"gabé + aditza" edo "gabé + izena"

Itzuliz ki "gabé..." prepositiboa, zehaztu ze estruktura horretan ez da arazorik afin aditza joan dadín eliptiko (berdin nola gertátu an "...gabe" postpositiboa, edota an antzeko estrukturak nola "nahiz..."). Esan nahi baita ze egitura burulehen hori erabili ahal da kin aditz explizitoa:

aditza jarri gabe = gabé jarri aditza

edo, baldin kontextuak hala ahalbidetu, kin izen soil bat (edo kin aditz inplizito edo eliptikoa):

aditza gabe = gabé aditza

eta erabilera indeterminatuan ere:

aditzik (jarri) gabe = gabé (jarri) aditzik

Berdin-berdin nola egiten den postpositiboki. [640] [>>>]

"...gabe" vs "gabé..."

Argi denez, idaztean ez dira jasotzen matiz foniko guztiak zein agértu noiz mintzatzen, baina gutxienik saiatu beharko ginake evitatzen idazmolde nabariki anbiguoak, zein izan litezken ondo oztopagarriak ki gozátu irakurmena. Horrela, tresna prepositibo bat irakurtzen dugunean, demagun "gabe..." (ikus aurreko sarrera), ez genuke izan behar dudarik burúz bere izaera prepositiboa, ez dadin konfunditu kin bere kide postpositiboa, alegia "...gabe", zeinen dekodifikazioa (interpretazioa) izanen litzakén oso bestelakoa.

Halako desanbiguazioa (artén postposizio bat eta forma bereko preposizioa) egin liteké, adibidez, arartez "-eta" partikula indartzailea, zek seinalatzen du tresna horren izaera prepositiboa, eta ez postpositiboa.
Halako desanbiguazioa orobat (eta akaso hobeki) egin liteké erabiliz partikularen forma ez-ohikoak soilik prepositioki, halatan ze forma horiek berezituko lirake an erabilera prepositiboa, gure kasuan adibidez "gabetanik..." edo "gabetarik...".

Halako soluzioek, ordea, nahiz beté euren funtzio desanbiguatzailea, luzeagotzen duté partikula prepositiboa (gehituz silaba bat edo bi), eta batzuetan interesa dakiguke laburtasuna, esan nahi baita "gabe..." bere horretan mantentzea. Kasu horietan, zein izan ahal dirén arau, desanbiguazioa aisa egin daiteke erabilíz azentu ezberdintzaile bat: "gabé...", zek sinpleki ziurtatzen du tresna horren izaera prepositiboa. [613] [>>>]

"gabé...", "gabe-eta...", "gabeta...", "gabetanik..."

Aurreko sarreran prepositiboki desdoblatu dugú "...gabe(tanik)" postposizioa jarráiki ber eredu sintaktikoa nondik desdoblatu baitzen "...amoreagatik" postposizioa. Mekanismoaren aplikazioan erabili dugú "gabetanik" aldaera zatio bere antzekotasun formala kin "amoreagatik", baina  berdin ere erabil zitezken forma laburragoak. Hona hemen apunte bat buruzki "gabetanik" zein aurkitu ahal den an OEH: 

GABETANIK (G ap. A Morf 385; Urt II 184, Lar, Dv (G)), gabetandik(an), gabetanika(n), gabentanik, bagetanik (Lar, H (V, G)), betanik.

1. Sin. "Sin, en un dialecto es también gabetanik, bagetanik, v.g. duda bagetanik" Lar. "Es pleonasmo de gabe, gaberik" A, ...  [OEH]

Azken komentario horretan (pleonasmoa dela), Azkue-k esaten digu ze, esangura aldetik, berdin erabil litezké "gabetanik" edo "gabe" laburragoa.

Gainera, eta beti ere jarráituz ber eredua zein segitu den an antzeko desdoblamenduak, erabil genezaken "gabe-eta..." edo "gabeta..." forma indartuak:

Emadazü enthelegia, gabeta jakin ditzadan zure manü saintiak.

zein, elidituz aditz laguntzailea, bihur liteké:

Emadazü enthelegia, gabeta jakin zure manü saintiak.

edo, aukeran, aldaera sinpleena, zein den "gabé...":

Emadazü enthelegia, gabé jakin ditzadan zure manü saintiak.

edo, laburrago:

Emadazü enthelegia, gabé jakin zure manü saintiak.

zein, defektuz, izanen litzakén askotan egokiena, zatio laburrena. [612] [>>>]

Antzera ere: ..., gabetanik jakin ditzadan zure manü saintiak.

Atzoko sarreran genioen ze "..gabe" postposizioa ere prepositiboki desdoblatu daiteke jarráiki ber mekanismoa zein jarraitu dutén beste partikula postpositibo batzuk, esan nahi baita jarráiki euskararen mekanismo propio bat. Horrela, eta abiatuz tikan esaldi hau:

Emadazü enthelegia, zure manü saintiak jakin ditzadan amurekatik.

azken sarreran ikusi dugu nóla batera itzulikatu  ahal dén hori multzoa osatua ganik "aditza + postposizioa" afin bihúrtu:

Emadazü enthelegia, jakin ditzadan amurekatik zure manü saintiak. Mst. 2, 1. [OEH]

baina, antzera ere, euskaran ez gutxitan ikusi dugu nóla itzulikatzen zén soilki partikula postpositiboa, zein, kasu honetan, litzakén "amurekatik":

Emadazü enthelegia, amurekatik zure manü saintiak jakin ditzadan.

edota partikula (orain prepositiboa) eta aditza berriro elkartuta:

Emadazü enthelegia, amurekatik jakin ditzadan zure manü saintiak.

zein, laburrago, bihur litekén:

Emadazü enthelegia, amurekatik jakin zure manü saintiak.

Orain, jar dezagun "...gabe(tanik)" postposizioa ordezta "...amoreagatik" an ber esaldia:

Emadazü enthelegia, zure manü saintiak jakin ditzadan gabe(tanik).

eta, nola ikusi dugun an aurrerko sarrera, batera aurrera genitzake "aditza + postposizioa":

Emadazü enthelegia, jakin ditzadan gabe(tanik) zure manü saintiak.

baina baita itzulika genezake soilki partikula postpositiboa, zein, kasu honetan, litzakén "gabe" edo "gabetanik":

Emadazü enthelegia, gabetanik zure manü saintiak jakin ditzadan.

edo. partikula (orain prepositiboa) eta aditza berriro elkartuz:

Emadazü enthelegia, gabetanik jakin ditzadan zure manü saintiak.

zein, laburrago, bihur litekén:

Emadazü enthelegia, gabetanik jakin zure manü saintiak.

Antzera nola itzulikatu zirén "baizik..." edo "...arren" edo "...amoreagatik", desdobla daikegu "gabetanik...", edo, berdin ere "gabé...". [611] [>>>]

...,kaltetzeké...

Sarrera honetan ikusi dugu nóla "...-en kalte gabe" postposizio nominal-genitiboa dén bihurtu "...kalte(tu) (dadin) gabe" edo "...kaltetzeke", zeinen ardatza ez den jada izena, baizik aditza (delarik aditz-erroa, infinitiboa edo jokatugabea). Puntu horretara helduta, esku-eskura dago lokuzio postpositibo horren desdoblamendu partziala, esan nahi baita gabé desdoblatu postposizioa bera (alegia, "gabe") tikan bere aditza, nola egiten baitzén, adibidez, an ondorengo esaldia kin "amurekatik" postposizioa (ikus hemen):

Emadazü enthelegia, jakin ditzadan amurekatik zure manü saintiak. Mst. 2, 1. [OEH]

non, hauxe litzake abiapuntuko perpaus desdoblatugabea:

Emadazü enthelegia, zure manü saintiak jakin ditzadan amurekatik.

zeintan aurreratu dén "aditza + postposizioa" batera, hala gauzatuz halako aukera desdoblatu partzial bat (partziala zeren "amurekatik" postposizioa ez den aurreratzen ki aditza). Eta bide beretik, har genezake ondoko adibidea:

..., webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak kaltetu gabe.

afin bihúrtu:

..., kaltetu-daitezen-gabe webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak.

edo

..., kalte-daitezen-gabe webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak.

edo:

..., kaltetu-gabe webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak.

edo:

..., kalte-gabe webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak.

edo

..., kaltetzeké webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak.

Jakina, existitzen dira eskurako aukerak ki jarraitu desdoblatzen perpaus hori:

..., kaltetzeké baldintza bereziak zein izan litezke aplikagarriak zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat.

edo:

..., kaltetzeké baldintza bereziak zein izan litezke aplikagarri ki zenbait eduki edo zerbitzu.

edo:

..., kaltetzeké baldintza bereziak zein litezke aplikagarri ki zenbait eduki edo zerbitzu.

Amaitzeko, nabármendu ze, erabiliz euskararen mekanismo desdoblatzaile propioak, aurreratu daikegu "gabe" postposizioa ere, nola saiatuko garen lantzen an beste sarrera bat. [610] [>>>]

OEH: "...hitzik mintza gabe" = "...hitzik mintzatu gabe"

Herenegungo sarreran aipatzen genuén ondoko aukera posiblea arréni eman "...-en kalte gabe":

• "...kalte gabe"

non, genioenez, "kalte" ez den izena, nola den lehenengoan, baizik aditz-erroa (ber aditz-erroa zein agértzen an "...kalte dadin gabe"). Ikus orain zenbait adibide ti estruktura sintaktiko hori, ohi bezala atereak tikan OEH:

GABE

(Radical en vez de part.). Behin ere hekien aitzinean hitzik mintza gabe. ES 384 (cf. tbn. 384 hitzik mintzatu gabe). Etsaia maleziz atzeratu zan, baita guriak gaitz pentsa gabe aurreratu ondotxo. Bv AsL 215. Lotara sar gabe, egin dut Xuberon oi duten otoitza. Or Poem 523. Bera erakutsiaz / iñoiz asper gabe. Basarri 45. Kantatzera niazu / alegera gabe, / ez baitut probetxurik / trixtaturik ere. Balad 214 (v. tbn. expr. similar en ChantP 110). [OEH]

Edo:

"...kalte gabe" = "...kaltetu gabe"

[609] [>>>]

OEH: iakin dezan gabe [= 'sin que sepa']

Atzoko sarreran aipatzen genuén a aukerá "...kalte dadin (daitezen) gabe", nola aldaera postpositibo posiblea ti "...-en kalte gabe", zehaztuz ze ez da erabili baina erabil ziteken. Eta diogu ze erabil ziteken zeren aldaera horrek jarraitzen dú eredu sintaktiko bat zein bai erabili den an euskara, eta eredua dagoelarik, eredu hori aplika daiteke ki beste edozein antzeko erabilera (eta baitare orokortu ahal da ki erabilerak zein ez diren hain antzekoak...).

Eta gauza da ze gure esku-hiztegian, OEHan, aurki ahal dugu ondorengo erabilera:

GABE
(Verbo conjugado en vez de part.). Amoriodunaren paira eta guduka arazitzea amorioa gatik, iakin dezan gabe [= 'sin que sepa'] ea duenz. SP Phil 442 (He 447 iakiñ gabe).

zein dén justuki ber erabilera zein:

"...kalte dadin gabe"

Beraz, báda eredu sintaktiko bat nondik derçivatu azken erabilera hori. Eta, momentu honetan, interesatazen zaigu justuki ze bádela aukera hori. [608] [>>>]

"...-en kalte gabe", "...kaltetu gabe", "...kaltetzeke", "...kalte dadin gabe", "...kalte gabe"

Azken sarreretan (adibidez hemen) aritu gara buruzki postposizioá:

• "...-en kalte gabe"

eta oraingoan nahi genuke nabarmendu ze erabiltzen dirá postposizio horren aldaerak ere, hala nola:

• "...kaltetu gabe"

Legezko ohar honetan jaso dira sarbide eta erabilerarako baldintza orokorrak. Webgune honen erabilerak baldintza orokor hauen berariazko onarpen osoa dakar, erabiltzailea webgunera sartzen den momentuan duten bertsioaren arabera, webguneko zenbait edukirentzat edo zerbitzurentzat aplikagarriak izan litezkeen baldintza bereziak kaltetu gabe.

• "...kaltetzeke"

17. artikulua. Espediente elektronikoa. 1. Prozedura administratibo bati dagozkion dokumentu edo agiri elektronikoen multzoa da. Espedientea osatuko duten dokumentuak edo agiriak prozedura bakoitzarentzat arauz eskatzen direnak izango dira, lor daitekeen sinplifikazio administratiboa ezertan kaltetzeke.

eta bádira beste aldaera postpositibo posible batzuk ere zein ez diren erabili, baina zein erabil zitezken:

• "...kalte dadin gabe" 
• "...kalte gabe"

halan ze, azken aldaera horretan, "kalte" ez da izena, baizik aditz-erroa (ber aditz-erroa zein agértzen an "...kalte dadin gabe"). [607] [>>>]

Gutxien-gutxienik prepositiboa

Aurreko bi mezuetan (honetan eta honetan) argi gelditu da ze "sin perjuicio de..." esapide burulehenak bádu euskaraz ere bere kontraparte zehatza an esapide postpositiboá "...-en kalte gabe", eta hortaz, ez litzakela egon behar batere arazorik ki emán bata arartez bestea baldin... ez balitz zeren baliabide postpositiboek ez dutén ber potentzia diskursiboa nola euren kide prepositiboek.

Eta handia izan da gure sorpresa noiz ikusi ze Xabier Aristegieta-k, nahizik ordézkatu "...-en kalte gabe" postpositiboa, proposatu dú beste alternativa postpositibo bat: "...gorabehera", zein den hain diskursiboki mugatua nola aurrekoa (alde batera utzita bere esangura). Iruditzen zaigu ze, aurrerabidean, soluzio alternatiboa izan beharko litzaké gutxien-gutxienik prepositiboa. [606] [>>>]

Buruazkentasunak dú baldintzatzen esapidearen erabilera

Aurreko sarreran mintzatu gara buruzki lokuzio konjuntiboá "sin perjuicio de...", zeintaz mintzo zen an artikuluá on Itziar Diez de Ulzurrun titúlatzen "Sin perjuicio de" (31eskutik, 2013). Han, erantzun batean, Alberto Martínez de la Cuadra-k zioen hau:

Esapidea erabili nahi izanez gero, eta batzuetan beharrezkoa da, nik neuk «hargatik eragotzi gabe» erabiltzen dut. «Kalterik gabe»ren aldean badu abantaila bat, esaldiaren aurrera ekarri ahal duzula. [Alberto Martínez de la Cuadra, 31eskutik, 2013]

Bai, ez da dudarik: esapidea esaldiaren aurrera ekarri ahal izatea dá abantaila handia, hain handia zein dén diskursiboki erabakiorra, hain handia zek baldintzatzen dú esapidearen erabilera bera. Diskurso burulehena dá askoz potenteagoa eta efektiboagoa. [605] [>>>]

Zeren dén postpositiboa

Aurreko sarreran mintzatu gara buruzki lokuzio konjuntiboá "sin perjuicio de...", zeintaz jada Itziar Diez de Ulzurrun mintzátu an bere artikulua titúlatzen preseski "Sin perjuicio de" (31eskutik, 2013). Han, erantzun batean, Iñigo Errasti-k aholkatzen zuén irakurtzea ondorengo sarrera ti OEH, non agertzen dirén zenbait adibide ti lokuzioá "...-en kalte(rik) gabe(rik)":

KALTE(RIK) GABE(RIK). (Precedido de gen.). Sin perjuicio de, para. "(Sin daño de) barras, iñoren kaltebage" Lar. Badira gezurrak besteren kalterik bage esaten diranak. Mb IArg I 265. Agur jauna, agur andria esaten jakee lotsiaren kalte baga andikijai bere. Mg PAb 160. Iñoren kalte bage bada pekatu beniala berez izan oi da. Gco II 23. Egin zuan bere garbitasunaren kalte bage. AA II 50. Jaiorik bere Amaren donzellatasunaren kalte baga. JJMg BasEsc 36 (Añ EL2 244, CatLlo 21, Itz Azald 30 kalte baga; Gco I 463, Legaz 16 kalterik gabe). Aintzat artuta dagozan legen kalte bagarik, emon ezkero ezkontzako berbia. fB Ic III 359. Ezpadago beste ondo bateatuten dakianik gurasoak baño, bateatu leike onek ezeren kalte baga. CatBus 53. Ez bakarrik seme alaben kalte gabe, baita ere aien zorionari begiratuaz. Ag G 42. Langilleen osasunaren kalte barik. Eguzk GizAuz 165. Baña ez bere emaztian kalte barik. Etxba Ibilt 472. v. tbn. Muj PAm 28 [OEH]

Eta, nola zioen Iñigo Errasti-k, hor agertzen dirá autoreak nola:

Mendiburu, Mogel, frai Bartolome, Agirre Asteasukoa, Txomin Agirre…

Hortxe dugu estruktura, beraz. Baina galdera dá: orduan, zergátik jarraitzen du izaten problematikoa? Zeren dén postpositiboa. [604] [>>>]