Euskara jasoa? Ez, gauza da euskara sintaktikoki potenteagoa, objektiboki potenteagoa

Beterriko euskara dá oinarri dialektalá zeinen gainean eraiki dén euskara batua, baina, horretaz gain, literatura zahar osoan aurkitu daitezké baliabideak eta antzéman mekanismoak zeinekin egín sintaktikoki potenteago euskararen jarioa noiz-nahi den. 

Zioen Koldo Zuazo-k (Berria, 2018-9-30):

Zuazok azaldu duenez. «Euskara batua egiten hasi zenean, XVI. eta XVII. mendeetako literatura lapurtarrarenganako lilura zegoen. Hori zeukaten euskara jasotzat». [Koldo Zuazo, erantzunez ki Garikoitz Goikoetxea an "Batuaren arantzak" (Berria, 2018-9-30)]

Baina, hemen, kontua ez da euskara jasoagoa edo gutxiago jasoa, baizik euskara sintaktikoki ahulagoa edo potenteagoa, zeinen isla itxuratuko baitá hala an euskara landuagoa nola an euskara kasualagoa.

Eta egitura sintaktiko potenteagoak ez dira zeozer zein batzuek daukatén potenteagotzat. Ez, hala dira, objektiboki potenteagoak, teknologikoki potenteagoak. [388] [>>>]

Euskara askozaz gertukoagoa? Ez, soilik bihurtu dugu euskara askozaz ahulago

Zioen halaber Koldo Zuazo dialektologoak (Berria, 2018-9-30):

..., Zuazok azaldu duenez. «Euskara batua egiten hasi zenean, XVI. eta XVII. mendeetako literatura lapurtarrarenganako lilura zegoen. Hori zeukaten euskara jasotzat». (...) Lilura horren ondorioz, antzinako hainbat hitz eta egitura berpiztu ziren». Zuazoren arabera, hala ere, gaindituta dago hori, «oso baztertuta». Ikusi du pauso bat alde horretatik: «Askozaz euskara gertukoagoa egiten da». [Koldo Zuazo, erantzunez ki Garikoitz Goikoetxea an "Batuaren arantzak" (Berria, 2018-9-30)]

Euskara askozaz gertukoagoa lortu al dugu baztertuz hainbat hitz eta egitura sintaktiko potente zein XVI. eta XVII. mendeetako autoreek erabiltzen zituzten naturaltasun osoz?  

Ez, soilik galdu ditugu hainbat aukera (zein, gainera, behar ditugun), soilik bihurtu dugu euskara askozaz ahulago, sintaktikoki askozaz ahulago, komunikatiboki askozaz ahulago. [387] [>>>]

Koldo Zuazo: "..., antzinako hainbat hitz eta egitura berpiztu ziren"

An ber deklarazioak non Koldo Zuazo-k zehazten zigun zéin den oinarri dialektala on euskara batua:

 «Euskara batua ikasi dutenei askotan entzun diet ez dutela euskalkirik. Eta badute! Beterriko hizkera egiten dute, aldaketa txiki batzuekin: det ordez dut, gera ordez gara, dijua ordez doa...» (...) Oinarri zehatz bat du euskara batuak: gipuzkera, Beterri ingurukoa, Donostiatik Tolosara doan eremukoa.  [Koldo Zuazo, erantzunez ki Garikoitz Goikoetxea an "Batuaren arantzak" (Berria, 2018-9-30)]

diosku ze:

Ikuskera talka bat ere bazegoen oinarrian, Zuazok azaldu duenez. «Euskara batua egiten hasi zenean, XVI. eta XVII. mendeetako literatura lapurtarrarenganako lilura zegoen. Hori zeukaten euskara jasotzat». Batik bat Bilbo inguruan zabaldu zen joera hori. «Lilura horren ondorioz, antzinako hainbat hitz eta egitura berpiztu ziren». Zuazoren arabera, hala ere, gaindituta dago hori, «oso baztertuta». [Koldo Zuazo, erantzunez ki Garikoitz Goikoetxea an "Batuaren arantzak" (Berria, 2018-9-30)]

¿Oso baztertua dagoela nahiá ki berpiztu hainbat egitura zein erabiltzen ziren naturaltasun osoz an literatura zaharra?

Ulertu behar al dugu ze Koldo Zuazo-k aldezten du baztertzea hainbat egitura zein bádiren euskararenak eta zein diren gaur egun ezin beharrezkoagoak xedé aberastu euskara kin, adibidez, estruktura sintaktiko burulehen potenteak?

Hori gaindituta dagoela?

Hor dugu, berriro ere, ezbidea. [386] [>>>]

Erroteta: "... Nork uka liro hori?"

Xabier Erroteta-k dio noiz erántzun ki nire aurreko arrapostu bat (ikus hemen eta baita adibidez hemen ere):

Orobat diozu: “Baina, behin jakinda zer den, ez da dudarik eze "an" partikula izanen litzateke ikaragarri ona ki euskal diskursoa. Antzera nola "gain", "aurka", "alde", "arten", "zein", "zeren"...”. Eta bai! Hots, baldin bagenitu baliabide prepositivo anitz eskura, puskaz aisago eta oparoago kurriaraziko genituzke perpausak eta diskursoa euskaraz, ez dea hala? Prefosta! Nork uka liro hori? [Xabier Erroteta]

Horrá gakoa. [364] [⇶]

Bistakoak dira diferentziak

Atzoko "El Correo" egunkarian ahal dugu irakurri editorial bat dedikatua ki euskara batua (seguruena idatzia ganik norbait ondo lotua kin euskal kultura), zeinen hasiera eta bukaera diren hauek:

El euskera comenzó a unificarse como lengua literaria hace 50 años, cuando Euskaltzaindia resolvió en Arantzazu que esa era la vía más segura para su pervivencia como referencia común de los vascohablantes ante un mundo que ya entonces se adivinaba global. Nada hubiera sido igual ni para el euskera ni para el desarrollo de una cultura compartida si la Real Academia de la Lengua Vasca se hubiese limitado a contemplar la situación precedente, deleitándose con la variedad dialectal como fuente indiscutible de riqueza lingüística y expresión de la diversidad. [...] El euskera batua fue una reclamación expresa de quienes a finales de los 60 del pasado siglo escribían en esa lengua siguiendo cánones de universalidad. Pero el logro no hubiera sido posible sin el magisterio indiscutido y, sobre todo, la claridad de ideas y el tesón de Koldo Mitxelena; de un sabio que pensaba en el país.

"El Correo"-n bertan, Isabel Ibáñez kazetariak sinatzen dú artikulu bat gain euskara batua, zeinen lehenengo paragrafoa doakizun jarraian:

Sería interesante poder mirar por un agujero en el tiempo y en la pared para poder contemplar a los expertos de Euskaltzaindia discutiendo un proceso que había comenzado en 1918 con la propia constitución de la Academia de la Lengua Vasca: el de la unificación de los distintos dialectos del batua en uno solo, el batua, presentado al mundo hace justo 50 años. Como suele suceder en cualquier revisión de una lengua, aquellas sesiones, lejos de sucederse en aguas calmas, tuvieron lugar en medio de una tempestad provocada entre otras cosas por una letra, la "h", que lejos de quedarse muda -eso querían los puristas con su desaparición- aspiraba a sobrevivir, como sucedió.

"Berria" egunkarian ere Garikoitz Goikoetxea kazetariak ber gaia erabiliko du an artikulu bat zeinen lehenengo bi paragrafoak diren hauek:

Egindako bideari bai, baina batez ere etorkizunari erreparatu nahi izan diote Euskaltzaindiaren hamazazpigarren biltzarrean: euskara batuak zer erronka dituen. Euskara batuaren adierazpena sinatuta amaitu da Arantzazuko kongresua, eta etorkizunari begira jarri dira dokumentu horretan ere: transmisioari heldu diote. Kezka agertu dute euskara batuari buruz zabaltzen ari diren aurreiritzi ezkorrekin, eta estandarizazioak ekarritako aurrerabidea goraipatu dute: «Euskaldun oso izateko modua ekarri digu euskara batuak». Erronkatzat jarri dute sortutako oinarria belaunaldi berriei transmititzea: «Haiei dagokie eskuratu dieguna osatu, hobetu eta hurrengoei transmititzea».

Hiru eguneko kongresua egin du Euskaltzaindiak Arantzazun. Oraintxe dira 50 urte 1968ko biltzarra egin zutela; euskara batuaren oinarria jartzeko bilkura nagusia izan zen. Horregatik bildu dira Arantzazun, 1968an bezala. Ekitaldia ixteko, familia argazkia egin zuten atzo; euskaltzainekin batera izan ziren erakundeetako eta euskalgintzako ordezkariak.

Bistakoak dira diferentziak an fluentzia, aberastasuna, koherentzia sintaktiko-interpretatiboa, irekitasuna, eraginkortasuna... zeinen atzean dagó... sintaxi buruazkena, gutxiago potentea. [358] [>>>]

Atxaga: "modu errazean... ezin da seduzitu"

Bernardo Atxaga-k an bere sarrera-diskursoa ki Euskaltzaindia, titúlatzen "Antzarak, zenbakiak eta letrak" (Asteasun, 2007ko martxoaren 17an), azaldu zituen ideia hain interesgarriak nola ze:

Hizkuntzaren eguneroko erabilera, hizketa arrunta, errazetik errazera ibiltzen da; ahalik eta modurik ekonomikoenean erabiltzen ditu hitzak eta esaldiak. Baita ahoskatzerakoan ere.

Asteasuarrak, kasu, ez du “egin” esango; “iñ” esango du. Edo “hartuit”, “hartu diat” ordez. Baina modu errazean ezin da asko adierazi; ezin dira gai baten ñabardurak zehaztu; ezin da seduzitu; ezin da, argia mitxirrikarentzat bezala, testu bat erakargarria izan. [Bernardo Atxaga, "Antzarak, zenbakiak eta letrak", 8-9]

Sintaxi potenteagoak errazten dú konposizio landuago eta efektiboagoa. Umore landuago eta efektiboagoa, hizkera zatar landuago eta efektiboagoa, esalmode idiomatiko landuago eta efektiboagoak, diskurso landuago eta efektiboagoa, eta orohar komunikazio landuago eta efektiboagoa. [332] [>>>]

Eta aldi berean biribilagoa eta arinagoa

Konpara dezagun beste behin ere hóri diskurso askoz kronologikoagoa, mekanikoagoa eta lauagoa zein irakurri ahal izan genuen an atzoko edizioa ti Berria egunkaria noiz eman beheragoko berria (lehenengo paragrafoa) eta diskurso askoz landuagoa, askoz askeagoa respektu kronologia eta askoz personalagoa zein irákurri an atzoko edizioa ti El Correo egunkaria noiz eman ber berria (lehenengo paragrafoa ere):

Alemanian harrotzen ari dira mugimendu neonaziak, eta herrialdea airean jarri dute. Igande goizaldean, Chemnitzen (Saxonia), 35 urteko gizon bat hil zuten liskar batean, atzerrian jaiotako bi gazteri egotzi zieten hilketa, eta harrezkero istilu batean dabiltza neonaziak. Ultraeskuindarrek manifestazioak antolatu dituzte Chemnitzen bertan, herrialdea «atzerritarrez garbitzera» dei eginez. Istilu handiak izan ziren igande iluntzean, eta handiagoak astelehen gauean, neonazien deialdiari erantzun egin baitzioten antifaxistek, beste martxa batera deituz. Tartean, kezka zabaldu da herrialdean, nazien agurra egiten aritu direlako manifestari ultraeskuindar batzuk mobilizazioetan, eta Poliziak ez baitu inor atxilotu —Alemaniako legeek gogor zigortutako delitua da agur hori egitea—. Angela Merkel kantzilerrak agertu behar izan du, azkenean, hedabideetan, eraso xenofoboak gelditzera dei egiteko. [Itxaso Orbegozo]

aúrka

La canciller, Angela Merkel, se mostró ayer conmocionada e indignada por los brotes de violencia xenófoba en la ciudad germano oriental de Chemnitz tras la muerte en la madrugada del domingo a puñaladas en una reyerta de un ciudadano alemán de 35 años a manos, al parecer, de dos jóvenes de 22 y 23 años de origen iraquí y sirio, respectivamente, ambos detenidos. No hay lugar al acoso y persecución de extranjeros, afirmó la jefa de Gobierno, quien comentó que «disponemos de vídeos que muestran cacerías de personas y grupos de agitadores sembrando el odio y eso no tiene nada que ver con nuestro Estado de derecho». «En ninguna plaza y en ninguna calle deben producirse esos disturbios», advirtió. [Juan Carlos Barrena]

Potentzia sintaktikoak eskaintzen dú potentzia komunikatiboa, ahalbidetuz komunikazio askeagoa, landuagoa, sortzaileagoa eta aukerakoagoa. Eta aldi berean biribilagoa eta arinagoa. [329] [>>>]

Beste diskurso mota bat

Aurreko sarreran saiatu gara erakusten zéin izaten den efektua e-sintaxi ahalgabeago bat gáin prosamoldea, zein finean izanen baita gutxiago askea, gutxiago aberatsa, eta ondorioz, gutxiago egokitua eta gutxiago efektiboa.

Ikus dezagun orain atzoko Berrian nóla hitz egiten zen burúz arazoak zein ari diren agertzen an negoziazioak artén Erresuma Batua eta Europako Batasuna respektu brexit-en xehetasunak. Hauxe da berriaren lehenengo paragrafoa:

Bi hilabete besterik ez dira geratzen brexit-ari buruzko akordioa adosteko, Erresuma Batuko Gobernuak eta EB Europako Batasunak zehazturiko egutegiaren arabera. Epemuga hurbiltzen ari den heinean, Londresen eta Bruselaren arteko negoziazioek ez dute aurrera egiten; «gehiena» adostuta dago, EBren arabera, baina bi aldeek aurre egin behar diete oraindik auzirik korapilatsuenei, eta hilabeteak dira aurrerapausoak eskasak direla negoziazio mahaian. Aste honetan bertan, EBren negoziatzaileak, Michel Barnierrek, aukera utzi zuen hizketak azaro hasierara luzatzeko, baina akordiorik gabeko brexit baterako aukerak ematen du gaur-gaurkoz zeresanik eta oihartzunik handiena. Bi aldeek behin eta berriz errepikatu dute ados jartzea dela «lehentasuna», eta lortuko dutela adostasun hori, pazientzia eta denbora kontua dela; hala ere, Londresek uste du beharrezkoa dela herritarrak eta enpresak akordiorik gabeko testuinguruaz informatzea eta gomendioak ematea aukera horri begira. Horretarako, Erresuma Batuko Gobernuak 80 bat ohar tekniko prestatu ditu, eta atzo egin zituen publiko horietako 25 —gainontzekoak irailean ezagutaraziko ditu—. Erreakzioa ahobatezkoa izan da oposizioaren eta brexit-aren aurkako taldeen artean, oharrek agerian utzi baitute Londresen gomendioak eta azalpenak arazo posiblez josita daudela, eta Londresek ez dituela behar adina irtenbide ematen horiei aurre egiteko. (Ander Perez Zala)

Konparatu aurreko diskurso aski geldoa eta El País-ek berri horri dedikatzen dion lehenengo paragrafoa, askoz ere biribilagoa eta landuagoa, eta era berean arinagoa eta jarraituagoa, non nabari den beste potentzia bat, beste prosamolde bat, beste diskurso-mota bat:

El sueño de los euroescépticos británicos de abandonar las cadenas de la Unión Europea y prosperar económicamente como una nación libre se enfrenta a muchos más costes que ventajas, al menos a corto plazo. En aras de la tranquilidad de ciudadanos y empresas y de la seguridad jurídica, el Gobierno de May se ha visto obligado a comprometerse a pagar de su bolsillo todos aquellos proyectos y subsidios que hasta la fecha corrían a cargo del presupuesto de la UE. Y a advertir a las empresas y firmas financieras que operan con el continente que el Brexit les va a suponer destinar muchos más fondos para trámites burocráticos y un más que necesario incremento de personal. (Rafa de Miguel)

El País-sek berak lehenengo orrialdean honela laburbiltzen du berri hori an paragrafo bakar hau:

El Gobierno de Theresa May difundió ayer las primeras 25 notas técnicas que detallan por sectores las consecuencias que tendría un Brexit duro y las previsiones que obligaría a tomar. Su contenido, que alarmó a empresas y a británicos residentes en Europa, muestra que una salida sin negociación saldría más cara a Reino Unido. Habrá más burocracia, más costes laborales y el acceso a los servicios bancarios será más costoso y lento. Pese al panorama y a que el ala dura de los euroescépticos pugnan por evitar un pacto, el Ejecutivo de May insiste en que "lo más posible es llegar a un acuerdo". (Rafa de Miguel)

Potentzia sintaktikoak eragiten dú diskurso biribilagoa, landuagoa, mamitsuagoa, aberatsagoa, arinagoa eta eraginkorragoa, alegia azken buruan beste diskurso mota bat, zein den zuzenean islatzen an kalitate komunikatiboa. [327] [>>>]