Mesedez, ez dezatela har horrenbeste lan!

Jarraituz kin EHUko ohar linguistikoa zein hango zuzentzaileek idatzi zutén respektu artikuluá "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019), dugú irakurtzen:

non gure universitate publikoaren zuzentzaileak kexatzen ari diren zatio egin behar izatea lan handiagoa eta antza deserosoa, zeintan joan behar dirén zuzentzen originaleko zenbait estruktura burulehen (kasu honetan, euskaran jada erabiliak) an textu akademiko (printzipioz landu) bat non justuki halako tresnak aldezten diren. Diotenez, erabilera horiek...

... gure lana ugaritzeaz gainera, artikulu oso-osoak begiratzera behartzen baikaitu.

Uste nuen ze zuzentzaileek, bilatuz erroreak, irakurri ohi zituztela artikulu oso-osoak, baina, antza, soilik irakurri behar dituzte artikulu oso-osoak noiz hasten diren aurkitzen tresna burulehen garatzaileak zein, gainera, ez diren erroreak. Originalean, adibidez, ondorengo esaldia agertzen zen:

Esan nahi baita ze itzulpena etorri beharko litzateke bide honetatik: Abolizio-bide modurako keinuen eta egoeren reiterazioari buruzko topiko obstinatuak entzuten ditut, non justuki hasieran agertzen baitzaizkigu xehetasun ebokatzaile horiek, hantxe non ez duten batere kontestualizaziorik, non ez duten efektu ebokatzaile handirik zeren ez dira ezta ulertu ere egiten. [Jatorrizko textua]

non zuzentzaileek kendu (kenduarazi) duté "hantxe":

Esan nahi baita ze itzulpena etorri beharko litzateke bide honetatik: Abolizio-bide modurako keinuen eta egoeren reiterazioari buruzko topiko obstinatuak entzuten ditut, non justuki hasieran agertzen baitzaizkigu xehetasun ebokatzaile horiek, non ez duten batere kontestualizaziorik, non ez duten efektu ebokatzaile handirik zeren ez dira ezta ulertu ere egiten. [Textu zuzendua eta finala]

utzíz egitura nahasgarriago bat zeintan lirudikén ze bigarren eta hirugarren "non" horiek izanen luketé ber referentea zein lehenengoak, noiz ez den horrela (lehenengoan referentea dá letra etzanetako esaldia, bitartean ze bigarren eta hirugarrenean dén "justuki hasieran..., hantxe non..."). Mesedez, ez dezatela har horrenbeste lan! [972] [>>>]

"afin + aditz subjuntiboa" (...hauek teoria mailan ere aipatzen dira, eta hori bai ezin dugula kenduarazi, baina bai euskararen erabilera arruntean)

Azken sarreretan ari gara komentatzén a oharra zein EHUko Euskara Zerbitzuko zuzentzaileek idatzi zutén respektu euren interventzioa an gure artikulua titulatzén "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019). Gaurkoan beste zerbait komentatu behar dugu:

Hor, zuzentzaile anonimoek expreski aipatzen duté "noiz + aditza" edo "afin + aditz subjuntiboa" artén egiturak zein ezin diren onartu. Interesgarriki, bigarrenaren kasuan diote:

afin + aditz subjuntiboa (helburuzko perpausetarako: hauek teoria mailan ere aipatzen dira, eta hori bai ezin dugula kenduarazi, baina bai euskararen erabilera arruntean).

Teoria mailan? Ikus ondorengo bi adibideak ganik Tartas (ikus hemen):

AFIN. (Seguido de eta). A fin de que, con objeto de que. Giten othoi, onsa bizi Ienkoarekila batian haren grazia saindian, afiñ eta ohoiñ tronpur hura, herioa jin dadinian, edo egunaz edo gauaz gure kontre, guk hura trunpa dezagun eta, ez hark, gu. Tt Onsa 61. Afin eta ihesi egin dezazun haier, ebita ditzazun. Tt Arima XV. [OEH]

an Orotariko Euskal Hiztegia. [971] [>>>]

Zinez beharko al ditugu 100 urte arrenda ulertú 'noiz + aditza'? Iruditzen zait penagarria

Sarrera honetan EHUko zuzentzaile anonimoek azaltzen zutén euren lan sintaktikoa gain "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019) emanez eta ondorengo hiru arrazoibideak (horiz nabarmenduak):

 

zeintarik aurreko biak jada komentatu ditugún hemen eta hemen. Zuzentzaileek emandako hirugarren arrazoia litzaké ze estrukturak nola "noiz + aditza" edo "afin + aditz subjuntiboa" ez direla erraz ulertzen:

... ez ditugu onartu zenbait egitura,... haien ulertzeko zailtaunagatik (autoreak kontrakoa badio ere)... Era horretakoak dira, besteak beste, NOIZ + ADITZA... eta AFIN + ADITZ SUBJUNTIBOA...

Egitura horien zailtasuna radikatuko litzake an izatea ezezagunak za irakurleak, halan ze:

... beharbada hemendik 100 urte barruko euskaran ulertuko dira.

Harrigarria gertatu zait gure zuzentzaile ezezagunak hain kezkatuta egotea zatio ulergarritasuna on egitura batzuk zeinen zentzua eta interpretazioa dén aski gardena. Edonola ere, duda izanez gero, edozeinek konsulta lezake Orotariko Euskal Hiztegia (zein izan beharko litzakén euskararen referentzia nagusia) eta argítu bere dudak, berdin nola egin liteke kin beste edozein estruktura edo hitz zeinen esangura konprobatu nahi den. Gainera, idazkian bertan báda ohar azaltzaile bat (nola genioen hemen) non agertzen dén adibidez "afin (eta)..." finala:

nahiz justuki "noiz + aditza" ez da explikatzen zeren bere interpretazioak ez zirudien bereziki dudagarria (eta autore honi gustatuko litzaioke bere artikuluan erabaki ahal izatea zér den dudagarria eta zér ez).

Zinez, ulergaiztasunak ez dirudi oso arrazoi sendoa, areago noiz estruktura burulehen guzti horien izateko arrazoia dén euren potentzia linguistiko-komunikatiboa, non sartzen baitá euren efizientzia eta erraztasuna ki transmititu euren esangura an momentu egokien eta expresiboena.

Harago, textua dá artikulu zientifiko bat non, gainera, egiten ari dén ikerkuntza gain sintaxia eta bere efektuak gain komunikazioa eta kultura, eta non praktikatzen ari dén (neurri batean bederen) hori lan garatzaile proaktiboa zeintaz mintzo den (ikus goragoko oharra). Galdera dá: Zinez beharko al ditugu 100 urte arrenda ulértu "noiz + aditza"? Iruditzen zait penagarria. [970] [>>>]

Eta, gainera, aipatzen duté tradizioa

Azken sarreran genuen ikusten ohar bat zeintan, besteak beste, EHUko zuzentzaile anonimoek azaltzen zutén (an ber dokumentua eta formatoa zein beste zuzenketa guztiak) euren interventzio sintaktikoa gain "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019) emanez-eta ondorengo hiru arrazoibideak (horiz nabarmenduak):

Mintza gaitezen hemen gain lehenengo arrazoibidea:

... haien tradizio-faltagatik, 

non, bistan denez, erabiltzen dute zér-eta tradizioa aúrka egiturak nola:

NOIZ + ADITZA (denborazko perpausetarako)

zein agertzen den an Ororatiko Euskal Hiztegia (ikus adibidez "Noiz erabili? Noiz nahi"):

Hire Resumaren konplimendua eta perfekzionea ethor daiten artean, noiz hi agerturen baitaiz eure Semearen personán. Lç Ins A 3v. [OEH]

-Nos egin bear da penitenzia? --Nos aginduten daben konfesoreak. Arz 53. [OEH]

Ez gara hasiko orain mintzatzen burúz tradizioaren ikuspegi estatikoa (zér erabili den) eta ikuspegi dinamikoa edo garatzailea (alegia, euskararen mekanismo sintaktikoak ere bádirela tradizioa) afin azáldu zenbait tresna, zeren, ikuspegi estatikotik ere, ez da dudarik ezen "noiz..." pertenitzen da ki euskal ondare sintaktikoa (gainera, zuzentzaileek eurek onartu dute an zenbait erabilera). Hortaz, zertára dator explizitoki referitzea ki tradizio-falta on egitura hori? Zertára dator derrigor zuzéntzea ondorengo erabilera hau (artikuluko azken esaldia)?

Eta arrazoia da sintaktikoa, estruktura burulehenen potentzia linguistikoak ematen baitio esaldi horri jarraitutasun koherente, fluitu, moldagarri eta eraginkorra, horixe berbera zein desagertzen den noiz erabiltzen dugun sintaxi buruazkena, zeinen eragin antiespresiboa sotila baita, ia ezkutua ere, baina etengabekoa. 

zein gelditu dén honela:

Eta arrazoia da sintaktikoa, estruktura burulehenen potentzia linguistikoak ematen baitio esaldi horri jarraitutasun koherente, fluitu, moldagarri eta eraginkorra, horixe berbera zein desagertzen den erabiltzen dugunean sintaxi buruazkena, zeinen eragin antiespresiboa sotila baita, ia ezkutua ere, baina etengabekoa. 

Eta, gainera, aipatzen duté tradizioa. [968] [>>>]

Askoz errazagoa da: zuzentzaileek zuzendu behar dituzté erroreak

Azken sarreretan egin ditugú zenbait komentario respektu zuzenketa-lana zein EHUko Euskara Zerbitzuko zuzentzaileek burutu zutén gain gure artikulua titúlatzen "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019). Eta esan behar da ze zuzentzaile ezezagun horiek, apárte egin euren zuzenketak (zein zihoazen askoz haratago zein nire erroreak) eta zuzenketa horiekin guztiz batera, hartu zutén lizentzia xedé esan ki liburuko editoreak (zeinen lana izan zén inpekablea) ondorengo hau:

Askoz errazagoa da: zuzentzaileek zuzendu behar dituzté erroreak (jakina, halaber, euren izena emanda, sugeritu ahal duté bestelako edozein mejora, utziz azken erabakia ki autorea). [967] [>>>]

EHUko zuzentzaileek: "..., buruazkenak bai duen urrutiratzen bitartean"

Atzoko sarreran genuén nabarmentzen hori antzekotasun funtzionala artén:

1.: "baldin" kondizionala, zeintan, interes argitzaile-erraztaileaz gainera (Altube, 1954), Altube-k azpimarratu zuén haren interes expresiboa ere (Altube, 1929:193):

Aún se acentúa más el caracter hipotético de las oraciones colocando al principio de ellas el morfema precitado:

— Baldin aguro ez bazatoze
— Baldin euskera bizitzen ezpada (Altube, 1929:193)

eta

2.: "afin" edo "afinda..." edo "afin-eta..." edo "arrenda..." edo "te(ko)..." edo "xedé..." finalak, zeintan, antzera, azpimarra geinke ber interes argitzaile-erraztaile-expresiboa.

Baliabide burulehenek, oro har, hobeki estrukturatzen duté diskursoa hala-emanez jarraitutasun handiagoa, zeinek gero emanen dituén aukera expresibo-intonatiboa zabalagoak. Jakina, efektu guzti horiek pilatzen doaz eta metátuz noizero gehitzen dirén aukera teknologiko berriak, areanda, orotara, sórtu efektu diferentzial hain handia ze amaitzen da baldintzatzen kultura osoa.

Eta antzera gertatzen da kin, adibidez, "bitartean eta", "bitarten-ze", "bitartenda" edo "bitarten" soila, zeinen arteko lehenengoa aipatzen dén an gure artikuluko ohar linguistikoa (ikus [963]) nahiz gero ez agértu an textua justuki zeren zuzentzaileek kenduarazi dutén haren erabilera bakarra. Ikus zértan zen erabilera hori:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik bitartean eta buruazkenak bai duen urrutiratzen, horrela zapuztuz irainaren indarra, eta gutxiagotuz bere erabilera. [Jatorrizko textua]

Hor nahiago genuén adibidez:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik bitartean-ze buruazkenak bai duen urrutiratzen, horrela zapuztuz irainaren indarra, eta gutxiagotuz bere erabilera.

baina Joanes Urkijo-k erabili zuén justuki "bitartean eta" (1985, ikus [208]) eta, oharrean esan lez, mugatu behar ginen ki tresna jada erabiliak. Edonola ere, erabailia edo ez, kasu horretan berdin izanen zen, zeren EHUko zuzentzaileek berdin pasatuko zutén euren galbahea:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik, buruazkenak bai duen urrutiratzen bitartean, horrela zapuztuz irainaren indarra, eta gutxiagotuz bere erabilera. [Textu zuzendua eta publikatua]

[966] [>>>]

Berdin-berdin nola "baldin..." edo "baldinda..." edo "baldin-eta..." an perpaus kondizionalak

Atzo aipatzen genuén zuzenketa bat zein EHUko zuzentzaileek egin zuten an "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019), non, esaldi batean, kendu zutén "noiz itzultzen..." afin járri zeozer gutxio diskursiboa, gutxio fluitua, eta finean nahasgarriagoa. Gaur komentatu nahi dugu hango beste interventzio bat non zuzentzaileek kendu dutén "afin..." finala an:

Altubek (1929) ez du hor aipatzen baldin prepositibo horren balio argitzaile-erraztailea, baizik bere balio espresibo indartzailea: izan ere, perpausaren zentzu kondizionala hasieratik koherenteki iragartzeak aportatzen du aukera perfektua afin hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera kondizionala, hala nahi izanez gero. [Originala]

geldítuz honela:

Altubek (1929) ez du hor aipatzen baldin prepositibo horren balio argitzaile-erraztailea, baizik bere balio espresibo indartzailea: izan ere, perpausaren zentzu kondizionala hasieratik koherenteki iragartzeak aportatzen du aukera perfektua hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera kondizionala, hala nahi izanez gero. [Textu zuzendua eta publikatua]

non orain dudatu ahal da ea "hasiera horretatik" sintagma hori lotzen dén kin "aportatzen du" ala kin "enfatiza dezagun". Sinpleki emaitza diskursiboagoa da baldin erábili "afin..." edo "afinda..." edo "afin-eta..." edo "arrenda..." edo "te(ko)..." edo "xedé..." edo beste halako estruktura bat: izan ere, horrela edukia hobeki aurkezten-estrukturatzen da, aparte eskaini...

... aukera perfektua afinda hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera finala, hala nahi izanez gero.

berdin-berdin nola "baldin" edo "baldinda" edo "baldin-eta" an perpaus kondizionalak, nola genioen justuki an goragoko pasartea (respektu "baldin"). [965] [>>>]

"noiz itzultzen" dá diskursiboagoa ze "itzultzean"

Atzo genioen nóla EHUko euskara-zuzentzaileek...

..., eta ez-gutxitan erabaki dute ze originaleko estruktura bat ez zela onargarria, jarriz-eta, nire filtroaz gainera, bigarren filtro bat, zeinekin batzutan ordezkatu dituztén gure aukera diskursiboak (alegia, euskararen baliabide diskursiboak) kin beste aukera ez hain diskursiboak, hola idazkia kaskartuz (hori da prezioá zein ordaindu behar dén zatio publikatú, gaur egun, an Euskal Herriko Unibertsitatea).

Hola, gure originaleko 5. sekzioaren hasieran irakur zitekén hau:

Jon Alonsok (2007) komentatu du nola aurkitu zituen arazo gaindiezinak noiz itzultzen Julio Cortázarren “El ídolo de las Cícladas” ipuina, eta zehazkiago, hango zenbait esalditako atmosfera magiko eta ebokatzailea. [Originala]

Baina, EHUko zuzentzaileek eraginda (finean derrigortuta) orain, versio publikatuan irakurri ahal dá textu hau:

Jon Alonsok (2007) komentatu du nola aurkitu zituen arazo gaindiezinak itzultzean Julio Cortázarren «El ídolo de las Cícladas» ipuina, eta zehazkiago, hango zenbait esalditako atmosfera magiko eta ebokatzailea. [Textu zuzendua eta publikatua]

Gauza da ze "noiz itzultzen" dá diskursiboagoa ze "itzultzean". [964] [>>>]

"Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak", bi filtro sintaktiko pasatuta

Galdetzen zuen atzo Gilen-ek ea bázegoen atzoko artikulua eskuratzerik: hor doá artikuluaren aurreproba bat:

"Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019)

non azpimarratu nahiko nituzkén bi kontu:

1. Jakinda-ze, ohi denez, artikulua pasatu beharko zén ti zuzenketa ganik EHUko euskara-zerbitzuak, eta ezaguturik euren ohiko zeloa noiz aplikatzen euren arauak, hala nola euren ohiko jarrera respektu edozein erabilera zein senti lezaketen nola "ez-guztiz-estandarra" (nahiz erabilera hori eta bere zergatia egón ondo azaldua eta justifikatua an anitz idazki), núen idatzi ondorengoa (2019:311), adibide modura jarríz nor-eta Altube bera (ikus sarrera hau):
   
   
   
   Guztiarekin ere, aurreikusiz zér gertatuko zen, artikuluan mugatu nintzen ki erabili soilik estruktura sintaktiko jada erabiliak an euskara (gutxienez behin), esperoan-ze horrela (eta Altuberen eredua aipatuta) ez zen egonen "modu horretako" zuzenketa sintaktikorik (2019:311):
   
   
   
2. Gure EHUko zuzentzaileak, ordea, ez dira horrekin konformatu, eta ez-gutxitan erabaki dute ze originaleko estruktura bat ez zela onargarria, jarriz-eta, nire filtroaz gainera, bigarren filtro bat, zeinekin batzutan ordezkatu dituztén gure aukera diskursiboak (alegia, euskararen baliabide diskursiboak) kin beste aukera ez hain diskursiboak, hola idazkia kaskartuz (hori da prezioá zein ordaindu behar dén zatio publikatú, gaur egun, an Euskal Herriko Unibertsitatea). 

Hala eta guztiz ere, esan behar da ze originaleko zenbait erabilera progresibok pasatu dituztéla filtro horiek, eta hor agertu dira, zorionez, eginez euren bidetxoa. [963] [>>>]