextualki, SVO sintaxi batean aditz aurreko izen-sintagma bat hasieratik hasiko da deskodifiktzen nola sujetua, eta joanen da osátuz progresiboki. [1496] [>>>]

Hawkins (1994): "For an SOV language..., it is not subjects that are constrained, but objects."

Hawkins-ek (1994) planteatzen dú paralelismo (edo simetria) moduko bat artén prozesamendu-estuasunak zein existituko lirakén an sujetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber estuasunak an objetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz):

For an SOV language..., it is not subjects that are constrained, but objects.[Hawkins, 1994]

Baina, ikusi dugunez, ez dirudi ze SVO sintaxietako sujetuak daudenik bereziki murriztuak edo bereziki baldintzatuak. Gehiago ditudi ze, kontrara, SOV sintaxietako sujetuak daude baldintzatuak zatio arrazoiak on prozesamendua, zeren, sintaxi horietan, ondo gehiagotan eliditzen dira sujetuak (edo bilatzen dira beste alternatibak, nola aditz-forma intransitiboak, edo, ahal delarik, sujetu postverbalak). 

Baina, gainera, ezin liteke egon paralelismo edo simetria funtzionalik artén restrikzio bat an sujetua eta ber restrikzioa an objetu-osagarria, zeren, nola genioen an atzoko sarrera:

Ez da esan beharrik ze objetu-osagarrietako estuasunak izanen liraké estuasunik kaltegarrienak, zeren hortxe biltzen baita esaldiko informazio dinamikoena, informazio berria, esaldiko informazioa.

Ez, simetria edo paralelismo hori dá simetria guztiz fortzatu bat helbúruz-eta inplémentatu Tomlin-en maiztasun-sinkronikoak (simetria hori ez da eusten komunikatiboki). [1493] [>>>]

¿Sujetu thematiko luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa?

Genioen an atzoko sarrera ze "Inkluso supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua (aski innaturalki), oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak":

..., horrela ere, alegia supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua, oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak, halan-ze "Hawkins-ek ez du modelatu a oinarrizko asimetria zein dén existitzen arten ordena burulehen eta buruazken simetrikoak, nahizta oso ondo deskríbatu asimetria hori".

Gaur, aldiz, ikusi behar dugu ze, inkluso suposatuz ze, ez soilik aditzek, baizik objetuek ere eraikitzen dituzte aditz-sintagmak, nahikoa litzake suposatzea ordena guztietan objetu-osagarri luzegoak zein sujetuak (nola printzipioz espero liteken) afin, berriro ere, SVO bihur dadin efizienteagoa zein SOV. 

Bai, printzipioz espero behar genuke ze sujetu thematikoak, non normalki biltzen den informazio kontextuala, izan litezén gehien gehienetan ondo laburragoak zein euren kontraparte rhematikoak, non biltzen den informazio berria, zein den benetako informazioa, mezuaren helburua eta muina. 

Areago, ez da batere arraroa, ahal delarik, sujetuak eliptikoak izatea (hor euren luzera dá zero), bitárten ezin liteken eliditu informazio berria, zein, jakina, osagarririk bádenean, bilduko litzake nagusiki an osagarri rhematiko hori (sortuz objetu-osagarri potentzialki ondo luzeak). 

Baina, zergátik izanen lirake sujetu thematikoak luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa? [1473] [>>>]

Bai, Ferrer-i-Cancho-k ere egin beharko zuén "modelizazio aski indirekto eta bihurria" arrén lortu ze SVO lehenetsiko zela gain beste ordena aditzerdikoa, OVS, zeinen munduko maiztasuna dén oso-oso baxua (%1 an Tomlin-en maiztasunak)

Atzoko sarreran gogoratzen genuen nóla, abiatuz basikoki ti ber oinarrizko eredua, ...

..., bai Hawkins-ek eta baita Ferrer-i-Cancho-k ere, beharko dituzte supuesto gehiago (eta aski fortzatuak) arrén lortu euren helburu teorikoak: Hawkins-ek azáldu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak, eta Ferrer-i-Cancho-k azáldu nóla SVO lehenesten den ki beste ordena guztiak an bere zama memoristiko arinagoa.

Bai, Ferrer-i-Cancho-k ere egin beharko zuén supuesto aski fortzatua (edo nola genioén beherago, "modelizazio aski indirekto eta bihurria") arrén lortu ze SVO lehenetsiko zela gain beste ordena aditzerdikoa, OVS, zeinen munduko maiztasuna dén oso-oso baxua (%1 an Tomlin-en maiztasunak), izanki justuki bigarren baxuena (soilik gain OSV, kin %0). Gogora gaitezen nóla komentatzen modelizazio horren bihurritasuna an gure sarrera titulatzen "Ondorioz, Ferrer-i-Cancho-k beharko du beste printzipio minimotzaile bat zeinen arabera aukératu SVO eta ez OVS":

Atzo genioen ze Ferrer-i-Cancho-k postulatutako funtzioa ki kuantifikatu memoria-kostuak noiz prozésatzen hitz-ordena ezberdinak (zein gero minimotu beharko litzaken) dú sortzen ordenazio bat artén hitz-ordena horiek zein ez den oso hurbilketa fina ki evidentzia enpirikoa: 

Funtzio horrek ez soilik ez du ezberdintzen artén SVO eta OVS, nola genioen atzo, baizik ze, bestalde, ez du ezberdintzen artén beste lau ordenak (VSO, VOS, SOV, OSV), zein, irizpide horren arabera, izanen lirake berdin efizienteak ti ikuspuntu memoristikoa, lauak ere berdin.

Eta justuki zeren funtzio horrek huts egiten duen noiz ezbérdintzen arten SVO eta OVS, Ferrer-i-Cancho-k beharko dú gainerako printzipio erabakitzaile bat, beste zerbait zeinen arabera justífikatu zergátik SVO dén hain maizkoagoa respektu bere ordena simetrikoa (eta maiztasunean hazten). Ikus nóla autoreak azaltzen duen puntu hori an bere papera on 2015 titúlatzen "The placement of the head that minimizes online memory: a complex systems approach":

If one assumes that word order evolves by swapping consecutive elements, the evolution from an initial or early word order SOV to SVO requires only one step: exchanging the positions of O and V. In contrast, the transition from SOV to OVS needs two steps: (1) exchanging the positions of S and O to obtain OSV and (2) exchanging S and V to finally obtain OVS (Fig. 3 (a)). Therefore, the verb-central word order that can be reached sooner from initial or early SOV is SVO. SVO is the easiest way of minimizing online memory from SOV by swapping adjacent constituents. [Ferrer-i-Cancho, 2015] 

Hor, Ferrer-i-Cancho ari da justifikatzen ze SOV lehentasunez evoluzionatuko litzake ki SVO respektu OVS, gehituz printzipio erabakitzaile gehigarri bat zeinen arabera hitz-ordenen arteko evoluziobide ezberdinetan eman beharko lirakén urrats-kopuru ezberdinak zein orobat minimotu beharko liraken: adibidez, errazagoa izanen litzake pasátzea ti SOV ki SVO (urrats bat) ezez ti SOV ki OVS (bi urrats). 

Ferrer-i-Cancho-k (2015) honela zehazten du aipuko "permutazio-espazioa" non grafikatzen den zénbat urrats eman beharko dirén arten ordena ezberdinak:

Hortaz, herenegungo eta atzoko kostu-funtzio teoriko horrek ez dú soilik huts egiten noiz ordénatzen hitz-ordenak an modu minimoki bateragarria kin evidentzia enpirikoa, baizik ze behar du printzipio minimitzaile gehigarri bat finéz aukeratu SVO lehénda OVS an evoluzio linguistikoa. Definitiboki, ez da oso zuzeneko modelizazioa, baizik aski indirektoa eta bihurria. 

Bihar saiatuko gara proposatzen eredu teoriko alternatibo bat zeinekin espero dugún konpóntzea aurreko arazo horiek, eskáiniz modelizazio direktoagoa eta emaitza bateragarriagoak kin evidentzia enpirikoa.

Bai, modelizazio hau ere ez da batere parsimoniosoa, eta bai aski indirektoa eta bihurria. [1465] [>>>]

Kontextu sinple horretan, Hawkins-en eredu sinplifikatua bát dator kin eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) an bere ordenazioa arten hitz-ordenak

Atzokoan ikusten genuen nóla geldituko litzake Hawkins-en eredua baldin:

• soilik V-k eraiki VPak

• sujetuak eta objetuak berdin luzeak: biak hitz batekoak (kasu sinpleena) 
  

halan ze emaitzak gelditzen zirén honela:

• SVO = OVS = %100
  

• SOV = VOS = %84

• VSO = OSV = %84

eta rankina honela:

 SVO = OVS > SOV = VOS = VSO = OSV

Eta gauza da ze justuki hori rankina ateratzen da an eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) noiz konputatzen memori kostua (online-memoria) zein beharko litzakén an hitz-ordena ezberdinak (ikus hemen):

[Ferrer-i-Cancho-ren]... eredu horretan zehazki nóla konputatzen da hori kostu memoristikoa (online memoria)? Ferrer-i-Cancho-k (2014) honela formulatzen du kostu hori:

non, hartuz g(d) = d (zein baitá funtzio hertsiki monotono gorakor sinpleena), sinpleki batu beharko genituzke ha distantzia linealak artén aditza, zein dén burua, eta bere bi dependenteak, berdin delarik norántza doazen distantzia horiek: ezkerretara edo eskuinetara (esan nahi baita ze batu beharko liraké bi distantzia, bata ti V harik S, eta bestea ti V harik O). 

Adibidez har daigun SOV: hor batu beharko genuke ha distantzia artén V eta S, zein izanen litzakén 2 zeren tartean dagóen beste dependente bat: O, kin-eta distantzia artén V eta O, zein izanen litzakén 1 zeren tartean ez dagoen batere dependenterik, halan ze, bide beretik:

• Ordena aditzlehenak (VSO, VOS): D1 = 1 + 2 = 3
  

• Ordena aditzerdikoak (SVO, OVS): D2 = 1 + 1 = 2

• Ordena aditzazkenak (SOV, OSV): D3 = 2 + 1 = 3
  

Ikusten denez, minímotuz kostu hori, aditzerdiko ordenak gailenduko liraké gain aditzlehenak eta aditzazkenak, zeinen memori kostua litzakén minimoa (2) respektu beste lau ordenenak (3). Interesgarriki, funtzio horrek, berez, ez du ezberdintzen artén SVO eta OVS.

Nahiz, printzipioz bi ereduok abiatzen dira ti kontzeptualizazio diferenteak (bata erábiliz ha kontzeptua on CRD, eta bestea néurtuz ha luzera on dependentzia sintaktikoak (nola ikusi ahal den gorago), biak amaitzen dira egiten praktikoki gauza berbera an kontextu sinple hori: alegia, konpútatu distantziak artén S eta V, eta arten V eta O, eta batu distantzia horiek, nahiz bádiren bi diferentzia an konputo horiek:

• Hawkins-enean distantzia horiek duté unitate bat gehiago zeren distantzian konputatzen da hasierako elementua ere (Ferrer-i-Cancho-ren ereduko 2ko distantzia bihurtuko dá 3koa an Hawkins-en eredua).

• Hawkins-enean erlatibizatu egiten dira distantzia horiek respektu IC kopurua an nodo bakoitza (S eta VP) xedé lortu portzentajeak, baina konparazio honetan bi nodoetako kopuru horiek beti dirá 2 (ikus beheragoko zenbakitzaileak), eta ez dute eraginik gain ordena. 

Esan nahi baita ze, Hawkins-en portzentaje horiek ateratzen dira ti:

• VSO, VOS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/3 = 5/6 = %84
  

• SVO, OVS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/2 = 4/4 = %100

• SOV, OSV: (S CRD) 2/3  + (VP CRD) 2/2 = 5/6 = %84

non horiztutako 2 eta 3 horiek dirá Ferrer-i-Cancho-ren ondorengo 1ak eta 2ak zeini gehitu zaién unitate bat:

• VSO, VOS: D1 = 1 + 2 = 3
  

• SVO, OVS: D2 = 1 + 1 = 2

• SOV, OSV: D3 = 2 + 1 = 3
  

Kontextu sinple horretan, Hawkins-en eredu sinplifikatua (ikus gorago) bat dator kin eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) an bere ordenazioa artén hitz-ordenak. [1463] [>>>]

Hawkins-en emaitzak an OV ordenak, eta ondoriozko rankin orokorra arten 6 ordena posibleak

Ikusi dugularik nóla aplikatu Hawkins-en efizientzia-neurria ("Agg. IC-to-word" ratioa) ki VO ordenak (alegia: SVO, VOS eta VSO), pasako gara orain ki burutu ber ariketa an ordenak non O agertzen dén lehenda V (SOV, OVS eta OSV), eta non, orain, komunikatiboki aski eznaturalki, sujetuak dirén luzeagoak zein objetuak (3 hitz aúrka 2 hitz) [Hawkins, 1994:335]: 

Horrela, 6 hitz-ordenen ranking orokorra geldituko dá honela:

Bihar ikusiko dugu nóla geldituko litzaken ranking orokor hori baldin, adibidez, soilik aditzek eraikiko balituzte VPak (eta ez V-ek eta O-k). [1458] [>>>]

Eredu gutxio parsimoniosoa, helburuz-eze atera daitezén Tomlin-en maiztasun sinkronikoak

Atzoko sarreran genioén ze ...

..., VO ordena horietan (SVO, VSO eta VOS), V aditza (zein den VPko buru sintaktikoa, eta hortaz, VP horren eraikitzaike sintaktiko naturala) dá agertzen lehenda bere osagarri sintaktikoa, (O), halan-ze hiruretan lehenago prozesatu beharko da aditza zein-ez objetua, hola V-k (eta ez O-k) sórtuz VPa.

Modu horretan, hóri supuestoa eze V or O constructs VP ez da behar an VO ordenak:

Esan nahi baita ze, genioenez, supuesto berezi xamar hori  (zeinen arabera objetuak ere dún eraikitzen VPa: V or O constructs VP)  ez da beharrezkoa an esparrua on hiru VO ordenak.

Orduan, zertárako dago hor? Zeren OV ordenatan bái beharko dela supuesto hori afin inplementa dadin Tomlin-en rankina, zein, OV ordenetan, hauxe den [Hawkins, 1994:332]:

Gauza da ze, baldin kalkúlatu Hawkins-en neurria noiz soilik aditzek eráiki VPak (printzipioz espero geinkenez), orduan gertatuko litzake ze:

• OV ordenetan, ez litzake beteko Tomlin-en rankina;

eta 6 ordenak batera konsideratuta, are gutxiago:

• OV eta VO ordenak konsideratuta, SOV aterako litzaké gutxio efizientea zein SVO.

Jakina, emaitza horrek azalduko luke zergátik existitzen den joera diakroniko orokor bat aldé VO ordenak, eta bereziki alde SVO, baina justuki azalpen hori ez da sartzen artén Hawkins-en helburuak noiz formulatzen bere eredua. 

Izan ere, Hawkins-en helburua dá azaltzea Tomlin-en maiztasun sinkronikoak (ez da sartzen an diakronikoak), eta maiztasun horiek ez dira lortzen baldin soilik V-ek eráiki VPak. Horrela, Hawkins-ek beharko dú eredu konplexuagoa, gutxio sinplea; eredu alanbikatuagoa, gutxio parsimoniosoa (eta areago, gutxio justifikagarria abiátuz ti printzipio independenteak, gehio ad hoc, gehio neurrira-egina), helburuz-eze atera daitezén Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. 

Hawkins-ek, bere eredua egitean, aukeratuko ditú supuesto horiek zein dúten hobekien inplementatzen Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. Arazoa da ze Hawkins-ek, esan dugunez, ez du konsideratzen joera diakronikoa, zein, hala ere, berdin-berdin azaldu behar den. [1457] [>>>]

VO ordenetan, V-k eraikiko du VP nodoa

Sarrera honetan soilik esan nahi genuke ze hori zehaztasuna zein dén agertzen an 5.12 taula esánez:

V or O constructs VP

alegia:

ez da beharrezkoa an VO ordenak.

Izan ere, VO ordena horietan (SVO, VSO eta VOS), V aditza (zein den VPko buru sintaktikoa, eta hortaz, VP horren eraikitzaike sintaktiko naturala) dá agertzen lehenda bere osagarri sintaktikoa, (O), halan-ze hiruretan lehenago prozesatu beharko da aditza zeinda objetua, hola V-k (eta ez O-k) sórtuz VPa.

Esan nahi baita ze, genioenez, supuesto berezi xamar hori  (zeinen arabera objetuak ere dún eraikitzen VPa: V or O constructs VP)  ez da beharrezkoa an esparrua on hiru VO ordenak. [1456] [>>>]

Hawkins-en analisi horretan, VP-k (aditz-sintagmak) izanen ditú bi IC (osagai inmediato), zein dirén V (aditza) eta O (objetua)

Ikusten ari gara zéin den estruktura sintaktikoa zein Hawkins-ek (1994) supósatu an bere esaldi prototipikoa (beheragoko 5.12 taulakoa), non jada ikusi dugunez, báda VP estruktura (genioenez, S esaldiak izanen zituén 2 IC: S sujetua eta VP aditz-sintagma). Gauza da ze atzo ikusten genuen nóla, alternatiboki, esaldi osoaren (S osoaren) estruktura defini liteken gabén VP-rik (kasu alternatibo horretan S esaldiak izanen zituén 3 IC: S sujetua, O ojetua eta V aditza).  

Beheragoko taulan, beraz, Hawkins (1994) konsideratzen ari dá hori kasua non báden VP estruktura barnén S sintagma, halan ze aditz-sintagma horrek izanen dú bere estruktura sintaktiko propioa zein orobat identifikatu eta eraiki beharko den noiz prozésatzen esaldia. Zeren, hori da kontua: estruktura horiek identifikatu eta eraiki beharko dira bitarten prozésatzen esaldia, online.

Horrela, VP aditz-sintagmak (zein dén S-ren IC bat kin 4 hitz) izánen ditu bere 2 IC propioak, bere 2 osagai inmediato propioak, zein izanen dirén hauek:

• V (aditza: 1 hitz)

• O (objetua: 3 hitz). 

Hortaz, VP-ren osagai inmediatoen kopurua (bere IC kopurua) dá 2, eta, berdintxe nola atzokoan, gauza da ze 2 horrek ere parte hartuko du an gure helburuko ratioa: IC-to-word ratioa, zehazki, genioenez, an bere zenbakitzailea: (SVO: 2/2, VSO: 2/4 eta VOS: 2/2):

Taula horren goiko partean, horiz, Hawkins-ek konsideratzen du ze VP sintagman aurkitzen dirá V eta mO, jarraian edo ez:

... even when discontinuous... [Hawkins, 1994:331]

nola dén gertatzen an ordená VSO. Kontua da ze estruktura sintaktiko hori identifikatu-eraiki (recognize-construct) beharko da noiz prozésatzen esaldia. [1449] [>>>]

Hawkins-en analisi horretan, S-k (esaldiak) izanen ditú 2 IC (osagai inmediato), zein dirén S (sujetua) eta VP (aditz-sintagma)

Ikus daigun gaur beste detaile bat on beheragoko taula (zeintaz ari garen), non agertzen diren zenbait emaitza tik eredua on Hawkins (1994), referituak ki VO ordenak:

Hain zuzen ere, S horiztatu hori referitzen da ki esaldia (Sentence: S), zeinek, analisi horretan, ditú 2 IC (2 osagai inmediato), justuki 2 hauek:

• S (sujetua)

• VP (aditz-sintagma). 

Hortaz, S-ren osagai inmediatoen kopurua (bere IC kopurua) dá 2, zeinek parte hartzen duén an ratioa zein ari garen kalkulatzen (alegia, IC-to-word ratioa), zehazki an bere zenbakitzailea: (SVO: 2/3, VSO: 2/2 eta VOS: 2/5).

Gorago esan dugu ze "analisi horretan" S-k ditú 2 IC, baina egin litezke analisi alternatiboak (Hawkins, 1994:328):

non, ikusten dugunez, alternatiboki konsideratu ahal da ze S-k ditú 3 IC: S, O eta V. Hala ere, Hawkins-en goragoko konputoetan (1994) báda VP osagaia, eta S-k izanen ditú gorago aipatutako bi IC horiek: S eta VP. [1448] [>>>]

Hawkins (1994): "The 'm' subscript accordingly indicates the position in which ICs [kasu honetan, S edo O] are constructed."

 Genioen atzo ze ...

... Hawkins (1994) dú suposatzen ze 3 ordena horietan [alegia, SVO, VSO,VOS] objetuak izanen dirá luzeagoak zein sujetuak (3 hitz aúrka 2 hitz), eta sujetuak luzeagoak zein aditzak (2 aúrka 1):

• mS = 2 words,

• mO = 3,

• V = l
  

Bihar okupatuko gara kin m txiki hori zein dén agertzen aurrén S (sujetua) eta O (objetua).

Hawkins-ek (1994:103) honela azaltzen du:

The "m" subscript accordingly indicates the position in which ICs are constructed. [Hawkins, 1994]

non mIC horiek (IC dú signifikatzen Immediate Constituent) dirá gure kasuan mS eta mO, halan-ze bi notazio horiek dúte adierazten nóla sujetuaren bi hitzak eta objetuaren hiruak agertzen dirén ordenaturik an modu burulehena. Aditzak, ordea, hitz bakarrekoa delarik, ez du ametitzen "m"-rik.

Beraz, suposatzen ari da ze VO ordenean, harmonikoki, sintagmak izanen dirá burulehenak, halan-ze euren burua agertuko da an aurreneko posizioa, non sintagma horiek izanen diren identifikatuak (recognized). Esan nahi baita ze VO ordenean lehenengo hitzetik jakinen dugu (recognize) zéin modutako sintagma eraikitzen ari garen, bitárten OV ordenean hori ez da gertatuko artio azken hitza on sintagma (buruazkena).

Eta esan behar dugu ze horixe bilatzen genuen an gure eredua ere noiz erabiltzen genuén beheragoko notazioa, non VO ordenetan osagarriak garatzen dirén aurrerantza aráuz ordena burulehena (O1O2), bitarten OV ordena buruazkenean díren garatzen justuki alderantziz, aráuz ordena buruazkena(O2O1):

Alegia, osagarriak garatzen dirá harmonikoki respektu ordena artén V eta O. [1447] [>>>]

Hawkins (1994) an VO ordenak: Sujetua = 2 hitz, Objetua = 3 hitz, V = 1 hitz

Gaur ohartuko gatzaio ki beste detaile bat on atzoko azken taula, zeintan Hawkins (1994) zúen aplikatzen ki VO ordenak (SVO, VSO,VOS) bere neurria on efizientzia an prozesamendua . Taulan bertan ikusten dugunez (ikus beherago), Hawkins (1994) dú suposatzen ze 3 ordena horietan objetuak izanen dirá luzeagoak zein sujetuak (3 hitz aúrka 2 hitz), eta sujetuak luzeagoak zein aditzak (2 aúrka 1):

• mS = 2 words,

• mO = 3,

• V = l
  

Bihar okupatuko gara kin m txiki hori zein dén agertzen aurrén S (sujetua) eta O (objetua). Gaur soilik zehaztu nahi ditugu 3 luzera horiek:

Akaso, lehenengo hurbilketa baterako, guk nahiago genuke konsideratzea zér gertatzen den noiz S, V eta O dirén berdin luzeak (edo berdin laburrak): demagun, hirurak ere hitz batekoak (hala egiten genuen an gure eredua). 

Eta gero, gure ikuspuntutik, saiatuko ginake aztertzen nóla aldatzen diren emaitzak noiz objetuaren tamaina joan luzatzen (hala egiten genuen an gure eredua). Izan ere, objetua da zentrua on informazioa, esan nahi baita zentrua on informazio subjetiboki berria, eta horregatik esaldiko parte dinamikoena, berdin nola ondo luzagarria baldin irekia eta reflexiboa. Hortaz, egokia dirudi objetua konsideratzea elementu prototipikoki luzeena.

Eta gauza da ze, Hawkins-en supuesto horretan, objetua da luzeena, halan-ze iruditzen zaigú supuesto egokia. [1446] [>>>]

Hawkins (1994, 2004) saiatuko da azáltzen Tomlin-en maiztasun-banaketa sinkronikoa (1986), non ez den konsideratzen joera diakroniko nagusia

Atzo genioenez, Hawkins (1994, 2004) saiatuko da azáltzen Tomlin-en maiztasun-banaketa sinkronikoa (1986), non ez den konsideratzen joera diakroniko nagusia (zeintan lehenesten dén VO gain OV). Ikus maiztasun horiek an 3 hitz-ordenak non V dén lehenda O, hala nola ere Hawkins-en ondorengo komentarioa gain joera nagusiak zein nabari diren an portzentaje sinkroniko (estatiko) horiek (an "A performance theory of order and constituency", 1994:329-331):

Hawkins dú aipatzen bi joera an maiztasun horiek:

• SVO dá klaruki favoretua gain beste bi ordenak.

• Zénbat eta sujetua atzerago, hainbat desfavoretuagoa da ordena.
  

Joera horiek azaldu nahirik, Hawkins (1994) dú kalkulatuko bere neurria on  hitz-ordenen prozesamendu-efizientzia (Agg. IC-to-word ratio), zeinen emaitzak dirén agertzen an ondorengo taula: 

Eskuinean ikus daitezke aipatutako 3 maiztasun sinkronikoak, eta ezkerrean Hawkins-ek kalkulatutako neurria (ratioa) islátuz (inplémentatuz) ber rankina zein dén agertzen artén maiztasunak an 3 ordena horiek. Bihar jarraituko dugu ikusten detaile gehiago gain aurreko konputo horiek. [1445] [>>>]

Hawkins, erábiliz bere teoria prozesatzailea, saiatuko da azáltzen munduko hitz-ordenen maiztasun sinkronikoak ga Tomlin (1986)

Hawkins, erábiliz bere teoria prozesatzailea, saiatuko da azáltzen Tomlin-en maiztasun sinkronikoak (1986). Honela genioen an gure "Hizkuntza bere osotasunean" (2017) :

Hala egiten du an bere "A performance theory of order and constituency" (1994) eta an gorago aipatutako "Efficiency an complexity in grammars" (2004). Datozen postetan saiatuko gara zehazten zéin den bere eredua. [1444] [>>>]