Intonazio-unitateak ez dira a oinarria on analisia, oinarria dirá unitate informatibo koherenteak, zeinen posibilitateak (sintaktikoak, intonatiboak edo pragmatikoak) biderkatzen dira noiz sintaxia den burulehena

Bittor, komentatzen zenuen atzo ze:

Nago alderantziz ote den: The First Theme Principle (esaldian bi Predikazio / Intonazio Unitate dagoen orduko)... Bestela ez baitago 'TEMA' definitzerik (eta begira egin direla saiakerak azken ehun urtean...). [Bittor Hidalgo]

alegia, "The First Theme Principle" ordezta "The Theme First principle", adieraziz ze (ikus hemen eta hemen):

TEMA ez da LEHENIK ematen esaldian, baizik eta esaldian LEHENIK ematen dena da TEMA. [Bittor Hidalgo, ikus hemen eta hemen]

non:

• Ahozkoan (eta paretsu idatzian) esaldiak intonazio / informazio / kodifikazio eta deskodifikazio unitate bakarra baldin badu (5-8 silaba ohiko –edo gutxiago–, gehienera 10-12...), ez du Informazio Egitura dikotomikorik. Intonazio unitate bakarrean ematen da, mezu emaileak unitate bakar bat gisa kodetu duena, eta mezu hartzaileak informazio unitate bakar gisa jasoko eta deskodetuko duena. Eta berau hizkuntza bakoitzak eginen du bere arau azentual, intonatibo, morfologiko eta sintaktiko propioen arabera.
• Ahoz (eta paretsu idatziz) esaldiak intonazio / informazio / kodifikazio eta deskodifikazio unitate bat baino gehiago baldin badu, esaldian lehenik ematen den intonazio unitatea / informazio unitatea / kodifikazio eta deskodifikazio unitatea –ez lehen hitza, ez lehen sintagma, lehen fonema edo morfema ere ez bezala– da mezu hartzaileak TEMAtzat deskodetzen duena, gero haren gainean hitz egingo delako, h.d. egingo delako PREDIKAZIOA.

eta non:

Esaldiak INTONAZIO / INFORMAZIO UNITATE bakarra baldin badu, berori izango da osorik PREDIKAZIO GUNE (PREDIKAZIO edo ERREMA) osorik, nahiz horren barnean bereizi ezinbesteko GAILUR azentual / intonatiboa, eta honen balizko GAILUR AURRE eta GAILUR ONDOak.

Hor, Bittor, bat-egiten dituzu unitate intonatiboak, unitate informatibo koherenteak (kodifikazio-deskodifikazio mailan), euren estruktura pragmatikoa (thema/rhema) eta euren posizioa an esaldia.

Horrela, esaldi batek izanen balú intonazio-unitate bakarra, esaldi horrek orobat izanen luké unitate informatibo bakar bat (kodifikazio-deskodifikazio mailan), eta, erabateko batasunean, dena izan beharko litzake informatiboki rhematikoa, zeren ez dagoen geroko unitate intonatiborik. Gainera, eta ondorioz, halako esaldiak (intonazio-unitate bakarreko esaldiak) izanen lituzketé ohikoan 5-8 silaba, eta gehienera 10-12 silaba.

Baina. adreilu edo unitate informatibo koherenteak (zein diren kodifikazio-deskodifikazio unitateak) askoz laburragoak izaten dira an sintaxi burulehenak respektu buruazkenak, eta unitate horiek ez dira zértan bat-etorri kin unitate intonatiboak (zein dirén unitate expresiboak, eta zein aukeratu ahal diren askoz libreago an sintaxi burulehena, hala txikiagoak nola handiagoak), eta halako unitate intonatibo askeagoak ez dira zértan izan monolitikoak an euren osaera thematiko edo rhematikoa, baizik-ze izan ahal dute parte bat rhematikoa eta beste bat thematikoa, edozein ordenatan; edo hobeto: eskala gradual oso bat ti parte thematikoago bat ki bukaera rhematikoagoa, edo batzutan alderantziz ere (finean axola zaiguna dá eskala thematiko-rhematikoa, gradu erlatiboa, eta ez elementuen izaera kategorikoa, esan nahi baita ez zaigula bereziki interesatzen definizio kategoriko bat).

Báda, baiki, erlazio estu bat (korrelazio sendo bat) artén esaldiko aurreneko posizioa eta thema, artén esaldiko aurreneko posizioa eta sujetua edota artén sujetua eta thema (besteak beste), baina idéntifikatzea aurreneko posizioa kin rhema edo thema segun esaldiak izán unitate intonatibo bat edo gehiago, ez da orokorra, baizik oso rigidoa, oso hertsia, oso mugatua, are noiz aplikatua ki sintaxi buruazkenak ere, non adreilu komunikatiboak diren askoz sintetikoagoak bai kodifikazio-deskodifikazioan, eta baita intonatiboki ere.

Honen gainean aipatu nahi genuke ondoko bi esaldiak ganik Tomlin (1986):

Initial position is initial position; and subject is subject. However, the two do correlate strongly.

Bai, báda korrelazio sendoa artén bi kategoria ezberdin horiek, baina dá erlazio estatistiko bat, ez identifikazio kategoriko bat. Eta  berdin gertatzen da artén informazio thematikoa (zaharra) eta aurreneko posizioa. Intonazio-unitateak ez dira a oinarria on analisia, oinarria dirá unitate informatibo koherenteak, zeinen posibilitateak (sintaktikoak, intonatiboak edo pragmatikoak) biderkatzen diren noiz sintaxia dén burulehena. [1668] [>>>]

Aukera intonatibo-expresiboa hagitz zabaltzen da noiz informazioa agértu an modu koherente-irekia (buruak lehenago ze euren osagarriak), halan-ze diskursoa zuzentzen da progresiboki ki elementu sakonenak, xehetuenak, zein agertuko dirén an bukaera

Genioen atzo ze:

• "Unitate intonatiboak dirá nagusiki unitate expresiboak, zein, hori bai, daudén guztiz baldintzaturik zatio faktore estruktural-kognitiboak"

Eta gauza da ze aukera intonatibo-expresiboa hagitz zabaltzen dá (intonazio egokituagoa eta efektiboagoa) noiz informazioa agértu an modu sintaktikoki koherente-irekia (buruak lehenago ze euren osagarriak), halan ze diskursoa zuzentzen da progresiboki ki elementu sakonenak, xehetuenak, zein agertuko dirén an bukaera (zenbat-eta aukera burulehen gehiago, hobe).

Esan nahi baita ze, horrela, askoz efektibokiago aukeratu ahal izanen da noláko luze edo laburrak nahiago dirén intonazio-unitate horiek, euren barneko estruktura intonatiboa (hala luzeetan nola laburretan), euren arteko loturak (zein izan litezkén, aukeran, ia inexistenteak barnén estruktura intonatibo zabalago bat, edo beste aldean, pausa koherente nabarmenak, akaso reflexiboak, bilatuz bukaerarik onena),...  beti kontuan hartúz egokiera komunikatibo bakoitza, aukeratuz pragmatikoki (eta efektiboki).

Lan informatibo horretan sintaxi buruazkenak ez du laguntzen (sintaxi antiinformatiboak ez du laguntzen). Horretaz mintzo ginén an EHUko zuzentzaileek zuzendu aurreko versioa on "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (2019) (klikatu gain irudia finéz ikusi hobeki):

Osagarrien buru sintaktikoek (adibidez, konjunzioek, pre edo postposizioek edo aditzek) esakintzen duten informazioa da referentziala; alegia, oinarrizkoa afin ondo kontestualizatu ditzagun euren osagarriak eta oso bereziki azken gako informatibo edo espresiboak, baina, hala ere, ez da izaten bertan informaziorik rematikoena, esanguratsuena, edo espresiboena, zeini eman nahi geniokeen indar hanidena. Hori dela eta, sintaxi buruazkenen osagarri-buru hitz-ordenak ez du batere laguntzen kokatzen bukaeran elementu sintaktikoki-informatiboki-prosodikoki esanguratsuena. [Zuzendu aurrekoa]

zein gero, EHUko zuzentzaileen manuz, geldituko zén honela (publikazioan):

Osagarrien buru sintaktikoek (adibidez, konjunzioek, pre edo postposizioek edo aditzek) esakintzen duten informazioa da referentziala; alegia, oinarrizkoa, afin ondo kontestualizatu ditzagun euren osagarriak eta oso bereziki azken gako informatibo edo espresiboak, baina, hala ere, ez da izaten bertan informaziorik rematikoena, esanguratsuena, edo espresiboena, zeini eman nahi geniokeen indar hanidena. Hori dela eta, sintaxi buruazkenen osagarri-buru hitz-ordenak ez du batere laguntzen kokatzen bukaeran elementu sintaktikoki-informatiboki-prosodikoki esanguratsuena. [Zuzendu ostekoa eta argitaratu zena] 

Hor, soilik azpimarratú ze originaleko "alegia" hori:

... da referentziala; alegia, oinarrizkoa afin ondo kontestualizatu euren osagarriak ....

referitzen da ki "oinarrizkoa afin ondo kontestualizatu euren osagarriak..." eta ez soilik ki "oinarrizkoa", nola gelditu den an publikazioa:

... da referentziala; alegia, oinarrizkoa, ondo kontestualiza ditzagun euren osagarriak ....

non, gainera, gehitu duté beste pausa bat, koma hori (hala ere, eskerrak eman behar dizkiet ki zuzentzaileak zeren adibidez "afin" batzuk gelditu ziren an publikazioa).

Edonola ere, gauza da ze, nola diogun an artikulua, konjunzioak, pre edo postposizioak edo aditzak ez dira izaten elementuak zeini eman nahiko genioken indar handiena, halan-ze aukera intonatibo-expresiboa hagitz zabalduko da baldin, orohar, halako elementuak kateatu ahal badira an modu koherente-irekia afinda joan prestatzen bukaera egoki bat, non eman ahal izanen den abantailatsuki (efektiboki) informazio prosodikoki markatuena, rhematikoena. [1268] [>>>]

Unitate intonatiboak dirá nagusiki unitate expresiboak, zein daudén, hori bai, guztiz baldintzaturik zatio faktore estruktural-kognitiboak

Atzokoan eta hernegungoan ikusten genuen noláko unitate intonatibo-foniko laburretan eman ohi den informazioa an japoniera mintzatua. Isawaki eta Tao-k (1993) dioskue ze diferentzia estruktural interlinguistikoek partzialki azaldu ahal duté zenbait diferentzia estatistiko, nola diferentzia artén portzentajea on intonazio-unitateak (IUak) non agertzen dén aditza eta haren argumentu nagusiak (Full Clause) respektu IUak kin aditza baina gabén bere argumentu nagusiak nola adibidez sujetua (Semi Clause):

edo portzentajea on IUak non soilik agértu izen-sintagma bat (NP):

 Baina, Iwasaki eta Tao-k diotenez, ...

... there are others, perhaps more interesting, factors, which contribute to the differences... [Iwasaki eta Tao, 1993]

hala nola ...

... the impact of human's limited capacity in activating thoughts on the production of the intonational unit. [Iwasaki eta Tao, 1993]

edota ...

... we would like to draw attention to other areas which have been largely ignored in the study of the intonation unit: interpersonal interaction and... [Iwasaki eta Tao, 1993]

Azken buruan, faktore interaktibo horietan, autore horiek mintzatzen ari dira gain faktore expresiboak, zein, gure ustez, daudén an oinarria bera on izaerá on unitate intonatiboak. Zeren, gure ikuspuntutik, unitate intonatiboak ez dira nagusiki unitate informatiboak, baizik nagusiki unitate expresiboak (zeinen barruan, jakina, doán informazioa), zein, hori bai, daudén guztiz baldintzatuak zatio faktore sintaktiko-estruktural eta kognitiboak. 

Baina, errepikatzen dut, unitate intonatiboak nagusiki dirá unitate expresiboak: aukera daitezke estruktura intonatibo diferenteak afin eman ber informazioa kin interpretazio expresibo oso diferentea. [1267] [>>>]

Iwasaki eta Tao-k (1993) ematen duté adibide ilustratibo bat gain nóla zatitzen diren intonazio-unitateak an japonierazko diskurso mintzatua

Eskerrik asko, Gilen, zatio zabaldu informazio hori gain hitzaldia burúz «Japonia eta euskara» zein Hiromi Yoshida-k eskainiko du biharkoan: idatzi diot ki Karlos Cid nahizik entzún hitzaldia, zein, seguru izanen dela oso interesantea.

Hori dela ta, itzul gaitezen ki japoniera eta, orokorkiago, jarraitu daigun kin gure azterketatxoa on intonazio-unitateak eta euren papera an komunikazio humanoa. Horretarako, ikustagun ondorengo adibidea ganik Iwasaki eta Tao (an "A Comparative Study of the Structure of the Intonation Unit in English, Japanese, and Mandarin Chinese", 1993):

Hor ikusten denez, japoniera mintzatuan informazioa eman eta jasotzen da an unitate intonatibo laburrak zein eman eta jasotzen dirén an modu oso ezjarraitua (tartean askotan agertzen zaigú "nee" partikula). Adibide hori izanen litzaké ilustratiboa burúz nóla zatitzen diren intonazio-unitateak an diskurso mintzatua. [1265] [>>>]

Ordena burulehenean, unitate fonikoak izan ahal dirá oso luzeak, oso trinkoak komunikatiboki eta oso jarraituak intonatiboki, hainbateraino non, euren barruan (unitate fonikoetan) eten intonatiboak bihur daitezke ia zeozer teoriko

Genioen an "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" 2019:312)

Bestalde, ordena burulehenean (zénbat eta aukera burulehen gehiago, hobe), hautatu ahalko dá intonazio ia guztiz neutroa (egínez hainbeste eten [intonatibo edota foniko] koherente nola nahiago den), edo aukeratu ahal izanen da, ordena berean, intonazio guztiz expresiboa (egínez ere hainbeste eten [intonatibo edota foniko] koherente nola nahiago den), baita ere aráuz gure intentzio komunikatiboa.

Ordena burulehenean (zénbat eta aukera burulehen gehiago, hobe), ez dago muga argirik an luzera on izen-sintagmak, eta, areago, ez dago muga argirik (ez bada fisiologikoa) an luzera on unitate fonikoak, zein izan ahal dirén oso luzeak, oso trinkoak komunikatiboki eta oso jarraituak intonatiboki, hainbateraino non, euren barruan (unitate fonikoetan) eten intonatiboak bihur daitezke ia zeozer teoriko. [1206] [>>>]

Baina, gure kezka ez da hainbeste zehazteá zenbateko memoria daukagun, nola aztertzeá zein den, orohar, teknologia efiziente-efektiboena

Diozu, Bittor:

Eta kontua da zenbat IU ‘independente’ gorde litzakeen mezu hartzailearen garunak solte bere buruan hauek ezer zabalagoan integratu ahal izan aurretik. Bat? Bi? Hortik gora arazoekin hasten gara.

Beraz, arazoa ez litzake soilik-ze...

... 10 silabatik gorako zatiak nekez ulertzen ditugu.

hola guztiz baldintzátuz IU-en tamaina, baizik-ze, bestalde, IU labur horiek ezin izanen lirake gordé batere ondo an gure entendimendua non-eta ez diren integratzen an zerbait zabalagoa (ezer zabalagoan integratu ahal izan aurretik):

Bat? Bi? Hortik gora arazoekin hasten gara.

Hor izanen genituzké bi memoria-klase diferente:

• lehenengoan baldintzatzen dá IU-en luzera, bitartean-ze...

• bigarrenean baldintzatzen dá a kopurua on IU "independenteak" zein ahal diren gorden noiz IU bakoitzarentzako "memoria" jada agortu den.

Azken batean, Bittor, hor ari zara deskribatzen estuasun diskursiboák ze sortzen diren noiz erábili teknologia buruazkena, non hitzak ezin diren uztartu jarraituki (edo ia jarraituki) an entendimendua, eta non, ondorioz, adreilu informatibo horiek (modu batera edo bestera) inefizienteki eta inefektiboki memorizatu beharko diren areanda aurkítu euren leku sintaktiko-interpretatibo-expresiboa... akaso ondo geroago, noiz memoriak jada ia porrot egin duen (baldintzátuz ez soilik ulermena, baizik ere expresioa bera).

Baina gure kezka ez da hainbeste zeháztea...

... zenbat IU ‘independente’ gorde litzakeen mezu hartzailearen garunak solte bere buruan hauek ezer zabalagoan integratu ahal izan aurretik.

nola aztértzea zéin den, orohar, teknologia efiziente-efektiboena. [1204] [>>>]

Bittor, zure neurria hartuta (ez gurea), italieran, IUak proportzio konsiderable batean izanen liraké ez soilik luzeak (10 silabatik gorakoak), baizik oso luzeak (15etik gorakoak) edo ("muchas de ellas") oso-oso luzeak (20tik gorakoak)

Diozu, Bittor:

3. IUak laburrak dira (italieraz ere).

Baina, zér da luze? zér labur? Zure teoria prozesatzailean, hemen zehazten zenuen puntu hori (Argia, 2003ko azaroaren 23a):

Badirudi guk bai irakurtzean eta bai entzutean kolpe batean ulertzen ditugun zatiak direla 10 bat silabatakoak. 10 silabatik gorako zatiak nekez ulertzen ditugu. [...] Badirudi guk lanerako memoria horretan erraz gorde genitzakeen datuak direla 7 silabatakoak, oso zati laburrak, ia informazio unitateen tipokoak.

Beraz, interpretatu behar dugu ze 10 silabatik gorako zatiak liraké... luzeak. Eta gauza da ze luzera hori ondo betetzen da an frantsesa (jarráiki datuak ganik Navarro Tomás):

La unidad melódica, en francés, rara vez suele exceder de diez sílabas, a juzgar por los testimonios indicados. Sus medidas más frecuentes oscilan entre tres y cinco sílabas. [Navarro Tomás, Tercera edición, 1966:49]

baina italieran (berriro aráuz datuak ganik Navarro Tomás), daukagu ze (ikus hemen): 

Mientras en español son raras las unidades superiores a quince sílabas, en italiano figuran en proporción considerable las que sobrepasan esa medida, llegando a reunir muchas de ellas hasta más de veinte sílabas. Las unidades dominantes en italiano oscilan como en español entre cinco y diez sílabas, pero se dan de manera más repartida e indistinta entre estos límites, sin concentrarse especialmente entre las de siete y ocho sílabas. [Navarro Tomás, Tercera edición, 1966:49-50]

Hau da, italieran ...

... figuran en proporción consideranble las que sobrepasan esa medida [15 silaba], llegando a reunir muchas de ellas [intonazio-unitateak] hasta más de veinte sílabas.

Beraz, Bittor, zure neurria hartuta (ez gurea), italieran IUak proportzio konsiderable batean izanen liraké ez soilik luzeak (10etik gorakoak), baizik oso luzeak (15etik gorakoak) edo (muchas de ellas) oso-oso luzeak (20tik gorakoak). Esan liteke ze, zure neurria hartuta, datu horiek liraké praktikoki ezinezkoak. [1203] [>>>]

Unitate intonatiboak definitu ohi dira ingúrun azentu bat, bitartean-ze unitate fonikoak dirá diskurso-zatiak arten pausak

Diozu, Bittor, hemen:

2. Aipatzen dituzun guztiak uste dut direla pertinenteak IUen inguru. Baina diozu amaieran: “eta bestalde, pausak ere egon litezke barné unitate intonatiboak”. Eta ez dut uste hala denik, pausa huts edo beteak direlako hain zuzen IUen arteko muga markatzaile argienak: Pausa bat baldin badago, albo bakoitzera dago IU desberdin bat, hiztunak hala ebaki duelako –zernahirengatik–, eta mezu hartzaileak hala deskodetuko duelako (nahiz agian honen ondorio izan, hiztunaren esaldia ezin dela hor amaitu eta beharko lukeela segida ‘logiko’ bat, predikazioa amaitutzat eman ahal izan dadin). Ha.d. mezu hartzaileak mezu emaileak ematen dizkion giltza / pista guztiak aprobetxatuko ditu haren mezua deskodetzeko, bai eta ere ‘hasiera faltsuak, ustekabeko etenak...’

Modu ezberdinetan definitu daitezké (definitu dirá) intonazio-unitateak, halan-ze komeniko litzake argitzea zértaz ari garen noiz erábilí terminu hori, eta batez ere euren erlazioa kin unitate fonikoak.

Unitate intonatiboak definitzean, ideia zentrala izaten dá intonazioa, eta zehazkiago azentu zentral bat zeinen inguruan giratzen dén unitate intonatiboa. Azentu gehiago ere egon daitezke an unitate intonatiboa (adibidez azentuak on unitate ritmiko-semantikoak), baina ez hain nabariak nola azentu intonatibo nagusi hori. Pausak ez dira nahitaezkoak, ez hasieran ezta bukaeran ere, eta  diogunez, elementu zentrala dá intensitate-azentu bat markátuz unitateko ardatza. Bestalde, ez dateke duda handirik buruz zér diren unitate fonikoak: zehazki, horiek diskurso-zatiak zein diren emititzen artén bi pausa.

Batzutan ez da erraza asmatzen nón hasten den unitate intonatibo bat (nón amaitzen den aurrekoa), bitartean-ze askoz errazagoa izaten da egitea zatiketa fonikoak. Baina gauza da ze, diskursoa produzitzean, egiten dirá pausak zeinen helburua ez den intonatiboa, eta zeinen arteko elementuak izan ahal dirén atonoak, zeren intonatiboki (melodikoki) integratu nahi dira barnén unitate intonatibo bat zeinen azentu nagusia etorriko den geroago (edo etorri den lehenago). Adibidez har daigun ondorengo esaldia:

La lláve está en tu garáge.

non genuken unitate intonatibo bat zeinen azentu zentrala egongo litzakén an azken unitate ritmiko-semantikoa: "en tu garáge". Baina batek egin leiké ondorengo pausa foniko planifikatzaile-prozesatzaileak:

La lláve está en / tu / garáge. 

non tarteko "tu" hori dén atonoa (ari da  itxaroten bere azentu ritmiko-semantikoa an "garáge") eta, hortaz, ezin liteke izan unitate intonatibo bat jarráiki bere definizio azentuala. Lehenengo talde fonikoak ere ("La llave está en") ez luke galduko bere erlazio azentuala kin talde intonatibo osoa (adibideko pausa horiek ez dira intonatiboak, baizik momentuko pausa batzuk barnén unitate intonatibo bera), halan-ze bukaerako azentu nagusia ("garáge") ez litzaken aldatuko. 

Unitate intonatiboak definitu ohi dira ingúrun azentu bat, bitartean-ze unitate fonikoak aurkitzen dira artén pausak, eta azken horiek oinarrizkoak dirá an analisia on prozesamendu linguistikoa. [1202] [>>>]

Navarro Tomás (1944): "Mientras en español son raras las unidades [intonatiboak] superiores a quince sílabas, en italiano figuran en proporción considerable las que sobrepasan esa medida, llegando a reunir muchas de ellas hasta más de veinte sílabas."

Ari gara mintzatzén burúz unitate intonatiboak (euren izaera, euren osaera, euren luzera), eta gaurkoan azpimarratu nahiko genuke ze unitate intonatiboen luzerak (maizkoenak, maximoak eta orohar, luzeren proportzioak) izan ahal dirá interlinguistikoki oso ezberdinak inkluso artén hizkuntzák ze dúten konpartitzen estruktura sintaktiko guztiz burulehena, nola adibidez frantsesa eta italiera. 

Frantsesean, konkretuki, daukagu ze ... (Navarro Tomás, "Manual de entonación española", 1944):

La unidad melódica, en francés, rara vez suele exceder de diez sílabas, a juzgar por los testimonios indicados. Sus medidas más frecuentes oscilan entre tres y cinco sílabas. [Navarro Tomás, Tercera edición, 1966:49]

Italieran, oso diferenteki: 

Mientras en español son raras las unidades superiores a quince sílabas, en italiano figuran en proporción considerable las que sobrepasan esa medida, llegando a reunir muchas de ellas hasta más de veinte sílabas. Las unidades dominantes en italiano oscilan como en español entre cinco y diez sílabas, pero se dan de manera más repartida e indistinta entre estos límites, sin concentrarse especialmente entre las de siete y ocho sílabas. [Navarro Tomás, Tercera edición, 1966:49-50]

Hau da, italieran ...

... muchas de ellas [intonazio-unitateak] hasta más de veinte sílabas.

Halako unitate intonatiboak eman ahal dirá erosotasunez gain estruktura (sintaxi) burulehen bat, eta askoz nekezago azpi estruktura buruazken bat. [1200] [>>>]

Lan-memoria: funtzio memoristiko hutsa, funtzio referentziala, funtzio prozesatzailea, ... bakoitza kin bere exigentzia propioak

Anitz esker zuri Bittor zatio zure interes genuinoa an gai linguistiko-komunikatibo kruzial hauek. Diozu Bittor:

Eta iruditzen zait zaila dela bataren eta bestearen kontuak neurtzea [intonazio-unitateak eta informazio-unitateak], ez baditugu hasteko bateratzen kontzeptu-edo batzuk. Batzuk kilometrotan ariko bagina bezala, besteak miliatan eta hurrenak legoatan. [Bittor Hidalgo]

Bai, komeni da aklara daigun zenbait kontzeptu eta zenbait zifra zein oraindik agertzen zaizkigún aski inpreziso. Zenioén an elkarrizketa hau (Argia, 2003ko azaroaren 23a):

GALDERA: Zuk esana da: "errazago ulertzen da, beti, segida komunikatiboan antolatutako testua, alderantzizkoan antolatua baino". Zer da "segida komunikatibo" hori?

BITTOR HIDALGO: Oso garbi dagoena da, guk ez ditugula gauzak osoki sortzen, ez jasotzen. 4 lerroko esaldi bat ezin da osoki entzun, ez irakurri, ez ulertu. Zatika jasotzen dugu, eta zati batek bestera garamatza. Lehen zatia ez badugu ondo lotzen bigarrenarekin, eta bigarrena hirugarrenarekin, ulertzeko zailtasuna sortzen da. Beraz, testu bat komunikatiboa izan dadin, zatiek elkarri ondo lotuta egon behar dute. 

Badirudi guk bai irakurtzean eta bai entzutean kolpe batean ulertzen ditugun zatiak direla 10 bat silabatakoak. 10 silabatik gorako zatiak nekez ulertzen ditugu. 7-8 silabatako multzo hori da "informazio unitatea" deitzen dena. Gure mintzoa informazio unitateak lotuz antolatzen da.

Bestalde, gure memoriaren barruan zati desberdinak daude: gauzak ulertzeko eta esateko erabiltzen dugun memoria zatiari "short term memory" deitzen zaio, epe laburreko memoria alegia, edo "work memory", lanerako memoria. Badirudi guk lanerako memoria horretan erraz gorde genitzakeen datuak direla 7 silabatakoak, oso zati laburrak, ia informazio unitateen tipokoak.

Hor, agertzen zaikigu zifrak nola 7, 8, 10, zeintaz galdetzen genizun hemen:

Ondo iruditzen bazaizu, oso interesgarria litzake ondo zehaztea referentzia bibliografiko nagusiak nondik segitzen diren silaba-kopuru horiek, hala nola handik ematea aipu konkretu esanguratsuren bat, edo batzuk.

Bestalde, 2003tik hona, izan al da novedade bibliografikorik?

Horri zuk erantzunda (ikus hemen zure erantzuna), galdetzen genizun:

Ematen diguzu, Bittor, zure azken mezuan, a referentzia e Miller (1956) titulatzén "The Magical Number Seven, Plus or Minus Two - Some Limits on Our Capacity for Processing Information", zein orobat aipatzen duzu an zure artikuluá "Esaldiaren informazio egitura: unitate eta kontzeptu arazo" (2006), zure (orduko) testamentu linguistikoa, non aurkitu ahal dugu 2005 inguruko bibliografia oso eguneratua burúz kuestio silabiko hau (ikus sarrera hau). Horra hor pasarte zehatza non, artikulu horretan, aipatzen duzún Miller (1956), ari zarelarik buruz lan-memoria-linguistikoa (2006):

Zenbat hitz ordea, zenbat unitate? Ez da argi. 4 zenbaki magiko txikiaz hitz egiten da orain (Cowan 2000) -baina lau zer?-, lehen denbora askoan 7(±2)z hitz egin den bezalaxe (Miller 1956). Garbi dena da lan memoria linguistikoa oso mugatua dugula... [Bittor Hidalgo, "Esaldiaren informazio egitura: unitate eta kontzeptu arazo", 2006]

Cowan-ek ere (2000) dio, aipatuz Miller (1956):

In a famous paper humorously describing “the magical number seven plus or minus two,” Miller (1956) claimed to be persecuted by an integer. He demonstrated that one can repeat back a list of no more than about seven randomly ordered, meaningful items or chunks (which could be letters, digits, or words). Other research has yielded different results, though. Young adults can recall only 3 or 4 longer verbal chunks, such as idioms or short sentences (Gilchrist, Cowan, & Naveh-Benjamin, 2008). Some have shrugged their shoulders, concluding that the limit “just depends” on details of the memory task. Recent research, however, indicates when and how the limit is predictable. [Cowan, 2000]

edota aurrerago:

For example, in comprehension of an essay, one might have to hold in mind concurrently the major premise, the point made in the previous paragraph, and a fact and an opinion presented in the current paragraph. Only when all of these elements have been integrated into a single chunk can the reader successfully continue to read and understand. Forgetting one of these ideas may lead to a more shallow understanding of the text, or to the need to go back and re-read. As Cowan (2001) noted, many theorists with mathematical models of particular aspects of problem-solving and thought have allowed the number of items in working memory to vary as a free parameter, and the models seem to settle on a value of about 4, where the best fit is typically achieved. [Cowan, 2000]

Edonola ere, bi artikulu horiek [Miller (1956) eta Cowan (2000)] ez dirudite zuzenki aplikagarriak ki gure kontextu zehatza, non silabak ez diren gogoratu behar eurak explizituki, baizik soilik euren eragin komunikatiboa barnén estruktura lexiko-morfo-sintaktiko bat. Esan nahi baita ze, ez dirudi ze gure silaba-kopuruak artikulu horietatik etor daitezkenik, baizik gehiago ganik literatura gain intonazioa, zein Bittorrek (2006) ere eskaini, eta non agertzen dira kopuru silabiko ondo zehatzak referitzen ki Intonazio-Unitateak (IU-ak), nola hauek:

Ez da halako ikerketa gehiegi egin hizkuntzetan barrena eta direnen neurbideak ez dira beti pareko izan. Badirudi bat-bateko hizketako IUa, MEak mezua ere planifikatu behar duenean, laburragoa dela, irakurria baino. Haur eta hizketa apaletakoa ere, helduena eta hizketa trebe, prestatu eta jantzikoa baino. IU minimoak silaba bat du. Eta ez da arrunta 10ez gorakoa irakurketan ere, inoiz 15era irits baliteke ere (Navarro-Tomas 1939). Ingelesean arrunta bide da 5ekoa. Frantsesean laburrago esan ohi da. Gamindek (2004; agert.) Bizkaiko euskaran 4,51 eta 6,75 silaba bitarteko -etenen arteko- talde prosodikoak aurkitu ditu batez beste. Antzekoa da ere gure esperientzia (Hidalgo 2000a,b,c). Uste orokorra da hizkuntza guztietan ditugula oso IU laburrak, segundo baten azpikoak, 2ren pekoak luzeenak ere. Argigarri dateke IUen luzera mugatua bat etortzea aipatu planifikazio fonologikorako giza ahalmen eskasarekin eta lan memoriaren mugekin. Ez, esaterako, arnasa hartu beharraren giza muga fisiologikoekin. [Bittor Hidalgo, "Esaldiaren informazio egitura: unitate eta kontzeptu arazo", 2006]

Galdera da: gure intereseko kopuru silabikoak, oinarrian, referitzen dira ki Intonazio-Unitateak, ezta?

Bai, argi dirudi ze gure intereseko luzera horiek referitzen dira ki luzera e unitate intonatiboak. Navarro Tomás bera ere (1944) mintzo da buruz 7-8 unitateko multzo intonatiboak:

Sobre las diferencias particulares imperan en castellano las unidades de siete y ocho sílabas, las cuales representan por sí solas el 25% del conjunto. Ellas son como el centro y el eje de toda la serie de medidas que normalmente presenta la serie melódica de las frases. Las oscilaciones del grupo de entonación describen a uno y otro lado de dichos términos dos ramas opuestas, una de unidades breves y otra de unidades largas. Según el lado a que se inclina, la elocución eleva la proporción de las unidades de una rama sobre la de la rama contraria, sin que las medidas de siete y ocho sílabas pierdan la superioridad de su proporción. [Navarro Tomás, 1944]

Baina, unitate intonatiboak azken finean soilik dirá unitate melodiko partzialak zein kateatu litezkén aski sotilki, aski jarraian (muga intonatiboa ez da zértan izan oso markatua, ez da izan behar pausa foniko luze bat), izan ere nahikoa da aldaketa intonatibo sotil bat afin sar gaitezen an beste unitate intonatibo sotilki jarraitu berri bat (eta bestalde, pausak ere egon litezke barnén unitate intonatiboak). 

Gauza da ze lan-memoriak bete ahal ditú funtzio ezberdinak, hala nola funtzio memoristiko hutsa, funtzio referentziala, funtzio prozesatzailea (kodifikatzaile-deskodifikatzailea), bakoitza kin bere exigentzia propioak. Saiatuko gara, neurri batean behintzat, ezberdintzen. [1199] [>>>]