Gure helburu funtzionaletarako, sujetua konsidera daiteké buru diskursiboa on esaldia (zeinen osagarri diskursiboa dén predikatua)

Atzokoan aipatzen genuen nóla estatistikak lagundu ahal digún azáltzen zergátik hitz-ordenak erakusten dituztén hain maiztasun diferenteak. Eta hor ere, estatistikak lagundu ahal digu argitzen realitate berez-aski-ezkutu eta iheskorrak zein geldi litezkén agerian noiz tratatu kopuru handiak, zeintan antzeman ohi dirén joera interesgarriak. Puntu honetaz, gogora daigun gure sarrera titúlatzen "Sujetu sintaktikoa da tipikoki thema diskursiboa eta agente semantikoa", non orobat mintzo ginén an termino estatistikoak:

Gure kasu honetan, eta zuk diozunez, sujetu gramatikala ez da beti izan behar thema edo/ta agentea, baina sujetua izaten dá húra zeintaz esaten dugun zerbait (esan nahi baita ze, maiz askoan sujetua izanen dá thema), eta predikatua izaten dá húra zein esaten dugun burúz sujetua (esan nahi baita ze, maiz askoan predikatua izaten da rhema).

Jakina, sujetua izan ahal dá thema edo rhema, agente semantikoa edo paziente semantikoa (edo eliptikoa), baina horrek ez digu ezkutatu behar ze existitzen dira korrelazio sendoak artén sujetu sintaktikoak eta thema diskursiboak edo/ta agente semantikoak (berriro diot: esaldi bakan batean diskutitu daiteke edozer, baina agregatuki argi dira ageri erlazio estu horiek, eta datu agregatuetan ikusten dirá tendentziak).

Jon Aske hizkuntzalari euskaldunak zioskun hemen:

There is a strong correlation between grammatical subject and topic, on the one hand and grammatical object (when there is one) and focus. Indeed, the category subject seems to be but the grammaticalization of the category topic (although not all subjects are topics, and some are indeed foci). [Jon Aske]

eta Comrie hizkuntzalariak hemen:

Las explicaciones para el predominio de los órdenes de palabras en los que el sujeto precede al objeto parecen tener base psicológica, de acuerdo con la preeminencia del agente en la posición agente-acción-paciente y la gran correlación entre el agente semántico y el sujeto sintáctico: ... [Comrie]

Aipatzen duzu, Patxi, Euskaltzaindiaren gramatika; eta Euskaltzaindiak berak sinatzen du ondorengoa (Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna):

Gramatika egituraz eta mintzagai egituraz mintzatu gara. galdera hauxe da orain: ba ote da bi egitura horien artean nolabaiteko loturarik edo bakoitza bere aldetik ote dabil? Badirudi erantzuna baiezkoa dela, hots, nolabaiteko lotura badela. Oro har, mintzagai egituran ditugun mintzagaia eta iruzkina gramatika egiturako subjektua eta objektua-aditza osagaiekin bat datozelako. [Euskaltzaindia, "Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna", 2002:29]

Eta justuki horrregatik, zatio bere izaera thematiko tipikoa, hizkuntza gehienek bukatzen dute jartzen sujetua aurré beste edozer an esaldi kanonikoak, eta orobat horregatixe azal daiteke zergátik...

...prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla" [Laka: ikus hemen]. 

Eta azpimarratu nahi genuke ze prozesamendu-lan horiek eragiten dituzté efektuak, zeinen azterketan estatistikak berriro jokatzen dú oinarrizko papera (ikus adibidez "[#3] Zero OSV hizkuntza an Tomlin (1986), esan nahi baita, bat ere ez"):

... ikusi dugu an [#1] nóla Lakak laburbiltzen zigun ze:

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

eta an [#2] aurreko horren azalpen komunikatibo sendoa:

... izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá tematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

.

Hortaz, bádirudi ze sujetuak nagusiki thematikoak izanki, hobeki prozesatzen dira an esaldi-hasiera (azpi baldintza orokorrak), halan ze erakusten duté oso joera sendoa aldé posizio aurreratuena an esaldia.

Izan ere, sujetuak jokatzen du paper berezia an esaldia, zeren:

• izanki gehienetan diskursiboki thematikoa, 

• posizionalki joaten da an aurreneko posizioa, 

• non prozesatzen den hobeki zein atzerago, orohar,
  

Gainera, Fernández eta Ortiz de Urbinak dioskute ze ("Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan", 2007:56):

• ... perpausari (...) nahitaeztoa zaiola subjektua.
  

Horregatik guztiagatik, esan geinke ze, gure helburu funtzionaletarako, sujetua konsidera daiteké esaldiko buru diskursibo tipikoa, zeinen osagarri diskursibo tipikoa izaten dén predikatua (azken horren barruan aditzak jokatuko du paper zentrala nola predikatuko buru diskursiboa). [>>>]

Sujetu sintaktikoa da tipikoki thema diskursiboa eta agente semantikoa

[Erantzunez ki Patxi Petrirena, esperantzaz ezen askoz gehiagotan ahal dezagun ezagutu eta eztabaidatu bere komentario beti-ere aberasgarriak.]

Estatistikak askotan bistaratzen dizkigú realitateak (azpiko tendentziak) zein, bestela, nekez ikusiko genituzken. Esaldi baten gainean diskutigarria dateken hori ahal dá bihurtu aski klaru noiz aztertzen dugun realitate hori berbera azpi argi potentea on datu agregatuak, esan nahi baita kopuru handiak.

Zientzia sozialetan (eta hortxe da hizkuntzalaritza), estatistika dá lehio inportante bat nondik ikuskatzen ahal dugun abantailatsuki realitate soziala, askotan konplexua. Zeren, nahiz kasu konkretuetan edozer ere izan ahal dén aski eztabaidagarri, erlatibo edo kasual, ez da hala gertatzen noiz kontsíderatu kopuru handiak, non regularitateak retratatuko dirén antzera nola erábiliz X-izpi sozialak.

Gure kasu honetan, eta zuk diozunez, sujetu gramatikala ez da beti izan behar thema edo/ta agentea, baina sujetua izaten dá hura zeintaz esaten dugun zerbait (esan nahi baita ze, maiz askoan sujetua izanen dá thema), eta predikatua izaten dá hura zein esaten dugun burúz sujetua (esan nahi baita ze, maiz askoan predikatua izaten da rhema).

Jakina, sujetua izan ahal dá thema edo rhema, agente semantikoa edo paziente semantikoa (edo eliptikoa), baina horrek ez digu ezkutatu behar ze existitzen dira korrelazio sendoak artén sujetu sintaktikoak eta thema diskursiboak edo/ta agente semantikoak (berriro diot: esaldi bakan batean diskutitu ahal da ia edozer, baina agregatuki argi dira ageri erlazio estu horiek, eta datu agregatuetan ikusten dirá tendentziak).

Jon Aske hizkuntzalari euskaldunak zioskun hemen:

There is a strong correlation between grammatical subject and topic, on the one hand and grammatical object (when there is one) and focus. Indeed, the category subject seems to be but the grammaticalization of the category topic (although not all subjects are topics, and some are indeed foci). [Jon Aske, 1997]

eta Comrie hizkuntzalariak hemen:

Las explicaciones para el predominio de los órdenes de palabras en los que el sujeto precede al objeto parecen tener base psicológica, de acuerdo con la preeminencia del agente en la posición agente-acción-paciente y la gran correlación entre el agente semántico y el sujeto sintáctico: ... [Comrie, 1981]

Aipatzen duzu, Patxi, Euskaltzaindia-ren gramatika; eta Euskaltzaindia-k berak (2002) sinatzen du ondorengoa (Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna):

Gramatika egituraz eta mintzagai egituraz mintzatu gara. galdera hauxe da orain: ba ote da bi egitura horien artean nolabaiteko loturarik edo bakoitza bere aldetik ote dabil? Badirudi erantzuna baiezkoa dela, hots, nolabaiteko lotura badela. Oro har, mintzagai egituran ditugun mintzagaia eta iruzkina gramatika egiturako subjektua eta objektua-aditza osagaiekin bat datozelako. [Euskaltzaindia, Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna, 2002:29]

Honek guztiak ez du inplikatzen ze OVS ordena da berez eta beti ere komunikatiboki gaiztoa. Ez. OVS da ordena bat zein zenbait egoeratan dá abantailatsua, bereziki noiz biziki enfatizatu nahi ditugun objetu aski sinpleak an egoera komunikatibo ongi kontextualak (mezu bereziki adierazkorrak). Baina, regularki eta baldintza orokorretan erabiltzeko, báda ordena komunikatibo ahaltsuagorik, bai maila teorikoan (ikus adibidez hemen):

2.
Proto-languages are expected to be simple in terms of nominal expressions. However, along with the developing of NP internal structure and the extension of the size of NP, the pressure to move large NP to the end of sentence increases too. Between S and O, O is more likely to be heavy. That is why O, but not S, tend to postpone.
...
3.
In addition, a heavy O is normally a piece of new information. New information tends to appear later in the sentence. Therefore, everything else being equal, a heavy O tends postpone rather than prepose.
...
In short, the drift from OV to VO is motivated by the processing ease. [Bingfu Lu, 1998]

eta baita maila enpirikoan ere: goiko datuek ez dute uzten dudarako zirrikitu handirik.

Apárte utzita zuk edo nik izan ahal ditugun iritzi edo gustu personalak burúz ordena hau edo bestea, nik uste ze, ahal delarik, eraman behar da eztabaida ki esparru objetiboa, non minimizatu ahal daigun konponente subjetiboa. Eta hor, datu agregatuek behar dute jokatu paper garrantzitsua. [104] [>>>]

...there isn't a simple mechanism which favors that change (OV->VO) ... [Jon Aske]

Jon Aske dá hizkuntzalari euskaldun bat, zeinek bere tesian landu zuen euskararen hitz-ordena:

In my dissertation on Basque word order (UC Berkeley 1997) I proposed a solution for the "original" predominance of OV order as well as for the predominance of OV > VO shifts over VO > OV shift.

Jon Askek, erantzunez a Newsmeyer, ematen dizkigu azalpen hauek:

There is a strong correlation between grammatical subject and topic, on the one hand and grammatical object (when there is one) and focus. Indeed, the category subject seems to be but the grammaticalization of the category topic (although not all subjects are topics, and some are indeed foci).

non agerikoa baita planteamendu funtzionala. Askek dio:

The focus element, besides being accented, typically goes either in
(1) F1 position: Right before the verb, which is also rheme-first position, only preceded by any settings there might be, including a phrasal topic; or it goes in
(2) F2 position: Right after the verb (rheme-second position); or finally
(3) It may also be "bumped" to the end of the rheme, or "dislocated" to the right, as it were, into an intonation unit of its own (not to be confused with so-called "right dislocation" in English, which is really an antitopic construction).

Gero erakusten digu nolako sinpleak izan daitezken klasifikazioak:

Languages fall into two basic types:
Type 1: those which place the focus constituent consistently in F1 position (right before the verb), and never in F2 position, (so-called OV languages); and
Type 2: languages which place the focus constituent either in F1 position (right before the verb) OR in F2 position (right after the verb), depending on the construction and depending on the degree of salience, or focality of the focus in the assertion. More focal foci go in F1 position and less focal ones in F2 position. (Focus bumping is a possibility in either language type, though it may be rare in some rigid Type 1 languages).

Horrela, konsidera genitzake hurrenko hiru hizkuntza-mota hauek:

1. : Hizkuntza OV zurrunak nola japoniera, non fokua soilik kokatu ahalko da aurre aditza.
2. : Hizuntza OV malguagoak nola euskara, non lehenetsi ohi da aukerá F1 (batez ere foku laburretan), baina non den existitzen F2 ere, nahiz den gutxiago erabilia eta markatuagoa; izan ere, euskara estandarrean soilik dugu F1 aukera eta salbuespentxo batzuk.
3. : Hizkuntza VO klasekoak nola gaztelania, non den lehenesten F2 aukera, nahiz orobat existitú F1: tipo honetan F1 izaten dá erabilera aski markatua, aski adierazkorra, eta aski enfatikoa.

Zergátik jotzen dute sintaxiek an norabidea: 1 → 2 → 3? Askek erantzún:

So, why is OV > VO order change more common than the inverse:

1) I believe that there is a relatively simple mechanism for the development of an F2 position in a Type 1 language, namely through the gradual overuse of the strategy of focus bumping to an intonation unit of its own following the main assertion.
...
2) I believe that losing an F2 position ("VO > OV"), that is, losing a contrast, is a much less common change because there isn't a simple mechanism which favors that change and perhaps also for unknown cognitive reasons.

Edo Askek bere tesi-laburpenean dioenez:

The increasingly liberal use made of this latter focusing option by many speakers suggests that perhaps it is becoming relatively unmarked. I believe that this may be leading to a reanalysis of the extraposed position as postverbal for some speakers. This might explain the historical change from OV to VO as consisting of the acquisition of a new focus position, with the concomitant specialization of the positions. The opposite change from VO to OV order, on the other hand, would involve the loss of the postverbal focus position, a change which is quite rare in language.

Dudarik gabe, eta finean, asimetria horren arrazoiak dirá komunikatiboak. [85] [⇶] [A26] [A27] [A27B] [A15] (EZ [A28])