Givón (1979): "... the synchronic characteristics of syntactic structures cannot be understood without some reference to the diachronic processes which gave them rise."

Atzoko sarreran jartzen genuen gure atentzioa gain dimensio diakronikoa e datu enpirikoak gain hitz-ordena, zein ezinbestez konsideratu beharko da baldin ulertu nahi badugu datu horien sakontasun eta esangura osoa. Zentzu horretan mintzo zén Givón (an bere "On understanding grammar", 1979) bidéz hitz hauek:

... the synchronic characteristics of syntactic structures cannot be understood without some reference to the diachronic processes which gave them rise. [Givón, 1979:235]

Aipu hori jasotzen genuen barné beste aipu bat ganik Hoeks (2016), non  azken autore horrek berriro azpimarratzen zuén ber ideia: a inportantzia e dimensio diakronikoa noiz aztertzen evidentzia enpirikoa gain hitz-ordenak. Beherago agertzen da Hoeks-en aipu osoa, barné gure sarrera titúlatzen:

• Hoeks (2016): "From the fact that the change into SOV has (almost) never occurred in recent history (Givón, 1979; Newmeyer, 2000), it might be claimed that ..."

zeinen eduki osoa gogratu nahi dugu:

Hoeks (2016) dú jotzen justuki an gakoa: Ez dira soilik azaldu behar nóla banatzen diren gaur egungo maiztasunak arten hitz-ordenak (hori ere, esan gabe doa, aztertu behar da), baizik-ere maiztasun diakronikoak, esan nahi baita, horiek ze dúten erakusten zéin izan diren joera evolutibo nagusiak arten hitz-ordenak eta zéin baldintzetan gertatu dirén mugimendu horiek. Hori informazio klavea da an afera hau, eta ezinbestez eman behar zaio tratamendu egokia, zein baita ondo zentrala:

Bai, ...

From the fact that the change into SOV has (almost) never occurred in recent history (Givón, 1979; Newmeyer, 2000), it might be claimed that there exists no preference for SOV word orders. [Hoeks, 2016]

Bai, orobat behar da ikuspegi dinamikoa, evolutiboa, diakronikoa, zein den Hoeks-en (2016) lanaren bizkarrezurra.

Bai, ezinbestez.

Aurrena, kontuz aztertu behar da evidentzia enpirikoa

Aipatzen genuén atzo, kin Hoeks (2016), ondorengo artikulua ganik Ferrer-i-Cancho (2014):

Bertan, titulutik ere, Ferrer-i-Cancho mintzo zaigu gain hasierako (aintzinako) SOV ordena bat:

There is converging evidence that SOV (subject-object-verb) or its semantic correlate (agent-patient-action) is a word order emerging at the very origins of language (Dryer, 2005; Pagel, 2009; Gell-Mann & Ruhlen, 2011; Goldin-Meadow, So, Özyürek, & Mylander, 2008). [Ferrer-i-Cancho, 2014]

zein joango zen desagertzen (tipikoki aldé VO) edota berriro bihurtzen SOV, nahiz autoreak diosku ze prozesu horien arrazoiak ez dira ondo ulertzen:

However, the reasons why SOV is initially preferred, and later abandoned or readopted are not well understood. [Ferrer-i-Cancho, 2014]

bide horretatik konkluituz ze arazo horrek behar du marko teoriko bat:

This requires, in our opinion, introducing a theoretical framework. [Ferrer-i-Cancho, 2014]

Baina gauza da zér azaldu nahi dugun bidéz marko teoriko hori, zéin datu, zéin realitate enpiriko islatu nahi dugun, zeren horren arabera eraikiko da eredua afin emaitzak bát etor daitezen kin datu horiek, izan ere ereduaren supuestoak egonen baitira begira ki evidentzia zein azaldu nahi den.

Esan nahi baita ze, aurrena, kontuz aztertu behar da evidentzia enpirikoa, zeren bestela gure ereduan saiatuko gara islatzen eta azaltzen ustezko realitate bat, eta ondorioz sortuko dugu eredu bat, dudagabe interesgarria teorikoki, baina oso desegokia noiz nahi dugun aurrikusi zér gertatu behar den.

Adibidez, goragoko sarreran aipatzen dirá reversioak ti SVO ki SOV, baina noiz mintzo da gain reversio horiek, argiki mintzo behar da gain efektua e kontaktu linguistikoa, zeren, nola genioén an gure sarrera titulatzen "Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa":

... gauza da ze puntu hori ezin da saihestu noiz aztertzen tendentzia globalak an hitz-ordenak, zeren, behin kendutakoan a efektua e kontaktu linguistikoa, tendentzia evolutibo naturala ("natural drift without diffusion") argiki joango litzaké ti OV ki VO

Hona hemen sarrera osoa:

Genioen atzo:

... , Maurits & Griffiths-en ereduak ez luke kontuan hartuko realitate sozial bat zein, hizkuntzalari batzurentzat (adibidez, Miren Azkaraterentzat) izanen zén faktorerik azpimarragarriena an aldaketa linguistikoa: kontaktu linguistikoa. Muga nabarmena da hori, zeren kontaktu linguistikoak balio daike nagusiki ki explikatu aldaketák alde SOV, zein diren gutxiago eta zaharragoak, eta ez hainbeste ki explikatu aldaketák alde SVO, halan-ze kontaktua bihurtzen dá faktore oso kontuan hartzekoa.

Hortaz, galdera da: nóla geldituko lirake aldabide nagusiak arten hitz-ordenak baldin saiatuko bagina kentzén a efektua e kontaktu linguistikoa? Halako saio bat egin zutén Gell-Mann & Ruhlen-ek (2011), nork gogoratzen ziguten ze: 

According to Givón, "To my knowledge all documented shifts to SOV from VO ... can be shown to be contact induced" (12), a conclusion also arrived at by Tai (14) and Faarlund (15). [Gell-Mann & Ruhlen, 2011]

Givón zúen idatzi hori an 1977, eta errepikatu zuén an 2005 (ikus sarrera hau). Tai-k idatzi zuen bere artikulua an 1976, eta Faarlund an 1990. 

Eta gauza da ze puntu hori ezin da saihestu noiz aztertzen tendentzia globalak an hitz-ordenak, zeren, behin kendutakoan a efektua e kontaktu linguistikoa, tendentzia evolutibo naturala ("natural drift without diffusion") argiki joango litzaké ti OV ki VO: 

Horretaz, azpimarratú bi puntu:

1.: Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa.

2.: Obviatzen badugu sujetuaren posizioa, geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

Bestalde, kontaktu linguistikoaren efektu orokorra ere aldatzen doa: izan ere, zenbat-eta VO sintaxi gehiago egon (jada dirá gehiengoa), kontaktu linguistikoaren eragina bihurtuko da (jada bihurtu da) nagusiki aldé SVO, hola azkártuz a prozesu teknologiko globala alde ordena efektiboago bat azpi baldintza orokorrak, nola dén SVO ordena burulehena.

Reversio horiek dirá aski raroak, ez dira orain gutxikoak, eta nagusiki azaltzen dirá bidez kontaktu linguistikoa, zein dún jokatuko, gerota gehiago, aldé SVO. Esan nahi baita ze, orohar, reversio horiek bádaude azalduta, eta azalpen hori erabilitakoan, ...

... geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

zein, gainera, oso ondo azaltzen da zatio arrazoi komunikatiboak azpi baldintza orokorrak. [⇶]

Baldintza orokorretan, esaldia ez da orohar muntatzen afin aurreikus dadin zeozer (adibidez aditza), baizik lor dadin eraginkortasun komunikatibo maximoa, kokátuz justuki mezuaren parte rhematikoena eta aurrikusgaitzena an posizio interpretatiboki abantailatsuena, zein den bukaera

Irakurtzen genuen hemen nóla Hoeks (an bere "From SOV towards SVO", 2016) ematen zigún ondorengo aipua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) non azken autore hori saiatzen zen azáltzen zergatia e ordena aditz-lehenak eta aditz-azkenak an terminuak e prediktabilitate erlatiboa e bere osagai ezberdinak (sujetua, aditza edo objetua):

"Verb initial orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the subject and the object; verb final orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the verb" (Ferrer-i-Cancho, 2014: 2)

Argudio horren arabera, esaldia osatzean bilatuko litzake maximotzea a prediktibilitatea e osagai horietako bat edo batzuk, kokátuz osagai horiek an bukaera e esaldia, zeren behin beste osagaiak ezaguturik, azken osagaien prediktiblitatea izanen zén maximoa. Eta bai, hala da: adibidez, behin ezaguturik V eta O, bukaeran sujetua izanen da inoiz baino aurrikusgarriagoa, eta berdin gertatuko zaio ki aditza noiz ezaguturik S eta O (nola esaten den an aipua), eta baita ki objetua, behin ezaguturik S eta V.

Baina, genioenez, gauza da ze, baldintza orokorretan, esaldia ez da orohar muntatzen afin bukaeran aurreikus dadin zeozer (informazioren bat, adibidez aditza), baizik lor dadin eraginkortasun komunikatibo maximoa (azpi baldintza orokorrak), kokátuz justuki mezuaren parte rhematikoena eta aurrikusgaitzena an posizio interpretatiboki abantailatsuena, zein den bukaera. 

Izan ere, eraginkortasun komunikatibo maximoa ez da orohar lortzen noiz erabiltzailea ez den seguru gain sujetua zeini egokitu behar zaión informazio berria, edota noiz ez den seguru gain aditza zein dagokion ki informazio rhematikoena. Halako estruktura sujetuazkenak edo aditzazkenak izan daitezke egokiak an baldintza partikular oso sinple eta kontextualak, non akaso aditza edo sujetua esan gabe doaz (eliptiko), baina orohar, hala sujetua nola aditza izaten dirá a basamendu diskursiboa zeinen gainean eraikiko dén informazio rhematikoena, gutxien aurreikusgarriena eta luzeena, zein dún behar oinarri segurua ki izan efektiboa. 

Horrexegatik joan behar da objetua (osagarria) an bukaera orohar, zeren dén esaldiko parte rhematikoena, aurretiaz aurrikusgaitzena eta luzeena, zein ez den ondo interpretatzen ez bada behin bidea prestatuta. [⇶]

Pausa/duda planifikatzaile gehiago eta behartuagoak, bapatekotasun gutxio matizatua bai informatiboki eta baita intonatiboki ere

Herenegungoan amaitzen genuén gure sarrera kin ondorengo aipua ganik Hoeks  (2016):

..., while at the same time expressing these available parts creates more time to retrieve less accessible information. [Hoeks, 2016]

emánez aukera lasaigo eta reflexiboagoa ki eraiki gure diskursoa, emánez, emaitzez, diskurso ondo landuagoa, aberatsagoa, efektiboagoa. Atzokoan azpimarrattu nahi genuen nóla mezu-jasotzaileak ere eskertuko du progresio koherentea azpi baldintza  minimoki exigenteak, gozátuz, emaitzez, askoz gehiago diskursoa (zein askoz hobeki ulertuko eta interpretatuko baitu). 

Horrela, aurrikus daiteke ze zénbat-eta buruazkenagoa izan dikursoa, gerota zailagoa izanen dela matizazio informatibo-intonatiboa ganik emisorea, hala kantitatean nola kalitatean, eta gerota zailagoa izanen dela deskodifikazio informatibo-intonatiboa ganik jasotzailea, bai kantitatean eta bai kalitatean, halan-ze, nola genioen an sarrera titulatzén "Japoniera: itogarriki SOV-buruazkena", orohar ...

... japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa e euren esanak, ... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe.

Zénbat-eta buruazkenagoa izán sintaxia, gehiago nabarituko da joera hori aldé ez-jarraitutasun diskursiboa (esan nahi baita, pausa-duda planifikatzaile gehiago eta behartuagoak), gehiago nabarituko da joera aldé bapatekotasun gutxio matizatua bai informatiboki eta baita intonatiboki ere, non informazioa ematen den an modu askoz gutxio eraginkorra zeren atzerakarga informatibo-expresiboak baldintzatzen dú diskurso guztia, etengabe.

Bestalde, nola genioen an sarrera titulatzén "Hizkera berri bat, hizkera landua", horrek japonieran eragingo luké diferentzia handiagoa arten diskurso planifikatua (aurreprestatua) eta diskurso ez-planifikatua (aurretik ez prestatua) ezez noiz erábiltzen sintaxi burulehena, non estruktura sintaktikoak dirén sistematikoki potente-efektiboak:

... nire experientzia (beti ere mugatua) dá ze japonieran existitzen dirá bi polo, bi mutur ondo markatuak:

• Polo idatzia, non batzutan erabili ahal dirá esaldi ondo luzeak (egunkarietan, adibidez) baliátuz sintaxi tipikoki oso-oso SOV-buruazken rigidoa. Hau izango litzaké eredu planifikatuena, non halako estrukturak paperean planifikatu ahal diren, nahiz irakurlearentzako ez diren batere efektiboak (atzerakarga informatibo-expresiboa izaten dá oso handia).
  

• Polo mintzatu dialogatu kolokiala, non tipikoki erabiltzen dirá esaldi oso laburrak, eta oso zatituak eta ez-jarraituak bai sintaktikoki eta baita intonatiboki ere, azpi sintaxi nagusiki oso SOV-buruazkena ere (nahiz polo honetan existitzen diren askoz salbuespen sintaktiko gehiago zeinda an estilo idatzia). Hau izango litzake eredu gutxien-planifikatua, non eredu planifikatuko estruktura sintaktiko konplexu horiek oso garesti ateratzen diren ti ikuspuntua e prozesamendua (horixe da azken arrazoia eta arrazoi nagusia zergátik existitzen dirén hain diferentzia handiak arten japoniera idatzia eta japoniera dialogatu kolokiala: arrazoi sintaktikoa eta bere prozesamendua).

Bai, horren azken arrazoia dá sintaktikoa.

Hoeks (2016): "..., while at the same time expressing these available parts creates more time to retrieve less accessible information."

Dio Hoeks-ek gain eskuragarritasuna e informazioa bitárten komunikazioa (an bere lan jada aipatua, 2016), zeintaz mintzo ginén atzo:

Accessibility can be defined as the ease with which a concept or word can be accessed frorn our mernory (Ariel, 1999) and subjects are often claimed to be highly accessible, ... [Hoeks, 2016]

Orohar, informazio thematikoagoa, edo nahiago bada referentzialagoa, izaten dá eskuragarriagoa an memoria e partehartzaileak an prozesu komunikatiboa ezez informazio rhematikoagoa, gutxio referentziala, zeintara zuzentzen ditugun gure ahalegin komunikatiboak, eta zeintan, mezua minimoki akontextuala bada, bukatu nahi genuke gure esaldia kin intonazio ondo egokitu bat:

Because language production is an incremental process (Levelt, 1989), it is easier for the speaker to formulate utterances in which less accessible information is expressed later on in the sentence; ...

Hori ez da informatiboki onena soilik zeren evitatzen baitira atzerakarga informatiboak, zein evidenteki diren guztiz kontrarioak ki diskurso progresiboa) baizik-ere zeren ekidinen baitira atzerakarga intonatibo expresiboak, zein dirén sotilagoak zein aurreko horiek, baina, finean espezie berekoak, lausótuz edo are totalki ezabatuz a efektibitatea e mezua.

Amaitzeko, azpimarratu ze goragoko aipu horretan ondo adierazten da zér esan nahi dugun noiz mintzo garen buruz pausatasun edo reflexibitate handiagoa an diskurso progresiboa:

..., while at the same time expressing these available parts creates more time to retrieve less accessible information.

Horixe.

Firbas (1979) buruz Mathesius (1911): "Mathesius conception of word order as an outcome of an interplay of principles ... These principles may differ in intensity an manner [...] from an stage to another in the historical development of a language"

A ideia ezen bádira zenbait printzipio komunikatibo zeinen arabera diferenteki optimizatzen dira munduko sintaxi partikularrak an euren etapa ezberdinak (azpi baldintza ondo ezberdinak) ez da batere berria. Izan ere, ideia hori aurkitu ahal dugu jada an Mathesius (1911), zeintaz Firbas-ek dio (an bere "A functional view of 'ordo naturalis'", 1979):

Mathesius conception of word order as an outcome of an interplay of principles is in harmony with his endeavour to fully appreciate the tendencies that are at work in language (Mathesius 1911). These principles may differ in intensity an manner from language to language, or even from an stage to another in the historical development of a language. Language is therefore not viewed as a closed and perfectly balanced system. [Firbas, 1979]

Hor konsideratzen ari da a ideia ezen sintaxiek izan ahal dituzte baldintza eta behar komunikatibo ezberdinak zeinen arabera optimizatuko dute euren ordena diferenteki an etapa ezberdinak zehar euren garapen historikoa.

Beste batzutan ere erabili da halako ideia e optimizazioa, baina askotan soilik konsideratuz bere alde sinkronikoa: hala egiten du adibidez Tomlin-ek (1986), zein dún proposatzen zenbait printzipio funtzional zeinen arabera azalduko litzake gaur egungo hitz-ordenen banaketa sinkronikoa, non lehenesten dirá SOV eta SVO (ikus gure sarrera titulatzén "[#12] Tomlin (1964): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information.""). Hawkins bera ere, an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004), finean ari da formaltzen eredu bat ki inplementatu Tomlin-en (1986) maiztasunen ordenazio sinkronikoa. Ikus ondoko adibidea aterea ti gure "Hizkuntza bere osaotasunean" (2017):

Mathesiusen planteamendua, ordea, ez da soilik sinkronikoa, baizik ere diakronikoa, berdin nola Hoeks-ena (2016), edo berdin nola gurea ere noiz genioén an "Sintaxia da ekonomia purua":

Munduko hizkuntzen sintaxiak dira momentuko emaitza puntualak zein diren sortzen ti maximizazio komunikatibo-ekonomiko konkretuak zein doaz garatzen diakronikoki an hizkuntzak segun zenbait irizpide orokor (zeinen relevantzia doa aldatzen), eta azpi zenbait restrikzio estruktural (zeinen indarrak ere aldakorrak baitira).

Bai, baldintza eta behar komunikatiboak erabat diferenteak dirá ...

... from an stage to another in the historical development of a language. [Firbas (1979) buruz Mathesius (1911)]

eta, dimensio diakroniko-funtzional hori dá kruziala. [⇶]

Evoluzio sintaktikoa aztertzean, enfokea izan beharko litzake nagusiki diskursiboa, gehiago zein sintaktikoa

Atzokoan Hoeks-ek (2016) zioskun:

The main point will be that the change into SVO can be explained as driven by functional preferences that become more prominent when languages evolve over time, while the emergence of an SOV proto-language can be explained because SOV is more prefered when languages are still in a rudimentary state. [Hoeks, 2016]

Hoeks, hor, mintzo zaigu gain oinarrizko hitz-ordenak arten sujetua, objetua eta aditza, baina bere reflexioa guztiz hedagarria ki ezaugarri sintaktiko orokorragoak nola dirén buruazkentasuna eta burulehentasuna. Ordena buruazkena, jaioko zen oraturik ti eskua e OV ordena, bitárten ordena burulehena (sortzeko zailagoa zatio hasi ti elementu abstraktuagoak nola baliabide prepositiboak), joango zen garatzen kin VO ordenak zehar denbora. Hor argiki antzematen da evoluzio sintaktiko bat, baina zerén bila doa? Zér bilatzen da kin evoluzio hori? Zéin da helburua e evoluzio hori?

Bilatzen dá diskursibitatea, bilatzen dá kapazitatea ki garatu ideia konplexuak an modu reflexibo, eroso, potente, ireki, efektiboa, zeinen beharra den bereziki nagusitzen noiz behar komunikatiboak bihurtzen diren konplexuagoak. Honela mintzo ginen hemen gain teknologia buruazkena eta burulehena:

Bai, dá teknologia sintaktiko bat [referitzen ari gara ki teknologia buruazkena] zein ondo zetorren noiz hizkuntzak sortu ziren, noiz mezuak zirén oso kontextualak, noiz nahikoa zen esatea hitz bat (izen bat) afin uler zedin mezu osoa (aditza eta sujetua gehien-gehienetan kontextualak baitziren), noiz ez zen beharrezkoa diskurritzea gain ideiak zeren kontextuak azaltzen zuén ia dena, ia beti. Halako sintaxi buruazkena sortu zen naturalki ti (edo kin) keinuak (ezin kontextualagoak), eta hola, baliabide buruazkenak joan ziren garatuz naturalki gain oinarrizko OV estruktura hori, sórtuz baliabide buruazkenak an sintaxi buruazkena (OV kin postposizioak).

Baina, hizkuntza bat dá erraminta ikaragarri bat zeinen posibilitateak ez diren amaitzen kin mezu zuzen-labur-bapatekoak, eta, suerte onez, joango zen aurkitzen bidea ki bihurtu potenteagoa, emánez aukera komunikatibo aberatsagoak eta efektiboagoak azpi baldintza komunikatibo askoz orokorragoak. Eta ez gara orain mintzatzen gain lexiko zabalagoa (hori ere), baizik gain estruktura sintaktiko progresibo eta irekiagoak zein zúten ahalbidetzen komunikazio aberatsago, finago, erosoago eta, denaz gain, efektiboagoa.

Bai, evoluzio sintaktikoa aztertzean, enfokea izan beharko litzake nagusiki diskursiboa, gehiago zein sintaktikoa (nahiz kategoria sintaktikoak ere oso lagungarriak izaten diren afin aurkitu erlazio estatistiko oso interesgarriak, hala nola ze sujetuak, tipikoki thematikoak, kokatu ohi dira an hasiera e esaldiak, non gramatikalizatu ohi diren). Baina gauza da ze orohar bilatzen ari dirá aukera diskursibo potente-eraginkorrak zein ondo moldatzen diren kin egoera komunikatibo exigenteak. Eta hor, diogunez, hurbilketa izan beharko litzaké nagusiki diskursiboa, zein oinarritzen den an kontzeptuak nola informazio thematikoagoa (referentzialagoa, abiapuntua), edo informazio rhematikoagoa (berriagoa, helburua) an kontextu potentzialki ondo konplexuak (kontextu diskursiboan, adibidez, sujetu thematikoa konsidera daiteké buru diskursiboa e predikatu rhematikoagoa: ikus "Gure helburu funtzionaletarako, sujetua konsidera daiteke buru diskursiboa e esaldia (zeinen osagarri diskursiboa dén predikatua)"). [⇶]

Hoeks (2016): "... the change into SVO can be explained as driven by functional preferences that become more prominent when languages evolve over time"

Dio Hoeks-ek (2016):

The main point will be that the change into SVO can be explained as driven by functional preferences that become more prominent when languages evolve over time, while the emergence of an SOV proto-language can be explained because SOV is more prefered when languages are still in a rudimentary state. [Hoeks, 2016]

Bai, "Ezberdindu behar dirá, alde batetik, hizkuntzen sorrerako baldintza eta behar bereziak, eta bestetik, behar komunikatibo orokorrak". [⇶]

VO ordena dá argiki estableagoa diakronikoki azpi baldintza naturalak eta baita sinkronikoki ere

Maurits & Griffiths (2014) mintzo zaizkigu buruz estabilitatea e hitz-ordenak baina bage konsideratu a efektua e kontaktu linguistikoa edota a efektua e baldintza eta behar komunikatibo ezberdinak an garai diferenteak (ikus an "Dirá bi muga zein dúten baliogabetzen edozein aurrikuspen zein egin liteken ti eredu hori"):

Atzoko sarreran genuen aipatzen ondoko pasartea ganik Maurits & Griffiths (2014):

Of course, these predictions cannot and do not take into account possible, e.g., demographic, social, or political influences.  [Maurits & Griffiths, 2014]

Horren gainean, aurrerago, autoreek gehiago zehazten dute:

Horrela, nola genioen an sarrera titulatzén "Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa":

1.: Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa.

2.: Obviatzen badugu sujetuaren posizioa, geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

Bestalde, kontaktu linguistikoaren efektu orokorra ere aldatzen doa: izan ere, zenbat-eta VO sintaxi gehiago egon (jada dirá gehiengoa), kontaktu linguistikoaren eragina bihurtuko da (jada bihurtu da) nagusiki aldé SVO, hola azkártuz a prozesu teknologiko globala alde ordena efektiboago bat azpi baldintza orokorrak, nola dén SVO ordena burulehena.

Hola VO izanen litzaké askoz estableagoa zein OV an evoluzio naturala (ez induzitua zatio kontaktua), eta gainera, kontaktuaren efektua hasiko litzake jokatzen aldé VO, barné prozesu globala aldé teknologia efektiboagoak. 

Orobat erákutsiz VO ordenaren estabilitate handiagoa, Hoeks-ek (2016) diosku:

Bai horretaz mintzo ginen an gure sarrera titulatzén "Intralinguistikoki ere SVO estableagoa":

Atzo komentatzen genuen nóla ordena sintaktiko gutxien-komunikatiboak (esan nahi baita, gutxien komunikatiboak azpi baldintza exigente-orokorrak: OSV, OVS) báduten egun tendentzia argia ki agertu an espazio txikiak eta erlatiboki isolatuak, eta nóla SOV ere agertzen den an halako espazioak erlatiboki gehiago-ze SVO.

Eta gauza da ze intralinguistikoki ere aurkitzen dugu ber joera alde SVO. Honela mintzo ginen buruz puntu hau an gure "Hizkuntza bere osotasunean" (2017:295):

Bai, Steele-k (1978) aztertu zituén hizkuntzen barneko ordenamendu alternatibo posibleak, eta aurkitu zuen ze SVO hizkuntzak "in general, have no common alternate orders at all", esan nahi baita ze sintaxi horiek, oro har, oso egonkorrak izaten dira an erabilera e SVO ordena, bitartean-ze adibidez SOV hizkuntzen erdiak erabiltzen zutén SVO ordena ere, nola Bingfu Lu-k gogoratzen zigun hemen:

Esan nahi baita ze kontua ez da soilik ze hizkuntzak nagusiki jotzen dute ki SVO aski naturalki noiz ez den existitzen kontaktu edo bestelako presio berezirik, baizik-ere-ze hizkuntzen barruan ere, intralinguistikoki, SVO ordena da askoz estableagoa (dú izaten alternantzia gutxiago) ezen SOV (zeinen hizkuntzen erdiak ametitzen baitute SVO ere). Berriro ere, báda joera bat apuntatuz ki SVO.

edota an gure sarrera titulatzén "SVOk ez du komunki erabiltzen beste ordenarik, bitarten beste ordenak (SOVk, VSOk eta VOSk) bádute erabiltzen komunki SVO baina ez SOV (salbu, jakina, SOV)":

Ikusten genuen herenegun nóla SVOk ez zuen komunki erabiltzen beste ordena alternatiborik arten S, V eta O; bitarten SOVk bái zuela erabiltzen SVO. Eta horko asimetria harago doa, zeren beste bi hitz-ordena minimoki maizkoak ere (VSO eta VOS) bádute SVO arten euren ordena alternatibo komun edo oso komunak, bitarten ez dutén erabiltzen SOV ordena alternatiboa. Ikus ondorengo taula ga Newmeyer, aterea ti artikulua ga Steele ("Word order variation", 1978): 

Taula horrek dú sakontzen an asimetria intralinguistikoa alde SVO, zeren hiru ordenak dúte erabiltzen SVO nola alternatiba komuna edo oso komuna, baina ez SOV.

Bai, VO ordena dá argiki estableagoa diakronikoki azpi baldintza naturalak eta baita sinkronikoki ere. [⇶]

Kontaktuaren azterketak soilik konfirmatzen du kualitatiboki a tendentzia kuantitatibo sendoa alde SVO

Komentatzen genuen herenegun nóla aztertu behar den ez-soilik norántza gertatu diren munduko ordena-aldaketak, baizik ere zéin baldintzetan. Bestalde, atzo Hoeks (2016) zigun esaten ze:

In fact, several explanations have been proposed that explain the shift towards SVO not in terms of functional preferences, but rather by suggesting that this shift is due to contact with other languages. [Hoeks, 2016]

Baina gauza da ze, nola irakurtzen genuen hemen, hemen edo hemen, kontaktu linguistikoak izanen luke askoz paper erabakiorragoa justuki an aldaketa "raroak" ti SVO ki SOV, bitarten ez litzaken hala izanen an aldaketa askoz maizagoak ti SOV ki SVO (nahizta kasu batzuetan bai izan daiteke).

Esan nahi baita ze, kontaktuaren azterketak soilik konfirmatzen du kualitatiboki a tendentzia  kuantitatibo sendoa alde SVO. [⇶]

Maiztasunean ondo gehiago, baldintzetan ondo naturalago eta denboran ondo berrikiago: asimetria bat zein azaldu behar da

Atzoko sarreran Hoeks zún azpimarratzen nóla hitz-ordenen maiztasunak aztertu behar diren ez soilik ti perspektiba sinkronikoa (gaur egungo maiztasun-banaketa arten hitz-ordenak an munduko sintaxiak) baizik-ere, eta are nagusiki, ti perspektiba diakronikoa:

Perspektiba horretatik, azter daitezke ez soilik norantza nagusiak an evoluzioa e munduko sintaxiak, baizik-orobat zéin baldintzetan eta zéin garaitan gertatu diren aldaketa horiek. Horretaz, hauxe genioen an "Sintaxigintzaren norabide komunikativoa" (Senez, 46, 2015), erántzunez ki Miren Azkarate euskal hizkuntzalaria, nork, orain gutxi ("Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea?", Mendizabal, 2014), zún defendatzen hipotesi zikliko "partziala" (partziala zeren soilik VSO, SOV eta SVO ordenak pasako lirake batetik bestera ziklikoki, nahiz Miren Azkaratek ez dún azaltzen zergátik ustezko prozesu zikliko hori gertatuko litzake soilik arten hiru ordena posible horiek). Baina:

Bai, SOVtik SVOrako mugimenduak gertatu dirá maiztasunean ondo gehiago, baldintzetan ondo naturalago eta denboran ondo berrikiago zein kontrako mugimenduak:

Hortaz, maiztasunean ondo gehiago, baldintzetan ondo naturalago eta denboran ondo berrikiago, erákutsiz asimetria bat zein dún sortu gaur egungo banaketa (estatikoa), eta zein, jakina, azaldu behar da. [⇶]

Hoeks (2016): "From the fact that the change into SOV has (almost) never occurred in recent history (Givón, 1979; Newmeyer, 2000), it might be claimed that ..."

Hoeks (2016) dú jotzen justuki an gakoa: Ez dira soilik azaldu behar nóla banatzen diren gaur egungo maiztasunak arten hitz-ordenak (hori ere, esan gabe doa, aztertu behar da), baizik-ere maiztasun diakronikoak, esan nahi baita, horiek ze dúten erakusten zéin izan diren joera evolutibo nagusiak arten hitz-ordenak eta zéin baldintzetan gertatu dirén mugimendu horiek. Hori informazio klavea da an afera hau, eta ezinbestez eman behar zaio tratamendu egokia, zein baita ondo zentrala:

Bai, ...

From the fact that the change into SOV has (almost) never occurred in recent history (Givón, 1979; Newmeyer, 2000), it might be claimed that there exists no preference for SOV word orders. [Hoeks, 2016]

Bai, orobat behar da ikuspegi dinamikoa, evolutiboa, diakronikoa, zein den Hoeks-en (2016) lanaren bizkarrezurra. [⇶]

Ezberdindu behar dirá, alde batetik, hizkuntzen sorrerako baldintza eta behar bereziak, eta bestetik, behar komunikatibo orokorrak

Hoeks-en atzoko laburpenaren harira (hurrengo postetan sakonduko dugu an Hoeks-en azterketa), gaurkoan gogoratu nahi genuke ondoko sarrerá publikatua azpi titulu hau:

zeinen textu osoa dén ondorengo hau:

Bádirudi ze hizkuntza (edo hizkuntzak) ezerezetik sortzean nagusitzen da ordena buruazkena (SOV pospositiboa, edo inkluso OVS pospositiboa) gain SVO burulehena. Horretarako batu egiten dirá gutxienez bi faktore (ikus ere "Evoluzio sintaktikoak dú bilatzen optimizazio (edo maximizazio) komunikatiboa"):

• Alde batetik, sorrera horretan, aurrena sortuko zirén elementu konkretuagoak, seinalagarriagoak, objetibagarriagoak (nola objetuak, eta ez edozein objetu baizik soilik objetu konkretuak, seinalagarriak), zein izanen liraké nola oinarria zeinen gainean sortuko ziren elementu abstraktuagoak, eta horregatik zailagoak ki sortu ti ezereza. 
  

• Bestetik, sorrera horretan komunikazioa litzaké oso kontextuala, askotan nahastua kin keinuak, halan ze mezuak ez lukete behar estrategia komunikatibo berezirik, esan nahi baita ze mezuak izanen ziren oso sinple, oso eliptiko, eta bereziki zentratuak an objetua (askotan ez zen besterik beharko, soilik objetua: beste guztia, nolabait, izanen zén haren osagarri opzionala, baldin behar bazen). 
  

Eta nahizta oinarrizko estrategia komunikatibo buruazken hori ez izán teknikoki potentea azpi baldintza orokorrak, sintaxi hori joan liteke osatzen eta finkatzen (ikus an "Sintaxigintzaren norabide komunikativoa", 2015:183-184):

Bai, zenbat-eta beranduago hasi hizkuntza bat ibiltzen bere bidea alde estruktura burulehenagoak, orduan-eta oztopo intralinguistiko eta extralinguistiko gehiago. Nahizta, bestalde, genioenez, egoera hori guztia alda daiteke baldin, behin arazoa ondo ulertuta, eginen balira ahalegin proaktiboak afin arindu oztopo horiek. [⇶]

Gradualdi, asmoz eta jakitez. [⇶]

Hoeks (2016): "... a general shift from SOV towards SVO in fully developed languages."

Gaurkoan aipatu nahiko genuke lan oso-oso-oso interesgarri bat idatzia ga Morwenna Hoeks (2016), non analisiaren zentruan jartzen baitira maiztasun evolutiboak e hitz-ordenak zehar mundua, esan nahi baita euren dimensio diakronikoa, dinamikoa, zein, bistan denez, dá berez zentrala an edozein analisi evolutibo-funtzional non bilatzen den aztertzea nóndik nora joaten diren sintaxiak, zéin baldintzetan eta zergátik. Honá lanaren titulua:

eta bere laburpen mamitsua:

An explanation for the observation that most languages nowadays exhibit an SOV or SVO word order is provided by suggesting that SOV and SVO can both be seen as advantageous, but from different perspectives and under different circumstances. There seems to be an asymmetry in the preference for SOV and SVO word orders in the sense that SOV word orders are mostly adopted in newly emerging languages, while there also has been a general shift from SOV towards SVO in fully developed languages. The main point of this paper is therefore that the change into SVO can be explained as driven by functional preferences that become more prominent when more complexity arises in languages that evolve over time, while the emergence of an SOV proto-language can be explained because SOV is more preferred when languages are still in a rudimentary state and no stable lexicon is available. [Hoeks, 2016]

Zinez, Hoeks-ek (ikus lan osoa hemen) du jotzen an puntu klave bat: maiztasun dinamikoak. [⇶]