Ezjakinak, harroak edo bi-biak? Atera kontuak

Joan den martxoaren 27an Juan Garzia-k idazten zuén mezu bat an Itzul posta-zerrenda non referitzen zen ki "heldu" aditza eta bere erabilera transitibo-ezdatiboa, an terminu hauek:

Ikusi berri dut EITBko irratiek eta bestek itxialdia amenizatzeko ekitaldi bat antolatua dutela, eta, horretarako, "Hel nazazu eskutik" (sic) kanta aukeratu dutela. Ederra mesedea, kutsatu gabe zeuden apurrak ere kolokan jarriz.

Etsita nago alferrik izango direla neurri guztiak, baina hona antidotoaren formula:

HELDU
10 dio ad. (nor osagarririk gabe). Norbait edo zerbait eskuarekin tinkatu, ...

[Juan Garzia, Itzul, 2020-3-27]

Azken referentzia horretan Juan Garzia-k aipatzen dú Euskaltzaindiaren Hiztegi-ko "heldu" sarrera (an bere 10. adiera), non soilik jasotzen dén regimen transitibo-datiboa.

Ordu batzu geroago, 28an, Juan Garzia-k, akaso gehiago reflexionatuta, esaten zituén gauzak nola ondorengoak burúz gorago aipatutako erabilera eta bere erabiltzaileak:

Besterik da, Euskaltzaindiak zein Amasantisimak esan, aditzen erregimena aldatzea, ezjakintasunez nahiz harrokeriaz nahiz biez. "Niri heldu/eutsi/oratu" da euskaraz, "niri begiratu" bezala, eta ez "ni". Eta hori, bide batez, ez da herri xehe ez-hizkuntzalariaren akatsa, baizik eta sasimaisu zabar batzuena, halako sujetuek pentsatzen baitute zuzendu egiten dutela hala, beren jakituria (diglosiko) bereziz, euskarak eta euskaldunek mendeen mendeetan oker zerabiltena. Gero, jakina, sasimaisuek izaten dute fede oneko jarraitzaile errugaberik ez gutxi. Eta dotore irizten gero berrikeriari askok. Eta halaxe gabiltza. Azkenean, honelakoak ere goggleka daitezke, hara, ausart sartuagotuz hanka: "eskua hel iezadazu". [Juan Garzia, Itzul, 2020-3-28]

horrela hain zurrunki helduz ki doktrina ofiziala on Euskaltzaindiaren Hiztegia eta Euskara Batuaren Eskuliburua, non, bestelakorik erabiltzen dutenak: zér dira! Ezjakinak, harroak edo bi-biak; sujetu batzuk, sasimaisu zabar batzuk zek nahiko lukete zuzendu, beren jakituria (diglosiko) bereziz, euskarak eta euskaldunek mendeen mendeetan oker zerabiltena. Eta, jarraitzen du Juan Garzia-k: horrela gabiltza.

Eta gauza da ze, adibidez, Anjel Lertxundi-k erabili dú ondorengo esaldia an bere "Hamaseigarrenean aidanez":

edota, Koldo Izagirre-k beste hau an ipun bat (1998):

 edota Jaione Osoro-k an bere "Tentazioak" (1998):

edota Josu Zabaleta itzultzaileak an "Gauza baten ametsa" (Pasolini):

Zerrenda dá amaitezina, baina buka dezagun, momentuz, aipatuz Elhuyar Hiztegia:

Horiek guztiak zér dira: ezjakinak, harroak edo bi-biak?

Eta Juan Garzia dá, euskararen mundu sintaktikoan, boteretsuenetakoa. Atera kontuak. [852] [>>>]

Ordena progresiboan esango litzaken hori ez da regresiboan esaten

Jarraituz kin "Gizarte irekia eta haren etsaiak" (Josu Zabaleta-k itzulia, 2007), irakurtzen dugu beheraxeago (ikus hau eta hau) ondorengo esaldia, zeinekin amaitzen dén bigarren paragrafoa:

Eta gaur egun totalitarismo deitzen dugun hori gure zibilizazioaren adin berbera duen tradizio baten barruan dagoela iradokitzen da. [2007:16]

Eta, apárte ohiko arazoak nola, adibidez, in extremis konturatzea ze ari ginen irakurtzen zeozer zein "iradokitzen da" (aditz printzipala), aurkitzen dugu hor "adin berbera" bat, zein, niri behintzat, iruditu zait fortzatu samarra noiz referitua ki totalitarismoa respektu gure zivilizazioa, akaso adina iruditurík, kasu horretarako, lar kontzeptu zehatza. Edonola ere, gauza da ze, itzulpen progresiboan aurkitzen dugú ondorengo expresio erlaxatuagoa, sortzaileagoa, jostariagoa: 

En él [referitzen da ki liburua] se sugiere, además, que lo que hoy llamamos totalitarismo pertenece a una tradición que no es ni más vieja ni más joven que nuestra civilización misma.

Baina... arazo bat dauka expresio horrek: formaltzen da arartez konparazio bat, zein Zabaleta-ren marko regresibo estuan, izango litzakén pisuegia, zeren kargatuko luke pisu gehigarria gain esaldi bat zein jada zetorren gainkargatua, edo okerrago, atzerakargatua.

Eta, nola genioen justuki an ber urtea noiz Josu Zabaleta-k publikatzen zuen bere itzulpen hori [Balbula, 2007]:

Eta nola euskarazko esaldian komunikatiboki garestiago ateratzen ziran xehetasunak, zér egin da? ba, esan dá beste zerbait. Zenbatetan ez ote den gertatzen euskaraz halakorik? Hots: gaztelaniaz esango litzakeen hori ez dela euskaraz esaten, zeren garestiago ateratzen baita. Eta gauza da ze normalean ez gara horretaz konturatuko! Nik uste hori guztia oso-oso larria dela. [Balbula, 2007]

Bai, horixe da beste efektu bat: ordena progresiboan esango litzaken hori ez dela regresiboan esaten, eta hori oso-oso larria da. [846] [>>>]

...bere geldialdiak (pausa koherenteak), bere bisita gidatuak (aposizioak)...

Atzokoan genioén ze Josu Zabaleta, zein den euskal itzultzaile bakarra zek lortu du Espainiako Itzulpengintza Sari Nazionala (2013), ez dela prezeski nabarmentzen zatio bere perspektiba sintaktiko zabala eta zabaltzailea, irekia eta garatzailea (hala ere, saria eman omen ziotén, besteak beste, ez gehiago eta ez gutxiago ze zatio sortu eta garatu hizkuntza literarioak eta poetikoak), baizik, ondo alderantziz, nabari da bere jarrera uzkurra, murritza, mugatua... respektu uzta ederra on harribitxi eta mekanismo sintaktikoak zein euskarak gustura erakutsikó ki edonor zek nahi du ikusi eta... erabili.

Ikus (atzoko itzulepenan berean, beheraxeago) beste esaldi horietako bat zein, irakurritakoan, ez dugun jakinen zéin den bere signifikazio zehatza, izanki soilik, eta onenean, signifikantza horren ideia lauso, orokor eta oso inperfektu bat, zein ez genuken jakingo zehazki azaltzen baldin galdetuko baligute:

Liburu honek erakutsi nahi du zibilizazio hau ez dela oraindik ere bere jaiotzako traumatik erabat bere onera itzuli, tribu-gizartetik edo «gizarte itxitik» –hark duen indar magikoekiko mendekotasunarekin–, gizonaren kritika-ahalmena libre uzten duen gizarte irekira igarotzetik, alegia, oraindik ere ez dela erabat bere onera itzuli.

Ondo aztertuta, duda serioa daukat ea posible den esaldi hori ez jada lehenengoan ulertzea, baizik hamaikagarrenean ere (apárte utzita, jakina, dastazio literarioa). Konpara kin:

Se ha tratado de demostrar que esta civilización no se ha recobrado todavía completamente de la conmoción de su nacimiento, de la transición de la sociedad tribal o "cerrada", con su sometimiento a las fuerzas mágicas, a la "sociedad abierta", que pone en libertad las facultades críticas del hombre.

non topatzen garen kin sekuentzia ondo artikulatu bat on sintagma nominalak, verbalak eta edonolakoak, zek gidatzen gaituzte, seguru, barrén ur sakonak on ideia eta intentzio konplexuak, gozatuz ibilbide kontzeptuala, bere geldialdiak (pausa koherenteak), bere bisita gidatuak (aposizioak)... dastátuz bidaia.

Hori lortzeko behar dá perspektiba eta jarrera egokia xedé landu (eta orain bai: sortu eta garatu) sintaxia (eta lexikoa ere), zein, sariak sari, nabarmenki ausente aurkitzen baitirá an prosá on Josu Zabaleta. [845] [>>>] 

Josu Zabaleta: Oso itzultzaile mugatua

Bueltatuz orain ki Josu Zabaleta itzultzale ondo laureatua, jo dugu ki lan bat zein Zabaleta-k itzuli zuen an 2007: "Gizarte irekia eta haren etsaiak" (Karl Popper), zeinen sarrera hasten den honela:

Aurkibideari begiratuz agian agerikoak ez diruditen hainbat gai planteatzen dira liburu honetan.

Gure zibilizazioak aurre egin izan dien zailtasun batzuk zirriborratzen dira: zinez esan daiteke gizatasuna eta arrazoizkotasuna, berdintasuna eta askatasuna lortu nahi dituen zibilizazio bat dela; ...

Har dezagun bigarren pasartetxoa, non, galdegai luze samarretan ohi denez, hasten gara irakurtzen esaldiaren parte rhematikoena ("Gure zibilizazioak aurre egin izan dien zailtasun batzuk") ustez eta thematikoa den, jasoaz ondoriozko turbazioa noiz aurkítu aditza, zeinek, askotan, eramanen gaitu ki berrirakurri esaldia.

Gero bi puntuak eta ematen zaigu bát zerrenda kin lau terminu luze bezain handi zein, irakurri ahala, ez dakigun zér paper jokatu behar duten an esaldia, ezta zértara datozen, areanda, askotan lez, jasó aditza eta bere referentea ("lortu nahi dituen zibilizazio bat"). Pasartea ez da batere eraginkorra, eta bai, ordea, indarrik gabekoa, giharrik gabekoa.

Ikus dezagun pasarte hori bere gaztelerazko itzulpenean:

Este libro plantea problemas que pueden no surgir con toda evidencia de la mera lectura del índice.

En él se esbozan algunas de las dificultades enfrentadas por nuestra civilización, de la cual podría decirse, para caracterizarla, que apunta hacia el sentimiento de humanidad y razonabilidad, hacia la igualdad y la libertad;...

Hor akaso harrituko gara noiz ikusi "de la cual", esan nahi baita "zeintaz", zein ez den agertzen an euskal itzulpena, orobat nola, guk dakigula, ez den agertzen an beste ezein itzulpén on Josu Zabaleta (guk, oraindio behintzat, ez diogu irakurri "zein" bat bera ere). Izanez ere, horixe da arrazoietako bat zergátik diogun ze Josu Zabaleta da oso itzultzaile mugatua: zeren ez baitu erabiltzen euskal tresna eder monumental bat nola dén "zein" erlatiborik. Horixe da, antza, bere meritu handi horietako bat.

Gero ikusten dugu ze, aipatutako terminu-zerrenda hori, zein euskarazkoan ez den baizik zeozer indarge, mekaniko, gatzik gabekoa, deskripzio hutsa, bihurtzen dén ondo ulergarri ("la civilización...apunta hacia el sentimiento de humanidad y razonabilidad, hacia la igualdad y la libertad;..."), ondo koherentea, hitzetik hitzera ere ondo prestatuz bidea afin, bideburuan, hitz handi horiek, esaldiaren helburua, erakus dezatén euren indar guztia, euren distira handia.

Horixe dateke bigarren meritu nagusietakoa on Josu Zabaleta, etengabeko zorabio thema-rhematikoa eta inefektibitate indargea, zein den lortzen jarráiki ez dakit zéin lege mugatzaile (garziarra?) ordezta jarráitu komunikazioaren lege universala, oinarrizkoena, orokorrena (salbuespenak salbuespen): prestatuz bidea progresiboki afin lórtu, esaldi-bukaeran, sari komunikatiboa, zein baita, hóri bai, saririk handiena. [844] [>>>]

Etengabeko efektua

Mintzatuz burúz izen-sintagmak, ikus daigun ondorengo adibidea aterea ti "Zaindari ikusezina" (Josu Zabaleta-ren itzulpena, 2013):

Eta elizpean bizi zirela zirudien eta kanpoko arnasa-zuloetatik nekez igarotzen zen katu-pilaren loditasunak harritu zuen. [Zabaleta, "Zaindari ikusezina", 43. kapitulua]

Hor dugú esaldi bat zeinen sujetua dén izen-sintagma ergatibo bat ("Eta elizpean bizi zirela zirudien eta kanpoko arnasa-zuloetatik nekez igarotzen zen katu-pilaren loditasunak"), zein nik behintzat soilik bukatuko nuen ulertzen noiz ikúsi originala (soilik ulértzen, ez dastátzen):

Y admiró la gordura de la caterva de gatos que parecían vivir bajo la iglesia y se colaban a duras penas por los respiraderos de la parte externa. [Redondo, El guardián invisible]

non (besteak beste) deskubritzen dugun ze originaleko parte rhematikoena, zein den izen-sintagma hori, goragokoan iduri da thematikoa (apárte izan nekez ulergarria) harik aurkítu aditza zek finean erakutsikó miseria antikomunikatibo guztiak.

Beheraxego ematen dugu esaldi horren paragrafo guztia, non, batera kin eragin nabarmenak nola goragokoa, aurkituko ditugú, etengabe, efektu askoz sotilagoak eráginak ganik ordena buruazkena (zein, sotilak izanagatik, ez diren gutxi inportanteak, batez ere noiz akumulatzen diren), bai eta erdibideko eraginak ere nola noiz itzulpena referitzen den ki:

..., Barandiaranek jaso zuen antzinako sinestea,..

zein originalean bihurtzen dén matizatuago:

...y recordando la no tan antigua creencia que describía Barandiaran...

eta zein ez den baizik zuzeneko ondorioa ti etengabeko estuasuna zein, finean, derivatzen den ti ordena buruazkena.

Irakur dezagun, beraz, aipatutako paragrafo osoa, non gehien bat markatu ditugún aditz nagusiak, hala nola zenbait nexu eta zenbait beste detaile:

Ahal zen guztia atzeratu zen komisariara joateko. Lehendabizi pasiera bat egin nahi izan zuen Santiagoko elizaraino, baina eliza itxita zegoen. Orduan lorategietan eta haurren jolastokian ibili zen paseatzen; astelehen goizean hutsik zeuden. Eta elizpean bizi zirela zirudien eta kanpoko arnasa-zuloetatik nekez igarotzen zen katu-pilaren loditasunak harritu zuen. Hormak markatzen zuen marrari jarraituz ibili zen, Barandiaranek jaso zuen antzinako sinestea, emakume batek elizaren ingurua hiru aldiz egiten baldin bazuen sorgina bihurtzen zela zioena, gogoratuz. Sarreraraino itzuli zen berriro, eta erlojuaren dorrearekin zein garaiago izan lehia egiten zuten zuhaitz garaiei begira egon zen. Udaletxerantz joatea ere bururatu zitzaion, baina behe-hodeiak garbitzen hasten ari ziren haize-bafada bortitzek ur izoztutako tanta gibelarazleak zekartzaten. Beste bide bat hartu eta Santiago kalean gora abiatu zen, gozotegietaraino; emakume batzuk lagun-taldetxotan gosaltzen ari ziren. Malkorran sartu zenean, jakin-minezko begiradak sentitu zituen bere gain barrara joan zenean. Kafesne bat eskatu zuen; aspaldiko onena iruditu zitzaion; eta irten baino lehen hurrekin egindako Elizondoko txokolate tradizionalaren puxka batzuk erosi zituen; etxean egiten zuten eta hark ematen zion fama gozodenda hari. [Zabaleta, Zaindari ikusezina, 43. kapitulua]

Hauxe da originala:

Se demoró cuanto pudo antes de ir a la comisaria. Primero quiso dar un paseo hasta la iglesia de Santiago, pero encontró el templo cerrado. Paseó entonces por los jardines y el parque infantil desierto en la mañana del lunes. Y admiró la gordura de la caterva de gatos que parecían vivir bajo la iglesia y se colaban a duras penas por los respiraderos de la parte externa. Caminó siguiendo la linea que marcaba la pared y recordando la no tan antigua creencia que describía Barandiaran y que decía que si una mujer daba tres vueltas al perímetro de la iglesia se volvía bruja. Regresó hasta la entrada y observó los esbeltos árboles que competían por ser el punto más alto con la torre del reloj. Pensó en ir hacia el ayuntamiento, pero las fuertes rachas de viento que comenzaban a barrer las nubes bajas traían disuasorias gotas de agua helada. Cambió de dirección y comenzó a subir la calle Santiago hasta las pastelerías donde varias mujeres desayunaban en pequeños grupos de amigas. Al entrar en Malkorra sintió las miradas curiosas cuando se dirigió a la barra. Pidió un café con leche que le pareció el mejor que había tomado en mucho tiempo y antes de salir compró unos trozos de urrakin egiña, el chocolate tradicional de Elizondo, elaborado de manera artesanal con avellanas enteras y que daba fama a aquella confitería. [Redondo, El guardián invisible] 

Jakina, arazoak metatzen doaz harik bihúrtu... ondo nekagarriak. [841] [>>>]

Navarro/Zabaleta ez al dira konturatzen?

Antza denez, Koro Navarro eta Josu Zabaleta ez dira konturatzen ze askoz errazagoa da sórtzea izen-sintagma efektiboak noiz erábili baliabide burulehenak. Ikus hortaz, adibidez, zér zioen Juan Garzia-k afin erakutsi zergátik nominalizazioa dén ondo arazotsua noiz erabili ordena buruazkena:

..., nominalizaziorako pauso hori emanez gero -ardatza aditza izatetik izena izatera pasatzen baita-, eta, ondorioz, inguruko konplementazio osoa hartara egokitu behar da (hor da funtsezkoa preposizioen jokoa, eta euskara, jakina denez, ez da hizkuntza prepositiboa). (Juan Garzia, "Kalko okerrak", 2005:86)

Nola genioen hemen: bistan da asimetria funtzionala artén preposizioen jokoa eta postposizioen jokoa noiz muntátzen izen-sintagmak. Eta orobat bistan da ze arazoa, benetako arazoa on sintagma nominalak, ez dela superfiziala, nola ondorioztatzen dutén Navarro-k eta Zabaletak, baizik estrukturala, sintaktikoa. Azkenik, bistan da soluziobidea: joatea irabazten gradualki aukera burulehenak. [840] [>>>]

Koro Navarro/Josu Zabaleta (2004): Teoria-lana

Josu Zabaleta-z mintzo denean, azpimarratu ohi da bere teoria-lana an esparrua on itzulpengintza (adibidez an Wikipedia), eta justuki horretaz mintzatu nahiko genuke orain, gogoratuz ondorengo pasartea ti Asier Larrinaga (EITBko Euskara-Zerbitzuko burua), zeintan autoreak gomendatzen dú osagaiak izenaren menpetik ateratzea afin gainditu arazo asko (an "Ez gara izenzaleak", 2004-11-26):

Gauza da ze Koro Navarro-k eta Josu Zabaleta-k erantzun zioten ki Asier Larrinaga (ikus ere an "Ez gara izenzaleak") honako hau:

Beraz, Navarro eta Zabaleta-ren analisian, arazoa gaztelaniaz, oro har, berbera da. Estrategia hori -izenaren ingurukoa- izango litzaké moda bat, okerreko joera bat, zein normalagoa egiten da gaztelaniaz zatio estatistika-kontu hutsa: gehiago irakurtzen/entzuten dugu gaztelaniaz. Estatistika-hutsa. Esan nahi baita, ohitura-kontu bat. Ezer ez estrukturalik.

Ez al dute ikusten batere diferentzia funtzionalik artén ordenamendu burulehena eta buruazkena noiz sórtzen eta konbinatzén sintagma nominalak, verbalak edo edonolakoak? 

Hori da hori teoria-lana. [839] [>>>]

Duela 15 urte...

Duela 15 urte genioén hau (ikus hemen):

Adibidez, Josu Zabaleta-k 2003-an itzuli zuen "Sei pertsonaia autore bila", zeintan, Pirandellok idatzitako sarreran, irakur dezakegu honako hau:

Eta zergatik ez dut antzezten, bere irudimenean bizirik jaio zaizkion bere pertsonaietako batzuk biziarazi nahi ez dituen autorearen kasu berri-berri hau, eta behin bizitza eman zaielarik, artearen mundutik kanporaturik egoten etsitzen ez duten pertsonaien kasua? (149 or.)

zein Esther Benítez-en bertsioan bihurtzen den hau:

¿Por qué -me dije- no represento ese novísimo caso de un autor que se niega a dar vida a algunos de sus personajes, nacidos vivos en su fantasía, y el caso de esos personajes que, una vez infundida en ellos la vida, no se resignan a quedar excluidos del mundo del arte? (63 or.)

Bistan denez, diferentzia siderala da. [...] Eta diferentzia sideral hori datza an kalitate eta botere diskursibo diferentziala zein aportatzen baitute rekurso eta estruktura prepositiboek (head-first) respektu pospositiboek (head-last). Estruktura eta rekurso horietatik zenbat eta hurbilago, eta arazo gutxiago.

Ikus ere hau eta hau: sinpleki, desolagarria. [837] [>>>]

Josu Zabaleta heltzen da ki hiperortodoxia on kéndu originaleko "amatxi" hitza an "El guardián invisible" (zein den agertzen an gaztelaniazko originala), jarriz "amona".

Atzokoan irakurtzen genuén, akaso atsekabetuta, nóla Josu Zabaleta-ri ematen zitzaion Espainiako Itzulpengintza Sari Nazioala zatio sórtu eta garátu hizkuntza literarioak eta poetikoak. Eta gauza da ze hala sortu nola garatu dirá bi hitz eder eta handi, bi aditz ikaragarri eder eta ikaragarri handi, zeinen erabilera egon beharko litzakén ezin-hobeto justifikatua.

Ez dugu aurkitu horren justifikaziorik. Aldiz, zér ikusten dugu etengabe ere? Horrá hiru zertzelada, bat sintaktikoa, ondo oinarrizkoa, eta beste biak lexikoak, ondo erakusgarriak:

• Arlo sintaktikoan, ikusten dugu itzultzaile bat zek gordetzen du galdegaiaren legea nola bailitzan ha basamendua on zivilizazioa, noiz lege hori justuki dén ha avangoardia aúrka hizkuntza literario eta poetiko potentea,.. 

• Arlo lexikoan ikusten genuen ze, 2013an, ematen zigún "zentzurik gabeko" noiz originalak erábiltzen duén "absurdo", zein den hitz horietako bat zein, noiz agértu, respetatu beharko litzake.

• Arlo lexikoan ere, kentzen digu originaleko "amatxi" hitza:
  

  -Amatxi, -susurró. [Dolores Redondo, 43. kapitulua]

  emánez "amona":
  

  -Amona, -xuxurlatu zuen. [Josu Zabaletaren itzulpena, 43. kapitulua]

Gure ustez, Josu Zabaleta-k (2013) gainditzen ditú marka guztiak on "ortodoxia linguistikoa" noiz ordézkatu originaleko "amatxi" euskal hitza, akaso lokalegitzat joa:

 Ez da, ez, marka txarra. [836] [>>>]

A ze zirkoa!

Atzokoan azpimarratzen genuen nóla Josu Zabaleta-k jaso dituen hainbat sari eta ohore, zeinen artean aurkitzen den izatea lehenengo euskal itzultzailea zek jaso du Espainiako Itzulpengintza Sari Nazionala, justuki an 2013, besteak beste zeren:

"... hizkuntza literarioak eta poetikoak sortu eta garatu ditu". [Sariaren epaimahaia]

Euskaltzaindia-k honela jaso zuen (ikus hemen):

Eta orobat atzo genioenez, 2013an bertan, urtarrilean, Josu Zabaleta-k itzulia zuén "Zaindari Ikusezina", non, jakina, erakutsi beharko zituén bere virtute literario eta poetiko guztiak, urtetan landuak. Hor gozatu beharko genituzke bere aurreramendu linguistikoak: bere sormenaren koipeak, bere garapenen indarra noiz exprésatzen intentzio konplexuak.

Eta zér ikusten dugu? Ikusten dugu itzultzaile bat zek egiten du guzti-guztia sálbu justuki... "sortu eta garatu". 

A ze zirkoa! [835] [>>>]

Eta bizitza bádoa, nori ajola zaio!

Zioen atzo Gilen-ek:

Tira. nik ez diot arazo sintaktikorik ikusten esaldi honi:

Era un sentimento raiano no absurdo que talvez procedese da súa educación católica, pero invariablemente, cando tiña que estar fronte a un cadáver, urxíalle esa necesidade de intimidade e recollemento que a atafegaba nos cemiterios e que se vía violada coa presenza profesional, distante e allea dos que se movían ao redor daquel corpo, único protagonista da obra dun asasino e, con todo, mudo, silenciado, ignorado no seu horror.

Eta nik ere ez. Esaldia guztiz ondo doa, nahiz bere intentzioa izán konplexua.

Baina, euskararako bidean, "zerbait" gertatu zaio ki esaldi hori, zerbait oso-oso larria, zerbait zein ez den zirkunstantziala:

• galdu dú ez "soilik" efektibitate komunikatiboa, nola den arau (oso-oso larria baita), 

• baizik ere ulergarritasun minimoa (ezin larriagoa).

Eta inori ez zaio axola. Ez dakit konturatzen ari garen, baina ari gara mintzatzen burúz euskaltzain urgazle bat zek jaso ditu itzulpen-sari guztiak:

Josu Zabaleta Kortaberria (Legazpi, 1948ko uztailaren 1a) gipuzkoar itzultzaile eta idazlea da. 2001 eta 2008 urteetan Itzulpengintzako Euskadi Saria jaso zuen, eta 2013an Espainiako Itzulpegintzako Sari Nazionala eman zioten. [1] 2006an euskaltzain urgazle izendatu zuten. [Wikipedia]

Bera izan zen lehenengo euskal itzultzailea zek jaso zuén Espainiako Itzulpegintzako Sari Nazionala, 2013ko abenduan, justuki an ber urtea noiz, urtarrilean, publikatua zuén "Zaindari ikusezina".

Eta bizitza bádoa, nóri ajola zaio! [834] [>>>]

Ikusten dute elefantearen zimurdura txikiena ere, ez ordea elefantea

Atzoko sarreran Txopi-k galdétu, buruzki esaldi informatiboki desastroso bat:

Nork idazten ditu testu kaxkar hauek? Ez al da konturatzen kontzeptu basiko hauetaz? [Txopi]

Gauza da ze gure arduradun linguistiko tipikoek ikusiko duté elefantearen zimurdura txikiena ere, xehetasun nimiñoena ere, nahizta ez duten ikusikó elefantea. Horretaz mintzo ginen an ondorengo erantzuna zein agertu zen an Erabili.com ataria, zein, bide batez, faltan botatzen dugun:

Ez gara ahaltsuak
2004-11-29 / 15:27 / Jesus Rubio

Asier Larrinagak (eta Koro Navarrok/Josu Zabaletak) ikusten dute ezen euskaraz osagarriak malguago doazela aditzekin ezi-ez izenekin. Bide beretik, ez ote dute ikusi behar ezen euskaraz (bai izenarekin, bai aditzarekin) zurrunago gabiltzala ezi gaztelaniaz (izenarekin, aditzarekin edo edozeinekin)?

Adibidez, ikusten dute diferentzia komunikatibo aski nimiñoa inter "Lehen ministroak gatibu britaniarraren berehalako askapena eskatu du" eta "Lehen ministroak gatibu britaniarra berehala askatzeko eskatu du".

Ongi da, baina gero, esaldi luze edo konplexuagoetara pasa behar da. Zeren, zer gertatzen da predikatua luzatzen hasten denean? Gaurko Berrian dugu erantzuna: ETAren eta indarkeria islamistaren arteko loturak "erreparorik gabe" ikertzeko eskatu du Aznarrek. ... Halaber, zenbait alderdik eta komunikabidek Madrilgo atentatuak PPren eta bere Gobernuaren aurka konspiratzeko baliatu zituztela esan du Aznarrek. Azken esaldi honetan aditz guztiak elkarrekin daude (objetuaren ostean, hori bai).

Bistan da: predikatu luzeagoa, eta sujetua atzera eramaten dute, halatan non OVS egitura gelditzen zaigun. Hori baino hobea da, dudarik gabe, SVO egitura: Aznar ha pedido que se investiguen "sin reparos" las conexiones entre ETA y la violencia islamista. ... Aznar ha dicho también que algunos partidos y medios de comunicación han utilizado los atentados de Madrid para conspirar contra el PP y su Gobierno. Azken esaldi honetan aditzak (eta beste osagaiak, hala nola sujetua) askoz hobeto banatuta daude, testu orekatu eta komunikatiboa lortzeko (esaldi luzeagoa eta diferentzia nabarmenagoa).

Ez duzuela oraindik ikusten? Ikus ondoko testuak, zein baitira lehenengo paragrafoak hon gaurko editorialak an DEIA, EL CORREO eta GARA. Itzuli euskarara, argitaratu hemen eta komentatuko ditugu testuok. Areago, zuen itzulpenaren itzulpena egingo dugu gaztelaniara, eta inkluso gure bigarren itzulpen hori izanen da komunikatiboki hobea ezi euskarazko itzulpena:

DEIA

UCRANIA VIVE HORAS DECISIVAS una semana después de que la oposición impugnara en la calle el resultado de unas elecciones que daban como ganador al candidato continuista del presidente saliente Leonid Kuchma. El candidato oficialmente ganador, el primer ministro Viktor Yanukovich, respondió ayer al acuerdo del Parlamento de la víspera de invalidar las elecciones, reuniendo a los líderes de 18 de las 27 unidades administrativas del país, aquéllas en las que ha obtenido un respaldo mayoritario y que se sitúan en la zona sureste del país. Este foro, en el que se habló de la posibilidad de solicitar un referéndum para federalizar el país, y en el que se calificó de pseudodemócratas a quienes llevan una semana manifestándose en Kiev, descargó la responsabilidad de llevar al país al abismo en los seguidores de Yushenko, mientras que las regiones de Donetsk y Luganks proponían desde un referéndum de autonomía hasta la creación de una república suroriental reconocida por Rusia, pasando por dejar de colaborar en los presupuestos de la república. Esa parte del país alberga prácticamente a la mitad de la población de Ucrania pero es responsable del 70% de la producción industrial total.

EL CORREO

El XI Congreso de ELA se ha desarrollado en un clima de unanimidad y autocomplacencia que anuncian la continuidad de la estrategia trazada bajo el liderazgo de José Elorrieta, para el que va a ser su último mandato al frente de la central nacionalista. Su reivindicación de las 422 huelgas de empresa y 22 sindicales protagonizadas en los últimos cuatro años y su denuncia del «neoliberalismo» y del momento actual como de «capitalismo salvaje» aportan notas que no sólo preocupan a los empresarios y a las administraciones públicas. Introducen también conceptos que evocan una visión excesivamente maniquea y en absoluto comprometida con la búsqueda de lo que de común hay en toda colisión de intereses.

GARA

El Gobierno de Nafarroa, haciendo una interpretación torticera de un acuerdo parlamentario que no suscribió en su momento, pretende ahora humillar la memoria de los más de 3.000 navarros fusilados por los alzados en armas contra el régimen republicano. UPN y CDN esconden el sentido de la declaración parlamentaria que habla del «reconocimiento y reparación moral de las ciudadanas y ciudadanos fusilados a raíz del 36» y promueven ahora la instalación de una escultura en Sartaguda «en recuerdo de las víctimas de la guerra civil». La única manera de superar aquellos episodios que ensombrecen la historia del pasado siglo en Nafarroa es restituir la memoria de todos aquellos navarros que «murieron por la libertad y la justicia social» a manos de los fascistas, porque éstos y su recuerdo han estado presentes por demasiado tiempo en plazas, calles y pórticos de iglesias para que necesiten ninguna restitución añadida.

Hala da, ikusten dute elefantearen zimurdura txikiena ere, ez ordea elefantea. [627] [>>>]

Itzulpenak dira froga

Itzulpenak dira lan bakarrak non kontrastatu daiteke autore batek zer jarri nahi zuen eta zer jarri duen. Adibidez, Josu Zabaletak 2003-an itzuli zuen "Sei pertsonaia autore bila", zeintan, Pirandellok idatzitako sarreran, irakur dezakegu honako hau:

Eta zergatik ez dut antzezten, bere irudimenean bizirik jaio zaizkion bere pertsonaietako batzuk biziarazi nahi ez dituen autorearen kasu berri-berri hau, eta behin bizitza eman zaielarik, artearen mundutik kanporaturik egoten etsitzen ez duten pertsonaien kasua? (149 or.)

zein Esther Benítez-en bertsioan bihurtzen den hau:

¿Por qué -me dije- no represento ese novísimo caso de un autor que se niega a dar vida a algunos de sus personajes, nacidos vivos en su fantasía, y el caso de esos personajes que, una vez infundida en ellos la vida, no se resignan a quedar excluidos del mundo del arte? (63 or.)

Bistan denez, diferentzia siderala da. Beste ale bat:

...: bata, semea, gogo txarrez; bestea, ama, biktima etsia bezala, beren itxura ez bada ia pisurik batere ez duten eta eskutik helduta eraman behar diren bi haurtxoen artean. (151 or.)

...: uno, el Hijo, reacio; el otro, la Madre, como víctima resignada, entre esas dos criaturitas que casi no tienen ninguna consistencia, salvo apenas su apariencia, y que necesitan ser llevadas de la mano. (65-66 or.)

Eta diferentzia sideral hori datza an kalitate eta botere diskursibo diferentziala zein aportatzen baitute rekurso eta estruktura prepositiboek (head-first) respektu pospositiboek (head-last). Estruktura eta rekurso horietatik zenbat-eta hurbilago, eta arazo gutxiago. [11] [⇶]