Ez al dira bi perpaus horiek ezin tipikokiago explikatiboak?

Genioen herenegun nóla perpaus erlatiboak izan ahal dirén restriktiboak edo explikatiboak, eta nóla bi perpaus-klase horiek idatzian ondo ezberdintzearren, egokiena (eta errazena) litzaké jartzea koma bat lehénda "zein" explikatiboa (adieraziz haren izaera), zein ez litzaken jarriko an adiera restriktiboa (hasieratik adieraziz haren interpretazioa). Hala eginez, dena da errazagoa, zabalagoa, argiagoa, interpretagarriagoa, aberatsagoa,...

Baina hara non datozkigun gure gramatikari ofizialak emánez beheragoko sailkapenak eta adibideak (Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:236):

Har daigun lehenengo adibidea: dioskue Euskaltzaindiko Gramatika-Batzordekoek ze ondoko bi perpaus erlatibootan ikusi ahal da balio murrizgarria, baina ez mugagarria:

Neure adeskidia, igaren urtean egin dut, eta ezarri argira librutobat euskaraz, zoiñen izena baita Onsa hilceco bidia, eta konprenitzen baititu onsa hilceko moyenak,... [Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:236]

Hor Tartas-ek diosku ze igaro den urtean egin dú librutobat euskaraz (autoreak 1666. urte hartan idatzitako libru bakarra eta bere lehenengoa: gero etorriko zén bigarrena an 1672) eta explikatzen digu ze berak idatzitako libru bakar horren titulua dá "Onsa hilceco bidia", halanola-ze libru horrek konprenitzen ditú onsa hilceko moyenak. Baina, ez al dira bi perpaus horiek ezin tipikokiago explikatiboak? [985] [>>>]

"afin + aditz subjuntiboa" (...hauek teoria mailan ere aipatzen dira, eta hori bai ezin dugula kenduarazi, baina bai euskararen erabilera arruntean)

Azken sarreretan ari gara komentatzén a oharra zein EHUko Euskara Zerbitzuko zuzentzaileek idatzi zutén respektu euren interventzioa an gure artikulua titulatzén "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019). Gaurkoan beste zerbait komentatu behar dugu:

Hor, zuzentzaile anonimoek expreski aipatzen duté "noiz + aditza" edo "afin + aditz subjuntiboa" artén egiturak zein ezin diren onartu. Interesgarriki, bigarrenaren kasuan diote:

afin + aditz subjuntiboa (helburuzko perpausetarako: hauek teoria mailan ere aipatzen dira, eta hori bai ezin dugula kenduarazi, baina bai euskararen erabilera arruntean).

Teoria mailan? Ikus ondorengo bi adibideak ganik Tartas (ikus hemen):

AFIN. (Seguido de eta). A fin de que, con objeto de que. Giten othoi, onsa bizi Ienkoarekila batian haren grazia saindian, afiñ eta ohoiñ tronpur hura, herioa jin dadinian, edo egunaz edo gauaz gure kontre, guk hura trunpa dezagun eta, ez hark, gu. Tt Onsa 61. Afin eta ihesi egin dezazun haier, ebita ditzazun. Tt Arima XV. [OEH]

an Orotariko Euskal Hiztegia. [971] [>>>]

Birsortuz: "apartenitu" transitiboa

Josu Lavin-ek atzo ematen zigún honako versioa:

Bertan iradokitzen da, gainera, ezen zer ere gaur egun deitzen baitugu totalitarismoa dagokiola tradizio bati zein ez baita ez zaharragoa ez berriagoa gure zibilizazioa bera baino. (65 silaba)

eta Gilen-ek beste versio hau:

Hartan iradokitzen da, gainera, ezen zeri baiteritzagu gaur totalitarismoa apartenitzen dela tradizio bati zein ez baita zaharrago ez gazteago ezi gure zibilizazioa bera. (61 silaba)

non, besteak beste, distiratzen da aditz bat: "apartenitu", zein jada Leizarraga-k edo Tartas-ek erabili zutén intransitiboki:

 bai eta Atxaga-k transitiboki an bere "Obabakoak":

Pensatzen nago ze, akaso horixe izanen zen lehenetariko aldia noiz aditz hori erabili zen transitiboki (ikus biharko sarrera), baina, hala balitz ederki legoke zeren orain denok izango genuke beste aukera hori ere: aukera transitiboa. Horrela garatzen dira hizkuntzak.

Apuntatu nahi dut ze, "apartenitu" aditz jada luzearen erabilera zailtzen da noiz erábili laguntzaile datiboa, eta akaso bereziki noiz erábili laguntzaile datibo intransitiboa (gintzaizkion vs genion), halatan ze espekula liteke ea hori ez ote zen izanen arrazoietako bat zergátik Atxaga-k aukératu erabilera transitibo hori. Edonola ere, orobat erabili ahal da versio intransitiboa kin laguntzaile ez-datiboa, nola Gilen-ek egin, sinplifikatuz bere erabilera.

Eta aditz horren erabilera areago errazten da noiz erabili "ki" partikula datiboa, nola an:

"apartenitzen ginen ki taldea zein mintzatu zen buruz sintaxi progresiboa"

non, "ki" hori dá berbera zein apartenitzen da ki "dago-ki-o", adibidez. Horrela, hartu dut lizentzia ki deskónposatu "dago-ki-o" adizkia an "dagó ki... (edozer)":

Bertan, gainera, iradokitzen da ze hóri zein gaur deitzén totalitarismoa dagó ki tradizio bat zein ez den zaharrago ezta berriago ze... gure zivilizazioa bera. (48 silaba)

edo erábiliz "apartenitu":

Bertan, gainera, iradokitzen da ze hóri zein gaur deitzén totalitarismoa apartenitzen da ki tradizio bat zein ez den zaharrago ezta berriago ze... gure zivilizazioa bera.

Esaldi progresiboan, artikulazio guztia dagó begira ki... bukaera bat, koherenteki, efizienteki, efektiboki. Horrela, esaldi horretan, bukaera bilakatu zaigú sorpresibo samarra, estimulagarria. [847] [>>>]