Euskara hutsa. Aukeran.

Atzoko sarreran gogoratzen genuén, besteak beste, ondorengo itzulpena hen Gilen (originalki hemen):

Gobernuak kobra jago zerga gain dirua zein hain nekez duzu lortzen ezen ez gatik jitea zein zure diruak genera noiz ikasten duzu hura zuretzat alharazten.

zeini nik egokitzen nion honako versio sintaktikoa:

Gobernuak dú kobratzen jago zerga gain dirua zein zuk lortú hain nekez, ezez zatio jitea zein diru horrek generatú noiz duzun ikasten zuretzat alharazten.

non nire asmoa ez zen diskutitzea buruz lexikoa, baizik buruz sintaxia. Horrek, jakina, ez dio kentzen batere inportantziarik ki aspektu lexikoa, zein, esan gabe doa, dén arras elementu inportante eta are oinarri-oinarrizkoa afin ondo ulertu edozein textu: lexikoa ez bada ulertzen, akabo guztia.

Atzo berton Luis Lauzirikak emanen zuén beste esaldi hau (ikus horretaz Erramun Gerrikagoitiaren komentarioa hemen ere):

Gobernuak kobratzen du impostu gehiago dirutik zein hainbeste ahalegintzen haizen obtenitzen, eze ingresutik zein generatzen duen hire diruak noiz ikasten duan lanegin dezan hiretzat.

zeini egokitu genezaioke beste versio sintaktiko hau:

Gobernuak kobratzen ditú impostu gehiago gain dirua zein hainbeste ahalegintzen haizen obtenitzen, ezez zatio ingresua zein generatzen duen hire diruak noiz ikasten duan lanegin dezan hiretzat.

non preservatu dirá bai originaleko ordena progresibo nagusia, nola Luisek ere egin, eta baita originaleko konexio sintaktiko nagusiak ere:

El gobierno cobra más impuestos sobre el dinero que tanto te esfuerzas en obtener, que por el ingreso que genera tu dinero cuando aprendes a hacerlo trabajar para tí.

Izan ere, progresibitate sintaktiko potente eta zehatza oro har gauzatzen dá arartez baliabide burulehen espezifikoak, nola dirén:

• "zein..." murriztailea,
• "ezen ez..." = "ezez..." = "eze..." konparativoa, 
• "noiz..." denborazkoa,

hala nola ere:

• "gain..." ( = "gainean..." = "gainen..."), edo
• "zatio..." ( = "zergatik..." = "zergatio...")

zein ez diren beste mundu batekoak, baizik euskara hutsa. Beti ere, aukeran. [⇶]

Mekanismo sintaktiko garatzaile propio bezain universalak

Atzoko sarreraren bukaeran mintzo ginen gain universalitatea on mekanismo sintaktikoak, zeinen azpian dagó, ezin bestela izan, logika komunikatibo orokorra, universala. Horrekin lotuta, gogora gaitezen, adibidez, nóla munduko hizkuntzetan zehar erabili izan diren zeharkako galderak afinda haietatik derívatu tresna erlatibo murriztaile burulehenak. Ikus:

• Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera e zenbait eraikuntza erlativo

• "Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!

Edota orobat gogora gintezke kin ondorengo bi sarrerak gain "(e)ze" erlatiboa, murriztailea ere, zeinen zorioneko sorrera ahal den igarri jarráiki logika interlinguistikoa: 

• Mekanismo propioak: "ze" erlatiboa (harribitxi bat)

• "Ece" erlatiboa

Euskarak bere historian erabilitako (edota erabiltzen ari diren) beste mekanismo sintaktikoak ere ez dira baizik plasmazio partikularrak on tendentzia komunikatibo (interlinguistiko) orokorrak. Horrela, munduko hizkuntzen erdiak joan dira mugitzen ki estruktura "VO" komunikatiboki potenteagoa:

• SVO: estrategia ahaltsu baten gramatikalizazioa

• ...as the needs of language users become increasingly complex, other pressures (…) begin to favor a shift to SVO...

Eta antzeko indar eta bide orokorrak aurkituko dira azpín beste evoluzio partikularrak nola:

• Altube (1951) vs. Altube (1929): BAIZIK-ETA (evoluzioa)

• "n gain r" ordezta "n, r-ren gainean" 

Atzo aipatutako "an" preposizioa ere derivatzen da jarráiki bide sintaktiko orokor bat nondik adverbioak bihurtzen dirén preposizio, eta zintatik euskara ere abiatua baitzen (ikus a-sarrera titulatzén "an: inesivoa (non)", non jasotzen baitira esapide realak nola "hán etxean"), nondik soilik falta dén azken bulkadatxoa ki sortu/derivatu "an" preposizio distiratsua, gardena eta... propioa. [361] [>>>]

"n gain r" ordezta "n, r-ren gainean"

Aurreko sarreran aipatu dugu nóla matematikaren arlotxo batean erabiltzen dém "A gain B" expresioa ordezta "A, B-ren gainean". Ikus hiru.eus atarian nóla zehazten duten puntu hau:

Jakina, "gain" hori bera zabaldu liteke ki beste adierak on bere bikote pospositiboa ("-(r)en gainean"), izanki halako zabaldura semantikoa aski mekanismo naturala ki garatu sintaxiak.

Eta horrela, adibidez, esanguratsuki errazago mintza gintezke gain gaiak zein interesatzen zaizkigun. [354] [>>>]

Eta ez da dudarik eze asmatu zuten

Itziar Ugarte-k bere atzoko artikulu mamitsuan ekartzen dizkigú ondorengo hitzak ti Jabier Agirre mediku eta tekniko linguistikoa (ikus "«Eta hau nola esan?»"):

Bi bidetara jo zuten [afin bete hutsune lexikoak], Agirrek azaldu duenez: «Euskarazko hitz zaharrak berreskuratzera edo zeuk asmatzera; eta hor aukerak zabaltzen dira: maileguak, hitz eratorriak, hitz elkarketak, zabalkunde semantikoa...».

Beraz, gauza zen hitz zaharrak berreskuratzea edota hitz berriak asmatzea jarraikí betiko bide edo mekanismo lexiko sortzaileak, hala nola zabalkunde semantikoa edo beste edozein modu e-moldapen lexikoa.

Sintaxian ere, bádira estruktura eta baliabide zahar aski ahaztuak zein saiatu beharko ginen berreskuratzen lehenbailehen, berdin nola bádiren betiko mekanismo sintaktiko sortzaileak, zein diren orobat euskararenak nola latinarenak edota munduko beste edozein hizkuntzenak, hala nola adibidez baliabide postpositiboen aurreratzea (latinezko "cum" postpositiboa preposizio bihurtuko zen) edota zabalkunde semantikoa bera (latinezko "ad" adlatiboa datibo ere bihurtuko zen).

Zergátik ezin gara gu saiatu aurrératzen "kin"? Zergátik ezin gara gu saiatu lehenago berreskuratzen eta gero semantikoki zabaltzen "ki" morfema ki erabilera adlatiboak (edota destinatiboak), apárte datiboak?

Adibidez, euskaran ere, matematikaren arlotxo batean bada ere, garai horretan proposatuko zén

A gain B

ordezta

A, B-ren gainean

eta ez da dudarik eze asmatu zuten. [353] [>>>]