'nahin...' prepositiboa eta '...nahiean' postpositiboa (desanbiguatuz diskursoa)

Aurreko sarreran genúen konsideratzen "nahin..." baliabide prepositiboa, zein, genioenez, ez dén baizik emaitza ti aurrératu "...nahi(ea)n" postpositiboa:

Sarrera honetan soilik nahiko genuke esan ze "nahin..." forma laburtu hori oso egokia dateke finéz forma prepositiboa ez dadin izan justuki ber forma postpositiboa, hola zuzenean desanbiguatuz diskursoa (ikus [617]).

Bide horretatik zihoaztén adibidez "bitarten..." prepositiboa respektu "...bitartean" postpositiboa, edo "arten..." respektu "...artean" (desánbiguatuz aldaera pre eta postpositiboa).

Ikus ere sarrera erlazionatu hauek:

• ezen, baizen, zeren, arren, ... bitarten, arten ...

• "-ki", "-kiden > -kin", "-kizun" >>>> "ki...", "kin...", "kizun..."

• "merexian (eta)...." = "beharrean (eta)..." = "ordez (eta)..."

[1017] [>>>]

"baldin" baliabide burulehena datór ti perpaus konprimitu bat

Atzoko sarreran mintzo ginen gain "baldinba" kondizional postpositibo bat, zein kasu horretan, eta itxura guztien arabera, agertuko litzaiguké dislokatua ti posizio pre-laguntzailea (baldinba + laguntzailea), eta zeinen barruan aurkitzen dugún "baldin" partikula, zein askotan kokatzen dén an hasiera on perpaus kondizionalak, prepositiboki. Eta gauza da ze interesgarria izan ohi da ezagutzea zéin mekanismotatik sortu diren halako tresnak. Kasu honetan, baliabide horren etorkia izanen litzaké perpaus moduko bat, zein, behin konprimituta arartez kontrakzio bat, gramatikalduko zén nola partikula kondizionala (ikus OEH):

baldin.
Etim. De algo como ba- + ahal + dadin. [OEH]

Antzera, tresna burulehenak derivatu ahal dira ti dislokazio prepositiboa on material primigenioki postpositiboa, nola, adibidez, "ezen", zein erosionatu ahal den emanéz adibidez "ze" prepositiboa.

Beste adibide bat izan liteké "artén A eta B" estruktura prepositiboa, zeinen jatorria dén "A-ren eta B-ren artean" postpositiboa, non "artén" forma bisilabiko higatuak izanen litzaké arkigi burulehena, Ikus ere:

• "ezen, baizen, zeren, arren, ... bitarten, arten ..."

• "ezen, baizen, arren, kide(n) > kin, bitarte(n), (t)arte(n)..."

[974] [>>>]

ezen, baizen, arren, kide(n) > kin, bitarte(n), (t)arte(n)...

Sarrera honetan aipatzen genuén Azkue, mintzatuz burúz el curioso fenómeno de adhesión del elemento epentético, zeinen arabera izanen genuké, adibidez:

• arte > bi(t)arte > tarte

halatan ze, Azkue-k berak dioenez:

Tartean artu se dice por artean artu coger en medio.  [Azkue, 1925:18-19]

Mekanismo horretatik aterako liraké "tarté" eta "bitarté" aukera prepositiboak ere:

Puntu hori dago (bi)tarté A eta B.
Zure jarrera dago tarté interes handia eta desinteres absolutua.

"-n" bukaera inesiboa jarriz, izanen genuké ha eredua nondik etorriko litzakén "kide(n) > kin":

• tartén / bitartén

eta orokorrean izango genituzké:

• (t)arté(n) / bitarté(n)

Bádira halaber "ezen", "baizen" edo "arren", zein sortu zirén postpositibo, eta, nola edo hala, sortu zituztén euren versio prepositiboak ere (ikus sarrera hau edo beste hau). Eta, jakina, bádugu ha eredua on "bitartean-eta..." prepositiboa, zein Joanes Urkijo idazleak erabili zuén hiru aldiz, nola genioen an:

• Mekanismo propioak: "bitartean eta..."

Ikus, azkenik, ondorengo sarrera ere:

Ibon Sarasola: "...orduan 'bitartean' aurrera bota behar da"

[791] [>>>]

Behar da desdoblamendua on "A-ren eta B-ren artean"

Erramun Gerrikagoitia-k duela gutxi aztertu dú adibide bat zein Ibon Sarasola-k erábili an bere azken liburua ("Bitakora kaiera", 2016), eta non Sarasola-k hasieran jarri dituén bai sujetua eta baita aditza ere:

Amildegi bat sortu da kalkuluaren bitartez irudimena gainditzen duen errealitate batera iristen den fisikariaren, eta ebidentzia matematikoak sentsuen intuizioaren datuak gezurtatzen ditueneko errealitate bat antzematen saiatzen den publiko arruntaren artean. [Sarasola, 2016:148] 

Gure ustez, eta behin ikúsita Sarasola-k hartutako eta Erramun-ek landutako adibide hori, duda gutxi egon litezke respektuz komenientzia handia ti erabili "... artean" aurreratua ere.

Eta behin irakúrrita zuen komentarioak (han egindakoak), esan nahi genuke ze:

1.: Gure ustez, Sarasola-ren adibide hori (sujetua eta aditza amaieran daude hasieran) da produktua ti textugile bat zeinen erreminta-kutxan ez diren aurkitzen egiturak nola aditz aurreratuak edota erlatibo anaforikoak edota... ("Elhuyar taldeko itzulpenetatik" hartua dago). Halako tresnak bere kutxan izan balitu, seguruena beste modu batera eginen bide zuen bere textua. Esan nahi baita ze, egiten ditugun textuak izaten dirá oso dependente ti tresnak zein erabili ahal ditugun.

2.: Erroteta-ren ildoari jarraiki, esán ze matematikan erabiltzen da "gain" prepositiboa afin irákurri eragiketa bat: "A gain B" = "A, B-ren gainean", eta, bistan denez, esaera edo estruktura prepositibo hori arazorik gabe derivatu da ti bere kide postpositiboa (berdin nola "barne" ere). baina berdin ere, aukera postpositiboa erabil liteke (aukeran).

3.: Bide horrexetatik, egokiagoa iruditzen zaigú "arté" edo "artén" ezenezta "inter" zeren "arté" lortu dá aplikatuz ber mekanismoa nondik atera dirén "gain" edo "barne" eta iruditzen zaigu ze, orohar, euskaratik moldatutako baliabideak errazago erabiliko dira ezi adibidez latinismoak nola "inter". Bestalde, “... arte” forma postpositiboki ere erabiltzen da, eta “artén...” soilik doa prepositiboki halan ze lehenengo momentutik eta duda barik jakin ahal dugun zér den. Edonola ere, behin normalizatuak, edozein izanen litzake ona.

4.: Baliabide erlatibo anaforikoek, eta batez ere murriztaileek, ondo korritu behar dute (zeren askotan erabili behar dira), eta "zeina" erlatiboak ez du orohar hain ondo korritzen nola "zein" mugagabeak. “Zein” mugagabea euskaratik berez sortua da, eta, dirudienez, hasi zen erabiltzen lehenago ze bere kide mugatua "zeina", zein izan ahal dén idazle zaharren beste garapen bat afin itzuli "el cual", eta antzeko erlatibo ez-murriztaileak. Gainera, aztertu eta landu beharko litzake "eze" erlatiboa ere, zein literatura zaharrean agertu baita (bitan baina agertu da).

5.: Sarasola-k bihar erabiliko balu “artén…”, edota “burúz…”, edota “bitárten…”, edota “ordezta…”, bihartik bertatik erabil lite(z)ke horiek guztiak. Hortxe dago gakoa. 

[247] [>>>]

Soluzio orokorra

Planteatzen du Luis Lauzirikak hurrengo aukera an komentario bat ki aurreko posta:

Amildegi bat sortu da, alde batez fisikaria zein, kalkuluaren bitartez, iristen den realitate batera zeinek superatzen duen irudimena, ta bestaldez publiko arrunta zein saiatzen den antzematen realitate bat zeinetan evidentzia matematikoak gezurtatzen dituen sensuen intuizioaren datuak.

Hor Luisek eliminatu du "...-en artean" postposizio artikulatzilea, evidentziatuz postposizioen arazo larriak noiz lotzen osagarri luzeak, eta artikulazio berezitu horren ordez proposatu du hau:

Se ha creado un abismo, por un lado el fisico que...., y por otro...

Eredu horri jarraituta:

Amildegi bat sortu da arten zu (A) eta ni (B) = Amildegi bat sortu da, alde batez zu (A), eta bestaldez ni (B).

Handia da amildegia arten zu eta ni = Handia da amildegia, alde batez zu, eta bestaldez ni.

Handitu da amildegia arten zu eta ni = Handitu egin da amildegia, alde batez zu, eta bestaldez ni.

Mintzatu nintzen buruz amildegia arten zu eta ni = Mintzatu nintzen amildegiari buruz, alde batez zu, eta bestaldez ni.

Luisen eredua ez da soluzio sendo eta orokorra, baizik soluzio partzial bat zein izan daiteke egokia azpi baldintza pragmatiko konkretuak (adibidez, noiz nahi dugun azpimarratu amildegi bat sortu dela, eta, pausatxo baten ostean azalpenak eman).

Euskararen erabiltzaileok behar dugu "...-en artean" guztiz operatibo bat eta hori soilik etor daiteke ti bere kide prepositibo bat. [246] [>>>]

Ez da berdin!!!

Dio Patxik:

a) denborazkoa baldin bada, aldiberekotasuna adieraziko du, eta orduan berdin-berdin da bigarren esaldiaren hasieran joatea edo lehenbiziko esaldiaren bukaeran.

Beraz, Patxi, hurrengo biak berdinak dira, ezta?:

Zu niri begira egon zinen, ni hizketan aritu nintzen bitartean.

edo:

Zu niri begira egon zinen bitartean, ni hizketan aritu nintzen.

Bistan denez, intentzioak ez dira inondik inora berdinak. Har dezagun beste esaldi hau:

Patxiren proposamenaren harian izanen genuke hau:

Berdintasunik (egongo) ez den bitartean, emakumeak besteak zaintzera behartuta egonen dira.

zeinek adierazten baitu beste esanahi bat, beste informazio bat, beste mezu bat: Patxi-ren "bigarren" perpaus hori dá perpaus menderatua, eta "lehenengoa" dá perpaus nagusia, eta ezin dira aldatu paper horiek gabe-eta egon dadin esanahi aldaketa.

Gainera, ohar gaitezen ze, zure transformazio kaskar (eta, areago, txar) hori burutzeko, beharko genuke hasieratik bertatik baloratu ea "bigarren" perpausa luzea ote den, afin erabaki nola planteatu "lehenego" perpausa. Egoera horrek, bistan denez, dakar, alde batetik gainkostu komunikatiboa, eta bestetik zurruntasun komunikatiboa, respektu egoera alternatiboa non ez dugun halako baloraziorik egin behar zeren arazorik gabe erabaki dezakegun non kokatu gure denborazko baliabide hori:

Ez da berdintasunik izango bitartean-eta emakumeak egon daitezen behartuta besteak zaintzera.

zein arazogabe luzatu liteke:

Ez da berdintasunik izango bitartean-eta emakumeak egon daitezen beharturik zaintzen zaharrak, umeak edo/ta etxeko persona guztiak zein ezin dira baliatu ezpada laguntzarekin.

Patxi, zuk (eta Juan Garziak) proposatzen duzun transformazio hori dá kostutsua, inefizientea, kaskarra eta, hitz batean txapuza bat. Gogoratu behar da ze transformazio horren iturria dá justuki estuasuna zein segitzen zaio a erabilera hon "-n bitartean" (hortxe dago premia).

Nik "bitartean-eta" horri ikusten diodan arazo bakarra dá luzea dela: adibidez, "nahiz-eta"-k ditú 3 silaba, eta "bitartean-eta"-k dauzká 6 silaba. Horregatik, aukeran erabil liteké "bitarten", zeinek ditú 3 silaba. Hau da: "bitartean-eta" = "bitarten". Ikustagun adibide bat non kateatu ditugu baliabide prepositibo gutxi batzuk:

Hemen ez dago zereginik, bitarten egon daitezen purista porrokatuak zein hasten baitira dardarka noiz ere ikusten baitute proposamen aurrerakoi bat.

edo:

Bitarten egon daitezen purista porrokatuak zein hasten baitira dardarka noiz ere ikusten baitute proposamen aurrerakoi bat, hemen ez dago zereginik.

Gainera, Patxik aipatzen du bigarren adiera bat hon "bitarten":

b) esanahia bestelakoa bada (aurkaritza, seguruenik), orduan tentu handiagoarekin ibiliko nintzateke: printzipioz aurkaritzako lokailu baten alde egingo nuke.

Gure oinarrizko kuestioa da "pospositiboa vs. prepositiboa", eta handik segitzen diren diferentziak. Hortaz kontua da:

Osasunak eutsi egin zion gol bateko aldeari, Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste hainbat taldek bi golen aldea alferrik galdu zuen bitartean.

vs.

Osasunak eutsi egin zion gol bateko aldeari, bitarten Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste anitz taldek alferrik galdu zuten bi golen aldea.

Baina, Patxik ez du aukera hori planteatzen; Patxik planteatzen du aukera arten (= inter) bi baliabide (prepositibo) zein ez diren zertan bateraezinak izan behar:

Bitarten Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste anitz taldek aldiz (berriz, aitzitik,...), alferrik galdu zuten bi golen aldea.

edo:

Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; bitarten Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste anitz taldek berriz (aldiz, aitzitik,...), alferrik galdu zuten bi golen aldea.

Nik ez dakit zergatik ibili behar garen beti aukera baliotsuak kentzen: kalkoak direla edo ez direla, beti ere. Zergatik ez ditugu kentzen hauek ere? 

Nahiz-eta Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak merezi izan zuen gehiago.

edo

Nahiz-eta Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak, halere, merezi izan zuen gehiago.

Horien bien ordez, erabil genezake soilik beheko hau, ez da Patxi?

Osasunak eutsi egin zion gol baten aldeari; Realak, halere, merezi izan zuen gehiago.

Bai "nahiz-eta" eta baita "bitarten" ere balio handikoak dira askotan, eta "bitarten" hori ez dugu gehiago erabiltzen zeren ez dugun gure egin, zeren ez dugun normalizatu. Patxi-ren ahalegina kontrako norabidean doa. [67] [⇶]