Berdin-berdin nola "baldin..." edo "baldinda..." edo "baldin-eta..." an perpaus kondizionalak

Atzo aipatzen genuén zuzenketa bat zein EHUko zuzentzaileek egin zuten an "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019), non, esaldi batean, kendu zutén "noiz itzultzen..." afin járri zeozer gutxio diskursiboa, gutxio fluitua, eta finean nahasgarriagoa. Gaur komentatu nahi dugu hango beste interventzio bat non zuzentzaileek kendu dutén "afin..." finala an:

Altubek (1929) ez du hor aipatzen baldin prepositibo horren balio argitzaile-erraztailea, baizik bere balio espresibo indartzailea: izan ere, perpausaren zentzu kondizionala hasieratik koherenteki iragartzeak aportatzen du aukera perfektua afin hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera kondizionala, hala nahi izanez gero. [Originala]

geldítuz honela:

Altubek (1929) ez du hor aipatzen baldin prepositibo horren balio argitzaile-erraztailea, baizik bere balio espresibo indartzailea: izan ere, perpausaren zentzu kondizionala hasieratik koherenteki iragartzeak aportatzen du aukera perfektua hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera kondizionala, hala nahi izanez gero. [Textu zuzendua eta publikatua]

non orain dudatu ahal da ea "hasiera horretatik" sintagma hori lotzen dén kin "aportatzen du" ala kin "enfatiza dezagun". Sinpleki emaitza diskursiboagoa da baldin erábili "afin..." edo "afinda..." edo "afin-eta..." edo "arrenda..." edo "te(ko)..." edo "xedé..." edo beste halako estruktura bat: izan ere, horrela edukia hobeki aurkezten-estrukturatzen da, aparte eskaini...

... aukera perfektua afinda hasiera horretatik enfatiza dezagun perpaus osoaren izaera finala, hala nahi izanez gero.

berdin-berdin nola "baldin" edo "baldinda" edo "baldin-eta" an perpaus kondizionalak, nola genioen justuki an goragoko pasartea (respektu "baldin"). [965] [>>>]

Ereduak bádaude, baina landu behar dira

Azken sarreran Txopi-k helerazi digu honako komentarioa:

Nik uste euskal aditza hain dala zaila ze behar du ba (1) planteamendu berri, nola sintaxia. Badira aukerak, esaterako aditz potentzialak dira askoz geyo xinple an dialekto on Bizkaia , on Nafarroa edo on Iparralde. Gainera an hauek dialekto zegoen tradizio literarioa eta jendeak zuen erabiltzen.

Bestalde an ba (1) dialekto on Bizkaia, NOR-NORI-NORK zegoen oso sinplifikatua, baina berriz ere zuten baztertu ta zuten hartu eredu zailak. Argi dago ze ez ziren kontziente buruz garrantzia on hizkuntza erraxa, arina, xinplea.

Hortaz, báda aukera ez erábiltzeko konkordantzia plurala edo datiboa (bereziki interesgarria noiz laguntzaile horiek luzatzen diren) jarráikí erabilera (eredu) zahar batzuk. Eta, ez-gutxitan, báda aukera ez erábiltzeko laguntzailea bera ere (bereiziki interesgarria noiz erábili nexu burulehenak) jarráiki mekanismo (eredu) zahar bat. Nola genioén hemen:

Aurreko sarreran aipatzen genuén ondorengo perpaus finala:

Afin eta ihesi egin dezazun haier [= haiei], .... Tt Arima XV. [OEH]

zein, nola genioen, aisa bihur liteken ondoko aukera ez-jokatua:

Afin ihesi egin haier, ...

non aditz ez-jokatuak ("ihesi egin") ez duen eskatzen konkordantziarik kin ezein objektu, delarik direktu edo indirektua.

Eta gauza da ze, aldaera jokatuetan ere, euskaraz existitzen da aukera ki ez egin konkordantziarik artén aditz jokatua eta objektu indirektua, nola konprobatu ahal dugun an goiko adibidea:

Afin ihesi egin dezagun haier,...

zein, modu konkordatuan, litzakén:

Afin ihesi egin diezaiegun haier,...

Da beste aukera bat zein ez den zértan galdu, are gutxiago noiz nahi dugun sinplifikatu aditza.

Bai, ereduak bádaude, baina landu behar dira. [857] [>>>]

Aukerako aditz-konkordantzia datiboa: "Afin eta ihesi egin dezazun haier, ...."

Aurreko sarreran aipatzen genuén ondorengo perpaus finala:

Afin eta ihesi egin dezazun haier [= haiei], .... Tt Arima XV. [OEH]

zein, nola genioen, aisa bihur liteken ondoko aukera ez-jokatua:

Afin ihesi egin haier, ...

non aditz ez-jokatuak ("ihesi egin") ez duen eskatzen konkordantziarik kin ezein objektu, delarik direktu edo indirektua.

Eta gauza da ze, aldaera jokatuetan ere, euskaraz existitzen da aukera ki ez egin konkordantziarik artén aditz jokatua eta objektu indirektua, nola konprobatu ahal dugun an goiko adibidea:

Afin ihesi egin dezagun haier,...

zein, modu konkordatuan, litzakén:

Afin ihesi egin diezaiegun haier,...

Da beste aukera bat zein ez den zértan galdu, are gutxiago noiz nahi dugun sinplifikatu aditza. [455] [>>>]

Irakurri informazio gehiago »

"afin-eta egin dezagun ..." > "afin egin..."

Aurreko sarreran, "nahizik-eta" egituran, konprobatu ahal izan dugu nóla OEHn azaldu den bere esangura arartez estruktura final frantsesá: "afin que". Eta justuki expresio hori da etorkia nondik sortu-garatu den euskaraz a-estruktura "afin-eta", zein berdin-ere izan ziteken "afin-ze". Ikus OEH:

AFIN. (Seguido de eta). A fin de que, con objeto de que. Giten othoi, onsa bizi Ienkoarekila batian haren grazia saindian, afin-eta ohoiñ tronpur hura, herioa jin dadinian, edo egunaz edo gauaz gure kontre, guk hura trunpa dezagun eta, ez hark, gu. Tt Onsa 61. Afin-eta ihesi egin dezazun haier, ebita ditzazun. Tt Arima XV. [OEH]

Nabarmentzekoa iduri zaigu nóla kasu honetan "-eta" indartzailea atxiki zaio ki "afin" mailegatua, hala erákutsiz bere versatilitatea.

Eta, jarraituz ber bidea (mekanismoa) zein jarraitu den an antzeko estrukturak, hor ere erabil litezke aditz-forma ez-jokatuak, nola aditz-erroa edo partizipioa, ordezta aditz-forma subjuntibo jokatuak, horrela sinplifikátuz aditza noiz komeni den:

Afin eta ihesi egin dezazun haier, .... Tt Arima XV. [OEH]
Afin ihesi egin haier, ...

Hor, ohi bezala, "-eta" ere sinplifikat liteke. [454] [>>>]