Beraz, ikusten dugu ze Euskaltzaindia-k bultzatu ahal ditú proaktiboki joera eta dinamika berritzaileak

Aurreko sarreretan saiatu gara azpimarratzen ze Euskaltaiandia-k bere hiztegi arauemailean bultzatu ahal ditú (eta bultzatzen ditú) proaktiboki joera eta dinamika berritzaileak (ikus "Igone Zabala (2014): 'Nominalizazio-eskala eta hiztegiak'".

Ez da esan beharrik ze ez gaude aurká joera eta dinamika berritzaileak, baizik argiki aldéz joera eta dinamika berritzaileak, baina jakina joera eta dinamika berritzaile horiek joan behar dirá an norabide ona (izan behar dira aberasgarriak, emánez aukera potenteagoak, efizienteagoak eta efektiboagoak), eta ez an norabide txarra. [2342] [>>>]

Erabat ados kin Euskaltzaindia

Gogoratu behar dugu ze:

Planteatzen genuén atzo esaldi neutro bat...

... non aditza eta objetua dirén informazio berri bakarra, eta non ez dagoen arrazoi komunikatiborik ki aukeratu bata edo bestea nola foku markatu:

Amak liburu bat erosi du.

Garzia-ren ereduan halako esaldi bat soilik eman daiteke an SOV ordena kin azentu neutroa an objetua:

Amak libúru bat erosi du.

Berez, hori izango litzaké foku zabal horietakoa ("wide focus"), non ez sintaktikoki ez prosodikoki ezin den mugatu zehazki nóndik nora hedatzen den galdegai zabal hori (soilik kontextualki). Gogora daigun ondoko pasartea non mintzo ginen burúz foku zabala (ikus an "Eta gero daukagú foku zabala edo neutroa (kin azentu neutroa, nuklearra)")

eta, ikusi dugunez, ...

... jarráiki Altube, [esaldi absolutibo hori] ordena liteké adibidez honela:

Amak erosi dú liburu bat.  (SVO)

edo honela:

Erosi dú amak liburu bat. (VSO)

edo honela

Amak liburu bat erosi dú. (SOV)

eta beste modu batzuetara ere. 

Euskaltzaindia-k (2011), bere aldetik, dio:

... (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa", 2011):

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak.[Euskaltzaindia, 2011:53]

Bai, halaxe da:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

halan ze, esaldi neutro batean, ez genuke galdegairik, baizik, izatekotan, soilik ustezko galdegairik, zein izanen litzakén hori-elementua non jartzen dén azentu neutroa, hau dá "libúru" an gure esaldia:

Amak libúru bat erosi du.

Hor "libúru bat" izanen litzaké ustezko galdegaia zeren dén neutroa, zeren jasotzen duén intonazio neutroa. Eta ustezko galdegai horrek ez du toki jakinik an esladia, eta ondo koka liteké honela:

Amak erosi du libúru bat. (SVO)

zein orobat izanen litzaké ordena neutro bat, SVO neutroa. Erabat ados kin Euskaltzaindia. [>>>]

Foku markatuak ez lirake izan behar inoiz ere arazo: mintza gaitezen gehiago gain esaldi neutroak, non ez den foku markaturik (hor ere zurruntasuna nagusi)

Hasi nahi genuke gaurko sarrera gogóratuz atzóko hitzak on Euskaltzaidia, baina azpímarratuz aipuko bigarren zatia (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa"):

Euskaraz oso bakan erabiltzen da galdegaia. (...) Galdegai ustekoa, berriz, esaldi guztietan azal daiteke. [Euskaltziandia, 2011:52]

Galdegai ustekoa da hóri elementua non jartzen den azentu neutro nagusia (zeini batzutan deitu diogú azentu nuklearra), zein, berdin nola azentu markatua, egon ahal da aurré edo atzé aditza: 

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
[Euskaltzaindia, 2011:53]

Oso gutxi aztertu dirá euskararen esaldi neutroak, euren azentuera, euren ordena posibleak. Eta, orokorki, euskal prosan askoz gehiago erreparatu behar zaio ki ordena neutroa, informatiboa, orokorra, eta, kontrara, askoz gutxiago ki ordena markatua, zein, atzo genioenez, baldintza normaletan, izan beharko litzaké salbuespenezko ordena, eta, hortaz, ez litzake arazo.

Ikuspuntu horretatik, galdera ez litzake izanen:

Zéin da esaldiko foku markatua (azentu markatua, galdegaia)?

zeren, normalean, esaldi gehien-gehienetan ez da egonen foku markaturik. Ez, kontua soilik izanen litzake nóla detektatu foku markatua an esaldi bakan eta berezi horiek non agertzen den. Eta, diogunez, esaldi horiek izanen dirá:

• bakan eta bereziak, halan-ze ez dira izanen hain zailki detektagarriak.

• kontextu komunikatiboak ere laguntzen du.

• bádira modu morfologiko eta sintaktiko lagungarriak.

• azentu intonatibo optatiboak ere izan ahal dira ondo lagungarriak, batez ere an transizioa ki eredu orokor ez-markatua (ikus honetaz gure sarrera titúlatzen: "azentu zintzilikatzailea vs azentu progresibo hutsa").
  

Beraz, erántzunez ki Erramun Gerrikagoitia, bádira bideak ki adiérazi, beharrezkoa balitz, foku markatu bakan horiek an idazkiak.  Foku markatuak ez lirake izan behar inoiz ere arazo: mintza gaitezen gehiago gain esaldi neutroak, non ez den foku markaturik (hor ere zurruntasuna nagusi). [>>>]

Textu informatibo edo didaktikoetan foku markatuak ez lirake izan behar araua, baizik salbuespena

Atzokoan nahi genuén ongi finkatu honako oinarrizko puntua gain foku markatua:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

Puntu hori ondo azpimarratuta, orain ondo argi utzi nahiko genuke ze foku markatua (aipuko galdegaia) izan beharko litzaké salbuespena an textu informatibo edo didaktikoak, eta ez araua, nola den orain (justuki zatio aplikazio sistematikoa on "galdegai-legea"). Horretaz, Euskaltzaindiak (2011) zioén hau (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa"):

"Euskaraz oso bakan erabiltzen da galdegaia. (...) Galdegai ustekoa, berriz, esaldi guztietan azal daiteke." [Euskaltzaindia, 2011]

Eta, diogunez, textu informatibo edo didaktikoetan foku markatuak ez lirake izan behar araua, baizik salbuespena. [>>>]

Euskaltzaindia (2011): "Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan. Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak."

Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k:

Ari zarela Jesus buruz elementu inquiritua edo galdegaia ekarten duzu solasera hitzac hori ulertzeco direnac zentralac nola azentua, intonazioa, intonazio-unitatea, hampadura, ... guzti horiec direla conceptuac lotuac kin acustica, phonetica, entzumena.

Bai, eta sarrera honetan soilki azpimarratu nahiko genuke puntu hori gogóratuz ondorengo hitzak ti Euskaltzaindia (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa", 2011):

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak.[Euskaltzaindia, 2011:53]

Bai, halaxe da:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

Puntu hori ondo azpimarratuta, bihar jarraituko dugu erantzuten ki atzoko komentarioa on Erramun Gerrikagoitia. [>>>]

Foku markatua (galdegaia) ezberdintzen da zatio bere azentu eta intonazio bereziki markatua

 Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k:

Ez daquigunontzat claruqui xuxen eta zehatz zer da elementu inqueritua (edo euscaraz ezagunagoa eraguinez daucagun purismo lexical handia, nola galdegaia) dira zure explicatione edo interpretatione horiec -desdablatuac 3 puntutan- amiñi bat lar complicatuxeac, zeinac behar dira eracurri osoqui tentuz baldin nahi bada izan ongui ulertua diozuna.

Gauza izan ahal da hain sinplea eta hain orokorra nola-ze esaldiak bana daitezke an bi sail:

• Horiek-esaldiak kin azentu eta intonazio neutro ez-markatua, non ez dagoen foku markaturik.
  

• Horiek-esaldiak kin azentu eta intonazio bereziki markatua, enfatikoagoa, kontrastiboagoa, non báden foku markatua (galdegaia).

Esan nahi baita ze foku markatua ezberdintzen da zatio bere azentu eta intonazio bereziki markatua respektu azentu eta intonazio neutroa, ez-markatua.

Ikus honetaz zér esaten genuen an sarrera titúlatzen "Hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau (2010ekoa), zeini akaso hobeki dei genioke Garziaren legea", eta oso bereziki erreparatu ki ondorengo aipu luzea on Euskaltzaindia:

Irakurria dugunez (ikus hemen):

                            ...

                             ...

2010ean (gure master-lanean) jasotzen genuenez, oraingo galdegai-legea (esan nahi baita,  aplikatu ohi dena) ez litzake justuki horrela, zeren onartzen da SOV kin O neutroa (ez hanpatua), baina hori soilik gerta daiteke an ordena kanonikoa edo neutroa, zein, arau horretan, soilik dateke SOV. Horrela, O neutroa bada, soilik eman ahalko da azpi SOV estruktura, non O egon beharko da justuki aurré aditza, eta orobat emana an ber intonazio-unitatea zein aditza, nahiz kasu horretan kin azentu neutroa (hortxe diferentzia).

Diferéntzia bakarra kin Altuberen legea dá ze Altuberen galdegaia, beti ere hanpatua, orain eman ahal da bagé hanpatu (azpi intonazio neutroa), baina bi kasuetan ere an ber lekua (justuki aurré aditza). Esan nahi baita ze, hitz-ordenari dagokionean, berdin-berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau, zeini akaso hobeki dei genioke Garziaren legea (ikus "Juan Garziaren eredu sintaktikoa: ezintasuna ekinez egina").

Bai, diferéntzia bakarra kin Altuberen legea dá ze Altuberen galdegaia, beti ere hanpatua, orain eman ahal da bagé hanpatu (azpi intonazio neutroa), baina bi kasuetan ere an ber lekua (justuki aurré aditza). Posizionalki berdin-berdin. [>>>]

Hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau (2010ekoa), zeini akaso hobeki dei geneioke Garziaren legea

Irakurria dugunez (ikus hemen):

                            ...

                             ...

2010ean (gure master-lanean) jasotzen genuenez, oraingo galdegai-legea (esan nahi baita aplikatu ohi dena) ez litzake justuki horrela, zeren onartzen da SOV kin O neutroa (ez hanpatua), baina hori soilik gerta daiteke an ordena kanonikoa edo neutroa, zein, arau horretan, soilik dateke SOV. Horrela, O neutroa bada, soilik eman ahalko da azpi SOV estruktura, non O egon beharko da justuki aurré aditza, eta orobat emana an ber intonazio-unitatea zein aditza, nahiz kasu horretan kin azentu neutroa (hortxe diferentzia).

Halako esaldietan, diferéntzia bakarra kin Altube dá ze Altuberen galdegaia (beti ere hanpatua), orain eman ahal da bagé hanpatu (azpi intonazio neutroa), baina bi kasuetan ere an ber lekua (justuki aurré aditza). Esan nahi baita ze, hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau, zeini akaso hobeki dei geneioke Garziaren legea (ikus "Juan Garziaren eredu sintaktikoa: ezintasuna ekinez egina"). [>>>]

Euskaltzaindia (2011): "... ordena honetan ere esan eta idatz daiteke galdegaia (enfatikoa): Patxik edan dú esnéa."

Genuen amaitzen atzoko sarrera esánez ze:

Edonola ere, argi utzi behar da ze, teorian bederen, galdegai-legea ez da existitzen, halan-ze normaltasunez erabili ahal dirá galdegai postverbalak (ikus "Euskararentzako akaso libururik inportanteena").

Bai, euskararentzako akaso libururik inportanteena dá:

"Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa" (Euskaltzaindia - Jagon Saila - Corpus Batzordea, 2011)

nondik gogoratuko ditugún, adibidez, honako pasarte hauek:

                            ...

                             ...

Bai, ...

... ordena honetan ere esan eta idatz daiteke galdegaia (enfatikoa):

Patxik edan dú esnéa.

Hórixe baietz! eta, bide batez: Zorionak Euskaltzaindia! (ikus "Euskaltzaindiak hor erabat asmatu du eta indar guztiekin txalotu behar zaio") [>>>]

Personek izan behar duté protagonismo nagusia, eta instituzio linguistikoek flexibilitete-gradu egokia

Zioen atzo Txopik: 

Nik uste, Euskaltzaindiak edo norbaitek, prestatu beharko zuela euskal preposizioen zerrenda edo garapena, nola prestatu zen bere garaian euskal aditzen zerrenda edo lexiko modernoarena. Gabe konplexurik. Eta kitto! [Txopi] 

Nire ustetan, ttresna prepositiboak garatzean, personek izan behar duté protagonismo nagusia, eta Euskaltzaindiak lagundu beharko luké sinpleki ez oztopatzen bidea.

 

Euskaltzainek ere, jakina, egin ahalko lituzkee erabilera interesgarriak, berdin nola beste edozein referentek edo erabiltzailek, baina, finean soilik praktika joan beharko litzaké erakusten bidea.

Horretarako behar da flexibilitate-gradu egokia ganik instituzio linguistikoak, ulértuz zértan gauden. [⇶]

Josu Lavin: 'Krutwigen paper guztiac (eta liburuac) cein neure escu baitaude institutione baten babespean egon beharco lirateque'

 Josu Lavinek zioen atzo:

Orain badaquiquete non dagoen Krutwigen alea. Krutwigec ere badu berce idazlan ineditoric, "Thaleiaren katoptrona" casu. Elheberria. Eguia erran, Krutwigen paper guztiac (eta liburuac) cein neure escu baitaude institutione baten babespean egon beharco lirateque. Nehorc ez nau contactatu nahi ukan azquen hamarcadetan. 

Josu, pasatu ahal diozu zure mezua ki Pruden Gartzia, zein baita zuzendaria on Euskaltzaindiko Azkue Biblioteka eta Artxiboa, an bere Euskaltzaindiko helbide elektronikoa:

• pruden@euskaltzaindia.eus

Pensatzekoa da ze, Euskaltzaindia egonen da biziki interesatua. [1008] [>>>]

Ez dirudi, zinez, hain zaila, egitea peskisa batzuk asmóz topatu lan hori

Erramun Gerrikagoitia-k atzo galdetzen zuén:

Jaquinic orain jada Academiac non dago Federico Krutwig-en lana zein ez dago an bibliotheca e Academia nola bait dio Pruden Gartzia bibliothecarioac, interesatuco othe da (Academia) recuperatzen lan hori zeinac gainera irabazi zuen lehen saria an 1971, orain 49 urthe? 

Interesatu beharko litzake. Bai, Akademia interesatu beharko litzaké eskuratzen lan guzti horiek zein izan ahal diren interesekoak zat euskara eta euskaldunak, nola dén, dudagabe, lan bat gain euskal aditza zein izan zén saritua ganik Euskaltzaindiko tribunal bat. Eta baita interesatu beharko litzake eskúratzen edota ahálegindu bilatzen beste edozein lan zein, izanki kulturalki arras interesgarria, egon ahal dén gaur egun an arrisku bizia on galera, nola dén, dudagabe, hori lana on J. P. Epherre, zeintaz mintzo zirén bai Akademia eta baita Pruden Gartzia bibliotekaria ere an aurreko posta.

Ez dirudi, zinez, hain zaila, egitea peskisa batzuk asmóz topatu Epherreren lan hori. [1007] [>>>]

Juan Garzia (2015): "*[Ikasle asko, iji eta uju ari zirenak, ikusi ditu] Patxik han"

Mintzatu gara, aurreko sarreretan, gain ezegokitasuna on esaldiak non tartekatzen dén aposizio bat artén galdegai preverbala (edo bere zati bat) eta bere aditza, hala nola (Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:237):

(Ez edozein liburu, baina) eleberri bat, zein Etxaidek iaz argitaratu baitzuen, eskaini zidaten lagunek (= Etxaidek iaz argitaratu zuen eleberria) 

non, posizio tartekatu horretan, agertzen zaigún aposizio erlatibo explikatibo bat (aposizio azaltzaile bat). Horretaz mintzo da Juan Garzia an bere "Esaldiaren antolaera" (2015:95-96):

non aurkitzen dugún esaldi hau:

*[Ikasle asko, iji eta uju ari zirenak, ikusi ditu] Patxik han.

zein dén berdin desegokia nola goragokoa ganik Euskaltzaindia. [994] [>>>]

Baina, zé nolako esaldiak dira horiek? Ez al dago adibide egokiagorik?

Aurreko sarreretan egon gara komentatzen pasarte bat (eta esaldi batzuk) zeintan Euskaltzaindia-k iristen dú konklusioa ezen (Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:237):

esan nahi baita ze:

...horretaz ondorio gisa erran daiteke ZEIN-erlatiboek, (153a) bezalakoek behintzat, nekez balio mugagarria izan dezakeela. (Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:237)

Eta gauza da ze (153a) bezalako "zein" erlatiboek nekez izanen dute balio mugagarria baina ez zeren "zein" erlatiboek ezin duten izan balio mugagarria, baizik zeren, nola genioén hemen, esaldi hori (zehazki bere aposizio hori) guztiz desegokia baita, berdin nola den guztiz desegokia (153b) esaldiko aposizioa ere, nola komentatzen genuén zehazkiago hemen. Baina, zé noláko esaldiak dira horiek?

Bi esaldi horiek, ez batak ez besteak, ez dute balio ki atera ezein konklusio interesgarri gain "zein" erlatiboak, esan nahi baita ze bi esaldi horiek dirá esaldi guztiz desegokiak zeinekin ezin den ezer fogatu, bietan ere agertzen baitzaigú aposizio bat artén galdegai preverbala (edo bere zati bat) eta bere aditza.

Ez al dago adibide egokiagorik? Zér moduz, adibidez, euskarazko "zein" erlatibo historikoa? [993] [>>>]

Bigarrena bai, argiki restriktiboa

Jarraituz kin esaldiak zein Euskaltzaindia-k ematen dituen an bere EGLU-V náhizik ikus dezagun nóla euskaraz eman diren perpaus erlatibo murrizgarri ez-mugagarriak, konsidera daigun orain bigarren adibidea:

Hori perpausa bai, argiki restriktiboa da:

ez-da urtherik, non hor edo hemen zenbait buru galtzen ez-baita,...

Bistan denez, "ez-da urtherik" horrek ez luke zentzurik baldin ez balego murrizturik ga bere ondorengo perpaus erlatibo argiki restriktiboa,

Guztiarekin, perpaus horren interpretazio restriktiboa litzaká are direktoagoa baldin ez balitz idatzi komarik artén referentea ("urtherik") eta anafora erlatiboa ("non"), horrela lehenengo momentutik adieraziz ze ari garen irakurtzen perpaus erlatibo restriktibo bat. [986] [>>>]

'Egungo Hiztegia eta Gramatika' izan ahal dirá oso pobretzaileak eta kaltegarriak, eta hori ez da bidea, baizik kontrako bidea

Euskaltzaindia-ren egungo hiztegia (Euskaltzaindiaren Hiztegia) edo gramatika (Euskara Batuaren Eskuliburua?) ezin dira erabili kontra Euskaltzaindiaren beraren Orotariko Euskal Hiztegia, zein den ha hiztegia on tradizioa (ikus [968]). Esan nahi baita ze  Euskaltzaindia-ren egungo hiztegia dudagabe erraminta ona izan ahal da baldin interpretatzen bada an modu osagarri-eraikigarria, baina oso kaltegarria baldin interpretatzen bada an modu mugatzaile-baztertzailea.

Adibide baterako, ikusten genuen (an [966]) nóla gure zuzentzaile anonimoek korregitzen ziguten estruktura hau:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik bitartean eta buruazkenak bai duen urrutiratzen, ... [Gure originala]

kin-eta beste hau:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik, buruazkenak bai duen urrutiratzen bitartean, ... [Textu zuzendua eta publikatua]

zein, goragokoaren moduan, kontrastiboa baita, ez denborazkoa. Baina gauza da ze erabilera hori ez da jasotzen an Euskaltzaindiaren Hiztegia, eta areago, expreski baztertzen da an Euskaltzaindia-ren Euskara Batuko Eskuliburua (ikus hemen):

bitartean
Oinarrizko balioan, denbora adierazten du bitartean adberbioak, eta ez da egokia bi perpausen arteko aurkaritza edo aldea adierazteko baliatzea (nahiz tradizioan adibideren bat edo beste ageri den).

Bitxia da nóla Euskaltzaindia-ren eskuliburukoek aipatzen dute ze tradizioan adibideren bat edo beste ageri den, noiz-eta aurkitzen dugun nóla adibidez an Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna (2002) 6 erabileretik 4 dirá kontrastibo aúrka 1 denborazkoa (ikus [473]):

..., ikus dezagun zénbat alditan eta zéin zentzutan erabili dén "...bitartean" an textua on "Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna" (EGL) [Euskaltzaindia, 2002].

Erabili da 6 aldiz, zeintarik:

4 dirá kontrastiboak:

1.: forma aldetik, esan bezala, desberdintasunak daudela euskalkien artean: euskalki batek geu aukeratzen duen bitartean ekialdeko euskaldunek nahiago dute guhaur. [EGL, 2002:55]

2.: Bestalde, zubereraz eta behe-nafarreraz bazkaldu niz esaten da, beste euskaIkietan bazkaldu dut esaten den bitartean. [EGL, 2002:213]

3.: Lehenbizikoa desirazkoa edo den bitartean, bigarrena ahalezkoa da eta hau da orain aztertuko dena. [EGL, 2002:420]

4.: Alegia, hiztun batzuek adiskidearentzat (edo adiskidearendako) bakarrik erabiltzen duten bitartean, beste hiztun batzuek ederki bereizten dute eztarriarentzat eta eztarrirako formen artean. [EGL, 2002:489]

1 dá baldintzazkoa:

1.: (informazio hori, hain zuzen, hiztegiak eman behar digunez, ez dugu guk hemen kontuan hartuko, aditzen forma edo itxuran eraginik ez duen bitartean) [EGL, 2002:210]

eta 1, denborazkoa:

1.: Beraz, hoberena da besterik esaten ez den bitartean hara jotzea. [EGL, 2002:407]

Bistan da, 4 erabilera kontrastibo aúrka (versus) 1 denborazkoa.

Zértan ari dira "Euskara Batuaren Eskuliburua"-ren batzordekoak?

Ikus adibidez an [472] beste erabilera batzuk.

Bistan da: Euskaltzaindia-ren egungo direktrizeak izan ahal dirá oso pobretzaileak eta kaltegarriak, eta hori ez da bidea, baizik kontrako bidea. [969] [>>>]

Responsableki: bilatuz soluzioak

Atzo mintzo zen Erramun Gerrikagoitia burúz responsabilitatea eta responsableak ezen galdu zitezen dokumentu ondo baliosak za euskal kultura:

Penagarria ere bada ez gordetze hori, "galtze" hori.
Penagarri izaiteaz gain ba da baita ere galtzearen responsabilitatea eta ondorioz responsablea edo ere responsableac. [Erramun Gerrikagoitia]

Fijatu gaitezen ze ari gara mintzatzen gain responsableak, ez gain errudunak, zein den kontzeptu bat zein ez zaigun interesatzen. 

Ulertzen dugú, jakina, errorea, zein den humanoa, eta bereziki an garai batzuk non artxibo-lanak ez ziren hain errazak nola dirén gaur egun. Baina, ez al dago inon batere kopiarik ti lan horiek? Ez al lirake bilatu behar? Ez al litzake muntatu behar komisio bat arrenda gutxienez bilatú paper interesgarri horiek? Saioa ez litzake hainbeste kostako, eta zenbat eta denbora gehiago pasa, orduan eta zailagoa izanen da dokumentu horiek aurkitzea, eta ondorioz. haietatik zerbait ikastea.

Responsableki: esan nahi baita, bilátuz soluzioak. [957] [>>>]

Kontrako norabidea

Azken sarreran, Josu Lavin-ek dio:

Neuc soilic erabilico nituzque gure classicoec erabilitaco formac (regularizatuac) narauco, garauzquio, etc. Hau da, nire paradigmetan aguercen direnac. [Josu Lavin]

Esan nahi baita, adibidez:

cinderauzquiqueoteten

non Josu-ren logika formal aratzak hausten ditú marka guztiak on luzera, konplexutasuna eta antikomunikazioa, bihúrtuz Euskaltzaindia-ren forma luze eta konplexuenak ia labur eta sinple.

Eta ez gaitezen ahaztu ze Euskaltzaindia-k (bai bai, Euskaltzaindia-k), noiz ere bere paradigmetan juntatzen dirén bi "te" morfema (esan nahi baita "tete"), dú ematen aukera batua za erábili soilik "te" bat, jarriz bestea artén parentesiak:

eta horrela, guztietan:

Josu-k, ordea, jarráiki bere logika formala, ailegatzen da, gabén inmutazio txikerrena ere, ki juntatu hiru "te" jarraian, berriro háutsiz marka guztiak:

cinderauzqueteteten

Eta gauza da ze, nahiz Euskaltzaindia-ren aukera batu interesgarri hori egón aski ahaztua (bihar mintza gaitezke gain puntu hori), eman behar dira aukerak zeren aukerak dirá bidea buruzki garapena, bide bakarra (norabide oneko aukerak jakina, hala aditzean nola oso bereziki sintaxian).

Eta, baita aukeran ere, justuki bestaldera, daukagú kontrako norabidea. [935] [>>>]

Derivazioak egitean erabili beharko liraké irizpide zabal-irekienak, baliatuz aukera guztiak, zirrikitu guztiak

Josu Lavin-ek atzo esaten zigun ze:

Euscalçaindiaren arauera:

zintuzketeten + hari
zintiozketeten

Hau ez da reconstruitua, gaizqui eratua baicic.

Josu-k, gainera, herenegun ematen zigún arrazoiá on bere desadostasuna, hala nola ere bere alternatiba zuzena:

Batueraz çaizquiotet içan behar liçateque eta ez zaitiotet. "zqui" baita pluralguilea.

Josu-k diosku ze Euskaltzaindia-k gaizki eratu du adizki hori zeren ez du erabili "-zki-" pluralgilea, nola, bere ustez, beharko lukén (pluralgile horretan oraindik ondo ezberdintzen dugu oinarrizko "-z-" pluralgilea, zeini erantsi zaion "-ki-" datiboa, osatuz "-zki-" pluralgile reanalizatua). Eta galdera da: zergátik beharko luke horrela?

Izan ere, bádaude euskaran beste mekanismo pluralgileak ere, zein erabili litezkén berdin ere nola "-zki-" baldin egoki ikusiko balitz. Eta hala egiten du Euskaltzaindia-k noiz erátorri (ikus sarrera hau):

Zuk gu hari eraman GAITIOZU (← gaituzu); GAITIOKEZU etab.

non erabiltzen duén, ikuspuntu formaletik ederki, "-it-" pluralgilea afinda sórtu "gaitiozu", hala nola, bide beretik, eratorriko genuké Josu-k aipatutako "zaitiotet", zein ez den gaizki eratua, baizik diferenteki eratua, berdin ondo.

Bale, hori guztia oso ondo dago, baina ba al da argumenturik, harago zein askatasuna bera, afinda erábili "-it--" ordezta "-zki-"? Eta erantzuna dá baiezkoa, zeren "-zki-" erabilita, emaitza ez da hain ondo prozesatzen nola "-it-" erabilita. Josu Lavin-ek gorago ematen digú bere eratorpena, formalki guztiz zilegia:

zaizkiotet 

zein bistan denez hasten da ti "zaizkio-" (edo ti "zaizkiote-"), hola gu transportatuz ki "nor-nori" eszenario bat, nondik soilik aterako ginaken an azken letra (soinua), sorpresiboki, kolpez, an modu ondo deserosoagoa respektu "zaitiotet", zek eramanen gaitu ki paradigma zuzena, hasieratik ere. Euskaltzaindia-k forma horretan asmatu du, eta onartu behar zaio, eta areago, zoriondu behar dugu Euskaltzaindia (beste kontu bat da formaren beraren komenientzia edo inkomenientzia komunikatibo orokorra).

Derivazioak egitean erabili beharko liraké irizpide zabal-irekienak, baliatuz aukera guztiak, zirrikitu guztiak. [933] [>>>] 

Leizarraga, Tartas, Aresti, Sarasola, Atxaga edo Sarrionandia

Komentatzen genuen atzo nóla existitzen diren oso testigantza nabarmenak on aditzá "apartenitu" ("apertenitu"), zeintan sartzen dirén Leizarraga, Tartas, Aresti, Sarasola, Atxaga edo Sarrionandia. Hain justu, EHUko Corpus Historikoan (harik 2000) agertzen dirá 23 erabilera:

zein, denboran, banatzen dirén honela:

Ikusten denez, pasa den mendeko azken urteetan birdeskubritzen ari zén aditz hori, baina, akaso sorpresiboki, noiz konsúltatu XXI. mendeko erabilera (an Egungo Testuen Corpusa, tika 2000), konprobatzen dugu nóla ez den agertzen behin ere:

Hala ere, 2001ean aurkitzen dugú ondorengo erabilerá on Ana Urkiza (an "Ondarroa" aldizkaria):

Umetatik hainbeste miresten eta erakartzen duen arrantzalearen unibertsoari ez dio apertenitzen. [Ana Urkiza, 2001]

Datu bat: Euskaltzaindiaren Hiztegiak ez du jasotzen hain aditz nabarmendua: "apartenitu" ("apertenitu").

Eta gauza da ze galdetzen genuen atzo ea, erabilera haiek ikusita, nórk esan lezaken ze "apartenitu" ("apertenitu") transitiboa ez zela apartenitzen ki euskara. Ba begira, urrutira gabe, Euskaltzaindia-k diosku ze, ez soilik versio transitiboa, baizik intransitiboa ere, ez direla apartenitzen ki euskal ondare linguistiko ofiziala. [849] [>>>]

Edo, ez al dute eurek esaten?

Erantzunez ki atzoko komentarioa ganik Bittor, soilik esan ze EGLU-V, zein aipatu genuen atzo, izan zen publikatua ga Euskaltzaindiko Gramatika Batzordea, zeinek honela aurkezten zuen bere liburukia (EGLU-V, 1999:1):

Ikusten denez, batzorde horrek normaltasun osoz erabiltzen dú lehenego persona plurala (gure) noiz aurkézten euren EGLU-V, zein zén euren azken emaitza. Eta ez da hor ezer berezirik, ezpada konstatazioa ezen báda Euskaltzaindian batzorde bat zein den osatua ga persona konkretuak zek idatzi zuten liburuki hau:

Liburukian bertan, normala denez, zehaztuta agertzen dira batzordekideak, esan nahi baita ze ez gaude mintzatzen burúz autoretza difuso, lauso edo gaizki definitua, baizik burúz talde ondo determinatu bat zek sinatzen dú liburukia: 

Hortaz, haiek prestatu eta kaleratu zutén EGLU-V, eurek diotenez. Edo, ez al dute eurek esaten? [712] [>>>]