Areago, galdetzen diogu geure buruari ea posible dén "igotzea" bera (ekintza bera) pikoa izatea. Ondorioa bai (igoera), bidea ere bai (hau ere igoera), baina ekintza?

Amaitzen genuén atzo esánez:

Bestalde, bádira beste modu bateko igoerak ere zein, egon, bádauden: 

• igo-erak, igotzeko erak, igotzeko bideak, gorantzako ibilbideak:

zein, genioenez, egon bádauden, eta ez diren igotzeak (demagun esaldi hau: "mendi horretara bi igoera daude").

Bai, igoerak gorantzako bideak ere bádira, batzuetan oso igoera pikoak. Ikus daigun zénbat alditan agertzen den "igoera pikoa" an Google:

• "igoera pikoa":  523 emaitza inguru

bitartean eta:

• "igotze pikoa":  Bat ez

Bádirudi ze igoerak izaten dirá pikoak, bitárten ze igotzeak ez hainbeste.

Areago, galdetzen diogu geure buruari ea posible dén "igotzea" bera (ekintza bera) pikoa izatea. Ondorioa bai (igoera), bidea ere bai (hau ere igoera), baina ekintza? [2354]

Google: "igoerak daude" (151 emaitza inguru) versus "igotzeak daude" (Bat ez)

Amaitzen genuen atzo esánez ze:

Bádirudi ze "igoera" eta "igotze" ez direla finean hain ordezkagarriak.

Horren haritik, bila daigun gaur honako katea an Google (komatxoak ere):

• "igoerak daude"
  

Aurkitzen ditugú 151 emaitza inguru:

bitárten noiz bilátu:

• "igotzeak daude"

ez dugun aurkitzen bat ere:

Gauza da ze tipikoki igotzeak ez "daude" (tipikoki igotzeko ekintzak eurak ez "daude"), "daudenak" izaten dirá igotze horien (edo igotzearen) ondorioa edo ondorioak, esan nahi baita ze "daudenak" izaten dirá igoerak (besarkatuz ekintzak eta, esango genuke ze bereziki, ondorioak ere).

Bestalde, bádira beste modu bateko igoerak ere zein, egon, bádauden: 

• igo-erak, igotzeko erak, igotzeko bideak, gorantzako ibilbideak:

zein, genioenez, egon bádauden, eta ez diren igotzeak (demagun esaldi hau: "mendi horretara bi igoera daude"). [2353] [>>>]

Google: "igoera bat dago" (1000 emaitza inguru) versus "igotze bat dago" (Bat ez)

Atzoko sarreraren haritik, galde genegi (genegike, geneike, geinke) ea zinez diferenteak al diren "igoera" eta "igotzea"? Edo ea akaso gauza bera ote diren? Horretaz, ikus daigun adibidez ondorengo bi emaitzak ti Google. Lehenengoan bilatu dugú:

• "igoera bat dago" (kin komatxoak)

eta bilatzaile horrek eman dizkigú hainbat emaitza: 

• 1000 inguru; 

bitartean eta noiz bilátu:

• "igotze bat dago" (kin komatxoak)

ez da agertu bat ere:

• Ez da bilaketa honen emaitzarik aurkitu.

Bádirudi ze "igoera" eta "igotze" ez direla finean hain ordezkagarriak. [2352] [>>>]

Onartzen bazait expresioa: Zér arraio gertatzen ari da?

Amaitzen genuén atzoko sarrera esánez:

Gure kasu partikular honetan daukagú "igoera" izena, sortua bidéz "-(k)era" atzizkia:

• igo-era/igo-k-era 

zeinda izaten duén joera, ñabardura edo kutsu modal bat, adieraziz ere zerbait nola:

• igo-tze-ko era

non sartuko litzakén ez soilik igotzeko ekintza, baizik ere igotzeko modua, zeinen barruan agertzen zaigún igotzeko bidea ere, alegia lekuá (aldapá) bera nondik igo ahal den (zein ez den "igotze" bat). Igotzeko ondorioa ere, "igoera" da: igotzea da akzioa edo prozesua zeinen bidez burutzen baitugu igoera.

Eta bai, halaxe da an 1993ko Elhuyar Hiztegi Entziklopedikoa:

igoera

iz. 1. Igotzearen ekintza eta horren ondorioa. Prezioen igoera. 2. Norabait igoz egiten den ibilbidea. Urkiolako igoera. • igoera zuzen. ASTRON. Puntu bernalaren eta astroaren ordu-zirkuluaren arteko ekuatore-arkua.

eta antzeko azalpen hau irakur daiteke bilatuz Harluxet Hiztegi Entziklodikoa an Google: 

igoera

iz. 1. Igotzeko ekintza eta horren ondorioa. Prezioen igoera. 2. Norabait igoz egiten den ibilbidea. Urkiolako igoera. • igoera zuzen. ASTRON. Puntu bernalaren eta astroaren ordu-zirkuluaren arteko ekuatore-arkua.

Konpara kin Euskaltzaindia-k damaigun hau:

igoera

iz. igotzea.

zein den ber azalpena zein agertzen zaigun an Lur hiztegi entziklopedikoa (hasi zen publikatzen an 1991):

igoera

iz. igotzea.

Onartzen bazait expresioa: Zér arraio gertatzen ari da? [2351] [>>>]

Nominalizazio-izenak (izen hutsak), aldiz, ez dira homogeneoak, baizik ondo heterogeneoak kin sorrera eta evoluzio ezberdinak erántzunez ki behar ezberdinak zein beteko diren bidéz sufijo ezberdinak (kin joera eta ñabardura semantiko ezberdinak), halan sórtuz izen hutsak kin signifikantza diversoak, harago ti ekintza hutsa

Amaitzen genuen atzo esánez ze:

Gure ikuspegitik, "igotze" sarrera ez litzake agertu behar an hiztegia, regularki signifikatuz:

• "igo" aditzeko ekintza (bestela esanda: igo-tze-ko ekintza).

Diogunez, regularki.

nolabait berresanez ondorengo hitzak ganik Igone Zabala (ikus herenengungo sarrera):

Sortutako aditz-izen horiek guztiek, gainera, antzeko semantika izango dute eta antzeko testuinguru sintaktikoetan erabili ahal izango dira. Hori dela eta, ez dira printzipioz hiztegietan jasotzeko hautagaiak. [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Bai, aditz-izenak sortzen dirá bidéz "-tze/-te" sufijoa, denek ere jasoz antzeko semantika (akzio/prozesua) eta antzeko joskera (josteko era edo kera).

Nominalizazio-izenak (izen hutsak), aldiz, ez dira horrelakoak, ez dira homogeneoak, baizik ondo heterogeneoak kin sorrera eta evoluzio ezberdinak erántzunez ki behar ezberdinak zein beteko diren bidéz sufijo ezberdinak (bakoitza kin bere joera eta ñabardura semantiko ezberdinak), halan sórtuz izen hutsak kin signifikantza diversoak, harago ti ekintza hutsa. Igone Zabala-k ederki esan duenez: nominalizazio-izen horietako bakoitza izaten dá "mundu bat" (ikus sarrera hau).

Gure kasu partikular honetan daukagú "igoera" izena, sortua bidéz "-(k)era" atzizkia:

• igo-era/igo-k-era 

zeinda izaten duén joera, ñabardura edo kutsu modal bat, adieraziz ere zerbait nola:

• igo-tze-ko era

non sartuko litzakén ez soilik igotzeko ekintza, baizik ere igotzeko modua, zeinen barruan agertzen zaigún igotzeko bidea ere, alegia lekuá (aldapá) bera nondik igo ahal den (zein ez den "igotze" bat). Igotzeko ondorioa ere, "igoera" da: igotzea da akzioa edo prozesua zeinen bidez burutzen baitugu igoera. [2350] [>>>]

Gure ikuspegitik, "igotze" sarrera ez litzake agertu behar an hiztegia, regularki signifikatuz "igo" aditzeko ekintza (igo-tze-ko ekintza)

Genioen atzo:

Aditz-izen guztiak sistematikoki azaltzea an hiztegiak ez da beharrezkoa ti ikuspuntu lexikoa, zeren ez dira baliabide lexikoak, baizik sintaktikoak. Horrela, baldin jasoa badugú "igo" aditza (hala nola ere bere "igotzen" forma) kin ondorengo lau adierak:

ez dirudi egokia errepikatzea informazio guzti hori an aditz-izen sistematiko bat zeinda ez dún ezer aportatzen gain goragoko sarrera orokorra. Are gutxiago noiz aditz-izen horretan soilik agertzen dén goragoko adiera horietako bat, eta ez besteak, nahastuz aditz-izen horren esangura:

Gure ikuspegitik, "igotze" sarrera ez litzake agertu behar an hiztegia, regularki signifikatuz:

• "igo" aditzeko ekintza (bestela esanda: igo-tze-ko ekintza).

Diogunez, regularki. [2349] [>>>]

Zergátik ez dituzte errepikatzen beste hiru adieren aditz-izenak ere? Ez al da guzti hau ondo nahasgarria?

Zioen atzo Igone Zabala-k an bere "Nominalizazio-eskalak eta hiztegiak" (2014):

Baliabide sintaktikoek erabateko emankortasuna dute. Alegia, igo aditzetik abiatuta, igotzea eta igotzeko arrazoia sortzeko erabilitako arau bera erabiliz, antzeko egiturak sor daitezke edozein aditz hartuta, diskurtsoak hala eskatzen badu: apurtzea, sinestea, konprometitzea, hedatzea, komunikatzea, irakastea, estaltzea... Sortutako aditz-izen horiek guztiek, gainera, antzeko semantika izango dute eta antzeko testuinguru sintaktikoetan erabili ahal izango dira. Hori dela eta, ez dira printzipioz hiztegietan jasotzeko hautagaiak. [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Bai, hala da. Aditz-izen guztiak sistematikoki azaltzea an hiztegiak ez da beharrezkoa ti ikuspuntu lexikoa, zeren ez dira baliabide lexikoak, baizik sintaktikoak. Horrela, baldin jasoa badugú "igo" aditza (hala nola ere bere "igotzen" forma) kin ondorengo lau adierak:

ez dirudi egokia errepikatzea informazio guzti hori an aditz-izen sistematiko bat zeinda ez dún ezer aportatzen gain goragoko sarrera orokorra. Are gutxiago noiz aditz-izen horretan soilik agertzen dén goragoko adiera horietako bat, eta ez besteak, nahastuz aditz-izen horren esangura:

Ikusten denez, Euskaltzaindia-k jaso du "igo" aditzaren aditz-izena baina soilik an bere lehenengo adiera, eta soilik jarriz "joatea" non gorago jartzen zuén "joan"; hau da, orain erábiliz "joan" aditzaren aditz-izena, zeinek ez duen ezer ere aportatzen.

Gauza larriagotzen da noiz irakurtzen dugún "igotze" formaren bigarren adibidea:

Nantesen nengoela gaztigatu zidaten kapitain egin nindutela, axola gutxi niri igotze horregatik, ez bainuen gogorik soldadutzarako.

non erabiltzen ari den goragoko bigarren adiera:

2. Hierarkia batean edo balio sistema batean gora egin.

zein ez den agertzen an "igotze" sarrera. Hasten badira errepikatzen, errepika dagitela adiera guztiak, edo, askoz hobeto ez dagitela errepika bat ere ez. Ez al da guzti hau ondo nahasgarria? [2348] [>>>]

Igone Zabala (2014): "Aditzetiko izenak, aldiz, elementu lexikoak dira, eta horietako bakoitza mundu bat izaten da maiz morfologiari eta semantikari dagokienez:..."

Jarraituz kin nominalizazio-kontuak, Igone Zabala-k dio an bere "Nominalizazio-eskalak eta hiztegiak" (2014), azpimarratuz nominalizazio-izenen izaera lexikoa:

Baliabide sintaktikoek erabateko emankortasuna dute. Alegia, igo aditzetik abiatuta, igotzea eta igotzeko arrazoia sortzeko erabilitako arau bera erabiliz, antzeko egiturak sor daitezke edozein aditz hartuta, diskurtsoak hala eskatzen badu: apurtzea, sinestea, konprometitzea, hedatzea, komunikatzea, irakastea, estaltzea... Sortutako aditz-izen horiek guztiek, gainera, antzeko semantika izango dute eta antzeko testuinguru sintaktikoetan erabili ahal izango dira. Hori dela eta, ez dira printzipioz hiztegietan jasotzeko hautagaiak. Aditzetiko izenak, aldiz, elementu lexikoak dira, eta horietako bakoitza mundu bat izaten da maiz morfologiari eta semantikari dagokienez: apurketa, sinesmen, konpromiso, hedapen, komunikazio, irakaskuntza, estaldura... [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Errepikatzen dugú:

Aditzetiko izenak, aldiz, elementu lexikoak dira, eta horietako bakoitza mundu bat izaten da maiz morfologiari eta semantikari dagokienez... [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Bai, elementu lexikoak (baliabide lexikoak), ez aditz-izen hutsak (baliabide sintaktikoak). [2347] [>>>]

Zerga-kontuetan askotan erabili da "dedukzio" hitza eta baita "deduzitu" aditza ere

Bide batez, atzoko sarreran ematen genuén ondorengo aipua, non gaur berezitu nahi genuke lehenengo adiera:

• the act or process of deducting; substraction.

• something that is or may be deducted.

Zerga-kontuetan askotan erabili da "dedukzio" hitza: adibidez, jarriz errenta eta dedukzio batera an Google, lortzen ditugú 1240 emaitza inguru:

hala referituak ki ekintza edo prozesua nola ere ki portzentaje zehatzak. Era berean, errenta-kontextu horretan aski erabiltzen dá "deduzitu" aditza ere (1450 emaitza inguru):

Adiera horiek ez dira ageri an Euskaltzaindiaren Hiztegia, nahizta aski erabiliak izan. [2346] [>>>]

Deduzitutakoa ere báda dedukzio bat

Jarraituz kin gaia on nominalizazio-izenak, ikus daigun gaur beste adibide bat: "dedukzio" hitza, zein euskararen hiztegi arauemailean agertzen dén honela:

dedukzio: iz. iz. Premisa batzuetatik abiatuz ondorioak ateratzea. [Euskaltzaindiaren Hiztegia]

Definizio horretatik segitulo litzake ze dedukzioa soilik liteké deduzitzeko ekintza edo prozesua, eta ez ondorioa (deduzitutako ondorioa), noiz, gure ikuspegitik bederen, dedukzio bat izan ohi da hala deduzitzeko prozesua nola ondorioa bera ere: esan nahi baita ze deduzitutakoa ere báda dedukzio bat (kasu horretan ez da aditz-izena, ezpada izen hutsa). 

Hori ez da horrela soilik euskaran, baizik ze mintzo gara burúz hitz horren esangura orokorra an hizkuntza ezberdinak, nola ikusi ahal den adibidez an "Wordreference" webgunea, bilatuz inglesezko "deduction":

non argiki agertzen zaigún kontraposizioá arten ekintza-prozesua:

• the act or process

eta prozesu horren ondorioa:

• "something deduced" edo "a conclusion reached"

Euskaraz, ordea, bádirudi ze galdu dugú ondorioa, galdu dugú dedukzio-prozesuaren emaitza, zein orobat izaten dén dedukzio bat. Zeren deduzitutakoa ere báda dedukzio bat. [2345] [>>>]

Igone Zabala (2014). "Euskarak aditzetiko izenak sortzeko oso-oso sistema aberatsa duelarik,..."

Zioén Luis Maria Mugica-k an bere "Origen y desarrollo de la sufijación euskerica" (1978:195-200) burúz "-mendu (-mendi), -mentu" sufijo derivatzailea (ikus 2322): .

• "-mendu (-mendi), -mentu"

Este es otro de los sufijos más fecundos del euskara. Su importancia en los derivados abstractivos es enorme en la lexicografía, tanto antigua como nueva. [Mugica, 1978:195]

azpimarratuz atzizki horren inportantzia arrén sortu aditzetiko izenak (izen hutsak) hala nola haren emankortasun zaharra eta berria (ikus 2321).

Bestalde, gertatzen da ze euskara dá aberatsa an sufijo derivatiboak, oso oso aberatsa (jarraituz kin aportazioak ti Igone Zabala: ikus adibidez atzoko sarrera ere):

Euskarak aditzetiko izenak sortzeko oso-oso sistema aberatsa duelarik,... [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

eta hori aberastasun-iturria da (edo izan beharko litzake):

Euskarak aditzetiko izenak sortzeko oso-oso sistema aberatsa duelarik, bereizketa morfopragmatikoak garatzen dira maiz aditz beretik sortutako izenen artean: itzulpen / itzulpengintza; batuketa / batura; haziera / hazkunde / hazkuntza; sorrera / sorkuntza / sormen... Hori da espero daitekeena, gainera, oso morfología aberatsa duen euskara bezalako hizkuntza eranskari batetik. [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Gaur egun, ordea, bádirudi ze nominalizazio-izenak bihurtu dirá nagusiki arazo-iturri, noiz benetako arazoa ez dén baizik estuasun sintaktikoa on sintaxi buruazkena, zeinen eragina islatzen den an izen-konplementazioa, aditz-konplementazioa... [2344] [>>>]

Igone Zabala (2014). "...aditz-izena eta izena maiz ez baitira baliokide semantiko-pragmatikoak."

Jarraituz kin artikulua ti Igone Zabala burúz tratamendua zein azkenaldion euskal hiztegi erabilienek ematen dioten ki nominalizazioak (eta euren erlazioa kin aditz-izenak), hauxe dio: 

..., nire ustez, Euskal hiztegietan zabaldutako estrategia horrek ez dio laguntzen baliabide lexikoen finkapenari, eta nahasgarria ere gerta daiteke hiztegira baliabide lexikoen bila jotzen duen hiztunarentzat, aditz-izena eta izena maiz ez baitira baliokide semantiko-pragmatikoak. [Zabala, 2014]

Horixe. [2343] [>>>]

Beraz, ikusten dugu ze Euskaltzaindia-k bultzatu ahal ditú proaktiboki joera eta dinamika berritzaileak

Aurreko sarreretan saiatu gara azpimarratzen ze Euskaltaiandia-k bere hiztegi arauemailean bultzatu ahal ditú (eta bultzatzen ditú) proaktiboki joera eta dinamika berritzaileak (ikus "Igone Zabala (2014): 'Nominalizazio-eskala eta hiztegiak'".

Ez da esan beharrik ze ez gaude aurká joera eta dinamika berritzaileak, baizik argiki aldéz joera eta dinamika berritzaileak, baina jakina joera eta dinamika berritzaile horiek joan behar dirá an norabide ona (aberasgarriak, emánez aukera potente, efiziente eta efektiboak), eta ez an norabide txarra. [2342] [>>>]

Corpus Historikoa: 683 "abstrakzio-" (izen huts), adieraziz prozesua edota ondorioa aúrka 87 "abstraitze-", denak ere adieráziz prozesua (ez ondorioa)

Atzo eta herenegun konprobatu dugú oso erabilera asimetrikoa artén "abstrakzio bat" eta "abstraitze bat" multzoak, erakutsiz ze "abstrakzio" hitza (izen hutsa) ondo finkatua dagoen an euskal lexikoa (eginez bilaketak an Google edo EHUko Corpus Historikoa). Gaurkoan, hari beretik, eginen dugú beste konsulta bat an Corpus Historikoa, baina orain bilatuko dugú "abstrakzio-" hitz hasiera versus "abstraitze-" hitz-hasiera. Horrela, lehenengo bilaketa horretan ("abstrakzio-") agertzen dirá 658 emaitza:

bitarten "abstraitze-" hitz-hasiera soilik agertzen den an 87 emaitza, denak ere adiéraziz prozesua, eta batek ere ez ondorioa:

Errepikatzen dugú: "abstraitze-" emaitzetan, denetan adieratzen dá abstraitzeko prozesua, eta inoiz ez ondorioa. Azken horrentzako erabiltzen dá "abstrakzio" hitza, aditzetiko izena, izen hutsa, nola Igone Zabala-k adierazten zigún an bere artikulua. [2341] [>>>]

Konsulta daigun orain Corpus Historikoa ("abstrakzio bat" versus "abstraitze bat")

Amaitzen genuen atzo esánez ze "abstraitze bat" multzoa ez dela agertzen behin ere an Google, bitarten "abstrakzio bat" agertzen den 1000 aldiz baino gehiago:

Zero, bat ere ez. Eta horrela da are kontuan hartúz Euskaltzaindiaren ariketa proaktibo berritzailea. Bádirudi ze "abstrakzio" aditzetiko izena ondo baino hobeto finkatuta agertzen zaigula.

Ikustagun orain, aurreko datu horiek konplementatuz, nóla agertzen dirén bi multzo horiek an EHUko Corpus Historikoa, Has gaitezen kin "abstrakzio bat" multzoa, zein agertzen dén 35 aldiz:

bitartean-eta, berriro ere, "abstraitze bat" multzoa ez den agertzen behin ere:

Bai, "abstrakzio" izen hutsa ederki finkatua dago an euskal sistema lexikoa. [2340] [>>>]

Ikustagun orain zénbat alditan erabili dirén "abstrakzio bat" eta "abstraitze bat" an Google: "1100 emaitza inguru" aúrka "Zero emaitza"

 Genioén duela hiru egun:

..., demagun orain ze "abstraitze" hitza sartzen da an hiztegi arauemailea nola izen hutsa, esan nahi baitá ez nola aditz-izena (zeren horrela ez da sartu behar, baliabide sintaktikoa izanki), baizik nola sustantiboa, adieráziz hala ekintza nola ondorioa ere (berdin nola gertatu beharko litzakén an "abstrakzio" sarrera, nahiz ez den gertatzen). Kasu hipotetiko horretan:

• Zéin litzaké irabazi sintaktikoa respektu izán "abstrakzio" izena an ber zentzua, alegia adiéraziz abstraitzearen akzioa eta ondorioa?

Bat ez. Sintaktikoki ez genuke irabaziko ezer ere. Zeren izanen genuké izen huts bat ("abstraitze" izena, zein ez dén baizik aditzetiko izen alternatibo bat respektu "abstrakzio") adiéraziz ber signifikantza zein hasieratik adierazi beharko lukén hórrek "abstrakzio" izen hutsak ere (abstraitzeko ekintza eta horren ondorioa). 

• Eta lexikoki?

Lexikoki galduko genuke, zeren lehen bereizten genuen artén "abstrakzio" izen hutsa adiéraziz "ekintza eta ondorioa", eta "abstraitze" aditz-izena referitua ki ekintza soilik (prozesua soilik), halako moldez non matiz lexiko hori erabil geinkén pragmatikoki, expresiboki. Kontrara, matiz hori galdua legoke baldin "abstraitze" sartuko balitz nola izen hutsa (berdinduz bere esangura kin betiko "abstrakzio" izen hutsa), nahastuz gratuitoki betiko bereizketa aberasgarria artén "abstraitze" aditz-izena eta "abstrakzio" izen hutsa.

Zértan gabiltza?

Eta herenegun:

..., berdinduko bagenitú "abstrakzio bat" eta "abstraitze bat" ez genuken sintaktikoki ezer irabaziko, eta bai galdukó aukera zehaztaile lexikoa. 

Bestalde, atzokoan genioen ze saiatuko ginen erakusten nóla "abstrakzio" izen hutsa ondo finkatua dagoen an sistema lexikoa. Hartara, ikustagun orain zéinbat alditan erabili dén "abstrakzio bat" multzoa versus " abstraitze bat" multzoa an Google. Horretarako, bila daigun zénbat emaitza ateratzen zaizkigun ti "abstrakzio bat" multzoa (idatzia artén kakotxak):

• 1100 emaitza inguru

eta zénbat ti "abstraitze bat" (orobat artén kakotxak):

• Zero emaitza

Zero, bat ere ez. Eta horrela da are kontuan hartúz Euskaltzaindiaren ariketa proaktibo berritzailea. Bádirudi ze "abstrakzio" aditzetiko izena ondo baino hobeto finkatuta agertzen zaigula. [2339] [>>>]

Igone Zabala (2014): "..., behin aditzetiko izen bat sistema lexikoan ondo finkatuta dagoenean, '-tze' daramatenak aditz-izentzat hartu ohi ditugu, eta baztertuta geratzen zaizkigu izenak behar dituzten testuinguruetatik."

Dio Igone Zabala-k an bere "Nominalizazio-eskalak eta hiztegiak" (2014) burúz erabilerá on aditz-izenak (nola "abstraitze") noiz existitzen dirén ondo finkatutako aditzetiko izenak (alegia, nominalizazio-izenak) nola "abstrakzio":

..., behin aditzetiko izen bat sistema lexikoan ondo finkatuta dagoenean, -tze daramatenak aditz-izentzat hartu ohi ditugu, eta baztertuta geratzen zaizkigu izenak behar dituzten testuinguruetatik. [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Bai, kasu aski orokor horretan (noiz existitzen diren ondo finkatutako aditzetiko izenak)...

... -tze daramatenak aditz-izentzat hartu ohi ditugu, eta baztertuta geratzen zaizkigu izenak behar dituzten testuinguruetatik. [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Gure adibideari dagokionean ("abstrakzio" izen hutsa versus "abstraitze" aditz-izena), datozen sarreretan saiatuko gara ematen zenbait datu erákutsiz nóla "abstrakzio" (aditzetiko) izen hutsa guztiz finkatua dagoen an sistema lexikoa, halan ze "abstraitze" aditz-izena soilik erabili beharko litzake ki adierazi aditzaren ekintza edo prozesua, baina ez arrén adierazi ekintza edo prozesu horren ondorioa, zein adieraziko litzaké bidéz "abstrakzio" hitza an modu zehatzago, aberatsago, efizienteago, efektiboago. [2338] [>>>]

Harluxet: "abstrakzio: iz. Ideia abstraktuak eratzeko adimen-prozesua eta -ondorioa."

Atzoko sarreraren ondoren, ikustagun gaur nóla agertzen den "abstrakzio" hitza an Harluxet hiztegi "klasikoa":

abstrakzio

iz. Ideia abstraktuak eratzeko adimen-prozesua eta -ondorioa.

Bai, hortxe dauzkagu argiki, alde batetik "abstraitzea" (zein dén, edo zén, prozesua) eta bestetik "abstrakzioa" (zein dún besarkatzen prozesua eta baita ondorioa ere). Horrela, noiz referitu nahi dugun ki ondorioa, hobeki adieraziko dugú ondorio hori nola "abstrakzioa" ("abstrakzio bat"), eta ez nola "abstraitzea" ("abstraitze bat"), zein izanen litzakén soilik prozesuá nondik sortu dén abstrakzio hori (demagun 5 zenbakia)

Gainera, nola genioen atzo, berdinduko bagenitú "abstrakzio bat" eta "abstraitze bat" ez genuken sintaktikoki ezer irabaziko, eta bai galdukó aukera zehaztaile lexikoa. [2337] [>>>]

Demagun orain ze "abstraitze" hitza sartzen da an hiztegi arauemailea nola izen hutsa ("iz."), adieraziz "abstrakzio" (an bere zentzu klasikoa: ekintza eta ondorioa): Zér irabaziko genuke? Zér galdukó?

Atzokoan, ikusiz....

..."abstrakzio" kontzeptua an Euskaltzaindiaren Hiztegia (arauemailea):

non "abstraitze" ez datorren an hiztegia, izanki aditz-izen regular bat (adieraziz aditzaren ekintza).

jartzen genuén ondorengo adibide zehatz hau ti abstrakzio bat, "5" kontzeptua:

Demagun orain "abstrakzio" (numeriko) bat nola 5 zenbakia. Zenbaki hori, orain arte behintzat, ez da izan "abstraitzea" (aditz-izena, ekintza bat), baizik abstraitze horren ondorio bat, abstraitzeko ekintzaren ondorio bat, abstrakzio bat, 5 zenbakia, magnitude bat (abstrakzioa, izen hutsa). 

Baina, demagun orain ze "abstraitze" hitza sartzen da an hiztegi arauemailea nola izen hutsa, esan nahi baitá ez nola aditz-izena (zeren horrela ez da sartu behar, baliabide sintaktikoa izanki), baizik nola sustantiboa, adieráziz hala ekintza nola ondorioa ere (berdin nola gertatu beharko litzakén an "abstrakzio" sarrera, nahiz ez den gertatzen). Kasu hipotetiko horretan:

• Zéin litzaké irabazi sintaktikoa respektu izán "abstrakzio" izena an ber zentzua, alegia adiéraziz abstraitzearen akzioa eta ondorioa?

Bat ez. Sintaktikoki ez genuke irabaziko ezer ere. Zeren izanen genuké izen huts bat ("abstraitze" izena, zein ez dén baizik aditzetiko izen alternatibo bat respektu "abstrakzio") adiéraziz ber signifikantza zein hasieratik adierazi beharko lukén hórrek "abstrakzio" izen hutsak ere (abstraitzeko ekintza eta horren ondorioa). 

• Eta lexikoki?

Lexikoki galduko genuke, zeren lehen bereizten genuen artén "abstrakzio" izen hutsa adiéraziz "ekintza eta ondorioa", eta "abstraitze" aditz-izena referitua ki ekintza soilik (prozesua soilik), halako moldez non matiz lexiko hori erabil geinkén pragmatikoki, expresiboki. Kontrara, matiz hori galdua legoke baldin "abstraitze" sartuko balitz nola izen hutsa (berdinduz bere esangura kin betiko "abstrakzio" izen hutsa), nahastuz gratuitoki betiko bereizketa aberasgarria artén "abstraitze" aditz-izena eta "abstrakzio" izen hutsa.

Zértan gabiltza? [2336] [>>>]

Demagun "abstrakzio" (numeriko) bat nola 5 zenbakia. Abstrakzio hori, orain arte behintzat, ez da izan "abstraitzea" (aditz-izena, ekintza bat), baizik abstraitze horren ondorio bat, abstraitzeko ekintzaren ondorio bat, abstrakzio bat, 5 zenbakia, magnitude bat (izen hutsa)

Orain, ikustagun "abstrakzio" kontzeptua an Euskaltzaindiaren Hiztegia (arauemailea):

non "abstraitze" ez datorren an hiztegia, izanki aditz-izen regular bat (adieraziz aditzaren ekintza).

Demagun orain "abstrakzio" (numeriko) bat nola 5 zenbakia. Zenbaki hori, orain arte behintzat, ez da izan "abstraitzea" (aditz-izena, ekintza bat), baizik abstraitze horren ondorio bat, abstraitzeko ekintzaren ondorio bat, abstrakzio bat, 5 zenbakia, magnitude bat (abstrakzioa, izen hutsa). [2335] [>>>]

Igone Zabala (2014): "...funtsezkoa izan daitekeen bereizketa garrantzitsu hori gehiegi nabarmendu gabe."

Honela hasten da Igone Zabala bere "Nominalizazio-eskalak eta hiztegiak" (2014), alegia mintzátuz gain tratamendu nahastailea artén aditz-izen sintaktikoak (aditzetatik regularki jasoak) eta nominalizazio-izen lexikoak (izen hutsak), zein zabaldu den an euskal hiztegiak, eta zeintaz ari ginen an gure atzoko sarrera (eta an gure 2013ko sarrera):

Gure híztegirík erabilienek baliabide síntaktikoak diren aditz-izenak erakutsí ohí dítuzte maíz baliabide lexikoak diren aditzetiko izenen ondoan, eta erabiltzaileak baliabide horíek egokiro balíatzeko funtsezkoa izan daitekeen bereizketa garrantzitsu hori gehiegi nabarmendu gabe. [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Areago ere, esango genuke ze Euskaltzaindiaren Hiztegia-n nabari dá joera berritzaile orokor bat aldéz berdindu aditzetiko izenak eta aditz-izenak, adibidez noiz esaten dutén:

non adibidez "igotze" sartu dutén an hiztegia nola izena (respektu Harluxet hiztegi klasikoa, non ez den agertzen zatio izán aditz-izen regular bat), bitarten "garatze" ez den agertzen nola izena.

Eta gauza bat dirá aditz-izen regularrak (sistematikoki aditzetatik sortuak), zein dirén aditz-formak an funtzio mixtoa (aditz-izena, baliabide sintaktikoa, ez da hiztegikoa) baina finean adiéraziz aditzaren ekintza, akzioa; eta beste gauza bat dirá izen hutsak (hiztegikoak, baliabide lexikoak), zein, besteak beste, eta esango genuke ze nagusiki referitzen dirén ki ekintzaren ondorioa,tipikoki hartuz ezaugarri lexiko (eta pragmatiko) propioak eta bereziak, horrela aberastuz eta finduz expresioa (bestalde, sintaktikoki ere aberasten eta fintzen da expresioa). Gainera, azpimarratu nahi genuke ze izen hutsak dirá sintaktikoki ere izen hutsak, hartuz adibidez adjetiboak ordéz adverbioak nola aditz-izenek (azken hauek adjetiboa hartuz gero, bihurtzen dirá izen hutsak, halan ze izenen sintaxi bera dute: dirá nominalizazio hutsak).

Igone Zabala-k (2014) dio ze gure hiztegi erabilienetan ez da gehiegi nabarmentzen funtsezkoa izan daitekeen bereizketa garrantzitsu hori artén aditz-izenak (baliabide sintaktikoak) eta izen hutsak (baliabide lexikoak):

... eta erabiltzaileak baliabide horíek egokiro balíatzeko funtsezkoa izan daitekeen bereizketa garrantzitsu hori gehiegi nabarmendu gabe. [Zabala, "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak", 2014]

Bai, hala da, baliabide horiek hain gutxi desberdintzen dira ze esanen genuke ze hiztegi arauemailean nabari dá joera berritzaile bezain nahastaile bat aldé berdindu bi baliabide-mota ezberdin horiek zatio arrazoi sintaktiko hutsak (estuasun sintaktikoak). [2334] [>>>]

Igone Zabala (2014): "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak"

Behinda Juan Garzia-k publíkatu an 1997 bere "Euskara lantegi", edota Andres Alberdi-k bere "Oinarrizko Gramatika" an 2008, atzo gogoratzen genuén gure 2013ko kritika bat ki joera zein nabari zén an Euskaltzaindiaren Hiztegia (hiztegi arauemailea), non hasiak ziren erabiltzen aditz-izenak za definitu aditzetiko izenak:

• Gogoratuz gure 2013ko kritika ki tratamendu berria zein Euskaltzaindiaren Hiztegia ematen ari zitzaien (eta zaien) ki nominalizazio-izenak eta aditz-izenak

Ildo horretatik gaur honátu nahi genuke 2014ko artikulu bat zein Igone Zabala-k idatzi zuén tratatuz gai hori, titulatuá "Nominalizazio-eskala eta hiztegiak" (an 31eskutik). Hortxe doa osorik: ondorengo sarreretan saiatuko gará komentatzen horko ideia batzuk:

Gorago esan lez, ondorengo sarreretan saiatuko gará komentatzen artikulu oso interesgarri hori. [2333] [>>>]

Gogoratuz gure 2013ko kritika ki tratamendu berria zein Euskaltzaindiaren Hiztegia ematen ari zitzaien (eta zaien) ki nominalizazio-izenak eta aditz-izenak

Irakurriz Andres Alberdi-ren gramatika ("Oinarrizko Gramatika", 2008:139), non besteak beste eta aipatu dugunez esaten zén honako hau:

Euskara, baina, aditz-egituretan oinarritutako joskera baitu, ez da ondo egokitzen nominalizazio-sistema horretara, eta, hori saihesteko, aditz-egiturez baliatzen da. Nola? Aditz-izenaren bidez. Nominalizazio-estilora jo, eta -keta, -en, -era, -mendu, -zio... eta gisako atzizkiekin sortutako izenak (aldaketa, burutzapen, sorrera...) erabili ordez, hobe zaio aditz-estiloari atxikitzea. [Andres Alberdi, 2008:139]

konprobatzen genuen nóla hasten zirén betetzen gure aurreikuspen txarrenetarikoak, zein bihurtuko zirén (ia) txarrenak noiz joan ginen ikusten zéin joera arriskutsu-pobretzailea hartzen ari zén Euskatzaindiaren Hiztegia an bere tratamendu berria on nominalizazio-izenak eta aditz-izenak, gure ikuspegitik guztiz nahasgarria eta finean zeharo kaltegarria (ezbidea). Hori dela-eta idatzi genuén sarrera bat an 2013ko maiatzaren 18a, zeinen hasiera eta bukaera zén honako hau (gutxi gora behera):

• Nominalizazioa = kontzeptualizazioa = zehaztasuna, aberastasuna... Zorionez!

Nominalizazioa dá kontzeptualizazioa, kontzeptualizazio zehatza, erosoa, indartsua eta diskursiboki funtzionala. Ez da berdin "igon", "igotzea" eta "igoera", ez da berdin "irakurri", "irakurtzea" eta "irakurketa", ez da berdin "garatu", "garatzea" edo "garapena", ez da berdin "hezi", "heztea" edo "hezkuntza", ez da berdin "abstraitu", "abstraitzea" eta "abstrakzioa"...

Baldin bilátu "igoera" hitza an hiztegiá Harluxet, aurkituko dugú hau-azalpena:

"Igoera": iz. Igotzeko ekintza eta horren ondorioa. Prezioen igoera.

"Garapen": iz. Garatzearen ekintza eta horren ondorioa.

"Igotze" edo "garatze" sarrerak ez dira agertzen, eta euren esanahi regularra izanen zén soilik igotzeko edo garatzearen ekintza (edo prozesua), ez ondorioa.

"Igoera" edo "garapena" dirá kontzeptualizazio diferenteak respektu "igotzea" edo "garatzea", dira orokorragoak, (adibidez besarkatzen dute hala igotzeko edo garatzearen ekintza nola ere, eta esango genuké ze bereziki, ekintza horren ondorioa, besteak beste), eta dúte aberasten hizkuntza, dúte aberasten expresioa, dúte aberasten fintasun kontzeptuala, dúte sortzen zehaztasuna, eta gozamená on zehaztasuna, gozamená on esan (ia) justuki hori zein nahi den.

Eta gauza da ze, apárte aipatutako zehaztasun handiagoa, nominalizazioek (zeinen bidez aditzak bihurtzen dirén izen, eta perpausak izen-sintagma) duté ahalbidetzen joku sintaktiko eta expresibo aberatsagoa (esan nahi baita ze izenen lekuan perpaus nominalizatuak sartu ahal izatea dá aukera rekursibo potente gehigarri bat, sintaktikoki eta expresiboki aberasgarria), zeren kontzeptualizazio horiek konbinatu daitezke kin beste baliabide linguistikoak ki sortu mezu progresibo, zehatz eta ñabartuak (nahiz horretarako behar izán aukera sintaktiko egokiak zein soilik aurkituko diren an sintaxi progresiboak).

Baina hara non agertzen zaigun Juan Garzia (besteak beste) eta esaten digu ze nominalizazio erraza (aditzak aise bihúrtu izen, eta perpausak aise bihúrtu izen-sintagma) ez dela esanguratsuki aberasgarria (berdin nola, bere esanetan, ez lirakén aberasgarriak ez estruktura pasiboak eztare beste estruktura sintaktiko-diskursibo asko), eta hala, hobe dela jarraitzea barík halako mekanismo sintaktiko-expresibo potente eta errazak.

Baina, zéin da benetako arazoa? Benetako arazoa ez da baizik zailtasun funtzioanala on sintaxi regresiboak ki ustiatu ondasun expresiboak on nominalizazioa (esan nahi baita hóri zailtasun funtzional diferentzial esanguratsua zein regresiboak dún erakusten respektu progresiboa noiz saiatzen ustiatzen potentzia zehaztaile eta diskursiboa on nominalizazioa). ...

...

Gainera, eta aparte utzita ondorio sintaktiko-expresiboak, zéin dira guzti honen ondorio lexikoak? Ba, orain, "igoera" eta "igotzea" edo "garapena" eta "garatzea" berdinduak datozela an Euskaltzaindiaren Hiztegia:

         "Igoera": iz. Igotzea.

"Garapena": iz. Garatzea, haztea.

bai eta esplizitoki agertu "igotze" sarrera:

         "Igotze": iz. Toki batetik, gorago dagoen beste batera joatea.

nahiz ez den agertzen "garatze" sarrera. Esan nahi baita ze orain (hiztegitik bederen) desagertu dá lehengo diferentzia kontzeptuala arten "igotze" eta "igoera" edo artén "garapena" eta "garatzea", eta hizkuntza nahastu eta pobretu da (galdu dú fintasuna). Zorionez?

Horraino gure 2013ko kritika. Ikus daigun orain gorago aipatutako bi sarrera horiek:

eta bestalde:

nahizta "garatze" izena (izen modura) ez den agertzen an hiztegia. Hortaz, eta ikuspuntu lexiko hutsetik, konprobatzen dugú nóla azkenaldion "igoera" ez da jada: "Igotzeko ekintza eta horren ondorioa", baizik eta "igotzea" bera, kontzeptualki erabat berdinduz aditz-izenak eta aditzetiko izenak, eta hori guztia zatio arrazoi sintaktiko hutsak (sintaxi buruazkenaren estuasunak). [2332] [>>>]