"zun" postposizioa, jatorriz, dá "-zu" atzizkia on ugaritasuna + "-n" inesiboa

Atzoko sarreran Josu Lavin-ek zioén ondorengoa burúz "zun" postposizioa:

Bilha itzaçu zun honen derivatuoc: zura eta zutik.
Azpisarrera batzuetan ere aguercen da zun hau.
Emaiten du dela inesivo bat.

Eta, bai, hala da: "zun" postposizioa dá "-zu" atzizkia on ugaritasuna + "-n" inesiboa, nola dagerkigun an Labayru hiztegia:

Ikus ere "zura" adlativoa an OEH:

2 zura.
(Tras tema nudo).En busca de. v. zun.
Ur-garbizura, iturburura. "Pour avoir de l'eau claire" . O Pr 457. [OEH]

hala nola ere, bere versio elatiboa:

2 zutik.
(Tras tema nominal nudo). De traer, de buscar. "Urzutik edo urzun izaturik heldu da, il vient de quérir de l'eau" SP. "-Zutik, suf. élatif de -zun. Ur-zutik heldu da, il vient de chercher de l'eau" H. Cf. zun, 2 zura. [OEH] 

Hortaz, "zun", jatorriz, dá inesibo bat kin "-n" bukaera. [800] [>>>]

Postposizio erantsiak derivatu ohi dirá tikan postposizio solteak

Aurreko sarreran nabarmentzen genuen nóla aglutinazioak dún errazten a analisia on postposizio erantsiak, zein, orain esan nahi dugunez, sortu ohi dira bidezta aglutinazioa on postposizio solteak. Esan nahi baita ze, oro har, postposizio erantsiak lehenago izan ohi dirá postposizio solteak, halan ze, nahiz erantsita, jarraitzen dute mantentzen ber estruktura zein zutén nola postposizio solteak, nola ikusi ahal izan genuen an kasua on soziatiboá "-(re)kin" < "-(re) kiden", non, genioenez, "kin" litzaké postposizioaren gorputza zein erantsiko den ki genitiboa edo absolutiboa arrén osatu egungo postposizio erantsi batu estandarra.

Areago, zenbait postposizio erantsiren kasuan, oraintsu arte idatzi dira solterik, evidentziatuz preseski euren jatorrin nola postposizioak. Hor dugú, adibidez, "-gatik" posposizio erantsia, zeinen jatorria ez litzakén baizik "gai + tik". Honela diote Azkarate-k eta Altuna-k (2001):

-(r)engatik (-gati, -gatika, -gaiti(k))

Mitxelenak (1977:92) ez du inolako zalantzarik atzizki honen jatorriaz, gai, gei + ti(k) da; azken batean, latinezko causa izenak ablatiboan duen postposizio erabileran pare-parekoa: belli causa, pacis causa (gero gazteleraz "por causa de"). Latinez bezalaxe, gainera, euskaraz ere aurrean genitiboa eraman lezake: gerla(ren)gatik, bakea(ren)gatik. [Azkarate-Altuna, "Euskal morfologiaren historia", 2001:107]

Ikusten dugu nóla postposizio hau ere (berdin nola "kin" soziatiboa) itsasten ahal den ki genitiboa edo absolutiboa, baina oraingoan báditugu halaber testigantza idatziak non den agertzen solterik:

Beccatu handiak gatic penitencia handia (Axular)
Dinot "nescaac" escondubagaco emacumiak gaiti (Frai Bartolome)
[adibideok atera dira tikan "Euskal morfologiaren historia", Azkarate-Altuna, 2001:108-109]

Eta hortxe bista-bistan daukagu postposizio solteá ("gatik") nondik eratorri dén "-gatik" postposizio erantsia. [600] [>>>]

Aglutinazioak errazten dú isolamendua on postposizioak: adibidez, "kin" soziatiboa

Atzoko sarreran genioenez, hizkuntza aglutinatiboetan ez dira aldatzen ez hitzak eztare hitzei erantsitako partikulak (postposizio erantsiak) noiz eransten diren. Izan ere, aglutinazioa gauzatzen da an modu regular eta mekanikoa, halatan ze erraza izaten da atzizkien analisi morfologikoa, aisa isolatuz postposizioaren gorputza.

Har dezagun kasua on "-kin" postposizio soziatibo erantsia: kasu horretan argi ikusten da ze postposizioaren gorputza dá "kin" hori, zeinen sorbidea, aztertu denez, izanen litzaké "kide" izena gehi kasu inesiboá "...-n", osatuz "kiden" (= "kide + n"), zeinen higaduratik etorriko litzakén "kin" soziatiboa.

"kin" soziatiboa, gainera, ager daiteke loturik ki absolutiboa, nola an Landuchio-ren hiztegia (1562):

Vere personeaquin
Oyñaquin çapaldu
Gozoquin
[adibideok atera dira tikan "Euskal morfologiaren historia", Azkarate-Altuna, 2001:105]

nahiz gehienetan agertu den loturik ki genitiboa, osatuz "...-re kin" = "...rekin":

... ahalquerequin eta modestiarequin acotra ditecen.
[adibide hau atera da tikan "Euskal morfologiaren historia", Azkarate-Altuna, 2001:106]

Azkarate-k eta Altuna-k (2001) argitzen digute ze:

"-(r)e" atzizkia aztertzean esan bezala, Schuchardtek (1923:57) argitu zuen -kin < kide + -n (inesiboa) zela, aurretik genitiboa zuena; beraz, erdal itzulpena 'en compañía de' izango litzateke. Mitxelenak (1972, 1977) eta gainerako gramatikariek ere (Irigoien 1978, Trask 1997) ontzat eman dute azalpen hau. Hala dio Mitxelenak:

"Com. -kin, -ki 'con' < -kien, que en d'Urte alterna con el más frecuente -kiñ < *-kide-n 'en compañía de'

D'Urte ez da, ordea, -kien erabiltzen duen bakarra, Tartasen ondorengo adibidean ere horixe baitugu, azken bokal sudurkariak salatzen duenez:

Iencoarequie Ceruco gloriara baitoa (Onsa..., 62)

Atzizkiaren aldagaiei gagozkiela, Mitxelenak (1977:308) dioen bezala, kide batzuetan inesiboko -n gabe ageriko zaigu, -ki forman, edo -la harturik, -kila forman. [Azkarate-Altuna, "Euskal morfologiaren historia", 2001:106]

Argítu ze aipuko *-kide-n horretako asteriskoak esan nahi du ze forma hori, zehazki horrela, ez dela inon jaso (alegia, ez dagoela dokumentatua), baizik ze forma hori teorikoa dela, teorikoki berreraikia, teorikoki derivatua.

Aglutinazioak errazten dú isolamendua on postposizioak: adibidez, "kin" postposizio soziatiboa zein den itsasten ki genitiboa edo absolutiboa arrén sor dadín atziki soziatibo hori zein bihurtu dén estandarra. [599] [>>>]