'nahin...' prepositiboa eta '...nahiean' postpositiboa (desanbiguatuz diskursoa)

Aurreko sarreran genuen konsideratzen "nahin..." baliabide prepositiboa, zein, genioenez, ez dén baizik emaitza ti aurreratú "...nahi(ea)n" postpositiboa:

Sarrera honetan soilik nahiko genuke esan ze "nahin..." forma laburtu hori oso egokia dateke finéz forma prepositiboa ez dadin izan justuki ber forma postpositiboa, hola zuzenean desanbiguatuz diskursoa.

Bide horretatik zihoaztén adibidez "bitarten..." prepositiboa respektu "...bitartean" postpositiboa, edo "arten..." respektu "...artean" (biden desanbiguatú aldaera pre eta postpositiboa).

Ikus ere sarrera erlazionatu hauek:

• ezen, baizen, zeren, arren, ... bitarten, arten ...

• "-ki", "-kiden > -kin", "-kizun" >>>> "ki...", "kin...", "kizun..."

• "merezian (eta)...." = "beharrean (eta)..." = "ordez (eta)..."

[⇶]

ezen, baizen, arren, kide(n) > kin, bitarte(n), (t)arte(n)...

Sarrera honetan aipatzen genuén Azkue, mintzatuz buruz el curioso fenómeno de adhesión del elemento epentético, zeinen arabera izanen genuké, adibidez:

• "arte" > "bi(t)arte" > "tarte"

halatan ze, Azkuek berak dioenez:

Tartean artu se dice por artean artu coger en medio.  [Azkue, 1925:18-19]

Mekanismo horretatik aterako liraké "tarté" eta "bitarté" aukera prepositivoak ere:

Puntu hori dago (bi)tarté A eta B.
Zure jarrera dago tarté interes handia eta desinteres absolutua.

"-n" bukaera inesivoa jarriz, izanen genuké a-eredua hen "kide(n) > kin":

• "tartén" eta "bitartén"

eta orokorrean izango genituzké:

• "(t)arté(n)" eta "bitarté(n)"

Bádira halaber "ezen", "baizen" edo "arren", zein sortu zirén postpositivo, eta, nola edo hala, sortu zituztén euren versio prepositivoak ere (ikus sarrera hau edo beste hau). Eta, jakina, bádugu a-eredua hen "bitartean-eta..." prepositivoa, zein Joanes Urkijo idazleak erabili zuén hiru aldiz, nola genioen an:

• Mekanismo propioak: "bitartean eta..."

Ikus, azkenik, ondorengo sarrera ere:

Ibon Sarasola: "...orduan 'bitartean' aurrera bota behar da"

[⇶]

Behar da desdoblamendua on "A-ren eta B-ren artean"

Erramun Gerrikagoitiak duela gutxi aztertu du adibide bat zein Ibon Sarasolak erabili du an bere azken liburua ("Bitakora kaiera", 2016), eta non Sarasolak aurreratuak ditu bai sujetua eta baita aditza ere:

Amildegi bat sortu da kalkuluaren bitartez irudimena gainditzen duen errealitate batera iristen den fisikariaren, eta ebidentzia matematikoak sentsuen intuizioaren datuak gezurtatzen ditueneko errealitate bat antzematen saiatzen den publiko arruntaren artean. [Sarasola, 2016:148] 

Nik uste ze behin ikusita Sarasolak hartutako eta Erramunek landutako adibide hori, duda gutxi gelditu litezte respektuz komenientzia handia ti erabili "...artean" aurreratu bat.

Eta behin irakurrita zuen komentarioak (han egindakoak), nik ere egin nahi nituzke komentario batzuk.

1.: Nire ustez, Sarasolaren adibide hori da produktua ti textugile bat zeini ez zaion gelditu beste erremediorik ezi horrela itzultzea, zeren bere erreminta-kutxan ez ditu aurkitu estrukturak nola aditz aurreratuak edota erlatibo anaforikoak edota... ("Elhuyar taldeko itzulpenetatik" hartua dago). Horiek bere kutxan izan balitu, beste modu batera eginen bide zuen bere textua. Esan nahi dut ze, egiten ditugun textuak izaten dira oso dependente ti baliabideak zein erabili ahal ditugun.

2.: Errotetaren ildoari jarraiki, esan ze matematikan erabiltzen da "gain" prepositiboa afin irakurri konbinazioen notazioa: "A gain B" = "A, B-ren gainean", eta, bistan denez, esaera edo estruktura hori arazorik gabe derivatu da ti bere kide postpositiboa (berdin nola "barne" ere).

3.: Bide horrexetatik, egokiagoa iruditzen zait "arte" edo "arten" ezenezta "inter" zeren "arte" lortu da aplikatuz ber mekanismoa nondik atera dirén "gain" edo "barne" eta iruditzen zait ze euskaratik moldatutako baliabideak errazago erabiliko dira ezi adibidez "inter" latinismoa. Baina “arte” hitza postposizioa ere báda, eta “artén” soilik prepositiboa, halatan non, azken horrekin, lehenengo momentutik eta duda barik dakigu zéin estrukturatan gauden. Edonola ere, behin normalizatuak, edozein izanen litzake ona.

4.: Baliabide erlatibo anaforikoek, eta batez ere murriztaileek, ondo korritu behar dute (zeren askotan erabili behar dira), eta "zeina" erlatiboak ez du hain ondo korritzen nola "zein" mugagabeak. “Zein” mugagabea nire ustez euskaratik berez sortua da, eta, dirudienez, hasi zen erabiltzen lehenago-ze bere kide mugatua "zeina", zein bai izan daiteke idazle zaharren garapena afin itzuli "el cual", eta halako erlatibo ez-murriztaileak. Gainera, aztertu beharko litzake aukerá ki erabili "eze" erlatiboa ere, zein literatura zaharrean agertu baita (bitan baina agertu da).

5.: Sarasolak bihar erabiliko balu “arté(n)…” (edota “burúz…”, edota “bitárte(n)…”, edota “ordezta…”), bihartik bertatik erabil lite(z)ke estruktura hori(ek). Hor dago gakoa. [247] [⇶]

Soluzio orokorra

Planteatzen du Luis Lauzirikak hurrengo aukera an komentario bat ki aurreko posta:

Amildegi bat sortu da, alde batez fisikaria zein, kalkuluaren bitartez, iristen den realitate batera zeinek superatzen duen irudimena, ta bestaldez publiko arrunta zein saiatzen den antzematen realitate bat zeinetan evidentzia matematikoak gezurtatzen dituen sensuen intuizioaren datuak.

Hor Luisek eliminatu du "...-en artean" postposizio artikulatzilea, evidentziatuz postposizioen arazo larriak noiz lotzen osagarri luzeak, eta artikulazio berezitu horren ordez proposatu du hau:

Se ha creado un abismo, por un lado el fisico que...., y por otro...

Eredu horri jarraituta:

Amildegi bat sortu da arten zu (A) eta ni (B) = Amildegi bat sortu da, alde batez zu (A), eta bestaldez ni (B).

Handia da amildegia arten zu eta ni = Handia da amildegia, alde batez zu, eta bestaldez ni.

Handitu da amildegia arten zu eta ni = Handitu egin da amildegia, alde batez zu, eta bestaldez ni.

Mintzatu nintzen buruz amildegia arten zu eta ni = Mintzatu nintzen amildegiari buruz, alde batez zu, eta bestaldez ni.

Luisen eredua ez da soluzio sendo eta orokorra, baizik soluzio partzial bat zein izan daiteke egokia azpi baldintza pragmatiko konkretuak (adibidez, noiz nahi dugun azpimarratu amildegi bat sortu dela, eta, pausatxo baten ostean azalpenak eman).

Euskararen erabiltzaileok behar dugu "...-en artean" guztiz operatibo bat eta hori soilik etor daiteke ti bere kide prepositibo bat. [246] [>>>]

Ez da berdin!!!

Dio Patxik:

a) denborazkoa baldin bada, aldiberekotasuna adieraziko du, eta orduan berdin-berdin da bigarren esaldiaren hasieran joatea edo lehenbiziko esaldiaren bukaeran.

Beraz, Patxi, hurrengo biak berdinak dira, ezta?:

Zu niri begira egon zinen, ni hizketan aritu nintzen bitartean.

edo:

Zu niri begira egon zinen bitartean, ni hizketan aritu nintzen.

Bistan denez, intentzioak ez dira inondik inora berdinak. Har dezagun beste esaldi hau:

Patxiren proposamenaren harian izanen genuke hau:

Berdintasunik (egongo) ez den bitartean, emakumeak besteak zaintzera behartuta egonen dira.

zeinek adierazten baitu beste esanahi bat, beste informazio bat, beste mezu bat: Patxi-ren "bigarren" perpaus hori dá perpaus menderatua, eta "lehenengoa" dá perpaus nagusia, eta ezin dira aldatu paper horiek gabe-eta egon dadin esanahi aldaketa.

Gainera, ohar gaitezen ze, zure transformazio kaskar (eta, areago, txar) hori burutzeko, beharko genuke hasieratik bertatik baloratu ea "bigarren" perpausa luzea ote den, afin erabaki nola planteatu "lehenego" perpausa. Egoera horrek, bistan denez, dakar, alde batetik gainkostu komunikatiboa, eta bestetik zurruntasun komunikatiboa, respektu egoera alternatiboa non ez dugun halako baloraziorik egin behar zeren arazorik gabe erabaki dezakegun non kokatu gure denborazko baliabide hori:

Ez da berdintasunik izango bitartean-eta emakumeak egon daitezen behartuta besteak zaintzera.

zein arazogabe luzatu liteke:

Ez da berdintasunik izango bitartean-eta emakumeak egon daitezen beharturik zaintzen zaharrak, umeak edo/ta etxeko persona guztiak zein ezin dira baliatu ezpada laguntzarekin.

Patxi, zuk (eta Juan Garziak) proposatzen duzun transformazio hori dá kostutsua, inefizientea, kaskarra eta, hitz batean txapuza bat. Gogoratu behar da ze transformazio horren iturria dá justuki estuasuna zein segitzen zaio a erabilera hon "-n bitartean" (hortxe dago premia).

Nik "bitartean-eta" horri ikusten diodan arazo bakarra dá luzea dela: adibidez, "nahiz-eta"-k ditú 3 silaba, eta "bitartean-eta"-k dauzká 6 silaba. Horregatik, aukeran erabil liteké "bitarten", zeinek ditú 3 silaba. Hau da: "bitartean-eta" = "bitarten". Ikustagun adibide bat non kateatu ditugu baliabide prepositibo gutxi batzuk:

Hemen ez dago zereginik, bitarten egon daitezen purista porrokatuak zein hasten baitira dardarka noiz ere ikusten baitute proposamen aurrerakoi bat.

edo:

Bitarten egon daitezen purista porrokatuak zein hasten baitira dardarka noiz ere ikusten baitute proposamen aurrerakoi bat, hemen ez dago zereginik.

Gainera, Patxik aipatzen du bigarren adiera bat hon "bitarten":

b) esanahia bestelakoa bada (aurkaritza, seguruenik), orduan tentu handiagoarekin ibiliko nintzateke: printzipioz aurkaritzako lokailu baten alde egingo nuke.

Gure oinarrizko kuestioa da "pospositiboa vs. prepositiboa", eta handik segitzen diren diferentziak. Hortaz kontua da:

Osasunak eutsi egin zion gol bateko aldeari, Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste hainbat taldek bi golen aldea alferrik galdu zuen bitartean.

vs.

Osasunak eutsi egin zion gol bateko aldeari, bitarten Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste anitz taldek alferrik galdu zuten bi golen aldea.

Baina, Patxik ez du aukera hori planteatzen; Patxik planteatzen du aukera arten (= inter) bi baliabide (prepositibo) zein ez diren zertan bateraezinak izan behar:

Bitarten Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste anitz taldek aldiz (berriz, aitzitik,...), alferrik galdu zuten bi golen aldea.

edo:

Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; bitarten Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste anitz taldek berriz (aldiz, aitzitik,...), alferrik galdu zuten bi golen aldea.

Nik ez dakit zergatik ibili behar garen beti aukera baliotsuak kentzen: kalkoak direla edo ez direla, beti ere. Zergatik ez ditugu kentzen hauek ere? 

Nahiz-eta Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak merezi izan zuen gehiago.

edo

Nahiz-eta Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak, halere, merezi izan zuen gehiago.

Horien bien ordez, erabil genezake soilik beheko hau, ez da Patxi?

Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak, halere, merezi izan zuen gehiago.

Bai "nahiz-eta" eta baita "bitarten" ere balio handikoak dira askotan, eta "bitarten" hori ez dugu gehiago erabiltzen zeren ez dugun gure egin, zeren ez dugun normalizatu. Patxi-ren ahalegina kontrako norabidean doa. [67] [⇶]